Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli.Kasım 2022) () ( |
Astronomi, gök bilimi ya da gökbilimgök cisimlerinin kökenlerini, evrimlerini, fiziksel ve kimyasal özelliklerini açıklamaya çalışan doğa bilimi dalıdır. Astronominin sınırlı ve özel bir alanı olan gök mekaniği ile karıştırılmaması gerekir. Astronomi daha açık bir deyişle, yörüngesel cisimleri ve Dünya atmosferinin dışında gerçekleşen, yıldızlar, gezegenler, kuyrukluyıldızlar, kutup ışıkları, gökadalar ve kozmik mikrodalga arkaalan ışınımı gibi gözlemlenebilir tüm olay ve olguları inceleyen bilim dalıdır.
Astronomi terimi Eski Yunanca'daki astron ve nomos (άστρον ve νόμος) sözcüklerinden türetilmiş olup "yıldızların yasası" anlamına gelir. Asteroitlerin ve kuyruklu yıldızların keşfindeki katkıları göz önüne alınırsa astronomi, amatörlerin de etkin bir rol oynayabildikleri seyrek bilim dallarından biridir.
Astronomi yeryüzündeki en eski bilimlerden biri olarak kabul edilir. Arkeolojik bulgular, en eski çağlarda bile insanların gök hakkında bilgileri olduğunu ortaya koymaktadır. Cilalı Taş Devri'nde insanlar ekinoksların tekrarlayan özelliğini, mevsimlerle ilişkisini ve bazı takımyıldızları bilmekteydiler. Çağdaş gök bilimi gelişimini, özellikle Antik Çağ'daki ve onları izleyen matematikçilere ve Orta Çağ'ın sonunda keşfedilmiş gözlem aletlerine borçludur. Başlangıçta ayrılmaz bir ikili sayılan ve paralel olarak ilerleyen astroloji (günümüzde bir sözdebilim olarak kabul edilir) ve gök bilimi zamanla yollarını birbirlerinden ayırmak zorunda kalmışlardır.
Antik Çağ'da astronomi
Antik Çağ'da gök biliminin gelişimindeki önemli hususlar olarak şunlar söylenebilir:
- Astronomi önceleri yalnızca, çıplak gözle görülen gök cisimlerinin gözlemi ve hareketleri hakkındaki öngörülerden oluşuyordu. Eski zamanlarda gözlemler çıplak gözle yapılıyorsa da o zamanlar günümüzdeki gibi sanayi ve ışık kirliliğinin bulunmayışı insanlara büyük bir avantaj sağlıyordu. Bu yüzden antik çağda yapılan gözlemlerin günümüzde yapılması neredeyse olanaksız derecesinde zordur.
- Eski insanların dairesel tarzda dikmiş oldukları 6.500 yıllık megalitlerin (Nabta Playa, Stonehenge) astronomik gözlem amacıyla kullanıldıkları sanılmaktadır.
- Eski çağlarda astronomide ilerlemiş uygarlıklardan bazıları, Çin, Hint, Sümer, Babil, Mısır, Toltek, Zapotek ve Maya uygarlıklarıdır.
- Rig-Veda'da Güneş'in hareketine bağlanan 27 takımyıldızdan ve 13 bölümlü zodyaktan söz edilir.
- Mayalar ise teleskopları olmadıkları halde Venüs’ün evrelerini ve tutulmalarını tam olarak saptayabilmişlerdi.
- Antik Yunanlar'ın gök bilimine yaptıkları en önemli katkı, yıldızları kadir derecelerine göre sınıflandırmaya çalışmış olmalarıdır.
Orta Çağ'da astronomi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Orta Çağ’da astronomi bilgilerinin İslam bilginlerince geliştirildiği ve bu bilgilerin sonradan Batı'ya aktarıldığı görülür.[] Astronomiyi geliştiren bu İslam bilginlerinden başlıcaları şöyle sıralanır:
- Ferganî (805–880), Gök cisimlerinin hareketleri üzerine yazılar yazdı, ekliptiğin eğikliğini hesaplamasını sağladığı gözlemlerde bulundu.
- Kindî (801–873), astronomi konusundaki açık düşüncelerini, içerisinde soruların ve cevapların, "Hava değişimi", "Güneş tutulması", "Yıldızların ışınları" tezlerinin bulunduğu 40 bölümden oluşan "Yıldızlardaki Kanun" adlı kitabında toplamıştır.
- Dinaveri (820-896) İranlı Kürt astronom. Astronomi ve güneş tutulmaları ile ilgili pek çok eser yazdı, Dineveri ayrıca yıldızlarla ilgilenen gözlemevi sahibi biri olarak biliniyor.
- Battani (855–923), Güneş Yılını 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüş bilim insanı.
- (850–930), Mısırlı matematikçi
- Hârizmî (780-850) astronomi ve usturlab ile ilgili üç eser yazdı.
- Farabi (872–950) büyük filozof ve bilgin.
- 10. yüzyılın sonunda Tahran yakınında bir gözlemevi inşa etti.
- Ömer Hayyam (1048–1131), cetveller hazırladı, takvimi geliştirdi.
- İbn-i Heysem (965–1039), matematikçi ve fizikçi.
- Birûni (973–1048), Yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunmaktadır.
- Nasîrüddin Tûsî (1201–1274), filozof, matematikçi, astronom ve ilahiyatçı; trigonometrinin kurucularından biri olarak kabul edilir.
- Gıyaseddin Cemşid (1380–1429), (Özbekistan)
- Uluğ Bey (1393 - 1449) Timur İmparatorluğu'nun 4. hükümdarı. Matematikçi ve astronom.
- Ali Kuşçu (1403 - 1474) Türk astronom, matematikçi ve dilbilimci
Gök bilimin gelişmesinde devlet adamlarının yapmış olduğu kişisel girişimler de önemli bir yer tutmaktadır. Selçuklu Hanedanı döneminde yaşamış olan Kırşehir emiri Caca Bey burada kendi adıyla kurmuş olduğu medresede gök bilimin gelişmesine imkân sağlayacak ortamı oluşturmuştur.
Rönesans'ta astronomi
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
- Kopernik Güneş merkezli güneş sistemi modelini fikir olarak ortaya attı.
- Kopernik'in fikri Galileo ve Kepler tarafından savunuldu, geliştirildi ve düzeltildi.
- Kepler Güneş’in çevresindeki gezegenlerin hareketini belirleyen bir yasalar sistemi olduğunu düşünen ilk kişi oldu.
- Çekimi hareket yasalarıyla tanımlayan Newton oldu. Böylece gezegenlerin hareketine makul bir açıklama getiren ilk kişi de o oldu. Aynı zamanda yansıtıcı teleskobu icat etti.
Teorik Astronomi
Teorik gök bilimciler, analitik modeller ve hesaplamalı sayısal simülasyonlar; her birinin kendine özgü avantajları vardır. Bir sürecin analitik modelleri, neler olup bittiğine dair daha geniş bir fikir vermek için genellikle daha iyidir. Sayısal modeller, fenomenlerin varlığını ve aksi halde gözlemlenmeyen etkileri ortaya koyar.
Astronomi teorisyenleri teorik modeller yaratmaya çalışırlar ve sonuçlardan bu modellerin gözlemsel sonuçlarını tahmin ederler. Bir model tarafından öngörülen bir fenomenin gözlemlenmesi, gök bilimcilerin, fenomeni en iyi tanımlayabilen model olarak çeşitli alternatif veya çelişkili modeller arasında seçim yapmalarını sağlar.
Teorisyenler ayrıca yeni verileri hesaba katmak için modeller oluşturmaya veya değiştirmeye çalışırlar. Veriler ve model sonuçları arasında bir tutarsızlık olması durumunda, genel eğilim, verilere uyan sonuçlar üretmesi için modelde minimum değişiklikler yapmaya çalışmaktır. Bazı durumlarda, zaman içinde büyük miktarda tutarsız veri bir modelin tamamen terk edilmesine yol açabilir.
Günümüzde astronomi
Astronomi 19. ve özellikle 20. yüzyılda baş döndürücü bir hızla ilerlemiştir. Yakın zamanlardaki keşif ve gelişmelerle ilgili olarak şunlar söylenebilir:
- Teleskopların geliştirilmiş olmasının yanı sıra, diğer bilim dallarındaki ilerlemelerin de gök bilimine yardımcı olmaları sayesinde, evrenin gizleri bir bir açığa çıkmaktadır.
- Astronomideki en önemli gelişmelerden biri, tayf ölçümü de denilen spektroskopinin (maddelerin ışıkla olan etkileşimlerini anlamaya çalışma, maddelerin soğurduğu ve yaydığı ışığı, yani elektromanyetik dalgaları saptayarak maddenin yapısı hakkında sonuçlara varma tekniği) yani yıldız ışığının elektromanyetik spektral analizine başlanmış olmasıdır.
- Diğer yıldızların ışıklarının analizi, bu yıldızların ışığının temelde Güneş’in ışığından farksız olduğunu, fakat yıldızlar arasında sıcaklık, kütle ve boyut bakımından son derece büyük farklılıklar bulunduğunu göstermiştir.
- 20. yüzyılın başında diğer galaksilerden ayrı bir birim olarak galaksimizin varlığı kanıtlanabilmiştir.
- Ardından Hubble yasası ile evrenin bir genişleme içinde olduğu saptanmıştır; galaksiler giderek birbirinden uzaklaşmaktadır.
- Kozmolojik termik ışıma (fosil ışıması) ve kimyasal elementler ve izotoplarının maddeden ayrılmasını açıklayan farklı nükleosentez teorileriyle büyük ölçüde astronomi ve fiziğe dayalı olan Büyük Patlama kuramı yoluyla kozmoloji özellikle 20. yüzyılda büyük gelişmeler göstermiştir.
- 20. yüzyılın bu alandaki son gelişmeleri olarak, radyoteleskopların, radyoastronominin, modern bildirişim araçlarının ortaya çıkması sayılabilir. Bunlar sayesinde, elektromanyetik dalgalarla uzayı aşan parçacıkların tayfsal incelemesi yapılabilmiş ve böylece uzak gök cisimleri üzerinde yeni deney türleri olanaklı hale gelmiştir.
Astronominin dalları, alanları, konuları
Antikçağdaki başlangıç döneminde gök bilimi yalnızca astrometriden, yani yıldız ve gezegenlerin gökyüzündeki konumlarının ölçümünden ibaretti. Daha sonra Kepler ve Newton’un çalışmaları gök cisimlerinin kütleçekimi etkisi altındaki hareketlerinin matematik yoluyla öngörülmesini sağlayan gök mekaniğini doğurdu. Bu iki alandaki (astrometri ve gök mekaniği) çalışmaların çoğu, önceleri, elle yapılan işlemlerden oluşuyordu. Günümüzde ise bu çalışmalar bilgisayarlar ve fotoğraf aygıtları ile yapılabilmektedir ki; bu da gök cisimlerinin konum ve hareketlerinin çok büyük bir hızla saptanabilmesini sağlamaktadır. Bu yüzden modern astronomi daha ziyade gök cisimlerinin fiziksel doğasını gözlemlemeye ve anlamaya yönelmiştir.
20. yüzyıldan itibaren profesyonel gök bilimi iki alana ayrılma eğilimi göstermiştir: gözlemsel astronomi ve teorik astrofizik. Gök bilimcilerin çoğunun her iki alanda da çalışıyor olmasıyla birlikte, profesyonel astronomlar giderek bu iki alandan birinde uzmanlaşma eğilimi göstermektedirler. Gözlem gök bilimi esas olarak verilerin elde edilmesiyle ilgilenir. Teorik astrofizik ise esas olarak gözlemlenen fenomenleri anlamaya ve öngörülerde bulunmaya çalışır. Teorik astrofizik gözlem astronomisine bir tamamlayıcı etken olarak astronomik oluşumları açıklamaya çalışır da denilebilir.
Gök biliminin bir dalı olan astrofizik, yıldızların gözlemiyle sınıflandırılan fiziksel fenomenleri tanımlar, belirler. Günümüzde gök bilimcilerin hepsi de belirli bir astrofizik bilgisine sahiptirler ve gözlemleri de hemen hemen her zaman, yine astrofizik bağlamında incelenir. Bununla birlikte, kendilerini yalnızca astrofiziği incelemeye vermiş araştırmacılar da yok değildir. Astrofizikçilerin çalışması astronomik gözlem verilerini analiz etmek ve onları fiziksel olgulara indirgemektir.
Astrofiziğin bir dalı olan kozmoloji, evreni fiziksel bir sistem olarak inceler; yani evrenin doğuşu ve büyümesi, evrimi, gökcisimlerinin fiziksel ve kimyasal özellikleri ve konumlarının hesaplanması ile ilişkilidir. Astronomi gözlemleri salt astronomi ile ilişkili değildir; aynı zamanda genel görelilik kuramı gibi fizikte çok önemli yeri olan kuramların sınanması için de gözlemsel veri sağlar.
Kullanılan inceleme yöntemi, amaç ve konuya göre birbiriyle iç içe olan, genel gök bilimi, astrofizik ve uzay bilimleri gibi birçok dala ayrılır. Gök biliminde inceleme alanları aynı zamanda şu iki kategoride ele alınır:
- Konuya göre astronomi. Genellikle uzayın bölgelerine göre (örneğin galaktik gök bilimi) ve ilgili meselenin tiplerine göre dallara ayrılır (yıldızların oluşumu, kozmoloji).
- Gözlem tarzına göre astronomi. Saptanan partiküllerin tipine (ışık, nötrino) veya dalga genişliğine (radyo dalgaları, gözle görünen ışık, kızılötesi ışınlar) göre dallara ayrılır.
Astronominin Alt Alanları
Arkeoastronomi: İnsanların geçmişte gökyüzü ile ilgili olayları nasıl inceleyip yorumladıklarını araştıran alt alandır. Arkeoastronomi; arkeoloji, antropoloji, etnografya bilimleri ile ortak çalışır.
Astromatematik: Gök cisimlerinin yörüngeleri ile ilgili hesaplamaları yapar. Ayrıca gözlemlerden elde edilen sayısal verilerin yorumlanması da bu alt alanın konusudur. Gök mekaniği olarak da adlandırılır.
Astrofizik: Gök fiziği olarak da adlandırılan bu alt alan, gök cisimlerinden yayılan elektromanyetik dalgalardan elde edilen verileri yorumlar. Ayrıca gök cisimleri ve yıldızlar arası ortamdaki Madde-ışınım etkileşimi de bu alt alanın konusudur.
Astrokimya: Gök cisimlerinin ve yıldızlar arası ortamın kimyasal yapısını inceleyen alt alandır.
Astrobiyoloji: Evrendeki olası yaşam formlarının oluşum ve gelişimlerini inceleyen alt alandır.
Astrojeoloji: Gezegenlerin, doğal uyduların, gök taşı vb. gök cisimlerinin yapılarını ve oluşumlarını inceleyen alt alandır.
Yıldız astronomisi
Yıldızların incelenmesi ve yıldız evrimi, Evreni anlamamız için esastır. Yıldızların astrofiziği, gözlem ve teorik anlayışla ve iç mekanın bilgisayar simülasyonlarından belirlenmiştir;
Yıldız oluşumu, dev moleküler bulutlar olarak bilinen yoğun toz ve gaz bölgelerinde meydana gelir. Kararsız hale getirildiğinde, bulut parçaları yerçekiminin etkisi altında çökerek bir oluşturabilir. Yeterince yoğun ve sıcak bir çekirdek bölge nükleer füzyon'u tetikleyecek ve böylece bir anakol yıldızı yaratacaktır.
Hidrojen ve helyum'dan daha ağır olan hemen hemen tüm elementler yıldızların çekirdeklerinde yaratıldı.
Ortaya çıkan yıldızın özellikleri öncelikle başlangıç kütlesine bağlıdır. Yıldız ne kadar büyük olursa, parlaklığı o kadar büyük olur ve hidrojen yakıtını çekirdeğindeki helyuma o kadar hızlı eritir. Zamanla, bu hidrojen yakıtı tamamen helyuma dönüştürülür ve yıldız evrimi başlar. Helyum füzyonu daha yüksek bir çekirdek sıcaklığı gerektirir. Yeterince yüksek çekirdek sıcaklığına sahip bir yıldız, çekirdek yoğunluğunu arttırırken dış katmanlarını dışarı doğru itecektir. Genişleyen dış katmanların oluşturduğu kırmızı dev, çekirdekteki helyum yakıtı sırayla tüketilmeden önce kısa bir ömre sahiptir. Çok büyük yıldızlar, giderek daha ağır elementleri kaynaştırdıkları için bir dizi evrimsel aşamalardan da geçebilirler.
Yıldızın nihai kaderi, kütlesine bağlıdır, Güneş'in yaklaşık sekiz katından daha büyük kütleli yıldızlar çekirdek süpernova’ya çöker; daha küçük yıldızlar ise dış katmanlarını havaya uçurur ve hareketsiz çekirdeği beyaz cüce şeklinde geride bırakır. Dış katmanların fırlatılması bir gezegenimsi bulutsu oluşturur. Bir süpernova kalıntısı yoğun bir nötron yıldızı veya yıldız kütlesi Güneş'inkinin en az üç katıysa bir karadelik'tir. Yakın yörüngede dönen ikili yıldızlar, potansiyel olarak bir süpernovaya neden olabilecek bir beyaz cüce yoldaşına kütle aktarımı gibi daha karmaşık evrimsel yollar izleyebilir. Gezegenimsi bulutsular ve süpernovalar, yıldızda füzyon yoluyla üretilen "metaller"i yıldızlararası ortama dağıtır; onlar olmadan, tüm yeni yıldızlar (ve onların gezegen sistemleri) yalnızca hidrojen ve helyumdan oluşacaktı.
Konuya göre astronomi
Gözlemsel Astronomi | Güneş Sistemi | Yıldızlar | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
son aşamaları : | ||||||||
|
İlgili konular
- Astronomlar listesi
- Uzayın keşfi
- Uluslararası Astronomi Birliği
- Uluslararası Astronomi Olimpiyatı
- Kozmoloji
- Amatör astronomi
- Astrofotoğrafçılık
- Doğal uydular
- Teleskoplar, gözlemevleri ve gözlem teknolojisi
- Radyoastronomi
- Radyoteleskop
- Astrobiyoloji
- Yıldız haritası
- Kuantum mekaniği
- Genel görelilik
- Kütleçekimi
Ayrıca bakınız
- Astronomi haritaları, katalogları ve araştırmaları kronolojisi
- Uzay biliminin anahatları
- Güneş Sistemi
- Yörünge
- Gökada
- Yıldız
- Gezegen
- Kuyruklu yıldız
- Gözlemsel astronomi
- Dünya atmosferi
- Kutup ışıkları
- Venüs
- Mars
- Gök mekaniği
- Radyoastronomi
- Radyoteleskop
- Teorik astrofizik
- Takımyıldız
- Astronomi tarihi
- Galaktik astronomi
- Astronomi katalogları
- Ekstragalaktik astronomi
- Teorik astronomi
- Astronomi kronolojisi
- Türk Astronomi Derneği
- Radyo astronomi
- Astronomide kullanılan Türkçe isimler
- Uluslararası Astronomi Yılı
- Ulusal Astronomi Kongresi
- Kızılötesi astronomi
- Orta Çağ İslam dünyasında astronomi
- Antik Yunan astronomisi
- Astronomik cisim
- Astronomik birim
- Astronomik yıl numaralandırma
- Astronomik kronoloji
- Astronomik obje yanılsamaları
- Astronomik küre
- Astronomik saat
- Astronomik tayf ölçümü
- Astronomik gün
Notlar
Kaynakça
- ^ "Kürt Bilim Adamı El Dinaveri Kimdir ? Hayatı Eserleri » Kürtler.com". Erişim tarihi: 6 Oca 2023.[]
- ^ a b Harpaz, 1994, pp. 7–18
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi;Smith2004
isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Harpaz, 1994
- ^ Harpaz, 1994, pp. 173–78
- ^ Harpaz, 1994, pp. 111–18
- ^ Audouze, Jean; Israel, Guy, (Ed.) (1994). The Cambridge Atlas of Astronomy (3. bas.). Cambridge University Press. ISBN .
- ^ Harpaz, 1994, pp. 189–210
- ^ Harpaz, 1994, pp. 245–56
Dış bağlantılar
- Uzay Kampı Türkiye Resmi Websitesi 18 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Astronomi portali-Fransızca 11 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Astronomy Guide 29 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . For reviews on astronomy products, how-to's and current events.
- International Year of Astronomy 2009 24 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . IYA2009 Main website
- Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology 21 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from the American Institute of Physics
- Astronomy Picture of the Day 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Sky & Telescope 7 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . publishers
- Astronomy Magazine 16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Universe Today 20 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . for astronomy and space-related news
- Celestia Motherlode 14 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Educational site for Astronomical journeys through space
- Hubblesite.org - home of NASA's Hubble Space Telescope 10 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Prof. Sir Harry Kroto, NL6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Astrophysical Chemistry Lecture Series. 8 Freeview Lectures provided by the Vega Science Trust.
- Core books 27 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . and core journals 27 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . in Astronomy, from the Smithsonian/NASA
- Güncel astronomi keşif ve haberlerinin yayınlandığı site 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Monthly astronomy news 20 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Amatör Astronomi/Astrofotoğrafçılık Websitesi 26 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Astronomi, Teleskop İncelemeleri 23 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Astronomi ve uzay bilimleri üzerine güncel haberler, yazılar, videolar ve fotoğraflar 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Astronomi haber gazete kitap akademik JSTOR Kasim 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Astronomi gok bilimi ya da gokbilimgok cisimlerinin kokenlerini evrimlerini fiziksel ve kimyasal ozelliklerini aciklamaya calisan doga bilimi dalidir Astronominin sinirli ve ozel bir alani olan gok mekanigi ile karistirilmamasi gerekir Astronomi daha acik bir deyisle yorungesel cisimleri ve Dunya atmosferinin disinda gerceklesen yildizlar gezegenler kuyrukluyildizlar kutup isiklari gokadalar ve kozmik mikrodalga arkaalan isinimi gibi gozlemlenebilir tum olay ve olgulari inceleyen bilim dalidir Guney Gokyuzu yildiz haritasi Guney gok kutbunda ortalanmis Kuzey Gokyuzu yildiz haritasi kuzey gok kutbunda ortalanmis Buyuk krater capi yaklasik 93 kilometre Fotograf Apollo 11 1969 da Ay yorungesine oturdugunda cekilmis Astronomi terimi Eski Yunanca daki astron ve nomos astron ve nomos sozcuklerinden turetilmis olup yildizlarin yasasi anlamina gelir Asteroitlerin ve kuyruklu yildizlarin kesfindeki katkilari goz onune alinirsa astronomi amatorlerin de etkin bir rol oynayabildikleri seyrek bilim dallarindan biridir Astronomi yeryuzundeki en eski bilimlerden biri olarak kabul edilir Arkeolojik bulgular en eski caglarda bile insanlarin gok hakkinda bilgileri oldugunu ortaya koymaktadir Cilali Tas Devri nde insanlar ekinokslarin tekrarlayan ozelligini mevsimlerle iliskisini ve bazi takimyildizlari bilmekteydiler Cagdas gok bilimi gelisimini ozellikle Antik Cag daki ve onlari izleyen matematikcilere ve Orta Cag in sonunda kesfedilmis gozlem aletlerine borcludur Baslangicta ayrilmaz bir ikili sayilan ve paralel olarak ilerleyen astroloji gunumuzde bir sozdebilim olarak kabul edilir ve gok bilimi zamanla yollarini birbirlerinden ayirmak zorunda kalmislardir Bir sanatcinin yorumu ile Gunes Sistemi nin dogusu on gezegen diski Antik Cag da astronomiTeleskop Antik Cag da gok biliminin gelisimindeki onemli hususlar olarak sunlar soylenebilir Astronomi onceleri yalnizca ciplak gozle gorulen gok cisimlerinin gozlemi ve hareketleri hakkindaki ongorulerden olusuyordu Eski zamanlarda gozlemler ciplak gozle yapiliyorsa da o zamanlar gunumuzdeki gibi sanayi ve isik kirliliginin bulunmayisi insanlara buyuk bir avantaj sagliyordu Bu yuzden antik cagda yapilan gozlemlerin gunumuzde yapilmasi neredeyse olanaksiz derecesinde zordur Eski insanlarin dairesel tarzda dikmis olduklari 6 500 yillik megalitlerin Nabta Playa Stonehenge astronomik gozlem amaciyla kullanildiklari sanilmaktadir Eski caglarda astronomide ilerlemis uygarliklardan bazilari Cin Hint Sumer Babil Misir Toltek Zapotek ve Maya uygarliklaridir Rig Veda da Gunes in hareketine baglanan 27 takimyildizdan ve 13 bolumlu zodyaktan soz edilir Mayalar ise teleskoplari olmadiklari halde Venus un evrelerini ve tutulmalarini tam olarak saptayabilmislerdi Antik Yunanlar in gok bilimine yaptiklari en onemli katki yildizlari kadir derecelerine gore siniflandirmaya calismis olmalaridir Orta Cag da astronomiBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Orta Cag da astronomi bilgilerinin Islam bilginlerince gelistirildigi ve bu bilgilerin sonradan Bati ya aktarildigi gorulur kaynak belirtilmeli Astronomiyi gelistiren bu Islam bilginlerinden baslicalari soyle siralanir Fergani 805 880 Gok cisimlerinin hareketleri uzerine yazilar yazdi ekliptigin egikligini hesaplamasini sagladigi gozlemlerde bulundu Kindi 801 873 astronomi konusundaki acik dusuncelerini icerisinde sorularin ve cevaplarin Hava degisimi Gunes tutulmasi Yildizlarin isinlari tezlerinin bulundugu 40 bolumden olusan Yildizlardaki Kanun adli kitabinda toplamistir Dinaveri 820 896 Iranli Kurt astronom Astronomi ve gunes tutulmalari ile ilgili pek cok eser yazdi Dineveri ayrica yildizlarla ilgilenen gozlemevi sahibi biri olarak biliniyor Battani 855 923 Gunes Yilini 365 gun 5 saat 46 dakika ve 24 saniye olarak olcmus bilim insani 850 930 Misirli matematikci Harizmi 780 850 astronomi ve usturlab ile ilgili uc eser yazdi Farabi 872 950 buyuk filozof ve bilgin 10 yuzyilin sonunda Tahran yakininda bir gozlemevi insa etti Omer Hayyam 1048 1131 cetveller hazirladi takvimi gelistirdi Ibn i Heysem 965 1039 matematikci ve fizikci Biruni 973 1048 Yetmis adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabi bulunmaktadir Nasiruddin Tusi 1201 1274 filozof matematikci astronom ve ilahiyatci trigonometrinin kurucularindan biri olarak kabul edilir Giyaseddin Cemsid 1380 1429 Ozbekistan Ulug Bey 1393 1449 Timur Imparatorlugu nun 4 hukumdari Matematikci ve astronom Ali Kuscu 1403 1474 Turk astronom matematikci ve dilbilimci Gok bilimin gelismesinde devlet adamlarinin yapmis oldugu kisisel girisimler de onemli bir yer tutmaktadir Selcuklu Hanedani doneminde yasamis olan Kirsehir emiri Caca Bey burada kendi adiyla kurmus oldugu medresede gok bilimin gelismesine imkan saglayacak ortami olusturmustur Ronesans ta astronomiBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Kopernik Gunes merkezli gunes sistemi modelini fikir olarak ortaya atti Kopernik in fikri Galileo ve Kepler tarafindan savunuldu gelistirildi ve duzeltildi Kepler Gunes in cevresindeki gezegenlerin hareketini belirleyen bir yasalar sistemi oldugunu dusunen ilk kisi oldu Cekimi hareket yasalariyla tanimlayan Newton oldu Boylece gezegenlerin hareketine makul bir aciklama getiren ilk kisi de o oldu Ayni zamanda yansitici teleskobu icat etti Teorik AstronomiTeorik gok bilimciler analitik modeller ve hesaplamali sayisal simulasyonlar her birinin kendine ozgu avantajlari vardir Bir surecin analitik modelleri neler olup bittigine dair daha genis bir fikir vermek icin genellikle daha iyidir Sayisal modeller fenomenlerin varligini ve aksi halde gozlemlenmeyen etkileri ortaya koyar Astronomi teorisyenleri teorik modeller yaratmaya calisirlar ve sonuclardan bu modellerin gozlemsel sonuclarini tahmin ederler Bir model tarafindan ongorulen bir fenomenin gozlemlenmesi gok bilimcilerin fenomeni en iyi tanimlayabilen model olarak cesitli alternatif veya celiskili modeller arasinda secim yapmalarini saglar Teorisyenler ayrica yeni verileri hesaba katmak icin modeller olusturmaya veya degistirmeye calisirlar Veriler ve model sonuclari arasinda bir tutarsizlik olmasi durumunda genel egilim verilere uyan sonuclar uretmesi icin modelde minimum degisiklikler yapmaya calismaktir Bazi durumlarda zaman icinde buyuk miktarda tutarsiz veri bir modelin tamamen terk edilmesine yol acabilir Gunumuzde astronomiKartal Bulutsusu ndan bir goruntu Yaradilisin Sutunlari Hubble Uzay Teleskobu Gunumuzde astronomi gozlem icin bircok ayri dalga boyunda isigi kullanir Tayfta soldan saga dogru sirasiyla gamma g isinlari x isinlari morotesi isinlar gorulebilir isik mikro dalgalar radyo dalgalari bulunur Astronomi 19 ve ozellikle 20 yuzyilda bas dondurucu bir hizla ilerlemistir Yakin zamanlardaki kesif ve gelismelerle ilgili olarak sunlar soylenebilir Teleskoplarin gelistirilmis olmasinin yani sira diger bilim dallarindaki ilerlemelerin de gok bilimine yardimci olmalari sayesinde evrenin gizleri bir bir aciga cikmaktadir Astronomideki en onemli gelismelerden biri tayf olcumu de denilen spektroskopinin maddelerin isikla olan etkilesimlerini anlamaya calisma maddelerin sogurdugu ve yaydigi isigi yani elektromanyetik dalgalari saptayarak maddenin yapisi hakkinda sonuclara varma teknigi yani yildiz isiginin elektromanyetik spektral analizine baslanmis olmasidir Diger yildizlarin isiklarinin analizi bu yildizlarin isiginin temelde Gunes in isigindan farksiz oldugunu fakat yildizlar arasinda sicaklik kutle ve boyut bakimindan son derece buyuk farkliliklar bulundugunu gostermistir Evrenin genislemesi galaksiler giderek birbirinden uzaklasmaktadir 20 yuzyilin basinda diger galaksilerden ayri bir birim olarak galaksimizin varligi kanitlanabilmistir Ardindan Hubble yasasi ile evrenin bir genisleme icinde oldugu saptanmistir galaksiler giderek birbirinden uzaklasmaktadir Kozmolojik termik isima fosil isimasi ve kimyasal elementler ve izotoplarinin maddeden ayrilmasini aciklayan farkli nukleosentez teorileriyle buyuk olcude astronomi ve fizige dayali olan Buyuk Patlama kurami yoluyla kozmoloji ozellikle 20 yuzyilda buyuk gelismeler gostermistir 20 yuzyilin bu alandaki son gelismeleri olarak radyoteleskoplarin radyoastronominin modern bildirisim araclarinin ortaya cikmasi sayilabilir Bunlar sayesinde elektromanyetik dalgalarla uzayi asan parcaciklarin tayfsal incelemesi yapilabilmis ve boylece uzak gok cisimleri uzerinde yeni deney turleri olanakli hale gelmistir Astronominin dallari alanlari konulariAntikcagdaki baslangic doneminde gok bilimi yalnizca astrometriden yani yildiz ve gezegenlerin gokyuzundeki konumlarinin olcumunden ibaretti Daha sonra Kepler ve Newton un calismalari gok cisimlerinin kutlecekimi etkisi altindaki hareketlerinin matematik yoluyla ongorulmesini saglayan gok mekanigini dogurdu Bu iki alandaki astrometri ve gok mekanigi calismalarin cogu onceleri elle yapilan islemlerden olusuyordu Gunumuzde ise bu calismalar bilgisayarlar ve fotograf aygitlari ile yapilabilmektedir ki bu da gok cisimlerinin konum ve hareketlerinin cok buyuk bir hizla saptanabilmesini saglamaktadir Bu yuzden modern astronomi daha ziyade gok cisimlerinin fiziksel dogasini gozlemlemeye ve anlamaya yonelmistir 20 yuzyildan itibaren profesyonel gok bilimi iki alana ayrilma egilimi gostermistir gozlemsel astronomi ve teorik astrofizik Gok bilimcilerin cogunun her iki alanda da calisiyor olmasiyla birlikte profesyonel astronomlar giderek bu iki alandan birinde uzmanlasma egilimi gostermektedirler Gozlem gok bilimi esas olarak verilerin elde edilmesiyle ilgilenir Teorik astrofizik ise esas olarak gozlemlenen fenomenleri anlamaya ve ongorulerde bulunmaya calisir Teorik astrofizik gozlem astronomisine bir tamamlayici etken olarak astronomik olusumlari aciklamaya calisir da denilebilir Gok biliminin bir dali olan astrofizik yildizlarin gozlemiyle siniflandirilan fiziksel fenomenleri tanimlar belirler Gunumuzde gok bilimcilerin hepsi de belirli bir astrofizik bilgisine sahiptirler ve gozlemleri de hemen hemen her zaman yine astrofizik baglaminda incelenir Bununla birlikte kendilerini yalnizca astrofizigi incelemeye vermis arastirmacilar da yok degildir Astrofizikcilerin calismasi astronomik gozlem verilerini analiz etmek ve onlari fiziksel olgulara indirgemektir Astrofizigin bir dali olan kozmoloji evreni fiziksel bir sistem olarak inceler yani evrenin dogusu ve buyumesi evrimi gokcisimlerinin fiziksel ve kimyasal ozellikleri ve konumlarinin hesaplanmasi ile iliskilidir Astronomi gozlemleri salt astronomi ile iliskili degildir ayni zamanda genel gorelilik kurami gibi fizikte cok onemli yeri olan kuramlarin sinanmasi icin de gozlemsel veri saglar Kullanilan inceleme yontemi amac ve konuya gore birbiriyle ic ice olan genel gok bilimi astrofizik ve uzay bilimleri gibi bircok dala ayrilir Gok biliminde inceleme alanlari ayni zamanda su iki kategoride ele alinir Konuya gore astronomi Genellikle uzayin bolgelerine gore ornegin galaktik gok bilimi ve ilgili meselenin tiplerine gore dallara ayrilir yildizlarin olusumu kozmoloji Gozlem tarzina gore astronomi Saptanan partikullerin tipine isik notrino veya dalga genisligine radyo dalgalari gozle gorunen isik kizilotesi isinlar gore dallara ayrilir Astronominin Alt Alanlari Arkeoastronomi Insanlarin gecmiste gokyuzu ile ilgili olaylari nasil inceleyip yorumladiklarini arastiran alt alandir Arkeoastronomi arkeoloji antropoloji etnografya bilimleri ile ortak calisir Astromatematik Gok cisimlerinin yorungeleri ile ilgili hesaplamalari yapar Ayrica gozlemlerden elde edilen sayisal verilerin yorumlanmasi da bu alt alanin konusudur Gok mekanigi olarak da adlandi rilir Astrofizik Gok fizigi olarak da adlandirilan bu alt alan gok cisimlerinden yayilan elektromanyetik dalgalardan elde edilen verileri yorumlar Ayrica gok cisimleri ve yildizlar arasi ortamdaki Madde isinim etkilesimi de bu alt alanin konusudur Astrokimya Gok cisimlerinin ve yildizlar arasi ortamin kimyasal yapisini inceleyen alt alandir Astrobiyoloji Evrendeki olasi yasam formlarinin olusum ve gelisimlerini inceleyen alt alandir Astrojeoloji Gezegenlerin dogal uydularin gok tasi vb gok cisimlerinin yapilarini ve olusumlarini inceleyen alt alandir Yildiz astronomisi Mz 3 genellikle Karinca gezegenimsi bulutsu olarak anilir Olmekte olan merkez yildizdan gaz cikarmak siradan patlamalarin kaotik modellerinden farkli olarak simetrik modeller gosterir Yildizlarin incelenmesi ve yildiz evrimi Evreni anlamamiz icin esastir Yildizlarin astrofizigi gozlem ve teorik anlayisla ve ic mekanin bilgisayar simulasyonlarindan belirlenmistir Yildiz olusumu dev molekuler bulutlar olarak bilinen yogun toz ve gaz bolgelerinde meydana gelir Kararsiz hale getirildiginde bulut parcalari yercekiminin etkisi altinda cokerek bir olusturabilir Yeterince yogun ve sicak bir cekirdek bolge nukleer fuzyon u tetikleyecek ve boylece bir anakol yildizi yaratacaktir Hidrojen ve helyum dan daha agir olan hemen hemen tum elementler yildizlarin cekirdeklerinde yaratildi Ortaya cikan yildizin ozellikleri oncelikle baslangic kutlesine baglidir Yildiz ne kadar buyuk olursa parlakligi o kadar buyuk olur ve hidrojen yakitini cekirdegindeki helyuma o kadar hizli eritir Zamanla bu hidrojen yakiti tamamen helyuma donusturulur ve yildiz evrimi baslar Helyum fuzyonu daha yuksek bir cekirdek sicakligi gerektirir Yeterince yuksek cekirdek sicakligina sahip bir yildiz cekirdek yogunlugunu arttirirken dis katmanlarini disari dogru itecektir Genisleyen dis katmanlarin olusturdugu kirmizi dev cekirdekteki helyum yakiti sirayla tuketilmeden once kisa bir omre sahiptir Cok buyuk yildizlar giderek daha agir elementleri kaynastirdiklari icin bir dizi evrimsel asamalardan da gecebilirler Yildizin nihai kaderi kutlesine baglidir Gunes in yaklasik sekiz katindan daha buyuk kutleli yildizlar cekirdek supernova ya coker daha kucuk yildizlar ise dis katmanlarini havaya ucurur ve hareketsiz cekirdegi beyaz cuce seklinde geride birakir Dis katmanlarin firlatilmasi bir gezegenimsi bulutsu olusturur Bir supernova kalintisi yogun bir notron yildizi veya yildiz kutlesi Gunes inkinin en az uc katiysa bir karadelik tir Yakin yorungede donen ikili yildizlar potansiyel olarak bir supernovaya neden olabilecek bir beyaz cuce yoldasina kutle aktarimi gibi daha karmasik evrimsel yollar izleyebilir Gezegenimsi bulutsular ve supernovalar yildizda fuzyon yoluyla uretilen metaller i yildizlararasi ortama dagitir onlar olmadan tum yeni yildizlar ve onlarin gezegen sistemleri yalnizca hidrojen ve helyumdan olusacakti Konuya gore astronomi Gozlemsel Astronomi Gunes Sistemi YildizlarTakimyildizlar Akanyildizlar Astrometri Gok mekanigi Nukleosentez Gunes Gezegenler Uydu Cuce Gezegenler Asteroitler Meteor Meteoritler Kuyrukluyildizlar Gezegenlerarasi ortam Cift Yildiz son asamalari Beyaz Cuce Notron Yildizlari Pulsarlar Kara DeliklerDiger Ilgili AlanlarSamanyolu Galaksisi Galaktik Duzlem Gunes Sistemi disi gezegenler Yildizlararasi Ortam Galaksiler ve Kuasarlar Ikiz Kuasar Q0957 561 Kara Delikler Kozmoloji Evren Kutlecekimsel dalga Signe du GemeauxAstrobiyoloji Astrokimya Arkeoastronomi EgzobiyolojiIlgili konularAstronomlar listesi Uzayin kesfi Uluslararasi Astronomi Birligi Uluslararasi Astronomi Olimpiyati Kozmoloji Amator astronomi Astrofotografcilik Dogal uydular Teleskoplar gozlemevleri ve gozlem teknolojisi Radyoastronomi Radyoteleskop Astrobiyoloji Yildiz haritasi Kuantum mekanigi Genel gorelilik KutlecekimiAyrica bakinizAstronomi haritalari kataloglari ve arastirmalari kronolojisi Uzay biliminin anahatlari Gunes Sistemi Yorunge Gokada Yildiz Gezegen Kuyruklu yildiz Gozlemsel astronomi Dunya atmosferi Kutup isiklari Venus Mars Gok mekanigi Radyoastronomi Radyoteleskop Teorik astrofizik Takimyildiz Astronomi tarihi Galaktik astronomi Astronomi kataloglari Ekstragalaktik astronomi Teorik astronomi Astronomi kronolojisi Turk Astronomi Dernegi Radyo astronomi Astronomide kullanilan Turkce isimler Uluslararasi Astronomi Yili Ulusal Astronomi Kongresi Kizilotesi astronomi Orta Cag Islam dunyasinda astronomi Antik Yunan astronomisi Astronomik cisim Astronomik birim Astronomik yil numaralandirma Astronomik kronoloji Astronomik obje yanilsamalari Astronomik kure Astronomik saat Astronomik tayf olcumu Astronomik gunNotlar Astronomiye felekiyyat veya ilm i hey et de denirdi 1 18 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesindeKaynakca KA rt Bilim AdamA El Dinaveri Kimdir HayatA Eserleri KA rtler com Erisim tarihi 6 Oca 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link olu kirik baglanti a b Harpaz 1994 pp 7 18 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Smith2004 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Harpaz 1994 Harpaz 1994 pp 173 78 Harpaz 1994 pp 111 18 Audouze Jean Israel Guy Ed 1994 The Cambridge Atlas of Astronomy 3 bas Cambridge University Press ISBN 978 0 521 43438 6 Harpaz 1994 pp 189 210 Harpaz 1994 pp 245 56Dis baglantilarUzay Kampi Turkiye Resmi Websitesi 18 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Astronomi portali Fransizca 11 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Astronomy Guide 29 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde For reviews on astronomy products how to s and current events International Year of Astronomy 2009 24 Eylul 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde IYA2009 Main website Cosmic Journey A History of Scientific Cosmology 21 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde from the American Institute of Physics Astronomy Picture of the Day 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sky amp Telescope 7 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde publishers Astronomy Magazine 16 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Universe Today 20 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde for astronomy and space related news Celestia Motherlode 14 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Educational site for Astronomical journeys through space Hubblesite org home of NASA s Hubble Space Telescope 10 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Prof Sir Harry Kroto NL6 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Astrophysical Chemistry Lecture Series 8 Freeview Lectures provided by the Vega Science Trust Core books 27 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde and core journals 27 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Astronomy from the Smithsonian NASA Guncel astronomi kesif ve haberlerinin yayinlandigi site 1 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Monthly astronomy news 20 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Amator Astronomi Astrofotografcilik Websitesi 26 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Astronomi Teleskop Incelemeleri 23 Kasim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Astronomi ve uzay bilimleri uzerine guncel haberler yazilar videolar ve fotograflar 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde