Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gagavuzya (Gagavuzca: Gagauziya veya Gagauz Yeri; Rumence: Găgăuzia; Rusça: Гагаузия) veya Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi (Moldovca/Rumence: Unitatea Teritorială Autonomă Găgăuzia), Moldova'ya bağlı bir özerk devlet. Ülkeye ismini veren Gagavuzlar, Oğuz Türkü kökenlidir ve Gagavuz kelimesinin Gök-oğuzdan türediği düşünülmektedir.
Gagavuzya Gagauz Yeri | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Yaşasın Gagauziya! (Yaşasın Gagavuzya!) | |||||||
 | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Komrat | ||||||
| Resmî dil(ler) | Gagavuzca, Rumence, Rusça | ||||||
| Demonim | Gagavuz | ||||||
| Hükûmet | Özerk | ||||||
| |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Toplam | 1,832 km2 | ||||||
• Su (%) | 0.36 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2014 sayımı | 134.535 | ||||||
• Yoğunluk | 73,43/km2 | ||||||
| Para birimi | Moldova Leyi (MDL) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+02.00 (DAS) | ||||||
• Yaz (YSU) | UTC+03.00 (DAYS) | ||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||
| Telefon kodu | +373 | ||||||
Tarihçe
Ana Madde: Gagavuzya tarihi
Şu an yaklaşık 250 bin Gagavuz, eski SSCB topraklarında yerleşiktir. Büyük bir kısmı Moldova güneyindeki Bucak yöresinde yaşamaktadır. Gagavuz köyleri Ukrayna'daki Odesa ve Zaporojye illerinde, Romanya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Kabardey'da yer almaktadır. Moldova'da "Gagavuz Cumhuriyeti" dışında, Kişinev'de 8.000, Bender'de 1.600 ve Dinyester nehrinin kuzey yakasında 3.300, Balkanlar'daki Bulgaristan ve Yunanistan'da yaklaşık 20 bin Gagavuz yaşamaktadır.
Gagavuzlar Ortodoks Hristiyan kökenli etnik Türklerdir. Bizans yazılı kaynaklarında Oğuzlar 11. yüzyılda Tuna nehrini geçip Balkanlardaki Makedonya, Paristrione, Yunanistan ve Bulgaristan'da yerleşen göçebe boyları olarak kaydedilmiştir.
11. yüzyılda Balkanlara göç eden Gagavuzlar Ortodoks Hristyanlığını kabul etmişler ve daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. 18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagavuzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna nehri üzerinden Rusya'ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya'ya (1801-1812) yerleşmişlerdir. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hristiyan Gagavuz halkının bir bölümü 19. yüzyılın başında Türk-Rus savaşları sırasında Bulgaristan'dan Moldova'ya gelmiş ve 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır.
Çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil uzmanları 13. yüzyılda Dobruca topraklarında idari merkezi Korbuna şehri olan "Dobruca Prensliği" veya "Uzi Eyalet" adı altında kurularak iki yüzyıldan fazla yaşamış devlete sahip olan Gagavuzları Türk Dünyası'nın en orijinal halklarından biri olarak kabul etmektedirler.
Köylülerin ayaklanması sonunda Komrat Cumhuriyeti'nin ilan edildiği 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlığın dışında Gagavuz halkı, Rusya İmparatorluğu, Romanya, Almanya (II. Dünya Savaşı döneminde) ve Sovyetler Birliği'nin egemenliği altında kalmıştır.
Sovyetler Birliği'nde demokrasiye yönelik değişikliklerinin başlatıldığı 1980'lerin sonunda Gagavuz aydınları çevresinde yer alan millî bilinç yayılmaya başlamış olup Gagavuzların kültür ve ekonomik sorunlarının mevcudiyetini ileriye sürme imkânı ortaya çıkmıştır. Gagavuz aydınlarının faal üyeleri, diğer etnik azınlıklarının gayretlerini de birleştirip 1988 yılında "Gagavuz Halkı Hareketi"ni kurmuşlardır.
1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan "Gagavuz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagavuz Cumhuriyeti'nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır.
Sosyal durum
Eğitim ve kültür
Gagavuz Bölgesinde İlkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim veren 55 okul bulunmaktadır. Bu okullardan bir kısmı yalnız ilkokul, ortaokul, lise eğitimi verirken bir kısmı bu eğitimlerin tamamını vermektedir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin önemli ayni ve nakdi yardımlarda bulunmuş olduğu Komrat Üniversitesi bulunmaktadır.
Komrat'ta TİKA'nın kurduğu yöredeki en önemli kültür merkezi niteliğinde olan, Atatürk Kütüphanesi'nde bilimsel çalışma yapmak isteyenler için ilgili her türlü kaynak bulunmaktadır. Çadır-Lunga şehrinde bulunan Gagavuz anadilinde oyunların sahnelendiği Mihail Çakır Gagavuz Millî Tiyatrosu bulunmaktadır.
Gagavuz Bölgesi'nin idari merkezi olan Komrat şehrinde, Çadır-Lunga, Vulkaneşti şehirlerinde ve Komrat'a bağlı olan Beşalma köyünde, Gagavuz tarihi ile ilgili önemli bir kaynak niteliğinde olan Antropolojik bir kaynak niteliğinde olan müzeler bulunmaktadır. Gagavuz bölgesinde okul kütüphanelerinden bağımsız olarak 45 kütüphane bulunmaktadır.
Düz Ava ve "Kadınca" adlı Gagavuz millî şarkı ve oyun (folklor) toplulukları da faaliyette bulunmaktadır. Bunların dışında da diğer benzer topluluklar da mevcuttur.
Hayat standardı
2000 yılının Ocak - Kasım tarihleri arasındaki dönemde bir çalışanın ortalama aylık maaşı 285 ML olmuştur. Aralık 2000 tarihi itibarıyla maaş borcu 31,3 ML'dir.
Ocak-Eylül 2001 döneminde bir çalışanın ortalama aylık maaşı 329 ML olmuştur. 1 Eylül 2001 tarihi itibarıyla maaş borcu 27,4 milyon ML dir. (Devlet memurlarına 7,8 milyon ML).
Altyapı
Alt yapının yeniden yapılanması, devlet ve özel mülkiyet şekilleri ile birlikte yeni hukuki, ekonomik ve organizasyon ilkelerine dayanmaktadır. Gagavuzya'nın altyapısındaki en zayıf yeri içme suyu temini ve sulamadır. Alt yapının diğer dallarında olduğu gibi su temini de çok büyük sermaye gerektirmektedir. Fakat bu sorunun çözümü önceliklidir, çünkü bu bölgenin sosyo- ekonomik kalkınması ön şartı bu sorunların çözülmesinden geçmektedir.
Haziran 1994 yılında Türkiye Cumhuriyeti içme suyu ve sulama projesinin gerçekleştirilmesi için 35 milyon dolarlık kredi açmış fakat, Moldova Parlamentosu söz konusu kredinin ancak 15 milyon dolarlık kısmını onaylamıştır. Bu miktar ile Komrat şehrindeki içme suyu projesi tamamen ve Çadır-Lunga projesi kısmen gerçekleştirilmiştir. Kredinin ikinci kısmının onaylanması ile ilgili çalışmalar hâlen devam etmektedir.
Son zamanlarda altyapıya yapılan yatırımların devlete ait kısımda azalma, özel sektöre ait kısımda ise artış kaydedilmektedir.
Kullanılmakta bulunan kara yollarının uzunluğu 451,5 km. Bunlardan 219,8 km ulusal karayolları, 192 km ise - mahalli karayollarıdır. Karayollarının % 86.sı asfalttır.
Gagavuz Bölgesi'ndeki şehirlerde 100 kişiye 18 telefon, köylerde ise 100 kişiye 8,5 telefon düşmektedir. Bütün bölge televizyon ve radyo yayınlarının kapsamı dahilidedir. TIKA nın teknik yardımı ile yenilenen Gagavuz radyosu şimdilik Komrat'ın tamamı ile Çadır-Lunga şehrinin bir kısmından izlenebilmektedir. Bu radyonun Gagavuzya'nın tamamında izlenebilmesi için çalışmalara devam edilmektedir. Radyodan Gagavuzca yayınlardan arta kalan dönemde TRT-FM yayınları verilmektedir.
Siyasi yapı
Siyasi-hukuki statü
Gagavuzya'da Yönetim, Moldova Cumhuriyeti Anayasası, "Gagavuz Yeri Özel Hukuki Statüsü" Kanunu, Gagavuz Ana Kanunu ve Gagavuz Halk Topluluğunun çıkardığı yerel kanunlara göre yürütülmektedir.
Moldova Cumhuriyeti'nin, bağımsız devlet olarak statüsü değiştirildiği takdirde, Gagavuz halkı kendi kaderini tayin etme hakkına sahiptir. Gagavuzya; siyaset, ekonomi ve kültür konuları ile ilgili sorunları Gagavuzya Özel Hukuki Statüsü Kanununun verdiği yetkiler çerçevesinde bağımsız olarak çözmektedir. Gagauzya, kendi millî simgelerine sahiptir, arması, bayrağı ve marşı vardır. Ancak Gagavuzya'nın muhtariyetin getirdiği tam yetkilere sahip olduğunu söylemek güçtür. Örneğin hâlen kendi bütçesini yapamamakta, harcamalarını merkezi bütçenin izni dahilinde yapabilmektedir.
Gagavuzya Başkanı
Yürütme başında olan Gagavuzya'nın üst görevlisi başkandır.
Gagavuzya Başkanı seçimle dört sene için halk tarafından seçilir. Gagavuzya Başkanı, aynı zamanda Moldova Cumhurbaşkanı'nın kararı ile Moldova Cumhuriyeti Hükûmet Üyeliğine de yetkilidir.
Gagavuzya'nın daimi icraat organı İcraat Komitesidir. Gagavuzya Başkanı tarafından önerilerek Halk Meclisi tarafından dört sene için tayin edilir. İcraat Komitesi Halk Meclisi'ne yasa taslağı gönderme veya o konuda yasa çıkarılmasını isteme hakkına sahiptir.
Gagavuzya'nın idari birimleri (bakanlık) Daire Başkanları, aynı zamanda Moldova Cumhuriyeti'nin ilgili Bakanlıkları ve makamları gibi kurumların üyeleridir.
Yasama organı
Gagavuzya'nın üst temsil organı yerel kanunları çıkarma hakkına sahip Halk Topluşu (meclisi) dir. Gagavuzya'ya dahil olan her yerleşim yeri Halk Topluşu'nda en az bir millet vekili ile temsil edilmektedir. Halk topluşundaki milletvekili sayısı 34 tür.
Gagauz Cumhuriyeti
Gagavuzlar, 21 Ağustos 1990'da Özerk Gagavuz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni, güneyde Gagavuzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde ilan etmişlerdir. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal edilmiştir. 25 Ekim 1990'da Gagavuzlar, Gagavuz Cumhuriyeti'ni oluşturmaya yönelik seçimler yapmış, ancak Moldova milliyetçileri bu girişimi, yöreye 50,000 silahlı gönüllü göndererek önlemeye çalışmış ve Rus askerlerinin müdahalesiyle şiddet önlenmiştir. Devam eden seçimler sonucunda 31 Ekim'de Komrat'ta yeni bir Gagavuz Yüksek Sovyeti kurulmuş, Stepan Topal Başkan seçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra (27 Ağustos 1991), Gagavuzlar da kendi cumhuriyetlerini ilan etmişlerdir. Moldova Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde " Gagavuz Yeri " Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak çıkarmıştır. Yasaya göre, Gagavuzlara Moldova Anayasası'na ters düşmemek şartıyla, çeşitli sahalarda yasa çıkarma hakkı verilmiştir. Gagauz Yeri'nin en yüksek mercii Başkandır ve Gagavuz Yeri'nin tüm makamları Başkan'a bağlıdır. Gagauz Yeri'nin Resmî dili Gagavuzca, Rumence ve Rusçadır. Gagavuzlara bu kanunla tanınmıştır. Gagavuzlara özel statü tanıyan bu yasaya göre (Madde 113), Millet Kongresi, kültür, bilim, eğitim, iskan, belediye hizmetleri, sağlık, spor, bütçe, ekoloji, finans ve ekonomi alanlarında Moldova Anayasası'na ters düşmemek kaydıyla kanun yapmaya yetkili kılınmıştır.
| Moldova Gagavuz Türkleri | |
|---|---|
| Ülke adı | Moldova |
| Yaşayan Türk Grupları | Gagavuz Türkleri |
| Tahmini Nüfus | 350 bin kadar |
| Yoğun Bulunduğu Şehirler | Başkenti Komrat olan Gagavuz Özerk Bölgesi'nde ve ülkenin diğer şehirlerinde. |
Ekonomik yapı
Gagavuzya verimli toprakları dolayısıyla oldukça yüksek bir tarım potansiyeline sahiptir. Aşağıda belirtilen alanlarda yeni yatırımların yapılması ve çağdaş teknolojilerin kullanılması durumunda yüksek verim alınabileceği düşünülmektedir: Üzüm işleme, şarap üretimi meyve işleme (şeftali, kayısı, erik, elma, armut, ayva vb.); ayçiçeği, mısır, buğday, soya üretimi ve işleme; süt mamulleri üretimi; yün ve deri işleme; yün ve deri mamulleri üretimi; tütün ve tütün mamulleri üretimi
Toprağın özel mülkiyetin elinde olması çiftliklerin gelişmesini teşvik etmektedir. Gagavuzya'nın, işletme sermayesi, kiralama (leasing) usulü öncelikli olmak üzere tarım makinalarına, çağdaş teknolojilere ve tarım ürünleri ambalajlama teknolojilerine ihtiyaç bulunmaktadır.
