Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hazarca, Orta Çağda, Orta Asyalı yarı göçebe Türk boyu olan Hazarların konuştuğu dildir. Hazarca, tarihî Türk dillerinden biri olmasına karşın Türkî dillerin hangi koluna ait olduğu tartışmalıdır. Bazı araştırmacılar Hazarcanın İran dilleri veya Kafkas dilleriyle yakın ilişkisi olduğunu varsayarlar.
| Hazarca | |
|---|---|
| Bölge | Doğu Avrupa, Orta Asya |
| Etnisite | Hazarlar |
| Dönem | 7. yüzyıl - 13. yüzyıl |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Yazı sistemi | Eski Türk alfabesi, İbrani alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | zkz |
Tarih
Hazarların yönettiği bölgelerin İrani, Ural, Slav ve Kuzey Kafkasya halklarını barındırması devletin çok uluslu ve çok dilli olmuş olduğunu göstermektedir. Antropolojik çalışmalara göre yönetici sınıfın İç Asyalı olduğu ve Mongoloid olarak tabir edilen özelliklere sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Bu devletin yöneticilerinin en azından bir Türkçe veya Asya kökenli dili konuşmuş olduklarına çok büyük bir kanıt oluşturmaktadır.
Arap kaynaklar
10. yüzyılda yaşamış Arap yazar İstahri Hazarların Türkler ve Farslar tarafından konuşulan dillerden farklı bir dil konuştuğunu not etmiş ancak dilin Ön Bulgarca ile olan yakınlığına değinmiştir. Aynı zamanda yazar Derbent, Dağıstan'da Hazarca ile birlikte dağlarda yaşayan diğer halkların dillerinin de yaygın olduğundan bahsetmiştir.El-Mesûdî ise Hazarların Türk olduklarını ve Türk dillerinde Sabir Farsçada ise Xazar denildiklerini yazmıştır.Biruni Volga Bulgarları ve Sabirler hakkındaki bir yazısında bu toplumların dillerinin Türkçe ile Hazarcanın bir karışımı olduğunu not etmiştir.
HWQWRWM = Hukurim = "OKUDUM"
Hazarca kaynaklar
Hazarlardan günümüze kadar kalan iki belge vardır ve bunlar İbranice yazılmıştır. Bunlardan biri, Hazar kağanı Yusuf tarafından, 960 yıllarında Emevilerin Kurtuba emiri III. Abdurrahman'ın hizmetinde çalışan devlet adamına yazılan mektup ve diğeri de, yine aynı hakan zamanında ismi belirsiz bir Musevi Hazar tarafından yazılan mektubun Mısır'da bulunan parçalarıdır.
Cambridge Belgesi
Hazarcanın eldeki en belirgin örneği 1912 yılında bilim dünyasına tanıtılan ve Cambridge Belgesi (ya da daha önceki adıyla: Schlechter Mektubu) olarak bilinen mektubun kenarına Göktürk Alfabesinin Hazar versiyonuyla yazılmış tek kelimelik cümledir. İbranice mektubun sol alt köşesine yazılmış olan bu runik yazının sağdan sola transliterasyonu HWQWRWM olup transkripsiyonu hukurim anlamı da "ben onu okudum" demektir. Bu tek kelimelik cümle dışında Hazarca hakkında elde kabile, kale, 12 Hayvanlı Takvimin ay adları kalmıştır. Bunların dışında Hazar şahıs adları da tespit edilmiştir.
Sınıflandırma
İstihari'nin bahsettiği üzere Şaz Türkçesi grubuna ait diller konuşmuş Dokuz Oğuzlar, Kırgızlar, Kimekler, Oğuzlar ve Karluklar gibi halkların o dönemde kullandıkları dilin tek bir dil olarak sınıflandırılmış olması ve hepsinin birbirlerini anlayabiliyor oluşu göz önüne alındığında Hazar dilinin eğer Lir Türkçesi grubuna ait bir dilse bile diğer Türki dillerinden çok daha farklı bir dil olduğunu göstermektedir.
Hazarların diliyle yazılmış kapsamlı bir eser, günümüze kadar ulaşamadığı için Hazarların konuştuğu dil hakkında kesin bir bilgi yoktur. Barthold ve Minorsky gibi Rus araştırmacılar, Hazarcanın İdil Bulgarlarının diline benzediğini, bugün Çuvaşça'nın da, Bulgarca ve Hazarcaya benzediğini ve sonuç olarak, Hazarcanın Türk dillerinin ayrı bir kolu olan Çuvaşçaya çok yakın olduğunu ifade etmektedirler.
Hazarcanın, eski Türk dili ve Uygurcanın etkisinde kalmış Bolgarca gibi Türk dillerinin Oğur öbeğine bağlı bir dil olduğu görüşünde birleşen araştırmacılar da vardır. Ayrıca; Karaçaylar, Balkarlar ve Kafkasyalılar da bu dilden arta kalan birtakım sözcükleri de dillerinde kullanmaktadırlar.
Hazarca, değişik dönemlerde Kiril, İbrani, Latin, Yunan, Arap ve Gürcü alfabeleriyle yazılmıştır.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Mart 2019.
- ^ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. .
- ^ Golden 2011, s. 151.
- ^ Golden 2011, s. 224.
- ^ a b Golden 1992, s. 235.
- ^ Golden 2011, s. 151, 224.
- ^ a b Golden 2011, s. 225.
- ^ a b Golden 2011, s. 226.
- ^ (PDF). 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2013.
- ^ Golden 2011, s. 227.
- ^ Şerif Baştav (1987). "Hazar Kağanlığı Tarihi", Tarihte Türk Devletleri I, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, Ankara, sf. 169-178
- ^ Zeki Velidi Togan (1970) "Hazarlar md." İslam Ansiklopedisi, Cilt V, İstanbul, sf. 408
- ^ Tarihteki Türk Devletleri, Haz: Doç Dr. Anıl Çeçen, Milliyet Yayınları
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
- Erdal, Marcel (1999). "The Khazar Language". In: Golden et al., 1999:75-107.
- Erdal, Marcel (2007). "The Khazar Language." The World of the Khazars: New Perspectives. Brill, 2007. pp. 75–107.
- & Omeljan Pritsak (1982). Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century. Ithaca: Cornell Univ. Press.
- Johanson, Lars & Éva Agnes Csató (ed.) (1998). The Turkic languages. London: Routledge.
- Johanson, Lars (1998). "The history of Turkic." In: Johanson & Csató, pp. 81–125.[1] 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Johanson, Lars (1998). "Turkic languages." In: Encyclopaedia Britannica. CD 98. Encyclopaedia Britannica Online.[2] 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Johanson, Lars (2000). "Linguistic convergence in the Volga area." In: Gilbers, Dicky & Nerbonne, John & Jos Schaeken (ed.). Languages in contact. Amsterdam & Atlanta: Rodopi. (Studies in Slavic and General linguistics 28.), pp. 165–178.[3] 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dış bağlantılar
- khazaria.com 21 Aralık 1997 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hazarca Orta Cagda Orta Asyali yari gocebe Turk boyu olan Hazarlarin konustugu dildir Hazarca tarihi Turk dillerinden biri olmasina karsin Turki dillerin hangi koluna ait oldugu tartismalidir Bazi arastirmacilar Hazarcanin Iran dilleri veya Kafkas dilleriyle yakin iliskisi oldugunu varsayarlar HazarcaBolgeDogu Avrupa Orta AsyaEtnisiteHazarlarDonem7 yuzyil 13 yuzyilDil ailesiTurk dilleriOgur grubu HazarcaYazi sistemiEski Turk alfabesi Ibrani alfabesiDil kodlariISO 639 3zkzTarihHazarlarin yasamis oldugu bolgeler 650 850 Hazarlarin yonettigi bolgelerin Irani Ural Slav ve Kuzey Kafkasya halklarini barindirmasi devletin cok uluslu ve cok dilli olmus oldugunu gostermektedir Antropolojik calismalara gore yonetici sinifin Ic Asyali oldugu ve Mongoloid olarak tabir edilen ozelliklere sahip olduklari ortaya cikmistir Bu devletin yoneticilerinin en azindan bir Turkce veya Asya kokenli dili konusmus olduklarina cok buyuk bir kanit olusturmaktadir Arap kaynaklar 10 yuzyilda yasamis Arap yazar Istahri Hazarlarin Turkler ve Farslar tarafindan konusulan dillerden farkli bir dil konustugunu not etmis ancak dilin On Bulgarca ile olan yakinligina deginmistir Ayni zamanda yazar Derbent Dagistan da Hazarca ile birlikte daglarda yasayan diger halklarin dillerinin de yaygin oldugundan bahsetmistir El Mesudi ise Hazarlarin Turk olduklarini ve Turk dillerinde Sabir Farscada ise Xazar denildiklerini yazmistir Biruni Volga Bulgarlari ve Sabirler hakkindaki bir yazisinda bu toplumlarin dillerinin Turkce ile Hazarcanin bir karisimi oldugunu not etmistir Hazar alfabesiyle yazilmis ve gunumuze ulasmis tek cumle HWQWRWM Hukurim OKUDUM Hazarca kaynaklar Hazarlardan gunumuze kadar kalan iki belge vardir ve bunlar Ibranice yazilmistir Bunlardan biri Hazar kagani Yusuf tarafindan 960 yillarinda Emevilerin Kurtuba emiri III Abdurrahman in hizmetinde calisan devlet adamina yazilan mektup ve digeri de yine ayni hakan zamaninda ismi belirsiz bir Musevi Hazar tarafindan yazilan mektubun Misir da bulunan parcalaridir Cambridge Belgesi Hazarcanin eldeki en belirgin ornegi 1912 yilinda bilim dunyasina tanitilan ve Cambridge Belgesi ya da daha onceki adiyla Schlechter Mektubu olarak bilinen mektubun kenarina Gokturk Alfabesinin Hazar versiyonuyla yazilmis tek kelimelik cumledir Ibranice mektubun sol alt kosesine yazilmis olan bu runik yazinin sagdan sola transliterasyonu HWQWRWM olup transkripsiyonu hukurim anlami da ben onu okudum demektir Bu tek kelimelik cumle disinda Hazarca hakkinda elde kabile kale 12 Hayvanli Takvimin ay adlari kalmistir Bunlarin disinda Hazar sahis adlari da tespit edilmistir SiniflandirmaIstihari nin bahsettigi uzere Saz Turkcesi grubuna ait diller konusmus Dokuz Oguzlar Kirgizlar Kimekler Oguzlar ve Karluklar gibi halklarin o donemde kullandiklari dilin tek bir dil olarak siniflandirilmis olmasi ve hepsinin birbirlerini anlayabiliyor olusu goz onune alindiginda Hazar dilinin eger Lir Turkcesi grubuna ait bir dilse bile diger Turki dillerinden cok daha farkli bir dil oldugunu gostermektedir Hazarlarin diliyle yazilmis kapsamli bir eser gunumuze kadar ulasamadigi icin Hazarlarin konustugu dil hakkinda kesin bir bilgi yoktur Barthold ve Minorsky gibi Rus arastirmacilar Hazarcanin Idil Bulgarlarinin diline benzedigini bugun Cuvasca nin da Bulgarca ve Hazarcaya benzedigini ve sonuc olarak Hazarcanin Turk dillerinin ayri bir kolu olan Cuvascaya cok yakin oldugunu ifade etmektedirler Hazarcanin eski Turk dili ve Uygurcanin etkisinde kalmis Bolgarca gibi Turk dillerinin Ogur obegine bagli bir dil oldugu gorusunde birlesen arastirmacilar da vardir Ayrica Karacaylar Balkarlar ve Kafkasyalilar da bu dilden arta kalan birtakim sozcukleri de dillerinde kullanmaktadirlar Hazarca degisik donemlerde Kiril Ibrani Latin Yunan Arap ve Gurcu alfabeleriyle yazilmistir Kaynakca Arsivlenmis kopya 15 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Mart 2019 Katzner Kenneth 2002 Languages of the World Third ed Routledge ISBN 978 0 415 25004 7 Golden 2011 s 151 Golden 2011 s 224 a b Golden 1992 s 235 Golden 2011 s 151 224 a b Golden 2011 s 225 a b Golden 2011 s 226 PDF 10 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2013 Golden 2011 s 227 Serif Bastav 1987 Hazar Kaganligi Tarihi Tarihte Turk Devletleri I Ankara Universitesi Rektorlugu Yayinlari Ankara sf 169 178 Zeki Velidi Togan 1970 Hazarlar md Islam Ansiklopedisi Cilt V Istanbul sf 408 Tarihteki Turk Devletleri Haz Doc Dr Anil Cecen Milliyet YayinlariAyrica bakinizHazar Kaganligi HazarlarKonuyla ilgili yayinlarErdal Marcel 1999 The Khazar Language In Golden et al 1999 75 107 Erdal Marcel 2007 The Khazar Language The World of the Khazars New Perspectives Brill 2007 pp 75 107 amp Omeljan Pritsak 1982 Khazarian Hebrew Documents of the Tenth Century Ithaca Cornell Univ Press Johanson Lars amp Eva Agnes Csato ed 1998 The Turkic languages London Routledge Johanson Lars 1998 The history of Turkic In Johanson amp Csato pp 81 125 1 8 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Johanson Lars 1998 Turkic languages In Encyclopaedia Britannica CD 98 Encyclopaedia Britannica Online 2 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Johanson Lars 2000 Linguistic convergence in the Volga area In Gilbers Dicky amp Nerbonne John amp Jos Schaeken ed Languages in contact Amsterdam amp Atlanta Rodopi Studies in Slavic and General linguistics 28 pp 165 178 3 25 Agustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dis baglantilarkhazaria com 21 Aralik 1997 tarihinde Wayback Machine sitesinde