Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gulaş Komünizmi (Macarca: gulyáskommunizmus) veya Macar siyasetçi János Kádár'dan esinlenerek konulan ismiyle Kadarizm,Macaristan Halk Cumhuriyeti'nde, 1960'lı yıllardan, Orta Avrupa'da komünist rejimlerin çöktüğü 1980'lerin sonuna kadar uygulanmaya devam eden rejime verilen ad. Ekonomisinde barındırdığı serbest piyasa unsurları ve diğer Doğu Bloku ülkelerine nısbeten insan hakları karnesinin müspet görünümüyle, Macaristan'daki sosyalist uygulama, Sovyet Bloku ülkelerinden oldukça farklı tezahür ediyordu.
Gulaş Komünizmi ismi biraz da şaka yollu bir metaforla Macarların ünlü yemeği gulaştan türetilmişti. Birçok farklı malzeme katılarak hazırlanan gulaş yemeği gibi, sistemin içinde barındırdığı değişik ideolojik yaklaşımlarla ve pratiklerle, Macar komünizminin, Marksist-Leninist ideolojiyle ve onun tanımlamasıyla pek de uyuşmadığı bariz olarak görünüyordu. Komünist yönetim, Sovyet sistemine herhangi bir ideolojik muhalefeti bastıracak, ancak sessizce yapılan reformlara izin verecekti. 1956 ve 1988 tarihleri arasında 32 yıl boyunca iktidarda kalan Janos Kadar, halkına, siyasi alanda sessiz kalmalarına karşılık, piyasa ekonomisinin nimetlerinden istifade etme imkanını sunmuş ve Macarlar da bunu itirazsız kabul etmişti.
Kökeni
1957’yi izleyen yedi yıl boyunca Kadar yönetimi, ayaklanmanın mirasına karşı mücadeleye devam etti. Polisiye takibat ve soruşturmalar devam etti. Macar Devrimi'nden altı yıl sonra, 1962 yılında yapılan Macar Sosyalist İşçi Partisi 8. Kongresinde, "sosyalizmin konsalidasyon sürecinin" başladığı ilan edildi. Sağlam temellere oturmuş sosyalist toplumun tüm kurumlarıyla inşa edildiği ve 1956 olaylarına karışanlara genel af ilan edilecek koşulların da sağlandığı duyuruldu. Bu aynı zamanda; Kâdâr’ın adıyla özdeşleşen ve “gulaş komünizmi” olarak da adlandırılan, öncekinden farklı reel sosyalizm deneyiminin başlangıcıydı.
1956 devriminden sonra, János Kádár'ın liderliğindeki parti, güvenlik kuvvetlerinin halka karşı uyguladığı aşırılıkların bir kısmını sınırladı ve Mátyás Rákosi döneminde, ifade ve gösteri özgürlüğü konusunda kısıtlamaların çoğunu yürürlükten kaldırdı. Baskıları azaltmanın yanı sıra, hükûmet, 1956 Devrimi sonrası, halk arasında Kádár hükûmetine yönelik düşman tavrı gidermek için ekonomik ve külterel alanlarda liberal açılımlar yoluna gitti.
1966'da Merkez Komite, dış ticaret kısıtlamalarını hafifleten, piyasalara sınırlı özgürlük veren ve sınırlı sayıda küçük işletmenin hizmet sektöründe faaliyet göstermesine izin veren "Yeni Ekonomik Mekanizma adını verilen reformu onayladı. Bunlar, Sovyet sosyalizmi ile mukayese edildiğinde oldukça liberal olarak adlandırılabilecek reformlar olmasına rağmen, Nagy'nin yaptığı reformların çok gerisindeydi. Her bir uygulanacak yönetim ve üretim metotları, kooperatiflerin mekanizasyon durumuna göre belirleniyordu. Kooperatiflerde zorunlu üretim ve teslimat kaldırıldı, kolektif katılımcılarına çalışma gününe göre belirlenen kredi sistemi verilmesi yerine, aylık ücret ödenmesine geçildi. 60'lı yılların sonlarında, kooperatiflerin, yan sanayi sektörlerinde, gıda işleme gibi hafif sanayi alanında ve hizmet sektöründe çalışmalarına izin verildi.
İdeoloji
Gulaş Komünizminde yöneticiler popülist bir tutumla ve kamuoyu baskısını da göz önünde bulundurarak, uzun vadeli planlar yapmak yerine, günü kurtaracak, kitlelerin maddi olarak kendilerini daha iyi hissedeceği politikalar izledi. Kádár, muhaliflere diğer Sovyet Bloğu ülkelerinkinden, çok daha geniş bir hareket alanı bıraktı. Bu konudaki tutumunu Bize karşı olmayan, bizimledir sözleriyle özetliyordu. Komünist Parti'nin rolunü değişmişti. Parti, "yönetmek" yerine "hizmet" etmeliydi. Parti ve halkı yakınlaştırmak için bürokrasiyi azalttı. Toplumun kendini ifade edebileceği, yönetime dahil olabileceği alanları genişletti. Marksist-Leninist ideolojinin toplumu yönlendirme konusundaki rolünü, kendi amaçları çerçevesinde revizyona tabi tuttu. Rejimin, Imre Nagy’ın 'Reform Komünizmi' (1955-1956 yıllarındaki) uygulamalarını çağrıştıran, yorumlamaları yapılıyordu. Nagy'a göre Marksizm statik kalamayacak, ancak değişerek ve gelişerek mükemmeleşecek bir bilim dalıydı.
Marks'ın yol gösterici bir ideoloji yaratmakla birlikte, sosyalizmi ve onun tekamülünü tam olarak kucaklayamadığını iddia ediyordu. “Marx'ın teorisi - Lenin'in de belirttiği gibi - genel hatları ve izlenecek rotayı ve temel ilkeleri belirler; bu ilkeler İngiltere'de Fransa'dakinden daha farklı bir biçimde yorumlanmalı ve uygulanmalıdır…”. Bununla birlikte sosyalizmin bu yorumu Sovyet liderlerce kabul edilmiyordu. Nikita Khrushchev'in Macaristan'a 1956 yılında, Leonid Brejnev’in de Çekoslovakya'ya 1968 yılında verdiği tepki bunun açık göstergesiydi. Tüm bu gelişmeler sonucunda geliştirilen Brejnev Doktrinine göre “her sosyalist devlet, kendine özgü ulusal koşulları dikkate alarak izleyeceği sosyalist çizgiyi serbestçe belirleme hakkına sahiptir. Ancak Sovyeler birliği sosyalizm çizgisinden en ufak bir sapmaya izin vermeyecek, ... kapitalizmin canlanmasına yol açacak en ufak bir girişime müsamaha göstermeyecektir”.
Sonuçta, diğer komünist rejimlerden çok daha az otoriter bir rejim görüntüsü oluşuyordu. Hele Macaristan'daki ilk yedi yıllık katı sosyalist uygulamayla kıyas bile edilemezdi. Macarlar, Doğu Bloku'ndaki muadillerinden; fikir beyan etme, yazma ve seyahat konularında çok daha fazla özgürlüğe sahipti. Örneğin, samizdat yayınlarına bir dereceye kadar tolerans gösteriliyor ve yabancılarla yapılan görüşmeler çok da fazla resmi takibata maruz kalmıyordu. Böyle olmakla birlikte, diğerlerine nazaran çok daha yumuşak görünen Kadar rejimi, liberal bir rejim olarak da adlandırılamazdı. Komünist Parti tüm yetkiyi elinde tutuyordu ve Macaristan Ulusal Meclisi'nin Macar Sosyalist İşçi Partisi'nin ve onun politbürosunun aldığı kararları onaylamaktan başka bir şey yaptığı da pek söylenemezdi. Basın yayın organları görece bir özgürlüğe sahip olmakla birlikte, ağır bir baskı altında tutulmaya devam ediliyordu. Macar gizli polisinin diğer komünist ülkedekilerden daha müsamahakar olması, onun hala etkili bir kontrol ve korkutma aracı olduğu gerçeğini değiştirmiyordu.
Ekonomi
Doğu Bloğunda nispeten iyi durumda olan Macaristan, turist olarak ziyaret etmenin çok zor olduğu diğer komünist ülkelerden çok daha fazla sayıda turiste ev sahipliği yapıyordu. 1960 ve 1970'li yıllar boyunca diğer komünist ülkelerde görülen market kuyruğu burada yoktu. Macaristan'ın ekonomik kaynakları, geniş bir ürün yelpazesiyle karşılamak seferber edildi. Planlı ekonomi içinde, sınırlı da piyasa ekonomisi mekanizmalarını kapsayacak bazı iktisadi reformlar gerçekleştirildi. İzlenen bu ekonomik politikalarla 1980'lerin sonuna gelindiğinde, Macaristan ekonomisi, ağır bir baskı ve borç yükü altına girmişti. Gerçi çökmek üzere olan tüm Sosyalist Blok ülkeleri de aynı dönemde ağır bir ekonomik kriz içindeydiler, fakat Macaristan barındırdığı farklı özelliklerle diğerlerinden az da olsa daha iyi bir görünüm arz ediyordu.
Tüm Orta Avrupa'da komünist rejimlerin çökmesiyle ve SSCB'nin dağılmasıyla birlikte, Macaristan kapitalist pazar ekonomisine geçerek, küresel pazarlara entegre olmasını sağlayacak, kendisini Avrupa Birliği üyesi devletlerden biri haline getirecek, Batı tipi demokrasiye yöneldi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "- Kadarism superseded (Vladimir Kusin)". 26 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2017.
- ^ Watkins, Thayer. "Economic History and the Economy of Hungary 7 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Department of Economics, San José State University.
- ^ a b c d e Stokes, Gale. The Walls Came Tumbling Down: The Collapse of Communism in Eastern Europe, (Oxford, 1993), pp. 81-7.
- ^ a b Stokes, Gale, ed. From Stalinism to Pluralism: A Documentary History of Eastern Europe Since 1945, (Oxford, 1996), pp. 81-93.
- ^ Janos, Andrew C. East Central Europe in the Modern World: The Politics of the Borderlands From Pre- to Postcommunism, (Stanford, 2000), pp. 267.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gulas Komunizmi Macarca gulyaskommunizmus veya Macar siyasetci Janos Kadar dan esinlenerek konulan ismiyleKadarizm Macaristan Halk Cumhuriyeti nde 1960 li yillardan Orta Avrupa da komunist rejimlerin coktugu 1980 lerin sonuna kadar uygulanmaya devam eden rejime verilen ad Ekonomisinde barindirdigi serbest piyasa unsurlari ve diger Dogu Bloku ulkelerine nisbeten insan haklari karnesinin muspet gorunumuyle Macaristan daki sosyalist uygulama Sovyet Bloku ulkelerinden oldukca farkli tezahur ediyordu Gulas Komunizmi ismi biraz da saka yollu bir metaforla Macarlarin unlu yemegi gulastan turetilmisti Bircok farkli malzeme katilarak hazirlanan gulas yemegi gibi sistemin icinde barindirdigi degisik ideolojik yaklasimlarla ve pratiklerle Macar komunizminin Marksist Leninist ideolojiyle ve onun tanimlamasiyla pek de uyusmadigi bariz olarak gorunuyordu Komunist yonetim Sovyet sistemine herhangi bir ideolojik muhalefeti bastiracak ancak sessizce yapilan reformlara izin verecekti 1956 ve 1988 tarihleri arasinda 32 yil boyunca iktidarda kalan Janos Kadar halkina siyasi alanda sessiz kalmalarina karsilik piyasa ekonomisinin nimetlerinden istifade etme imkanini sunmus ve Macarlar da bunu itirazsiz kabul etmisti KokeniJanos Kadar 1957 yi izleyen yedi yil boyunca Kadar yonetimi ayaklanmanin mirasina karsi mucadeleye devam etti Polisiye takibat ve sorusturmalar devam etti Macar Devrimi nden alti yil sonra 1962 yilinda yapilan Macar Sosyalist Isci Partisi 8 Kongresinde sosyalizmin konsalidasyon surecinin basladigi ilan edildi Saglam temellere oturmus sosyalist toplumun tum kurumlariyla insa edildigi ve 1956 olaylarina karisanlara genel af ilan edilecek kosullarin da saglandigi duyuruldu Bu ayni zamanda Kadar in adiyla ozdeslesen ve gulas komunizmi olarak da adlandirilan oncekinden farkli reel sosyalizm deneyiminin baslangiciydi 1956 devriminden sonra Janos Kadar in liderligindeki parti guvenlik kuvvetlerinin halka karsi uyguladigi asiriliklarin bir kismini sinirladi ve Matyas Rakosi doneminde ifade ve gosteri ozgurlugu konusunda kisitlamalarin cogunu yururlukten kaldirdi Baskilari azaltmanin yani sira hukumet 1956 Devrimi sonrasi halk arasinda Kadar hukumetine yonelik dusman tavri gidermek icin ekonomik ve kulterel alanlarda liberal acilimlar yoluna gitti 1966 da Merkez Komite dis ticaret kisitlamalarini hafifleten piyasalara sinirli ozgurluk veren ve sinirli sayida kucuk isletmenin hizmet sektorunde faaliyet gostermesine izin veren Yeni Ekonomik Mekanizma adini verilen reformu onayladi Bunlar Sovyet sosyalizmi ile mukayese edildiginde oldukca liberal olarak adlandirilabilecek reformlar olmasina ragmen Nagy nin yaptigi reformlarin cok gerisindeydi Her bir uygulanacak yonetim ve uretim metotlari kooperatiflerin mekanizasyon durumuna gore belirleniyordu Kooperatiflerde zorunlu uretim ve teslimat kaldirildi kolektif katilimcilarina calisma gunune gore belirlenen kredi sistemi verilmesi yerine aylik ucret odenmesine gecildi 60 li yillarin sonlarinda kooperatiflerin yan sanayi sektorlerinde gida isleme gibi hafif sanayi alaninda ve hizmet sektorunde calismalarina izin verildi IdeolojiGulas Komunizminde yoneticiler populist bir tutumla ve kamuoyu baskisini da goz onunde bulundurarak uzun vadeli planlar yapmak yerine gunu kurtaracak kitlelerin maddi olarak kendilerini daha iyi hissedecegi politikalar izledi Kadar muhaliflere diger Sovyet Blogu ulkelerinkinden cok daha genis bir hareket alani birakti Bu konudaki tutumunu Bize karsi olmayan bizimledir sozleriyle ozetliyordu Komunist Parti nin rolunu degismisti Parti yonetmek yerine hizmet etmeliydi Parti ve halki yakinlastirmak icin burokrasiyi azaltti Toplumun kendini ifade edebilecegi yonetime dahil olabilecegi alanlari genisletti Marksist Leninist ideolojinin toplumu yonlendirme konusundaki rolunu kendi amaclari cercevesinde revizyona tabi tuttu Rejimin Imre Nagy in Reform Komunizmi 1955 1956 yillarindaki uygulamalarini cagristiran yorumlamalari yapiliyordu Nagy a gore Marksizm statik kalamayacak ancak degiserek ve geliserek mukemmelesecek bir bilim daliydi Marks in yol gosterici bir ideoloji yaratmakla birlikte sosyalizmi ve onun tekamulunu tam olarak kucaklayamadigini iddia ediyordu Marx in teorisi Lenin in de belirttigi gibi genel hatlari ve izlenecek rotayi ve temel ilkeleri belirler bu ilkeler Ingiltere de Fransa dakinden daha farkli bir bicimde yorumlanmali ve uygulanmalidir Bununla birlikte sosyalizmin bu yorumu Sovyet liderlerce kabul edilmiyordu Nikita Khrushchev in Macaristan a 1956 yilinda Leonid Brejnev in de Cekoslovakya ya 1968 yilinda verdigi tepki bunun acik gostergesiydi Tum bu gelismeler sonucunda gelistirilen Brejnev Doktrinine gore her sosyalist devlet kendine ozgu ulusal kosullari dikkate alarak izleyecegi sosyalist cizgiyi serbestce belirleme hakkina sahiptir Ancak Sovyeler birligi sosyalizm cizgisinden en ufak bir sapmaya izin vermeyecek kapitalizmin canlanmasina yol acacak en ufak bir girisime musamaha gostermeyecektir Sonucta diger komunist rejimlerden cok daha az otoriter bir rejim goruntusu olusuyordu Hele Macaristan daki ilk yedi yillik kati sosyalist uygulamayla kiyas bile edilemezdi Macarlar Dogu Bloku ndaki muadillerinden fikir beyan etme yazma ve seyahat konularinda cok daha fazla ozgurluge sahipti Ornegin samizdat yayinlarina bir dereceye kadar tolerans gosteriliyor ve yabancilarla yapilan gorusmeler cok da fazla resmi takibata maruz kalmiyordu Boyle olmakla birlikte digerlerine nazaran cok daha yumusak gorunen Kadar rejimi liberal bir rejim olarak da adlandirilamazdi Komunist Parti tum yetkiyi elinde tutuyordu ve Macaristan Ulusal Meclisi nin Macar Sosyalist Isci Partisi nin ve onun politburosunun aldigi kararlari onaylamaktan baska bir sey yaptigi da pek soylenemezdi Basin yayin organlari gorece bir ozgurluge sahip olmakla birlikte agir bir baski altinda tutulmaya devam ediliyordu Macar gizli polisinin diger komunist ulkedekilerden daha musamahakar olmasi onun hala etkili bir kontrol ve korkutma araci oldugu gercegini degistirmiyordu EkonomiDogu Blogunda nispeten iyi durumda olan Macaristan turist olarak ziyaret etmenin cok zor oldugu diger komunist ulkelerden cok daha fazla sayida turiste ev sahipligi yapiyordu 1960 ve 1970 li yillar boyunca diger komunist ulkelerde gorulen market kuyrugu burada yoktu Macaristan in ekonomik kaynaklari genis bir urun yelpazesiyle karsilamak seferber edildi Planli ekonomi icinde sinirli da piyasa ekonomisi mekanizmalarini kapsayacak bazi iktisadi reformlar gerceklestirildi Izlenen bu ekonomik politikalarla 1980 lerin sonuna gelindiginde Macaristan ekonomisi agir bir baski ve borc yuku altina girmisti Gerci cokmek uzere olan tum Sosyalist Blok ulkeleri de ayni donemde agir bir ekonomik kriz icindeydiler fakat Macaristan barindirdigi farkli ozelliklerle digerlerinden az da olsa daha iyi bir gorunum arz ediyordu Tum Orta Avrupa da komunist rejimlerin cokmesiyle ve SSCB nin dagilmasiyla birlikte Macaristan kapitalist pazar ekonomisine gecerek kuresel pazarlara entegre olmasini saglayacak kendisini Avrupa Birligi uyesi devletlerden biri haline getirecek Bati tipi demokrasiye yoneldi Ayrica bakinizPazar sosyalizmi Dogu BlokuKaynakca Kadarism superseded Vladimir Kusin 26 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2017 Watkins Thayer Economic History and the Economy of Hungary 7 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Department of Economics San Jose State University a b c d e Stokes Gale The Walls Came Tumbling Down The Collapse of Communism in Eastern Europe Oxford 1993 pp 81 7 a b Stokes Gale ed From Stalinism to Pluralism A Documentary History of Eastern Europe Since 1945 Oxford 1996 pp 81 93 Janos Andrew C East Central Europe in the Modern World The Politics of the Borderlands From Pre to Postcommunism Stanford 2000 pp 267