Altyapı yatırımları
2000 yılında Gagavuz Bölgesinde yerleşik her türlü mülkiyet şekillerine sahip şirketler ve kuruluşlar tarafından 22 milyon ML'lik inşaat işleri dahil olmak üzere 28 milyon ML tutarında altyapı yatırımı yapılmıştır. Bir önceki yıla kıyasla bu veriler % 13 ve % 11 oranlarda gerçekleşmiştir. Sanayi tesislerin inşaatında 25 milyon ML harcanmıştır (yapılan yatırımların % 89.udur). 1999 yılına göre % 12 oranda gerçekleşmiştir.
Gagavuz Bölgesi'nde 2000 yılında 5100 m²'lik konut işletmeye açılmıştır. 2000 yılında üretilen konut miktarı 1999 yılında üretilen konutun % 82 sine denk düşmektedir.
Sanayi
2000 Yılında Gagavuz Özerk Bölgesi'ndeki sanayi işletmeler tarafından 163 milyon ML tutarında ürün (iş, hizmet) istihsal edilmiştir. Bir önceki yıla göre % 7,5 oranda azalma kaydedilmiştir.
Bir önceki yıla göre konfeksiyon üretimi 3 kat, konserve üretimi 1,9 kat, şarap üretimi 1,6 kat artmıştır. Bunun yanı sıra, ısı enerjisi üretimi % 40, makarna mamulleri ve yem üretimi % 74, hayvansal yağ üretimi % 73, Et üretimi % 69, salam, sucuk mamulleri ve bitkisel yağ üretimi % 63, ekmek üretimi % 42, süt mamulleri üretimi % 41 bulgur ve fermentasyonlu tütün üretimi % 32 oranlarda azalmıştır.
Gagavuz Bölgesi sınırları dahilinde bulunan sanayi işletmeler tarafından Ocak - Eylül 2001 dönemini kapsayan süre içerisinde 163 milyon ML'lik (2000 yılının aynı dönemine göre % 16 oranda artış kaydedilmiştir) üretim gerçekleştirilmiştir.
Şu an Gagavuzya'nın sanayi potansiyeli 30 civarında büyük sanayi tesisiyle tanıtılmaktadır. Bunlardan 17'si gıda sanayi tesisleridir.
Sanayideki istihdam yaklaşık 4 bin kişidir (2000 yılı). Gagavuzya'nın sanayi sektörü; 150 bin ton üzüm işleme, 10 bin ton tütün mayalama, 148 bin ton un üretme, 200 bin ton yem üretme, 21 bin ton et işleme, 21 bin ton süt mamulleri üretme kapasitesine sahiptir.
Ana sanayi tesisleri
- Sekiz büyük şarap fabrikası,
- Basarabia-Agroexport. Konsorsiyumu (meyve-sebze konserveleri, meyve suları),
- Üç un fabrikası,
- Tütün fermantasyon fabrikası,
- Et Kombinası,
- Üç süt fabrikası,
- Üç yem fabrikası,
- Bir kilim fabrikası,
- Yedi konfeksiyon fabrikası,
- Elektrotermik makinaları fabrikası,
- Betonarme mamulleri fabrikası,
Tarım
Tarım sektörü, gıda ve tarıma dayalı sanayinin hammadde ihtiyacını karşılamaktadır. Bölge nüfusunun çalışma çağındaki kesimin büyük bir kısmı bu sektörde istihdam edilmekte olup, Gagavuzya'nın sosyo-ekonomik gelişmesinin temeli de tarıma dayalıdır. Öncelikli tarım dalları: üzümcülük, meyve ve sebzecilik, tütüncülük, mısır, tahıl ürünleri üretimidir. Gelişmiş bir alt sektör olarak ayçiçeği ve mısır tohumculuğu da önem arz etmektedir.
İç ticaret ve hizmetler
2000 Yılında perakende satış cirosu 76 milyon ML tutarında gerçekleşmiştir (1999 yılına göre % 88,1). 1 Ocak 2001 tarihi itibarıyla perakende ticaretteki 46 günlük ticareti temin eden mal stoku 12 milyon ML tutarındaydı.
Ocak-Eylül 2001 döneminde perakende satış cirosu 72 milyon ML tutarında gerçekleşmiştir (2000 yılının aynı dönemine göre % 121). 1 Ekim 2001 tarihi itibarıyla perakende ticaretteki 50 günlük ticareti temin eden mal stoku 17 milyon ML tutarındaydı.
Ulaştırma
2000 Yılında nakliyat şirketleri tarafından 2,3 bin ton eşya (1999 yılına göre % 62) ve 383,5 bin yolcu (1999 yılınna göre % 84) taşınmıştır.
Eylül 2001 döneminde nakliyat şirketleri tarafından 1,4 bin ton eşya (2000 yılının aynı dönemine göre % 67) ve 291,5 bin yolcu (2000 yılının aynı dönemine göre % 106) taşınmıştır.
Valkaneş Serbest Bölgesi
Gagavuz Bölgesi'nin ilk serbest girişimcilik bölgesi olan Valkaneş Sanayi Parkı 143,7 hektarlık arsaya sahip olarak Moldova Cumhuriyeti'nin güneyinde üç ülkenin (Moldova, Romanya, Ukrayna) kavuştuğu yerde bulunmaktadır. Romanya ile sınıra kadar 35 km, Ukrayna ile sınıra kadar 1 km. Serbest Girişimcilik Bölgesi, Tuna nehri üzerindeki Reni Deniz Limanı (Odesa Bölgesi, Ukrayna, 38 km) ve Galats Deniz Limanı (Romanya, 48 km) ile bağlayan ana demiryolu hattının yanında bulunmaktadır. Odesa şehri 260, Kişinev şehri 180 km uzaklıktadır.
Valkaneş Sanayi Parkı Serbest Girişimcilik Bölgesi ile ilgili Kanun Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu tarafından 19 Şubat 1998 tarihinde kabul edilmiştir. Serbest Bölgenin kuruluş amacı yabancı yatırımı ve teknolojiyi çekmektir. Bölgenin faaliyet süresi 25 yıl olarak belirlenmiştir. Moldova Cumhuriyeti Kanununda, bölgede faaliyet gösteren firmalar için elverişli iş şartları sağlayan garantiler ve muafiyetler öngörülmüştür. Bölgenin yönetim organı Moldova Cumhuriyeti Hükûmeti tarafından atanan Genel Müdürünün başında olduğu idaredir. Serbest Bölgenin İdaresi, bölgenin ekonomi hayatının geliştirilmesi ile ilgili konularda geniş yetkilere sahiptir. Serbest Bölgede, yabancı sermayenin de payı olan Moldova'daki gerçek ve tüzel kişiler ve tamamen yabancı şirketler faaliyette bulunabilir. Serbest Bölgede faaliyet gösterecek firmaların tescili bölgenin idaresi tarafından yapılmaktadır.
Valkaneş Sanayi Parkı Serbest Girişimcilik Bölgesi'nde şu faaliyet türleri belirlenmiştir:
- Ekoloji açıdan temiz sanayi üretimi,
- Nakliyat, depo ve iletişim hizmetleri,
- İnşaat,
- Finans aracılığı,
- Toptan ticaret,
- Gayri menkul ile ilgili muameleler,
- Ferdi hizmetler,
- Otelcilik ve lokantacılık.
Demografi
Gagavuzya'nın ezici çoğunluğu Gagavuzlar oluşturmakla birlikte hem SSCB'nin etkisi hem Moldova içerisinde özerk bölge olması nedeniyle diğer milletlerden insanlar da yaşamaktadır. Gagavuzlar nüfusun %83'ünü oluştururken Moldovalılar %4,7; Bulgarlar %4,9; Ruslar %3,2 ve Ukraynalılar %2,5'ini oluşturmaktadır.
Din
- Hristiyanlar – 96.0%
- Ortodoks Hıristiyanlar – 93.0%
- Protestan – 3.0%
- Baptistler – 1.6%
- Yedinci gün Adventistleri – 0.8%
- Evanjelikler – 0.4%
- – 0.2%
- Diğer – 2.2%
- Dinsizlik – 1.6%
- Ateizm – 0.2%
| Resmi ad | Gagavuzca İsmi | % Gagavuz |
|---|---|---|
| Comrat (belediye) | Komrat | 72.8% |
| Ceadîr-Lunga (belediye) | Çadır | 73.7% |
| Vulcănești (şehir) | Valkaneş | 69.4% |
| Avdarma | Avdarma | 94.2% |
| Baurci | Baurçu | 97.9% |
| Beșalma | Beşalma | 96.7% |
| Beșghioz | Beşgöz | 93.0% |
| Bugeac | Bucak | 61.8% |
| Karabalia | Kırbaalı | 70.2% |
| Cazaclia | Kazayak | 96.5% |
| Chioselia Rusă | Köseli Rus | 25.2% |
| Chiriet-Lunga | Kiriyet | 92.6% |
| Chirsova | Başküü | 45.6% |
| Cioc-Maidan | Çok-Maydan | 93.1% |
| Cișmichioi | Çöşmäküü | 94.4% |
| Congaz | Kongaz | 96.1% |
| Congazcicul de Sus | Kongazçık Yukarkı | 73.4% |
| Copceac | Kıpçak | 95.0% |
| Cotovscoe | Kırlannar | 95.4% |
| Dezghingea | Dezgincä | 94.5% |
| Etulia | Tülüküü | 92.7% |
| Ferapontievca | Parapontika | 28.0% |
| Gaidar | Haydar | 96.5% |
| Joltai | Coltay | 96.0% |
| Svetlîi | Svetlıy | 35.4% |
| Alexeevca | Alekseevka | 33.5% |
| Tomai | Tomay | 95.1% |
Çevre
Bölgenin genel toprak fonu 150.100 hektarı tarım arazisi olmak üzere 181.100 hektardır. (65.400 hektar karbonatlı toprak; 63.400 hektar olağan kara toprak). Bu toprak çeşitlerinin nem oranı daha azdır ve bir hektar üzerinde bir metrelik katmanda yaklaşık 280-350 ton humus bulunmaktadır. Toprağın verimliliği Moldova genelinde daha düşük olup 71-82 derecededir.
İklim sıcaktır. +10 derecedeki sıcaklık yılda 179-187 gündür. Aktif sıcaklıkların tutarı 3.300 derecenin üzerindedir. Ortalama yağış oranı 350–370 mm. Yıllık hidrotermik katsayısı 0,7-0,8'dir. Bu nedenle bölge sık sık kuraklıktan olumsuz bir şekilde etkilenmektedir. Mineral ham madde kaynakları tahmini 23 milyon m³ kil (kiremit ve tuğla üretiminde son derece kalitelidir) ve 18 milyon m³ çakıllı kum yatakları vardır. Bölgenin su stokları genelde yer altı sularından oluşmaktadır (tahmini hacim 8-10 milyon m³). Yeryüzü suları (küçük dere ve göller) kısıtlıdır ve mineralleşme oranı yüksek olduğu için sulamada kullanılamaz.
Ormanların ve yerel enerji kaynaklarının mevcut olmaması nedeniyle bölge enerjiyi dışarıdan temin etmek mecburiyetindedir. Gelecekte, diğer ülkelerin tecrübesinden faydalanarak güneş ve rüzgâr enerjisi alternatif enerji kaynakları olarak gündeme getirilebilir.
Kaynakça
- ^ Nayır, Yaşar Nabi (1936). Balkanlar ve Türklük, Ankara 1936, sayfa: 89
- ^ (Devlet memurlarına 7,5 milyon ML)M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı (2001). Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi.
- ^ a b Moldova Cumhuriyeti İstatistik ve Sosyoloji Analizi Departmanı (2001). Moldova Cumhuriyeti'nin Ocak-Eylül 2001 Dönemindeki Sosyo-Ekonomik Durumu.
- ^ UNDP Moldova Stratejik Araştırmalar ve Reformlar Merkezi ile Gagauz Özerk Bölge İdaresi. "Gagauz Yeri" Bölge Programı.
- ^ a b c PEACE CORPS CESI (Sosyo-Ekonomik Inisyatif Merkezi). "Gagavuzya'ya Hoş Geldiniz" Tanıtım Kitabı.
- ^ a b c d M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı. Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi.
Dış bağlantılar
- www.comrat.md - Official website of Comrat - the capital of Gagauzia19 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- www.gagauzia.md - Official website of Gagauzia6 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gagavuzya Gagavuzca Gagauziya veya Gagauz Yeri Rumence Găgăuzia Rusca Gagauziya veya Gagavuz Yeri Ozerk Bolgesi Moldovca Rumence Unitatea Teritorială Autonomă Găgăuzia Moldova ya bagli bir ozerk devlet Ulkeye ismini veren Gagavuzlar Oguz Turku kokenlidir ve Gagavuz kelimesinin Gok oguzdan turedigi dusunulmektedir GagavuzyaGagauz YeriBayrak ArmaSlogan Yasasin Gagauziya Yasasin Gagavuzya Milli mars Tarafim source source track track track track track noiconBaskent ve en buyuk sehirKomratResmi dil ler Gagavuzca Rumence RuscaDemonimGagavuzHukumetOzerk BaskanEvghenia Guțul Parlamento BaskaniTarihce Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nden bagimsizlik19 Agustos 1990 Ozerklik Antlasmasi23 Aralik 1994 Ozerkligin kurulmasi14 Ocak 1995Yuzolcumu Toplam1 832 km2 Su 0 36Nufus 2014 sayimi134 535 Yogunluk73 43 km2Para birimiMoldova Leyi MDL Zaman dilimiUTC 02 00 DAS Yaz YSU UTC 03 00 DAYS Trafik akisisagTelefon kodu 373TarihceAna Madde Gagavuzya tarihi Su an yaklasik 250 bin Gagavuz eski SSCB topraklarinda yerlesiktir Buyuk bir kismi Moldova guneyindeki Bucak yoresinde yasamaktadir Gagavuz koyleri Ukrayna daki Odesa ve Zaporojye illerinde Romanya Kazakistan Kirgizistan Ozbekistan ve Kabardey da yer almaktadir Moldova da Gagavuz Cumhuriyeti disinda Kisinev de 8 000 Bender de 1 600 ve Dinyester nehrinin kuzey yakasinda 3 300 Balkanlar daki Bulgaristan ve Yunanistan da yaklasik 20 bin Gagavuz yasamaktadir Gagavuzlar Ortodoks Hristiyan kokenli etnik Turklerdir Bizans yazili kaynaklarinda Oguzlar 11 yuzyilda Tuna nehrini gecip Balkanlardaki Makedonya Paristrione Yunanistan ve Bulgaristan da yerlesen gocebe boylari olarak kaydedilmistir 11 yuzyilda Balkanlara goc eden Gagavuzlar Ortodoks Hristyanligini kabul etmisler ve daha sonra Osmanli yonetimi altinda kalmislardir 18 ve 19 yuzyillarda Balkanlarda baslayan ve bagimsiz olma hedefini guden hareketler sirasinda Bulgarlarin baskisina dayanamayan Gagavuzlar 1750 1846 yillari arasinda Tuna nehri uzerinden Rusya ya goc etmisler ve Tuna bolgelerine 1769 1791 ve Besarabya ya 1801 1812 yerlesmislerdir Moldova da yasayan ve Turkce konusan Ortodoks Hristiyan Gagavuz halkinin bir bolumu 19 yuzyilin basinda Turk Rus savaslari sirasinda Bulgaristan dan Moldova ya gelmis ve 1906 yilindaki 15 gunluk bagimsizlik donemi disinda sirasiyla Rus Romen ve Sovyet yonetimi altinda yasamislardir Cok sayida tarihci etnograf ve dil uzmanlari 13 yuzyilda Dobruca topraklarinda idari merkezi Korbuna sehri olan Dobruca Prensligi veya Uzi Eyalet adi altinda kurularak iki yuzyildan fazla yasamis devlete sahip olan Gagavuzlari Turk Dunyasi nin en orijinal halklarindan biri olarak kabul etmektedirler Koylulerin ayaklanmasi sonunda Komrat Cumhuriyeti nin ilan edildigi 1906 yilindaki 15 gunluk bagimsizligin disinda Gagavuz halki Rusya Imparatorlugu Romanya Almanya II Dunya Savasi doneminde ve Sovyetler Birligi nin egemenligi altinda kalmistir Sovyetler Birligi nde demokrasiye yonelik degisikliklerinin baslatildigi 1980 lerin sonunda Gagavuz aydinlari cevresinde yer alan milli bilinc yayilmaya baslamis olup Gagavuzlarin kultur ve ekonomik sorunlarinin mevcudiyetini ileriye surme imkani ortaya cikmistir Gagavuz aydinlarinin faal uyeleri diger etnik azinliklarinin gayretlerini de birlestirip 1988 yilinda Gagavuz Halki Hareketi ni kurmuslardir 1989 Mayis ayinda ilk kongresini yapan Gagavuz Halki adli hareket guney Moldova da baskenti Komrat olmak uzere kurulacak ozerk Gagavuz Cumhuriyeti nin kendi kulturel ve ekonomik islerini buyuk olcude kontrol etmekle birlikte yine Moldova ya bagli ozerk bir yonetim talebiyle ilk onemli cikisini yapmistir Sosyal durumKomratEgitim ve kultur Cadir Lunga da kultur merkezi Gagavuz Bolgesinde Ilkokul ortaokul ve lise duzeyinde egitim veren 55 okul bulunmaktadir Bu okullardan bir kismi yalniz ilkokul ortaokul lise egitimi verirken bir kismi bu egitimlerin tamamini vermektedir Komrat Devlet Universitesi Turkiye Cumhuriyeti nin onemli ayni ve nakdi yardimlarda bulunmus oldugu Komrat Universitesi bulunmaktadir Komrat ta TIKA nin kurdugu yoredeki en onemli kultur merkezi niteliginde olan Ataturk Kutuphanesi nde bilimsel calisma yapmak isteyenler icin ilgili her turlu kaynak bulunmaktadir Cadir Lunga sehrinde bulunan Gagavuz anadilinde oyunlarin sahnelendigi Mihail Cakir Gagavuz Milli Tiyatrosu bulunmaktadir Gagavuz Bolgesi nin idari merkezi olan Komrat sehrinde Cadir Lunga Vulkanesti sehirlerinde ve Komrat a bagli olan Besalma koyunde Gagavuz tarihi ile ilgili onemli bir kaynak niteliginde olan Antropolojik bir kaynak niteliginde olan muzeler bulunmaktadir Gagavuz bolgesinde okul kutuphanelerinden bagimsiz olarak 45 kutuphane bulunmaktadir Duz Ava ve Kadinca adli Gagavuz milli sarki ve oyun folklor topluluklari da faaliyette bulunmaktadir Bunlarin disinda da diger benzer topluluklar da mevcuttur Hayat standardi 2000 yilinin Ocak Kasim tarihleri arasindaki donemde bir calisanin ortalama aylik maasi 285 ML olmustur Aralik 2000 tarihi itibariyla maas borcu 31 3 ML dir Ocak Eylul 2001 doneminde bir calisanin ortalama aylik maasi 329 ML olmustur 1 Eylul 2001 tarihi itibariyla maas borcu 27 4 milyon ML dir Devlet memurlarina 7 8 milyon ML Altyapi Alt yapinin yeniden yapilanmasi devlet ve ozel mulkiyet sekilleri ile birlikte yeni hukuki ekonomik ve organizasyon ilkelerine dayanmaktadir Gagavuzya nin altyapisindaki en zayif yeri icme suyu temini ve sulamadir Alt yapinin diger dallarinda oldugu gibi su temini de cok buyuk sermaye gerektirmektedir Fakat bu sorunun cozumu onceliklidir cunku bu bolgenin sosyo ekonomik kalkinmasi on sarti bu sorunlarin cozulmesinden gecmektedir Haziran 1994 yilinda Turkiye Cumhuriyeti icme suyu ve sulama projesinin gerceklestirilmesi icin 35 milyon dolarlik kredi acmis fakat Moldova Parlamentosu soz konusu kredinin ancak 15 milyon dolarlik kismini onaylamistir Bu miktar ile Komrat sehrindeki icme suyu projesi tamamen ve Cadir Lunga projesi kismen gerceklestirilmistir Kredinin ikinci kisminin onaylanmasi ile ilgili calismalar halen devam etmektedir Son zamanlarda altyapiya yapilan yatirimlarin devlete ait kisimda azalma ozel sektore ait kisimda ise artis kaydedilmektedir Kullanilmakta bulunan kara yollarinin uzunlugu 451 5 km Bunlardan 219 8 km ulusal karayollari 192 km ise mahalli karayollaridir Karayollarinin 86 si asfalttir Gagavuz Bolgesi ndeki sehirlerde 100 kisiye 18 telefon koylerde ise 100 kisiye 8 5 telefon dusmektedir Butun bolge televizyon ve radyo yayinlarinin kapsami dahilidedir TIKA nin teknik yardimi ile yenilenen Gagavuz radyosu simdilik Komrat in tamami ile Cadir Lunga sehrinin bir kismindan izlenebilmektedir Bu radyonun Gagavuzya nin tamaminda izlenebilmesi icin calismalara devam edilmektedir Radyodan Gagavuzca yayinlardan arta kalan donemde TRT FM yayinlari verilmektedir Siyasi yapiGagavuzya Bakanlik KomitesiSiyasi hukuki statu Gagavuzya haritasi Gagavuzya da Yonetim Moldova Cumhuriyeti Anayasasi Gagavuz Yeri Ozel Hukuki Statusu Kanunu Gagavuz Ana Kanunu ve Gagavuz Halk Toplulugunun cikardigi yerel kanunlara gore yurutulmektedir Moldova Cumhuriyeti nin bagimsiz devlet olarak statusu degistirildigi takdirde Gagavuz halki kendi kaderini tayin etme hakkina sahiptir Gagavuzya siyaset ekonomi ve kultur konulari ile ilgili sorunlari Gagavuzya Ozel Hukuki Statusu Kanununun verdigi yetkiler cercevesinde bagimsiz olarak cozmektedir Gagauzya kendi milli simgelerine sahiptir armasi bayragi ve marsi vardir Ancak Gagavuzya nin muhtariyetin getirdigi tam yetkilere sahip oldugunu soylemek guctur Ornegin halen kendi butcesini yapamamakta harcamalarini merkezi butcenin izni dahilinde yapabilmektedir Gagavuzya Baskani Yurutme basinda olan Gagavuzya nin ust gorevlisi baskandir Gagavuzya Baskani secimle dort sene icin halk tarafindan secilir Gagavuzya Baskani ayni zamanda Moldova Cumhurbaskani nin karari ile Moldova Cumhuriyeti Hukumet Uyeligine de yetkilidir Gagavuzya nin daimi icraat organi Icraat Komitesidir Gagavuzya Baskani tarafindan onerilerek Halk Meclisi tarafindan dort sene icin tayin edilir Icraat Komitesi Halk Meclisi ne yasa taslagi gonderme veya o konuda yasa cikarilmasini isteme hakkina sahiptir Gagavuzya nin idari birimleri bakanlik Daire Baskanlari ayni zamanda Moldova Cumhuriyeti nin ilgili Bakanliklari ve makamlari gibi kurumlarin uyeleridir Yasama organi Gagavuzya nin ust temsil organi yerel kanunlari cikarma hakkina sahip Halk Toplusu meclisi dir Gagavuzya ya dahil olan her yerlesim yeri Halk Toplusu nda en az bir millet vekili ile temsil edilmektedir Halk toplusundaki milletvekili sayisi 34 tur Gagauz Cumhuriyeti Gagavuzlar 21 Agustos 1990 da Ozerk Gagavuz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ni guneyde Gagavuzlarin en yogun yasadigi Komrat yoresinde ilan etmislerdir Bu karar Moldova Yuksek Sovyeti tarafindan iptal edilmistir 25 Ekim 1990 da Gagavuzlar Gagavuz Cumhuriyeti ni olusturmaya yonelik secimler yapmis ancak Moldova milliyetcileri bu girisimi yoreye 50 000 silahli gonullu gondererek onlemeye calismis ve Rus askerlerinin mudahalesiyle siddet onlenmistir Devam eden secimler sonucunda 31 Ekim de Komrat ta yeni bir Gagavuz Yuksek Sovyeti kurulmus Stepan Topal Baskan secilmistir Moldova nin bagimsizligini ilan etmesinden sonra 27 Agustos 1991 Gagavuzlar da kendi cumhuriyetlerini ilan etmislerdir Moldova Meclisi 23 Aralik 1994 tarihinde Gagavuz Yeri Ozel Hukuki Statusunu yasa olarak cikarmistir Yasaya gore Gagavuzlara Moldova Anayasasi na ters dusmemek sartiyla cesitli sahalarda yasa cikarma hakki verilmistir Gagauz Yeri nin en yuksek mercii Baskandir ve Gagavuz Yeri nin tum makamlari Baskan a baglidir Gagauz Yeri nin Resmi dili Gagavuzca Rumence ve Ruscadir Gagavuzlara bu kanunla taninmistir Gagavuzlara ozel statu taniyan bu yasaya gore Madde 113 Millet Kongresi kultur bilim egitim iskan belediye hizmetleri saglik spor butce ekoloji finans ve ekonomi alanlarinda Moldova Anayasasi na ters dusmemek kaydiyla kanun yapmaya yetkili kilinmistir Moldova Gagavuz TurkleriUlke adi MoldovaYasayan Turk Gruplari Gagavuz TurkleriTahmini Nufus 350 bin kadarYogun Bulundugu Sehirler Baskenti Komrat olan Gagavuz Ozerk Bolgesi nde ve ulkenin diger sehirlerinde Ekonomik yapiGagavuzya verimli topraklari dolayisiyla oldukca yuksek bir tarim potansiyeline sahiptir Asagida belirtilen alanlarda yeni yatirimlarin yapilmasi ve cagdas teknolojilerin kullanilmasi durumunda yuksek verim alinabilecegi dusunulmektedir Uzum isleme sarap uretimi meyve isleme seftali kayisi erik elma armut ayva vb aycicegi misir bugday soya uretimi ve isleme sut mamulleri uretimi yun ve deri isleme yun ve deri mamulleri uretimi tutun ve tutun mamulleri uretimi Topragin ozel mulkiyetin elinde olmasi ciftliklerin gelismesini tesvik etmektedir Gagavuzya nin isletme sermayesi kiralama leasing usulu oncelikli olmak uzere tarim makinalarina cagdas teknolojilere ve tarim urunleri ambalajlama teknolojilerine ihtiyac bulunmaktadir Altyapi yatirimlari 2000 yilinda Gagavuz Bolgesinde yerlesik her turlu mulkiyet sekillerine sahip sirketler ve kuruluslar tarafindan 22 milyon ML lik insaat isleri dahil olmak uzere 28 milyon ML tutarinda altyapi yatirimi yapilmistir Bir onceki yila kiyasla bu veriler 13 ve 11 oranlarda gerceklesmistir Sanayi tesislerin insaatinda 25 milyon ML harcanmistir yapilan yatirimlarin 89 udur 1999 yilina gore 12 oranda gerceklesmistir Gagavuz Bolgesi nde 2000 yilinda 5100 m lik konut isletmeye acilmistir 2000 yilinda uretilen konut miktari 1999 yilinda uretilen konutun 82 sine denk dusmektedir Sanayi 2000 Yilinda Gagavuz Ozerk Bolgesi ndeki sanayi isletmeler tarafindan 163 milyon ML tutarinda urun is hizmet istihsal edilmistir Bir onceki yila gore 7 5 oranda azalma kaydedilmistir Bir onceki yila gore konfeksiyon uretimi 3 kat konserve uretimi 1 9 kat sarap uretimi 1 6 kat artmistir Bunun yani sira isi enerjisi uretimi 40 makarna mamulleri ve yem uretimi 74 hayvansal yag uretimi 73 Et uretimi 69 salam sucuk mamulleri ve bitkisel yag uretimi 63 ekmek uretimi 42 sut mamulleri uretimi 41 bulgur ve fermentasyonlu tutun uretimi 32 oranlarda azalmistir Gagavuz Bolgesi sinirlari dahilinde bulunan sanayi isletmeler tarafindan Ocak Eylul 2001 donemini kapsayan sure icerisinde 163 milyon ML lik 2000 yilinin ayni donemine gore 16 oranda artis kaydedilmistir uretim gerceklestirilmistir Su an Gagavuzya nin sanayi potansiyeli 30 civarinda buyuk sanayi tesisiyle tanitilmaktadir Bunlardan 17 si gida sanayi tesisleridir Sanayideki istihdam yaklasik 4 bin kisidir 2000 yili Gagavuzya nin sanayi sektoru 150 bin ton uzum isleme 10 bin ton tutun mayalama 148 bin ton un uretme 200 bin ton yem uretme 21 bin ton et isleme 21 bin ton sut mamulleri uretme kapasitesine sahiptir Ana sanayi tesisleri Sekiz buyuk sarap fabrikasi Basarabia Agroexport Konsorsiyumu meyve sebze konserveleri meyve sulari Uc un fabrikasi Tutun fermantasyon fabrikasi Et Kombinasi Uc sut fabrikasi Uc yem fabrikasi Bir kilim fabrikasi Yedi konfeksiyon fabrikasi Elektrotermik makinalari fabrikasi Betonarme mamulleri fabrikasi Tarim Tarim sektoru gida ve tarima dayali sanayinin hammadde ihtiyacini karsilamaktadir Bolge nufusunun calisma cagindaki kesimin buyuk bir kismi bu sektorde istihdam edilmekte olup Gagavuzya nin sosyo ekonomik gelismesinin temeli de tarima dayalidir Oncelikli tarim dallari uzumculuk meyve ve sebzecilik tutunculuk misir tahil urunleri uretimidir Gelismis bir alt sektor olarak aycicegi ve misir tohumculugu da onem arz etmektedir Ic ticaret ve hizmetler 2000 Yilinda perakende satis cirosu 76 milyon ML tutarinda gerceklesmistir 1999 yilina gore 88 1 1 Ocak 2001 tarihi itibariyla perakende ticaretteki 46 gunluk ticareti temin eden mal stoku 12 milyon ML tutarindaydi Ocak Eylul 2001 doneminde perakende satis cirosu 72 milyon ML tutarinda gerceklesmistir 2000 yilinin ayni donemine gore 121 1 Ekim 2001 tarihi itibariyla perakende ticaretteki 50 gunluk ticareti temin eden mal stoku 17 milyon ML tutarindaydi Ulastirma 2000 Yilinda nakliyat sirketleri tarafindan 2 3 bin ton esya 1999 yilina gore 62 ve 383 5 bin yolcu 1999 yilinna gore 84 tasinmistir Eylul 2001 doneminde nakliyat sirketleri tarafindan 1 4 bin ton esya 2000 yilinin ayni donemine gore 67 ve 291 5 bin yolcu 2000 yilinin ayni donemine gore 106 tasinmistir Valkanes Serbest Bolgesi Gagavuz Bolgesi nin ilk serbest girisimcilik bolgesi olan Valkanes Sanayi Parki 143 7 hektarlik arsaya sahip olarak Moldova Cumhuriyeti nin guneyinde uc ulkenin Moldova Romanya Ukrayna kavustugu yerde bulunmaktadir Romanya ile sinira kadar 35 km Ukrayna ile sinira kadar 1 km Serbest Girisimcilik Bolgesi Tuna nehri uzerindeki Reni Deniz Limani Odesa Bolgesi Ukrayna 38 km ve Galats Deniz Limani Romanya 48 km ile baglayan ana demiryolu hattinin yaninda bulunmaktadir Odesa sehri 260 Kisinev sehri 180 km uzakliktadir Valkanes Sanayi Parki Serbest Girisimcilik Bolgesi ile ilgili Kanun Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu tarafindan 19 Subat 1998 tarihinde kabul edilmistir Serbest Bolgenin kurulus amaci yabanci yatirimi ve teknolojiyi cekmektir Bolgenin faaliyet suresi 25 yil olarak belirlenmistir Moldova Cumhuriyeti Kanununda bolgede faaliyet gosteren firmalar icin elverisli is sartlari saglayan garantiler ve muafiyetler ongorulmustur Bolgenin yonetim organi Moldova Cumhuriyeti Hukumeti tarafindan atanan Genel Mudurunun basinda oldugu idaredir Serbest Bolgenin Idaresi bolgenin ekonomi hayatinin gelistirilmesi ile ilgili konularda genis yetkilere sahiptir Serbest Bolgede yabanci sermayenin de payi olan Moldova daki gercek ve tuzel kisiler ve tamamen yabanci sirketler faaliyette bulunabilir Serbest Bolgede faaliyet gosterecek firmalarin tescili bolgenin idaresi tarafindan yapilmaktadir Valkanes Sanayi Parki Serbest Girisimcilik Bolgesi nde su faaliyet turleri belirlenmistir Ekoloji acidan temiz sanayi uretimi Nakliyat depo ve iletisim hizmetleri Insaat Finans araciligi Toptan ticaret Gayri menkul ile ilgili muameleler Ferdi hizmetler Otelcilik ve lokantacilik DemografiGagavuzya nin ezici cogunlugu Gagavuzlar olusturmakla birlikte hem SSCB nin etkisi hem Moldova icerisinde ozerk bolge olmasi nedeniyle diger milletlerden insanlar da yasamaktadir Gagavuzlar nufusun 83 unu olustururken Moldovalilar 4 7 Bulgarlar 4 9 Ruslar 3 2 ve Ukraynalilar 2 5 ini olusturmaktadir Din Hristiyanlar 96 0 Ortodoks Hiristiyanlar 93 0 Protestan 3 0 Baptistler 1 6 Yedinci gun Adventistleri 0 8 Evanjelikler 0 4 0 2 Diger 2 2 Dinsizlik 1 6 Ateizm 0 2 Resmi ad Gagavuzca Ismi GagavuzComrat belediye Komrat 72 8 Ceadir Lunga belediye Cadir 73 7 Vulcănești sehir Valkanes 69 4 Avdarma Avdarma 94 2 Baurci Baurcu 97 9 Beșalma Besalma 96 7 Beșghioz Besgoz 93 0 Bugeac Bucak 61 8 Karabalia Kirbaali 70 2 Cazaclia Kazayak 96 5 Chioselia Rusă Koseli Rus 25 2 Chiriet Lunga Kiriyet 92 6 Chirsova Baskuu 45 6 Cioc Maidan Cok Maydan 93 1 Cișmichioi Cosmakuu 94 4 Congaz Kongaz 96 1 Congazcicul de Sus Kongazcik Yukarki 73 4 Copceac Kipcak 95 0 Cotovscoe Kirlannar 95 4 Dezghingea Dezginca 94 5 Etulia Tulukuu 92 7 Ferapontievca Parapontika 28 0 Gaidar Haydar 96 5 Joltai Coltay 96 0 Svetlii Svetliy 35 4 Alexeevca Alekseevka 33 5 Tomai Tomay 95 1 Cevre Bolgenin genel toprak fonu 150 100 hektari tarim arazisi olmak uzere 181 100 hektardir 65 400 hektar karbonatli toprak 63 400 hektar olagan kara toprak Bu toprak cesitlerinin nem orani daha azdir ve bir hektar uzerinde bir metrelik katmanda yaklasik 280 350 ton humus bulunmaktadir Topragin verimliligi Moldova genelinde daha dusuk olup 71 82 derecededir Iklim sicaktir 10 derecedeki sicaklik yilda 179 187 gundur Aktif sicakliklarin tutari 3 300 derecenin uzerindedir Ortalama yagis orani 350 370 mm Yillik hidrotermik katsayisi 0 7 0 8 dir Bu nedenle bolge sik sik kurakliktan olumsuz bir sekilde etkilenmektedir Mineral ham madde kaynaklari tahmini 23 milyon m kil kiremit ve tugla uretiminde son derece kalitelidir ve 18 milyon m cakilli kum yataklari vardir Bolgenin su stoklari genelde yer alti sularindan olusmaktadir tahmini hacim 8 10 milyon m Yeryuzu sulari kucuk dere ve goller kisitlidir ve minerallesme orani yuksek oldugu icin sulamada kullanilamaz Ormanlarin ve yerel enerji kaynaklarinin mevcut olmamasi nedeniyle bolge enerjiyi disaridan temin etmek mecburiyetindedir Gelecekte diger ulkelerin tecrubesinden faydalanarak gunes ve ruzgar enerjisi alternatif enerji kaynaklari olarak gundeme getirilebilir Kaynakca Nayir Yasar Nabi 1936 Balkanlar ve Turkluk Ankara 1936 sayfa 89 Devlet memurlarina 7 5 milyon ML M C Ekonomi ve Reformlar Bakanligi 2001 Moldova Cumhuriyeti nin 2000 yilindaki Sosyo Ekonomik Evrimi a b Moldova Cumhuriyeti Istatistik ve Sosyoloji Analizi Departmani 2001 Moldova Cumhuriyeti nin Ocak Eylul 2001 Donemindeki Sosyo Ekonomik Durumu UNDP Moldova Stratejik Arastirmalar ve Reformlar Merkezi ile Gagauz Ozerk Bolge Idaresi Gagauz Yeri Bolge Programi a b c PEACE CORPS CESI Sosyo Ekonomik Inisyatif Merkezi Gagavuzya ya Hos Geldiniz Tanitim Kitabi a b c d M C Ekonomi ve Reformlar Bakanligi Moldova Cumhuriyeti nin 2000 yilindaki Sosyo Ekonomik Evrimi Dis baglantilarwww comrat md Official website of Comrat the capital of Gagauzia19 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde www gagauzia md Official website of Gagauzia6 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde