Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
Gilbert Ryle (1900-1976), çağdaş İngiliz filozofudur. Dil felsefesi geleneği içinde yer almakla birlikte, Aristoteles'ten etkilenip, Edmund Husserl ve 'la da ilgilenen Ryle'ın en önemli iki kitabı ve 'dir.
| Gilbert Ryle | |
|---|---|
 | |
| Doğumu | 19 Ağustos 1900 Brighton, İngiltere |
| Ölümü | 06 Ekim 1976 (76 yaşında) Whitby, North Yorkshire, İngiltere |
| Çağı | 20. yüzyıl felsefesi |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Analitik |
| İlgi alanları | Dil felsefesi, zihin felsefesi, davranışçılık, anlam, |
| Önemli fikirleri | , , |
Etkilendikleri | |
Etkiledikleri | |
Felsefenin en önemli görevinin, yanlış kurgu ve saçma kuramların, bu kuramlarda geçen dilsel deyimlerin sonucu olduğunu göstermekten oluştuğunu dile getiren Ryle, bir ifadenin ile bu ifadelerin betimlediği olgu formlarını birbirinden ayırmış ve gündelik dilde geçen deyimlerden büyük çoğunluğunun sistematik olarak yanıltıcı olduğunu savunmuştur. Ryle filozofun, gündelik konuşmanın yanıltıcı ifadelerinden sakınmak için, tümceleri, felsefenin konu aldığı olgu formlarını açıkça gözler önüne serecek şekilde yeni baştan ifade etmeyi öğrenmesi gerektiğini söylemiş ve felsefi analizin bu tür yeni baştan tanımlamalarla başladığını iddia etmiştir.
Hayatı
Gilbert Ryle, 19 Ağustos 1900 tarihinde İngiltere’nin Sussex eyaletinin Brighton kentinde doğdu. Babası felsefe ve astronomiyle ilgilenen biriydi ve çocuklarını kütüphanelere götürüyordu. Ryle 1919’da ’dan mezun olduktan sonra, Oxford Üniversitesi’nde ’da klasikleri okudu. Daha sonra burayı bırakıp felsefe okumaya başladı ve okulu yüksek onur derecesiyle bitirdi. İkinci Dünya Savaşı’na kadar Christ Church’te öğretmen olarak kaldı. Savaştan sonra Oxford felsefe de profesör olarak görev yapmaya başladı ve ’nin başkanlığını ve 'nin editörlüğünü yaptı. 6 Ekim 1976 tarihinde North Yorkshire’ın Whitby kasabasında öldü.
Yöntemi
Ryle, başlangıçta Husserl ve Heidegger’in etkisiyle fenomenoloji üzerine makaleler kaleme almasına rağmen, Wittgenstein felsefesiyle tanıştıktan sonra analitik felsefeye yönelmiştir. Mantıksal atomculuk akımının ortaya çıkışı ve gelişimini yakından izleme şansına sahip olmuş, ancak akımın temsilcilerinin felsefe yöntemi kendisine fazla çekici gelmemiştir. Bilindiği gibi, analitik felsefenin bir kolunu oluşturan mantıkçı pozitivizm, Wittgenstein’ın Tractatus Logico Philosophicus adlı eserinden hareketle bir olgusal felsefe, bir mantıksal olguculuk oluşturmaya çalışmıştır. Burada resim kuramı ve özel dil tartışmalarına dayanan felsefe yöntemi, önermelerin çözümlemesini bu özel dil açısından yaparak felsefeyi bu özel dilin analizine indirgeme hareketi olarak karşımıza çıkar. Oysa Ryle, özel dil karşısında günlük dilin kullanımın kendisine yöntem olarak benimser ve bu günlük dil kullanımından hareketle bir dil çözümlemesine girişir. Mantıkçı pozitivistlerin olguya karşılık gelmediği gerekçesiyle felsefeden uzaklaştırmaya çalıştığı metafizik ise, Ryle açısından bir yatkınlık yahut eğilim alanı olarak kabul edilecektir. Kendisi de bir metafizik profesörü olan filozof, metafizik karşıtı filozofların tekelci düşüncelerine mesafeli yaklaştı ve kendine özgü bir felsefe yöntemi benimsemeye çalıştı.
Ryle, mantıkçı pozitivistlerin mantıksal analizinin tersine, yoluyla felsefe yapmaya çalışmıştır. Kavramlar arasındaki farklılıkların gösterilmesi, Ryle açısından çok önemlidir. Çok soyut ve formel bulduğu modern mantığı yeri geldiğinde eleştirmekten kaçınmayan filozof, bu mantığın, önermelere içerikten koparılmış kuru bir bakış açısıyla yaklaştığını, oysa önermenin mantıksal formu olarak anılan şeyin içerik yoluyla özellik kazanıp belirlenen şey olduğunu öne sürer. Aynı mantıksal yapıya sahip olan iki önerme, eğer bağlantı içine soktukları kavramlar aynı kategoride değilse, aynı mantıksal forma da sahip değildir. Öyleyse, kategorilerin belirlenimi, onların a priori listesini yapmakla mümkün olacaktır.
Tractatus’un etkisini daima üzerinde hissetmesine rağmen, özel dili hiçbir şekilde kabul etmeyen Ryle, bu kitabın öne sürdüğü kimi düşünceleri kabul etmemiştir. Özellikle olguların dilin sınırlarını belirlemesi ve dünyayı da olgulara indirgemesi, filozofun en başından beri karşı çıktığı özel dilin egemenliğini gösteren bir durumdu. Fenomenoloji'den dil çözümlemesine doğru bir gidiş gösteren Ryle felsefesi, aslından Wittgenstein’ın ikinci döneminde öne sürdüğü görüşlerle yani gündelik dilin felsefeye uygulanmasına olanak veren bir yöntemle biçimlenmiştir. Filozofa göre felsefenin görevi, yanlış felsefî sistemler ve saçma kuramlardaki anlatım yanlışlıklarını ortaya koymak ve onları düzeltmektir.
Kategori Yanlışı
Böylelikle Ryle, felsefesinin yöntemini dilbilimsel çözümleme yani felsefe sorunlarına gündelik dille yaklaşarak ondaki girift ve yanlış ifadeleri göstererek onları doğru bir düzleme koymak olarak belirler. Tümel gerçeklikler arasından görünen çatışmalardan doğan felsefî sorunları çözmek, felsefenin asıl görevidir. Evrensel gerçeklikler arasında görülen çatılmaların yahut ikilemlerin temel nedeni, bu evrensel gerçeklikleri dile getiren tümel kavramları anlamamaktan, yanlış anlamaktan ileri gelir. Felsefe, bu kavramları dilsel açısından derinlemesine inceleyerek, onları yanlış anlaşılmaktan kurtarabilirse, kavramlar olmaları gereken yere, kendi mantıksal düzlemlerine konularak çatışmalar önlenmiş olur.
Ryle’ın felsefeye yaptığı en önemli katkı, kuşkusuz kategori yanlışı dediği şeyin, yani kavramların yanlış kullanımından doğan yanlış kurguların ortaya konarak düzeltilmesidir. Kategori yanlışı, kavramları gerçekte olmaları gerekenin dışında, bir başka mantıksal tip ya da kategoride veya da bunların dizilerinde yer alıyormuş gibi göstermektir. Sözgelimi, bir kriket oyununu seyreden birisinin, takımların oyuncuları ve diğer oyuna ait şeylerin dışında bir takım ruhu elemanını sahada araması kategori yanlışıdır. Ona takım ruhunun topu atmak ya da yakalamak gibi bir şey olmadığı, onun başka bir kategoriye ait olan başka bir görev olduğu açıklanmalıdır. Yine Oxford Üniversitesi’ni ziyaret eden birine binalar, oyun salonları gibi üniversiteye ait mekanların gösterilmesinin ardından bu kişinin üniversitenin nerede olduğunu sorması da mantıksal açıdan bir kategorik yanlıştır. Çünkü bu kişi, binaların ait olduğu kategori içine üniversiteyi de yerleştirmektedir. Oysa üniversite, binaların tümünü içine alan bir kategoridir ve binaları kapsar.
Makinedeki Hayâlet
Ryle, zihin felsefesinin önemli bir temsilcisi olması bakımından, bu yanlışları insan zihniyle bedeni arasındaki ilişkide göstermeye çalışır. Resmî öğreti dediği Kartezyen felsefenin zihin-beden düalizmini yadsırken, bu ikiciliğin nedenlerinin zihnin durum ya da etkinliklerini yanlış anlamaktan kaynaklandığını öne sürer. Zihni bedenin içine yerleştirilmiş fazladan veya beden-dışı bir varlık olarak görme eğilimi, insanı biri soyut diğeri somut iki ayrı tözün bulunduğuna inanmaya götürür. Böylece ortaya zihin-beden birliğinin, ahenginin karşıtı olan zihin-beden ayrılığını temsil eden makinedeki hayâlet dogması çıkar. Ryle’a göre bu durum, evrensel gerçekliği temsil etmekten çok evrensel yanlışlığı simgelemektedir. Felsefe, zihinle beden arasında olduğu sanılan bu düalizm yanılgısını, bu zoraki karşıtlığı ortadan kaldırmalıdır. Bunun için de zihin kavramının ve zihin-beden ilişkisinin dilsel çözümlemesi yapılarak, ne tarzda bir yanlış kurgu yapıldığı, ne tür bir yanlış anlama içine girildiği ve kavramların nasıl kategorik olarak yanlış anlaşıldığı aydınlatılmalı ve yeni bir açıklama getirilmelidir.
Kartezyen öğretiye göre bir bireyin, makinenin içine yerleştirilmiş bir hayâlet olarak sunulması, kökten kategori yanlışlarına bağlıdır. Resmî öğreti, bedensel olanı mekanik düzlemde ele aldığı ve onun mekaniğini yasalarına göre işlediğini varsaydığı için, zihnin de aynı kategoride yer aldığını düşünmesinden dolayı onun da mekanik olmayan yasalara göre işlediğini savunmuştur. Eğer böyle bir çıkarımı haklı çıkarmaya kalkarsak, bireyin düşünce, duygulanım ve eylemlerini fiziksel, biyolojik ve fizyolojik olarak betimlememiz olanaksız olur. Bu yüzden bireye ait davranışları kopya terimlerle açıklamak gerekir. İnsan bedeni karmaşık yapıda düzenlenmiş bir bütünse, insan zihni de karmaşık yapıda düzenlenmiş başka bir bütündür ve onlar yalnızca farklı çeşit maddeden ve farklı yapıda oluşturulmuşlardır. Beden bir nedenler ve etkiler alanı olduğu gibi, zihin de başka bir nedenler ve etkiler alanıdır. Ancak bu etki ve nedenler mekanik türden şeyler değildir. Burada Kartezyen öğretinin maddeyi tek bir töze indirgeyerek yalnızca uzamsal özniteliğe sahip olduğunu söylemesine karşın, Ryle, maddenin etkinliğinden hareketle onun uzamsal niteliğinin yanında zihinsel niteliğinin olduğunu da belirtmektedir. Böylelikle zihin bedenden ayrı ve düşünsel töz olmaktan çıkarak, maddenin bir türü hâline gelmiş olur.
Yatkınlıklar ve Oluşumlar
Ryle, felsefedeki kategori yanlışlarını gösterdikten sonra, felsefenin asıl görevine yani kavramların doğru kullanımına geçer. Bu görev, zihinlerle ilgili yeni bir öğreti koymak değil, zihin ve zihinsellik kavramlarının yerini belirlemektir. Bunun için de yine dil çözümlemesine, kavramsal analize başvurmak gerekecektir. Zihin felsefesi alanında nörofizyolojik açıklamalardan hoşlanmayan filozof, zihin ve zihinsellik olgusunu onun dilsel kullanımları bağlamında ele alır. Ryle’ın amacı, geleneksel felsefenin içine düştüğü ayrımcı yanlışa düşmemek, bu ayrımcılığı ortadan kaldırarak zihin-beden ilişkisine birliktelik açısından yaklaşmaktır. İnsan için iki önerme grubu olduğundan bahseden Ryle, ilkini insanın bedensel durum ve yatkınlıkları, ikincisini de kişinin düşünce, duygu, korku, beklenti gibi yaşantı ve eylemleriyle, karakter özellikleriyle olan önermeler olarak açıklar. Düalizme göre bunların ikisi birbirinden anlamca farklı olduklarından birbirlerine indirgenmeleri söz konusu değildir. Bir kısım filozoflar konuya ya tamamen zihinsellik ya da tamamen fiziksellik açısından yaklaşırlar ki, Ryle bunu kabul etmemektedir. Oysa ona göre zihinsellik, gözlemlenebilen davranışlarda ve etkinliklerde aranmalıdır. Gözlemlenebilen şeyler fiziksel alana ait olduğuna göre, zihinseli fiziksel olandan ayırt etme sorunuyla karşılaşırız. Ryle, bu sorunu, davranışları belli bir şekilde nitelemeye yarayan bir yatkınlık ya da yatkınlıklar kompleksi olarak düşünmek suretiyle çözmeye çalışır. Bir davranışı zekice, ustaca gibi niteliklerle betimlediğimizde, bu davranışta belli düzeyde bir zihinsellik olgulaşmış olur. Zihin ve akıl, özü bakımından karmaşık yapılı yatkınlıklar olmalarından dolayı, bu karmaşıklıkların bütünlüğünü anlatan bir özet terimdir. Evrendeki bütün varlıklar hakkında yatkınlık ya da oluşumdan söz edebiliriz. Yemek yemek, işe gitmek, uyumak gibi eylemlerimiz kuşkusuz oluşuma ait, olgusal durumları anlatırken, ancak birinin iki dil bilmesi olgusal olmayan eylemdir. Bu tür önermelere koşullu önerme diyen Ryle, bunu belirli durumlarda belirli şeyleri yapmaya eğilimli, yatkın olma durumu olarak tanımlar. Sözgelimi sigara içen bir tiryaki düşünürsek, bu kimsenin sigara içtiğinden söz ettiğimizde onun zaman zaman sigara içtiğinden bahsetmiş oluruz. O şimdiki bir olgu durumunu değil, sigara içme alışkanlığında içerilen yatkınlık durumunu belirtir. Yatkınlık şu andaki bir olgu durumu değil, zaman zaman ortaya çıkan ve kendini olgularla belli eden bir durumdur.
Bilmek, inanmak, istemek, onurlu, duygulu gibi sözcüklerle bireylere ve hayata dair geleceğe dönük tahminlerde bulunuruz. İnsan zihni son derece karmaşık yapılı yatkınlıkları dile getirir, yani zihin bir yatkınlıklar yumağı olarak karşımıza çıkar. Bu anlamda zihin ontolojik boyuta sahip olmadığı için bir töz de değildir. Varolan davranışı ifade etmenin ya da kavramanın başka bir mantıksal kategorisidir. Zihinsellik ve fiziksellik, bir madalyonun iki yüzü gibi iki farklı yapıda, iki farklı kategoride ele alınmaktan daha fazlası değildir.
Eserleri
Dış bağlantılar
| Vikisöz'de Gilbert Ryle ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
Kitaplar
•1949, The Concept of Mind, London: Hutchinson. (Zihin Kavramı)
•1954, Dilemmas, Cambridge: Cambridge University Press. (İkilemler)
•1966, Plato's Progress, Cambridge: Cambridge University Press. (Platon'un Gelişimi)
•1971a, Collected Papers, vol. 1, London: Hutchinson. (Toplu Eserler 1)
•1971b, Collected Papers, volume 2, London: Hutchinson. (Toplu Eserler 2)
•1979, On Thinking, ed. K. Kolenda, Oxford: Blackwell. (Düşünme Üzerine)
•1993, Aspects of Mind, ed. R. Meyer, Oxford: Blackwell. (Zihnin Görünümleri)
Makaleler
•1929, “Negation”, Proceedings of the Aristotelian Society, suppl. vol. IX, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 1-11.
•1930, “Are There Propositions”, Proceedings of the Aristotelian Society, XXX, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 12-38.
•1932, “Systematically Misleading Expressions”, Proceedings of the Aristotelian Society, vol. XXXII, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 39-62.
•1933a, “Imaginary Objects”, Proceedings of the Aristotelian Society, suppl. vol. XII, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 63-81.
•1933b, “About”, Analysis, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 82-84.
•1936, “Unverifiability-By-Me”, Analysis, IV, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 121-130.
•1945, “Philosophical Arguments”, Inaugural Lecture as Waynflete Professor of Metaphysical Philosophy, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 194-211.
•1946a, “Knowing How and Knowing That”, Proceedings of the Aristotelian Society, XLVI. reprinted in Collected Papers, vol. 2, 212-225.
•1946b, “Why are the Calculuses of Logic and Arithmetic Applicable to Reality?” Proceedings of the Aristotelian Society, suppl. XX, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 226-233.
•1949, “Discussion of Rudolf Carnap: ‘Meaning and Necessity’”, Philosophy, vol. XXIV, reprinted in Collected Papers, vol. 1, 225-235.
•1950, “‘If’, ‘So’, and ‘Because’”, in Philosophical Analysis, ed. M. Black, Ithaca: Cornell University Press, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 234-249.
•1951a, “The Verification Principle”, Revue Internationale de Philosophie, V, English translation in Collected Papers, vol. 2, 287-293.
•1951b, “Thinking and Language”, Proceedings of the Aristotelian Society, suppl. XXV, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 258-271.
•1953, “Ordinary Language”, Philosophical Review, LXII, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 301-318.
•1957, “Theory of Meaning”, in British Philosophy in Mid-Century, ed. C.A. Mace, London: George Allen & Unwin, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 350-372.
•1962a, “Abstractions”, Dialogue: Canadian Philosophical Review, 1, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 435-445.
•1962b, “Phenomenology versus ‘The Concept of Mind’”, La Philosophie Analytique, Cahiers de Royaumont Philosophie, IV, English translation in Collected Papers, vol. 1, 179-196.
•1968, “The Thinking of Thoughts: What is ‘Le Penseur’ Doing?”, University Lectures, The University of Saskatchewan, reprinted in Collected Papers, vol. 2, 480-496.
•1970, “Autobiographical”, eds. Wood and Pitcher, in Ryle, 1-15.
•1979a, “Adverbial Verbs and Verbs of Thinking”, in On Thinking, 17-32.
•1979b, “Thinking and Saying”, in On Thinking, 79-93.
•1979c, “Negative ‘Actions’”, in On Thinking, 105-119.
•1993a, “Privacy”, in Aspects of Mind, 184-214.
•1993b, “Avowals and Communication”, in Aspects of Mind, 215-218.
Türkçede Ryle
•Ryle, Gilbert, 2011, Zihin Kavramı, çev. Sara Çelik, İstanbul: Doruk Yayınları.
•Ryle, Gilbert, 1995, Zihin Felsefesi, çev. Sara Çelik, İstanbul: Afa Yayıncılık.
•Çelik, Sara, 1993, Gilbert Ryle’ın Zihin Kavramı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ekim 2021 Gilbert Ryle 1900 1976 cagdas Ingiliz filozofudur Dil felsefesi gelenegi icinde yer almakla birlikte Aristoteles ten etkilenip Edmund Husserl ve la da ilgilenen Ryle in en onemli iki kitabi ve dir Gilbert RyleDogumu19 Agustos 1900 1900 08 19 Brighton IngiltereOlumu06 Ekim 1976 76 yasinda Whitby North Yorkshire IngiltereCagi20 yuzyil felsefesiBolgesiBati felsefesiOkuluAnalitikIlgi alanlariDil felsefesi zihin felsefesi davraniscilik anlam Onemli fikirleri Etkilendikleri Rene Descartes Arthur Schopenhauer Ludwig WittgensteinEtkiledikleri John Langshaw Austin Alfred Jules Ayer John Searle Richard Mervyn Hare Daniel Dennett Felsefenin en onemli gorevinin yanlis kurgu ve sacma kuramlarin bu kuramlarda gecen dilsel deyimlerin sonucu oldugunu gostermekten olustugunu dile getiren Ryle bir ifadenin ile bu ifadelerin betimledigi olgu formlarini birbirinden ayirmis ve gundelik dilde gecen deyimlerden buyuk cogunlugunun sistematik olarak yaniltici oldugunu savunmustur Ryle filozofun gundelik konusmanin yaniltici ifadelerinden sakinmak icin tumceleri felsefenin konu aldigi olgu formlarini acikca gozler onune serecek sekilde yeni bastan ifade etmeyi ogrenmesi gerektigini soylemis ve felsefi analizin bu tur yeni bastan tanimlamalarla basladigini iddia etmistir HayatiGilbert Ryle 19 Agustos 1900 tarihinde Ingiltere nin Sussex eyaletinin Brighton kentinde dogdu Babasi felsefe ve astronomiyle ilgilenen biriydi ve cocuklarini kutuphanelere goturuyordu Ryle 1919 da dan mezun olduktan sonra Oxford Universitesi nde da klasikleri okudu Daha sonra burayi birakip felsefe okumaya basladi ve okulu yuksek onur derecesiyle bitirdi Ikinci Dunya Savasi na kadar Christ Church te ogretmen olarak kaldi Savastan sonra Oxford felsefe de profesor olarak gorev yapmaya basladi ve nin baskanligini ve nin editorlugunu yapti 6 Ekim 1976 tarihinde North Yorkshire in Whitby kasabasinda oldu YontemiRyle baslangicta Husserl ve Heidegger in etkisiyle fenomenoloji uzerine makaleler kaleme almasina ragmen Wittgenstein felsefesiyle tanistiktan sonra analitik felsefeye yonelmistir Mantiksal atomculuk akiminin ortaya cikisi ve gelisimini yakindan izleme sansina sahip olmus ancak akimin temsilcilerinin felsefe yontemi kendisine fazla cekici gelmemistir Bilindigi gibi analitik felsefenin bir kolunu olusturan mantikci pozitivizm Wittgenstein in Tractatus Logico Philosophicus adli eserinden hareketle bir olgusal felsefe bir mantiksal olguculuk olusturmaya calismistir Burada resim kurami ve ozel dil tartismalarina dayanan felsefe yontemi onermelerin cozumlemesini bu ozel dil acisindan yaparak felsefeyi bu ozel dilin analizine indirgeme hareketi olarak karsimiza cikar Oysa Ryle ozel dil karsisinda gunluk dilin kullanimin kendisine yontem olarak benimser ve bu gunluk dil kullanimindan hareketle bir dil cozumlemesine girisir Mantikci pozitivistlerin olguya karsilik gelmedigi gerekcesiyle felsefeden uzaklastirmaya calistigi metafizik ise Ryle acisindan bir yatkinlik yahut egilim alani olarak kabul edilecektir Kendisi de bir metafizik profesoru olan filozof metafizik karsiti filozoflarin tekelci dusuncelerine mesafeli yaklasti ve kendine ozgu bir felsefe yontemi benimsemeye calisti Ryle mantikci pozitivistlerin mantiksal analizinin tersine yoluyla felsefe yapmaya calismistir Kavramlar arasindaki farkliliklarin gosterilmesi Ryle acisindan cok onemlidir Cok soyut ve formel buldugu modern mantigi yeri geldiginde elestirmekten kacinmayan filozof bu mantigin onermelere icerikten koparilmis kuru bir bakis acisiyla yaklastigini oysa onermenin mantiksal formu olarak anilan seyin icerik yoluyla ozellik kazanip belirlenen sey oldugunu one surer Ayni mantiksal yapiya sahip olan iki onerme eger baglanti icine soktuklari kavramlar ayni kategoride degilse ayni mantiksal forma da sahip degildir Oyleyse kategorilerin belirlenimi onlarin a priori listesini yapmakla mumkun olacaktir Tractatus un etkisini daima uzerinde hissetmesine ragmen ozel dili hicbir sekilde kabul etmeyen Ryle bu kitabin one surdugu kimi dusunceleri kabul etmemistir Ozellikle olgularin dilin sinirlarini belirlemesi ve dunyayi da olgulara indirgemesi filozofun en basindan beri karsi ciktigi ozel dilin egemenligini gosteren bir durumdu Fenomenoloji den dil cozumlemesine dogru bir gidis gosteren Ryle felsefesi aslindan Wittgenstein in ikinci doneminde one surdugu goruslerle yani gundelik dilin felsefeye uygulanmasina olanak veren bir yontemle bicimlenmistir Filozofa gore felsefenin gorevi yanlis felsefi sistemler ve sacma kuramlardaki anlatim yanlisliklarini ortaya koymak ve onlari duzeltmektir Kategori YanlisiBoylelikle Ryle felsefesinin yontemini dilbilimsel cozumleme yani felsefe sorunlarina gundelik dille yaklasarak ondaki girift ve yanlis ifadeleri gostererek onlari dogru bir duzleme koymak olarak belirler Tumel gerceklikler arasindan gorunen catismalardan dogan felsefi sorunlari cozmek felsefenin asil gorevidir Evrensel gerceklikler arasinda gorulen catilmalarin yahut ikilemlerin temel nedeni bu evrensel gerceklikleri dile getiren tumel kavramlari anlamamaktan yanlis anlamaktan ileri gelir Felsefe bu kavramlari dilsel acisindan derinlemesine inceleyerek onlari yanlis anlasilmaktan kurtarabilirse kavramlar olmalari gereken yere kendi mantiksal duzlemlerine konularak catismalar onlenmis olur Ryle in felsefeye yaptigi en onemli katki kuskusuz kategori yanlisi dedigi seyin yani kavramlarin yanlis kullanimindan dogan yanlis kurgularin ortaya konarak duzeltilmesidir Kategori yanlisi kavramlari gercekte olmalari gerekenin disinda bir baska mantiksal tip ya da kategoride veya da bunlarin dizilerinde yer aliyormus gibi gostermektir Sozgelimi bir kriket oyununu seyreden birisinin takimlarin oyunculari ve diger oyuna ait seylerin disinda bir takim ruhu elemanini sahada aramasi kategori yanlisidir Ona takim ruhunun topu atmak ya da yakalamak gibi bir sey olmadigi onun baska bir kategoriye ait olan baska bir gorev oldugu aciklanmalidir Yine Oxford Universitesi ni ziyaret eden birine binalar oyun salonlari gibi universiteye ait mekanlarin gosterilmesinin ardindan bu kisinin universitenin nerede oldugunu sormasi da mantiksal acidan bir kategorik yanlistir Cunku bu kisi binalarin ait oldugu kategori icine universiteyi de yerlestirmektedir Oysa universite binalarin tumunu icine alan bir kategoridir ve binalari kapsar Makinedeki HayaletRyle zihin felsefesinin onemli bir temsilcisi olmasi bakimindan bu yanlislari insan zihniyle bedeni arasindaki iliskide gostermeye calisir Resmi ogreti dedigi Kartezyen felsefenin zihin beden dualizmini yadsirken bu ikiciligin nedenlerinin zihnin durum ya da etkinliklerini yanlis anlamaktan kaynaklandigini one surer Zihni bedenin icine yerlestirilmis fazladan veya beden disi bir varlik olarak gorme egilimi insani biri soyut digeri somut iki ayri tozun bulunduguna inanmaya goturur Boylece ortaya zihin beden birliginin ahenginin karsiti olan zihin beden ayriligini temsil eden makinedeki hayalet dogmasi cikar Ryle a gore bu durum evrensel gercekligi temsil etmekten cok evrensel yanlisligi simgelemektedir Felsefe zihinle beden arasinda oldugu sanilan bu dualizm yanilgisini bu zoraki karsitligi ortadan kaldirmalidir Bunun icin de zihin kavraminin ve zihin beden iliskisinin dilsel cozumlemesi yapilarak ne tarzda bir yanlis kurgu yapildigi ne tur bir yanlis anlama icine girildigi ve kavramlarin nasil kategorik olarak yanlis anlasildigi aydinlatilmali ve yeni bir aciklama getirilmelidir Kartezyen ogretiye gore bir bireyin makinenin icine yerlestirilmis bir hayalet olarak sunulmasi kokten kategori yanlislarina baglidir Resmi ogreti bedensel olani mekanik duzlemde ele aldigi ve onun mekanigini yasalarina gore isledigini varsaydigi icin zihnin de ayni kategoride yer aldigini dusunmesinden dolayi onun da mekanik olmayan yasalara gore isledigini savunmustur Eger boyle bir cikarimi hakli cikarmaya kalkarsak bireyin dusunce duygulanim ve eylemlerini fiziksel biyolojik ve fizyolojik olarak betimlememiz olanaksiz olur Bu yuzden bireye ait davranislari kopya terimlerle aciklamak gerekir Insan bedeni karmasik yapida duzenlenmis bir butunse insan zihni de karmasik yapida duzenlenmis baska bir butundur ve onlar yalnizca farkli cesit maddeden ve farkli yapida olusturulmuslardir Beden bir nedenler ve etkiler alani oldugu gibi zihin de baska bir nedenler ve etkiler alanidir Ancak bu etki ve nedenler mekanik turden seyler degildir Burada Kartezyen ogretinin maddeyi tek bir toze indirgeyerek yalnizca uzamsal oznitelige sahip oldugunu soylemesine karsin Ryle maddenin etkinliginden hareketle onun uzamsal niteliginin yaninda zihinsel niteliginin oldugunu da belirtmektedir Boylelikle zihin bedenden ayri ve dusunsel toz olmaktan cikarak maddenin bir turu haline gelmis olur Yatkinliklar ve OlusumlarRyle felsefedeki kategori yanlislarini gosterdikten sonra felsefenin asil gorevine yani kavramlarin dogru kullanimina gecer Bu gorev zihinlerle ilgili yeni bir ogreti koymak degil zihin ve zihinsellik kavramlarinin yerini belirlemektir Bunun icin de yine dil cozumlemesine kavramsal analize basvurmak gerekecektir Zihin felsefesi alaninda norofizyolojik aciklamalardan hoslanmayan filozof zihin ve zihinsellik olgusunu onun dilsel kullanimlari baglaminda ele alir Ryle in amaci geleneksel felsefenin icine dustugu ayrimci yanlisa dusmemek bu ayrimciligi ortadan kaldirarak zihin beden iliskisine birliktelik acisindan yaklasmaktir Insan icin iki onerme grubu oldugundan bahseden Ryle ilkini insanin bedensel durum ve yatkinliklari ikincisini de kisinin dusunce duygu korku beklenti gibi yasanti ve eylemleriyle karakter ozellikleriyle olan onermeler olarak aciklar Dualizme gore bunlarin ikisi birbirinden anlamca farkli olduklarindan birbirlerine indirgenmeleri soz konusu degildir Bir kisim filozoflar konuya ya tamamen zihinsellik ya da tamamen fiziksellik acisindan yaklasirlar ki Ryle bunu kabul etmemektedir Oysa ona gore zihinsellik gozlemlenebilen davranislarda ve etkinliklerde aranmalidir Gozlemlenebilen seyler fiziksel alana ait olduguna gore zihinseli fiziksel olandan ayirt etme sorunuyla karsilasiriz Ryle bu sorunu davranislari belli bir sekilde nitelemeye yarayan bir yatkinlik ya da yatkinliklar kompleksi olarak dusunmek suretiyle cozmeye calisir Bir davranisi zekice ustaca gibi niteliklerle betimledigimizde bu davranista belli duzeyde bir zihinsellik olgulasmis olur Zihin ve akil ozu bakimindan karmasik yapili yatkinliklar olmalarindan dolayi bu karmasikliklarin butunlugunu anlatan bir ozet terimdir Evrendeki butun varliklar hakkinda yatkinlik ya da olusumdan soz edebiliriz Yemek yemek ise gitmek uyumak gibi eylemlerimiz kuskusuz olusuma ait olgusal durumlari anlatirken ancak birinin iki dil bilmesi olgusal olmayan eylemdir Bu tur onermelere kosullu onerme diyen Ryle bunu belirli durumlarda belirli seyleri yapmaya egilimli yatkin olma durumu olarak tanimlar Sozgelimi sigara icen bir tiryaki dusunursek bu kimsenin sigara ictiginden soz ettigimizde onun zaman zaman sigara ictiginden bahsetmis oluruz O simdiki bir olgu durumunu degil sigara icme aliskanliginda icerilen yatkinlik durumunu belirtir Yatkinlik su andaki bir olgu durumu degil zaman zaman ortaya cikan ve kendini olgularla belli eden bir durumdur Bilmek inanmak istemek onurlu duygulu gibi sozcuklerle bireylere ve hayata dair gelecege donuk tahminlerde bulunuruz Insan zihni son derece karmasik yapili yatkinliklari dile getirir yani zihin bir yatkinliklar yumagi olarak karsimiza cikar Bu anlamda zihin ontolojik boyuta sahip olmadigi icin bir toz de degildir Varolan davranisi ifade etmenin ya da kavramanin baska bir mantiksal kategorisidir Zihinsellik ve fiziksellik bir madalyonun iki yuzu gibi iki farkli yapida iki farkli kategoride ele alinmaktan daha fazlasi degildir EserleriDis baglantilarVikisoz de Gilbert Ryle ile ilgili sozleri bulabilirsiniz Kitaplar 1949 The Concept of Mind London Hutchinson Zihin Kavrami 1954 Dilemmas Cambridge Cambridge University Press Ikilemler 1966 Plato s Progress Cambridge Cambridge University Press Platon un Gelisimi 1971a Collected Papers vol 1 London Hutchinson Toplu Eserler 1 1971b Collected Papers volume 2 London Hutchinson Toplu Eserler 2 1979 On Thinking ed K Kolenda Oxford Blackwell Dusunme Uzerine 1993 Aspects of Mind ed R Meyer Oxford Blackwell Zihnin Gorunumleri Makaleler 1929 Negation Proceedings of the Aristotelian Society suppl vol IX reprinted in Collected Papers vol 2 1 11 1930 Are There Propositions Proceedings of the Aristotelian Society XXX reprinted in Collected Papers vol 2 12 38 1932 Systematically Misleading Expressions Proceedings of the Aristotelian Society vol XXXII reprinted in Collected Papers vol 2 39 62 1933a Imaginary Objects Proceedings of the Aristotelian Society suppl vol XII reprinted in Collected Papers vol 2 63 81 1933b About Analysis reprinted in Collected Papers vol 2 82 84 1936 Unverifiability By Me Analysis IV reprinted in Collected Papers vol 2 121 130 1945 Philosophical Arguments Inaugural Lecture as Waynflete Professor of Metaphysical Philosophy reprinted in Collected Papers vol 2 194 211 1946a Knowing How and Knowing That Proceedings of the Aristotelian Society XLVI reprinted in Collected Papers vol 2 212 225 1946b Why are the Calculuses of Logic and Arithmetic Applicable to Reality Proceedings of the Aristotelian Society suppl XX reprinted in Collected Papers vol 2 226 233 1949 Discussion of Rudolf Carnap Meaning and Necessity Philosophy vol XXIV reprinted in Collected Papers vol 1 225 235 1950 If So and Because in Philosophical Analysis ed M Black Ithaca Cornell University Press reprinted in Collected Papers vol 2 234 249 1951a The Verification Principle Revue Internationale de Philosophie V English translation in Collected Papers vol 2 287 293 1951b Thinking and Language Proceedings of the Aristotelian Society suppl XXV reprinted in Collected Papers vol 2 258 271 1953 Ordinary Language Philosophical Review LXII reprinted in Collected Papers vol 2 301 318 1957 Theory of Meaning in British Philosophy in Mid Century ed C A Mace London George Allen amp Unwin reprinted in Collected Papers vol 2 350 372 1962a Abstractions Dialogue Canadian Philosophical Review 1 reprinted in Collected Papers vol 2 435 445 1962b Phenomenology versus The Concept of Mind La Philosophie Analytique Cahiers de Royaumont Philosophie IV English translation in Collected Papers vol 1 179 196 1968 The Thinking of Thoughts What is Le Penseur Doing University Lectures The University of Saskatchewan reprinted in Collected Papers vol 2 480 496 1970 Autobiographical eds Wood and Pitcher in Ryle 1 15 1979a Adverbial Verbs and Verbs of Thinking in On Thinking 17 32 1979b Thinking and Saying in On Thinking 79 93 1979c Negative Actions in On Thinking 105 119 1993a Privacy in Aspects of Mind 184 214 1993b Avowals and Communication in Aspects of Mind 215 218 Turkcede Ryle Ryle Gilbert 2011 Zihin Kavrami cev Sara Celik Istanbul Doruk Yayinlari Ryle Gilbert 1995 Zihin Felsefesi cev Sara Celik Istanbul Afa Yayincilik Celik Sara 1993 Gilbert Ryle in Zihin Kavrami Istanbul Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yayimlanmamis Doktora Tezi