Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hekimoğlu Ali Paşa (4 Haziran 1689, İstanbul - 13 Ağustos 1758, Kütahya), I. Mahmud'un ve III. Osman'ın saltanat dönemlerinde, 12 Mart 1732-12 Ağustos 1735, 21 Nisan 1742-23 Eylül 1743 ve 15 Şubat 1755-18 Mayıs 1755 tarihleri arasında üç kez toplam beş yıl dört gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır.
| Hekimoğlu Ali Paşa | |
|---|---|
| Osmanlı Sadrazamı | |
| Görev süresi 21 Nisan 1742 - 23 Eylül 1743 | |
| Hükümdar | I. Mahmud |
| Yerine geldiği | Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa |
| Yerine gelen | Seyyid Hasan Paşa |
| Görev süresi 12 Mart 1732 - 12 Ağustos 1735 | |
| Hükümdar | I. Mahmud |
| Yerine geldiği | Topal Osman Paşa |
| Yerine gelen | Gürcü İsmail Paşa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 4 Haziran 1689 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 13 Ağustos 1758 Kütahya, Osmanlı İmparatorluğu |
Yaşamı
4 Haziran 1689 tarihinde İstanbul'da doğdu. Babası Venedik asıllı İtalyan olup, Padova Üniversitesi'nde tıp tahsili aldıktan sonra İslamiyet'i kabul edip İstanbul'da hekim olarak çalışan ve II. Mustafa döneminde hekimbaşı olan Nuh Efendi'dir. Annesi Türk asıllı olup adı Safiye Hanım'dır. Ailenin sekiz oğlu olmuştur ve bunlardan ikincisi Ali Paşa'dır. Lakabını babasının mesleğinden dolayı almıştır. Babası Nuh Efendi, Rumeli Kazaskerliği payesiyle hekimbaşı iken 22 Ekim 1707'de ölmüştür.
İyi bir eğitim gördü ve III. Ahmet döneminde saraya alınarak hassa silahşorluğu görevi verildi ve sonra kapıcıbaşı görevine geçti.
III. Ahmet, Hekimoğlu Ali Bey'i süratle terfi ettirip kendisine damat yapmak istedi. Ancak padişahın bu gence gösterdiği teveccühü kıskanan Silahdar Damat Ali Paşa bir müddet taşralarda hizmet görüp yetişmesi uygun olur mütaleasıyla 1713'te Hekimoğlu Ali Bey'i Zile Voyvodalığı görevine tayin ettirip İstanbul'dan uzaklaştırdı.
1719'da Yeni-il Türkmen Voyvodalığı görevine getirildi. Buradaki 3 yıllık görev süresince çok başarılı görüldüğü için Nevşehirli Damat İbrahim Paşa sadaretinde bu voyvodalığa ek olarak Rumeli Beylerbeyi rütbesi ile birlikte Ekim 1722'de Adana valisi olarak tayin edildi. Bu görevleri sırasında göçebe olan aşiretler tarafından yapılan kanunsuzluk ve eşkıyalık hareketlerini aşiret elebaşılarını sindirip bastırarak bu yörelerde asayişi sağlamakla isim yaptı.
Ali Paşa 1724'te İran Seferi'ne seçme askeriyle gitmek şartiyle Halep valisi olarak görevlendirildi. 1723'te başlayan 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı devam etmekteydi. 1724'te İran'ın son Safevi şahı II. Tahmasb, Rusya ile bir anlaşma yapıp Kafkaslar ve Hazar Denizi bölgesinde Rusya'nın hakları olduğunu tanıdı. Bunun Osmanlı menfaatlerine gayet aykırı gelmesi dolayısıyla 1724'te büyük bir ordu sefere hazırlandı ve Serdarlığına getirildi. Halep Valisi olan Hekimoğlu Ali Paşa Serasker Köprülüzade Abdullah Paşa'nın bu 1724 Doğu Seferine Halep eyalet seçme askeri ile seraskerin maiyetinde olarak katıldı.
Bu seferde Osmanlı ordusu Nahçıvan, Merend, Karabağ, Erdebil ve II. Tahmasb'ın başşehir yaptığı Tebriz'i ele geçirip İran içlerine Hamedan'a kadar ilerledi. Hekimoğlu Ali Paşa Tebriz'in alınmasında büyük gayret gösterip iyi isim yaptı. Tebriz'in zaptedilmesi hususunda göstermiş olduğu yararlılık üzerine 11 Ekim 1725'te vezirlik verilip birkaç gün sonra Anadolu valisi oldu.
Fakat Tebriz seraskeri olup Rakka (Urfa) eyaleti malikâne olarak kendisine tevcih edilen Köprülüzâde Abdullah Paşa hastalığından dolayı seraskerlikten istifa ederek eyalet merkezi olan Urfa'da oturmasına müsaade edildi.
Bunun üzerine onun maiyyetinde bulunarak Tebriz'in zaptında büyük hizmeti görülen Hekimoğlu Ali Paşa Temmuz 1726'da Tebriz cephesi seraskerliğine tâyin olundu. Ayrica Tebriz muhafızlığı görevi de verildi. Bu görevde iken idaresinin şiddetli kararları yüzünden ortaya çıkan şikayetler başkente ulaştı.
1727'de İran'la yapılmış olan geçici barış esnasında Hekimoglu Ali Paşa'nın kethudası ile divan kâtibinin iltizamlarında olan mukatta da halka yapmış oldukları mezalim dolayısıyla kendisine ağır bir ferman ve hatt-ı humâyün (hatt-ı humâyunla müvessih ferman) gönderildikten sonra da seraskerlikten azlolundu. Yerine vezirlikle Erdebil muhafızı Yusuf Paşa getirilerek 1728'de Hekimoğlu Ali Paşa Şehrizor Eyaleti valiliğine nakledildi.
Eylül 1728'de Hekimoğlu Ali Paşa Sivas valisi Abdurrahman Paşa becayiş yaparak Sivas eyaleti valisi tayin edildi. Bu sırada Carutale Lezki eşkiyalarının tepelenmesindeki hizmetinden dolayı gönderilen bir fermanla taltif olundu.
İran'la savaşın tekrar başlaması üzerine Hekimoğlu Ali Paşa Nisan 1731'da Sivas valiliğinden Diyarbakır valiliğine nakledildi. Bağdat valisi Ahmet Paşa maiyetinde bulunmak üzere Hemedan muhafazasına memur edildi. Aynı zamanda taltif etmek üzere kendisine samur kürk gönderildi.
Bu sırada Tebriz tekrar İranlıların eline geçti. Merkezi hükûmet telaşa düşmekle beraber İstanbul'daki karışıklardan dolayı aciz kalmaktaydı. İstanbul'da ortaya çıkan Patrona Halil İsyanı sonunda I. Mahmut hükümdar oldu ve yavaş yavaş İstanbul'daki duruma hakim olmaya başladı. İran sınırındaki vahim durum nedeniyle Hekimoğlu Ali Paşa, önce Diyarbakır valisi ve arkasından Erzurum valisi tayin edildi. Aralık 1730'da ise Rüstem Paşa'nın yerine Revan seraskerliği görevine getirildi.
Bu görevle Hekimoğlu Ali Paşa II. Tahmasb’a karşı Eylül 1731’de kazanarak Hemedan'ı aldı. Urmiye üzerine yürüdü ve bu kaleyi 65 gün süren bir kuşatmadan sonra eline geçirdi. Sonra Tebriz üzerine yürüdü. Tebriz pek az ve zayıf bir direniş gösterdi ve Osmanlı ordusu şehri geri aldı. Bu kalede bulunan çok büyük miktarda mühimmat ve toplar da Osmanlı ordusunun eline geçti. Şahın talebi üzerine akdolunan "Ahmed Paşa Musalahası" ile ateşkes sağlandı. Hekimoğlu Ali Paşa'nın bu başarısından dolayı 22 Kasım 1731'da Sultan I. Mahmut'a Gazi unvanı verildi.
Bu hizmetine karşılık olarak, Hekimoğlu Ali Paşa'ya Sadrazam Topal Osman Paşa'nın çekilmesi üzerine 12 Mart 1732'de 1. kez sadrazamlık görevi verildi. Yerine uygun bir komutanı İran seraskeri vekili olarak bırakarak İstanbul'a dönmesi için bir hatt-ı humâyün gönderildi. Bu hatt-ı humâyünu alan Hekimoğlu Ali Paşa hemen yola çıkarak 10 Mayıs 1732'de İstanbul'a geldi ve mühr-i humâyünü teslim aldı.
Hekimoğlu Ali Paşa bu ilk sadrazamlık görevinde Temmuz 1735'a kadar 3.5 yıl kaldı. Bu sadareti sırasında Osmanlı Devleti'ni Rusya'ya karşı hasım olarak gördü ve Fransa ile işbirliği yaptı. Bu dönemde Fransız asıllı ve Osmanlı devletine iltica etmiş olan asıl adı " Comte de Bonneval" olan ve 1729'da iltica edip Osmanlı hizmetine girdikten sonra Humbaracıbaşı Ahmet Paşa adını almıştı. Bu kişi Topal Osman Paşa sadareti zamanında humbaracı ocağı kurmuştu ve bu ocağı geliştirilip düzenlemekle görevlendirilmişti. Hekimoglu Ali Paşa sadrazamlığında Humbaracı Ahmet Paşa'ya Beylerbeyi rütbesi verildi ve asıl görevi humbaracıları Batı usullerine göre yetiştirmek olmasına rağmen devletin dış ilişkileri ile görevlendirildi.
Hekimoğlu Ali Paşa, Rusların saldırgan tutumundan kuşkulanmaktaydı. Bu nedenle İran ile barış yapmak istemekteydi. Bu sırada İran'da önemli ordu komutanı görünen ama asıl iktidara sahip olan , İranlılara esir düşmüş olan ordu kadısı Abdülkerim Efendi vasıtasiyle sadrazama bir mektup göndermiş ve barış teklifinde bulunmuştu. Bu mektubunda Nâdırşah Osmanlılara aynı Türk ırkından ve İslam dininde olduğunu beyan edip iki devletin yakınlığından da bahsetmekteydi. Hekimoğlu Ali Paşa, Nadir Şah'in mektubuna gayet yumuşak bir cevap vererek bir barışa uyuşmak istediğini açıkladı. Ama sadrazamın bu mektubu Nâdir Şah'a verilmeden once, İran seraskeri olarak görev yapmakta olan Köprülüzâde Abdullah Paşa'nın eline geçti. Köprülüzâde Abdullah Paşa bu mektubun içeriğine ve ifadesine itiraz edip mektubu Nadir Şah'a göndermeden İstanbul'a geri çevirtti. I. Mahmut bu mektup geri gelince İran meselesini kendi huzuruyla görüşmek üzere sadrâzam, şeyhülislam, kazaskerler ve devlet ricalinden oluşan bir meşveret meclisi toplattı. 12 Ağustos 1735'te Saraya davet edilen devlet ricali meseleyi görüşmekte iken Hekimoğlu Ali Paşa sadaretten azledilip mühr-ü humayın geri alındı. Yerine Bağdat Valisi olan Gürcü İsmail Paşa sadrazam tayin edildi.
Azlinden sonra Midilli Adası'na sürgüne gönderildi. İran'la barış yapılması karşında bulunan ve Hekimoğlu Ali Paşa'nın sadrazamlıktan azline neden olan İran seraskeri Köprülüzâde Abdullah Paşa ise bütün selahiyetlerine rağmen İranlılarla çatışmalarda pek çekingen davranmaktaydı. Merkezden daha atak davranması için sert bir emir gönderildi. Bundan sonra ihtiyatsız davranması nedeniyle Bogaverd civarında Nadir Şah'la yapılan 'nde Osmanlı ordusu yenik düştü ve ordunun komutanı olan Köprülüzâde Abdullah Paşa öldü.
Hekimoğlu Ali Paşa 1736'da çok geçmeden Midilli'de sürgünden af edildi ve kendine Kandiye muhafazalığı ile birlikte Girit valiliği görevleri verildi. Bu göreve acele gitmesi gerektiği için bir yabancı bandıralı gemi ile Girit'e gitmesine izin verildi.
Nisan 1736'da Bosna valisi tayin edildi. Bu valilk döneminde 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı başlamıştı. Hekimoğlu Ali Paşa bu valiliği esnasında üç sene arka arkaya, Bosna'ya hücum eden büyük düşman kuvvetlerine karşı muvaffakiyetle karşılık verip önemli başarılar elde etti.
Avusturya önce Osmanlılarla barış müzakerelerine geçerek Osmanlıları oyalamış ve savaşa girmiyeceği intibasını vermişti; ama gizli Avusturya-Rus anlaşması ile 1735'te Rusların başlattığı savaşa girmeye hazırlanmaktaydı. Bosna üzerine General Hildeburg Hausen kuomutasında 150.000 kişilik bir Avusturya ordusu yürüyüşe başlamıştı. Bosna valisi Hekimoğlu Ali Paşa Avusturya'nın ciddi barış istemediğini Serdar-ı Ekrem 'ya bildirmişti ama ondan bunun vesvese olduğu cevabını almıştı. Hekimoğlu Ali Paşa buna rağmen Bosna eyaleti ilerigelenlerini toplamış ve onları Avusturya hücumuna karşı uyarmıştı.
Savaş başlayınca Avusturya ordusu üç koldan hücuma geçti. Bunlardan biri Rumeli Eyaleti merkezi Niş'e kadar ilerleyip Niş'i eline geçirdi. Böylece İstanbul-Bosna yolu kapanıp Bosna tehlikeye düştü. Yeni Pazar Avusturyalılara bırakıldı.
9 Temmuz 1737'de Bosna'ya yönetilen Avusturya ordusu kolu İzvornik tarafından hücuma geçti. Hekimoğlu Ali Paşa Travnik sahrasında idi. Avusturyalılar önce kalesini kuşattılar; hiç beklemedikleri bir direnişle karşılaştılar ve kuşatma 15 gün sürdü. Bu kaleye yürüyen Hekimoğlu Ali Paşa'nın kuvvetlerini karşılamak için Avusturyalıların gönderdikleri güçler 5 saatlik bir muharebe ile mağlup edildi ve Strumca kalesi kuşatması kaldırıldı. Kuzey Bosna'ya hücum eden Avusturyalılar 20.000 kişi ile Puzin kalesini, 20.000 kişi ile Çetin kalesini ve 80.000 kişi ile Banyaluka kalesini kuşatmaya koyuldular. Hekimoğlu Ali Paşa bir aldatmaca ile Avuturyalılarain Banyaluka'ya giden yola kurduklara engelleri kenarlardan aşıp Banyaluka kalesi önünde Avusturya ana ordusu karşına geçti. İki taraf arasında başlayan 'nde Hekimoğlu Ali Paşa taarruza geçip Avusturyalıları Banyaluka nehrine doğru sürdü. Birçok Avusturya askeri bu nehirde boğuldu. Bu muharebede Bosna Valiliği ordusu eline çok miktarda iase, ganimet ve levazım geçti. Banyaluka Muharebesi yenilgisi üzerine Hildeburg Hausen Avustruya komutanlığından alındı ve komutanlığa Prens Lotringen atandı. Bu mağlubiyetten Puzin ve Çetin kalelerini kuşatmaya alan Avusturyalılar da kuşatmaları bırakıp geri çekildiler. O kış genellikle mevsim icabı savaş durdu ise de Hekimoğlu Bosna eyalet güçlerini bu sırada isyancı Karadağlıları bastırmakla görevlendirdi ve bu isyanlar durduruldu. .
Temmuz 1738'de Osmanlı ordusu Niş'e gelmişti ve Belgrad üstüne gitme kararlaştırılmıştı. Hekimoğlu Ali Paşa 20.000 kişilik eyalet ordusuyla bu orduya katıldı. Avusturya ordusu Belgrad ile Semendire arasında yarı yol olan Hisarcık (Almanca: Groschka) mevkiinde siperlenip cephe almıştı. Burada Kont Wallis komutasında Avusturya ordusu ile Osmanlı Serdar-ı ekremi İvaz Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu arasında 17 saat süren Hisarcık Muharebesi başladı. Bu muharebede Hekimoğlu Ali Paşa'nın ve emrindeki Bosna eyalet ordusunun çok önemli katkıları oldu. Osmanlı ordusu Avusturyalıları çok büyük bir hezimete uğrattı ve ordu mevcudunun yarısından fazlasını zayiat verdiler. 25 Temmuz'da Osmanlı ordusu Belgrad'ı kuşatmaya aldı ve bu kuşatmaya Bosna valisi Hekimoğlu Ali Paşa da iştirak etti.
Fransa'nın İstanbul elçisi Markı de Villeneuve aracılığı ile Avusturya ve Osmanlı temsilcileri arasında barış müzakereleri başladı. Fransa elçisi Hekimoğlu Ali Paşa'nın da Osmanlı temsilcileri arasında olmasını istemesi üzerine Hekimoğlu da Osmanlı temsilci heyetine katıldı. Uzun ve çetin geçen müzakerelerden sonra 18 Eylül 1739 tarihinde Osmanlılarla Avusturya arasında Belgrad Antlaşması imzalandı.
Bu sırada Mısır'da sorunlar çıkmıştı. Mısır'a gönderilen Osmanlı valileri oradaki kölemen beyleri tarafından eyaleti idare etmekten önlenmekte idiler. Kölemen beyler hemen hemen özerk Mısır'ı idare etmekteydiler. Mısır vergi gelirleri İstanbul'a gönderilmez olmuştu. İstanbul'dan gönderilen valiler eyaletin gerçek idarecileri olan Kölemen beyleri tarafından hakarete hedef oluyorlardı ve hatta bazıları bu beyler tarafından tutuklanmışlardı. Bosna valisi olarak üstün yetenek gösteren Hekimoğlu Ali Paşa Haziran 1740'ta Mısır Valisi tayin edildi. Yeni vali Mısır'da bir yıl içinde kölemen beylerini tedip ederek onların eyaletteki güçlerini tümüyle kırdı; Osmanlı Devleti idaresini yeniden tesis etti. Haziran 1741'de Mısır valiliğine damadı Yahya Paşa getirildi.
İran, Bosna ve Mısır'da üstün başarılarıyla Sultan I. Mahmud'un çok takdirini kazanan Hekimoğlu Ali Paşa, Anadolu'da idare için geri çağrıldı. Bunun için önce Eylül 1641'da Adana eyalet valiliğine getirildi. Kasım 1741'de ise merkezi Kütahya'da bulunan Anadolu Beylerbeyi olarak atandı.
Nisan 1742 'de ise padişahtan gönderilen bir gizli hatt-ı humayun ile sadrazam yerine ikinci kez sadrazamlığa getirildiği bildirildi. Onun bu 2. kez sedaret dönemi yaklaşık bir buçuk yıl kadar sürdü. Hekimoğlu Ali Paşa'nın ikinci sedaretinden azli yine İran sorunlarından ileri geldi.
Bu sırada Nâdır Şah mühim bir kuvvetle gelerek Kerkük'ü eline geçirdi. Dicle Nehri üzerine iki yerde köprü kurdurarak Musul, Diyarbakır ve Rakka taraflarına geçmek istediği haber alındı. Buna karşı tedbir alınması gerekmekteydi. Hekimoğlu Ali Paşa devlet ileri gelenlerinin fikirlerini alarak o yıl Doğu'ya şahsen sefere çıkmayı ve uygun bir kışlakta kalarak, Nadir Şah'ın vaziyetine göre gerekirse ilkbaharda erkenden harekâta başlamaya karar verdi.
Sadrâzam bu planı Eyüp'te annesi Valide Sultan'in yalısında misafir bulunan Sultan I. Mahmut'a açıkladı. Şahsen doğuya gitmeden ve orada işi eline almadan bu duruma bir çözümün olamayacağını bildirdi. Fakat Sultan, Nadir Şah'ın birkaç ay önce bu hücumu yapacağı olasılığı bilinmekte iken Diyarbakır seraskerine gereken desteğin neden sağlanmadığı konusu üzerine dikkatini odaklamıştı. O zaman Diyarbakır seraskerine desteğin verilmemesini Sadrazamın bir ihmali olarak görmekte idi. Ama bunu sadrazama açıkça belli etmedi. Bununla bearaber devlet ileri gelenleriyle bir meşveret toplantısı yapılmasını irade etti. Bu meşveret meclisi sarayda 23 Eylül 1743'te toplandı. Fakat Sultan'ın sadrazama inancı yoktu ve bu meclis toplantıya açılmadan Darsusaade Ağası vasıtası ile Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa'dan mühr-i hümayunu aldırıp onu bu görevden azletti. Toplanan meşveret meclisinde Sultan sadrazam olarak Ali Paşa'nın Diyarbakır'a destek sağlamada ihmali olduğunu; bu yüzden sadrazamlıktan azledildiğini ve yeni sadrazamın Yeniçeri Ağası Seyyid Hasan Paşa olduğunu açıkladı. Toplantıda İran sorunu gayet derine inilerek ele alındı. Seyyid Hasan Paşa'nın bir aya varmadan İran Seferi'ne çıkması sonucu bu toplantıda açıklandı. Halbuki Hekimoğlu Ali Paşa'nın bizzat sefere gitmek istemesi kendisi için büyük bir külfet olmasına rağmen o, cephedeki durumu düzeltmek için bu zahmete katlanmayı üzerine almış idi. Buna karşılık vesveseli olan Sultan I. Mahmut bu kabulü değişik yorumlayıp kuşkulanıp onu sadrazamlıktan azletmişti.
Mühr-ü hüumayun alınır alınmaz Hekimoğlu Ali Paşa saray balıkhanesinden bir gemi ile Midilli adasına sürgüne gönderildi. Hekimoğlu Ali Paşa, Midilli'de iki ay kadar kaldı. Sonra affedilerek Kasım 1643'te Kandiye muhafızı ve Girit valiliğine tâyin edildi. Eski sadrâzamlardan Yeğen Mehmet Paşa'nın Aydın muhassallığına nakli üzerine Ekim 1744'te ikinci defa Bosna valiliğine gönderildi.
1745 de İran seraskeri önceki sadrâzam Yeğen Mehmet Paşa'nın tam Nâdir Şah'la yaptığı sırasında ecelinden vefatı ve sonra paralı asker olan leventlerin komutan emirlerini dinlemeyip taarruza geçmekten vazgeçmeleri ile ortaya çıkan Osmanlı ordusunda bozgunluk ve mağlubiyet üzerine doğuda durum çok ciddi bir safhaya gelmişti. Leventlerin ortadan kaldırılmaları kararı verildi. Bu sorunlara çare bulmak için Bosna valisi Hekimoğlu Ali Paşa hemen Halep valiliğine tâyin edildi. Gayet acele Anadolu tarafına geçirildi. Ocak 1746'da Anadolu Beylerbeyliği ile birlikte ile üçüncü defa Kars cephesi seraskerliği verildi. Kendisine gönderilmiş olan fermanda ilkbaharda Kars ve Diyarbakır cephelerinden İran üzerine taarruz yapılması istendi ve seraskerliğin kendisine yüksek ehliyeti dolayısıyla verildiği bildirildi. Fakat ertesi yıl İran'la barış antlaşması yapıldı ve askerî harekâta gerek kalmadı. Hekimoğlu Ali Paşa Anadolu'da büyük bir temizlik yaparak leventlik yapanları elemine edip sindirdi. Böylece komutan dinlememenin tekrar edilmesini önlemek için tüm levent ocakları ortadan kaldırıldı ve Osmanlı ordusunda bir daha "levent" adlı kara askeri bulunmadı.
Hekimoğlu Ali Paşa 28 Kasım 1746'de 3. kez Bosna valisi tayin edildi ve onu şereflendirmek için Hersek sancağı da Bosna eyaletine bağlandı. Bu tayinden Hekimoğlu Ali Paşa hoşlanmadı ve kendisine Anadolu'da bir eyalet valiliği verilmesini istedi. Fakat sadrâzam Tiryaki Hacı Mehmet Paşa, Hekimoğlu Ali Paşa'nın ikinci kez sadrazamlığa Anadolu Eyaleti valiliğinden gelmiş olduğunu düşünerek buna izin vermekten kaçındı. Bosna'nın önemi dolayısıyla bu görevin ona verildiğini ve hemen oraya gitmesi gereği hakkında bir hattı humâyün yazdırıldı ve buna idam tehdidi bulunan bir diğer ferman eklenerek bu iki ferman birlikte ona gönderdi.
Hekimoğlu Ali Paşa Şubat 1748'de Bosna valiliğinden alındı. Kendine soğukluk göstermek suretiyle Tırhala sancağına gönderildi. Kendisine liyakatiyle uygun bir eyaletin valiliğinin sonradan verileceği de beyan edildi ve ama şimdilik Tirhala'ya hemen gitmesi emredildi. Ama oraya gitme yolunda iken 16 Haziran 1748'de kendine Bender kalesinin muhafazalığı ile Özi valiliği verildi. Kendisine, Kırım hani ile iyi geçinmesi ve Leh ve Ruslarla olan antlaşma şartlarına tümüyle riayet etmesi tavsiye edildi. Buna cevap olarak Hekimoğlu Ali Paşa İstanbul'a bir arıza gönderdi. Bunda birkaç aralıksız olarak oradan oraya vali olarak nakledildiğini ve devamlı müddet bir yerde oturtulmadığını beyan etti. Kendine bağlı olarak Özi'de bulunan vezir 'nın yine alt görevde Özi kalesinde kalmasını ve kendinin de Babadağı'nda oturmasına izin verilmesini istemiştir. Buna cevap olarak Özi'de birkaç yılldir bir kıdemli bir idarecenin oturmadığı ve bunun için kendisi gibi kıdemli bir idarecinin bu sınır kalesinde oturmasının gerektiği bildirilmiştir. Ama fazla nakillerden şikayeti de uygun görülerek ilkbaharda Özi kalesinde ikamet ile yazı orada geçirip kışın da Babadağı'nda oturmasına müsaade olunmuştur. Hekimoğlu Ali Paşa da o yıl Babadağ'nda kışlamıştır. Fakat orada zahirenin ve hayvanat yemlerinin azlığı ve iklimin çok soğukluğu dolayısıyla hava değiştirmek için ilkbaharda Silistre'de kalması ve ordu hayvanlarının civarda çayırlanmasına istemiş ve bu isteği kabul olmuştur. Hekimoğlu Ali Paşa, Özi eyaleti valisi iken eyalette türeyen eşkiyayı tepeleyerek eyaletinden asayişi temin etmiştir. Bunun için İstanbul'dan kendine taltif mektubu gönderilmiş ve her yıl valilik yeri değiştirme alışılmış bir devlet politikası iken o yıl Hekimoğlu Ali Paşa valilik değiştirmeden Özi valiliğinde bırakılmıştır. Ama ertesi yıl 1750'de Özi valilerinin mutlak surette Özi kalesinde oturmaları gerektiği ve iken Hekimoğlu Ali Paşa'nın Babadağ'da ve Silistre'de oturması dolayışla, Paşa Vidin muhafızlığı görevine nakledilmiş, Niğbolu ve İlbasan sancakları kendine arpalık olarak verilmiştir.
Nisan 1751'de ise Hekimoğlu Ali Paşa asayişi bozuk olan Trabzon eyaleti valiliğine Zaralı Mehmet Paşa'nın yerine gönderilmiştir. Bu valiliğe karadan ve denizden gidip gitmemesi hakkında Hekimoğlu Ali Paşa ile İstanbul arasında epey muhabere yapılmıştır. İstanbul'daki Divan-ı Humâyün, kalabalık bir maiyeti olan bir vezirin kara yoluyla gitmesinin uygun görmemekte ve kalabalık maiyyetin kalınan her menzilde yerel büyük külfet doğuracağı nedeniyle valinin Varna yoluyla gemilerle gitmesini emretmişti. Fakat Hekimoğlu Ali Paşa hem kalabalık maiyyeti hem de bunlarını ağırlılarının çokluğu ileri sürmüş ve önce deniz yoluyla Gelibolu'ya inerek oradan kara yoluyla Trabzon'a gitmeyi teklif etmiştir. İstanbul merkez bunu kabul etmedi. Kalabalık maiyyetine ve ağırlığına yeterli olacak üç büyük gemi tahsis edildi ve Hekimoğlu Trabzon'a denizden hareket etti.
Trabzon eyaletinde ve ona bağlı yerlerde ayân ve derebeyleri türemiş, bunlar devletin valisine önem vermeden, kendi istedikleri gibi hareket etmeye başlamış, zorbalıkları ve aralarında yaptıkları çatışmalar dolayısıyla halkın büyük şikayetine konu olmuşlardı. Hekimoğlu Ali Paşa bunlara karşı gayet haşin ve şiddetle davrandı. Halkın zorbalıkları dolayısıyla şikayet ettikleri kişileri bir yıl içinde temizlemeye başladı; ele geçenleri aman vermeden tepeledi; kaçabilenler ise canlarını zor kurtardılar. Bu hizmetinin dolayı İstanbul'dan Sultan I. Mahmut şahsen takdir edilmiş olduğu hakkında bir fermani kendisine gönderdi.
III. Osman'ın tahta çıkışından sonra, Trabzon'da sulh asayişi iyice sağladıktan sonra Mart'ta dördüncü defa olarak Anadolu valiliğine tâyin olundu. Bu tayinden sonra da 3. kez olarak Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa'nın yerine sadrâzam yapıldı. Bu defaki sadareti yaklaşık 3.5 ay sürdü. Yeni hükümdar olan III. Osman asabi ve dengesizdi; sadaret işlerine devamlı karışmaktaydı. Hekimoğlu Ali Paşa daha önceki sadaretlerinde bağımsız iş görmeye alışmış idi. Bu müdahalelere karşı gelip bazı sözler söylemesi sultanın bazı adamları tarafından Sultan III. Osman'a mübalâlı surette iletildi. Bunların başında Silâhdar Bıyıklı Ali Ağa'da bulunmaktaydı. Bunun üzerine Mayıs 1755'te sadrazamlıktan azledildi. Önce idam edilmek için Kız Kulesi'ne gönderilmesi emredildi. Bazı tarihçilere göre azlinin gerçek nedeninin III. Osman'ın katletirmek istediği veliaht Şehzade Mehmet'in bertaraf edilmesi teklifini reddetmesi idi. Hekimoğlu Ali Paşa sandalla Kız Kulesi'ne götürülmekte iken Sultan III. Osman'ın huzuruna giren annesi Şehsuvar Sultan müdahale etti; eski sadrazamın katledilmesinin önlenmesini istedi ve böylece Hekimoğlu Ali Paşa ölümden kurtuldu.
Önce kalebend olmak üzere Kıbrıs'ta Mağusa kalesine sürgüne gönderildi. Ekim 1755 tarihine kadar 4,5 ay Mağusa'da kalebend kaldı. Sonra sürgün yeri Rodos'a değiştirildi. Bu zaman Sultan III. Osman, Hekimoğlu Ali Paşa'nun azli ve sürgüne gönderilmesinin rakibi olan 'nın iftiraları sonucu ortaya çıktığını öğrendi ve sadrâzam yaptığı sabık silâhdarı olan Bıyıklı Ali Paşa'yı idam ettirdi. Bundan sonra Hekimoğlu Ali Paşa Kasım 1757'de 3. kez Mısır valiliği görevi verildi.
Abdülcelilzâde Hüseyin Paşa'nın Adana valiliğine nakli ile 17 Ekim 1757'de 4. kez Anadolu valisi tayin edildi. Bu valilik yanında aynı zamanda Aydın sancağı da kendisine verilerek o tarafların asayişi temin etmesi emredildi. Hekimoğlu Ali Paşa, Anadolu eyalet merkezi olan Kütahya'ya geldi. Az sonra 13 Ağustos 1758'de idrar kesesi iltihabı ile 71 yaşında iken orada öldü. Cesedi önce Kütahya'da Saray Camii yanına gömüldü. 26 gün sonra vasiyetine uyularak cesedi İstanbul'a nakledilip Davutpaşa Semtinde yaptırdığı külliye içindeki türbesine defnedildi.
Değerlendirme
Hekimoğlu Ali Paşa'nın idarede şiddetli olduğu ama cömert, akıllı, alim, sağlam görüş sahipli, tedbirli bir kişi olduğu belirtilmiştir. Otuz yılı aşkın yaptığı vezirlik görevi sırasına tüm devlet ricalinin ve özellikle saltanatı sırasında görev yaptığı padişahlar olan I. Mahmud ve III. Osman'ın hürmet ve itimadını kazanmıştır.
Eserleri
İstanbul'da Kocamustafapaşa'da kendi adını taşıyan bir külliyeden kalan bir camisi, Hekimoğlu Ali Paşa Camii mevcuttur.
Hekimoğlu Ali Paşa'nın Aksaray'dan Silivrikapı'ya giderken Altimermer'de Cerrah Paşa Camii teşkilâtını andıran güzel bir camii, sebil, kütüphane ve çeşmeleri ile türbesi ve Kabataş'ta da iskele karşısında merdivenli yeşil seddin üstünde bir çeşmesi vardır. Bu çeşme kitabesinin her mısrai bir tarih olup Seyyid Vehbi'nindir. Bu Kabataş çeşmesi, XVİİİ. asrın güzel sanat eserlerindendir. Bu tesisleri birinci sadareti esnasında yaptırmıştır.
Bunlardan başka 1754 tarihli bir çeşmesi de Çemberlitaş'ta Atikali Paşa Camii'nin avlu duvarındadır.
Üsküdar'da Bandırmalı Tekkesi'ni Ali Paşa yaptırarak oraya cami vakfından vazife tâyin etmiştir.
Kütüphanesinin kitapları şimdi Millet kütüphanesindedir. Hekimoğlu'nun "Âli" mahlâsiyle manzumeleri vardir.
Hekimoğlu'nun birinci sadareti zamanında Hollanda sefareti tercümanı Petros Baromian isminde bir zat Kâtib Çelebi'nin Cihannüma'sının Müteferrika tarafından neşredilmiş olmasından cesaret alarak 1733 senesinde Jacques Robbs'un coğrafyaya dair "La methode pour apprendre facilement la geographie" adlı eserini Hekimoğlu Ali Paşa namına Türkçeye çevirerek "Risale-i coğrafya" veyahut "Cihannüma" ismine nazire olarak "Fen numây-i câm-i cem âyin ez fenn-i coğrafya" adını vermiştir.
Yine Ali Paşa namına Tabib Bursalı Ali Efendi'nin Kınakına'nın hassalarından bahseden ""Tuhfe-i âliyye ve Papâ-koğalu" ismindeki nebatın hassasından bahseden eserleri vardır.
Hekimoğlu'nun İran seraskerliği ve Tebriz'i ikinci defa alması dolayısıyla maiyyetindeki kâtiplerinden şair ve münşi 'in "Tebriziye" isimli eseri yazmıştır.
Kaynakça
- ^ Köprülüzade Abdullah Paşa, Köprülü Fazıl Mustafa Paşa'nın ikinci oğlu idi ve ağabeyi Köprülüzade Damat Numan Paşa 1710'da sadrazamlık yapmıştı.
Konuyla ilgili yayınlar
- Yayın Kurulu "Ali Paşa (Hekimoğlu)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.1 s.226-227
- Danışmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
- Buz, Ayhan (2009). Osmanlı Sadrazamları. İstanbul: Neden Kitap. ISBN .
- Çolak, Orhan M. (1998). Arşiv Belgelerinin Işığı Altında Sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa'nın (1100-1171/1689-1758) Hayatı, İcraatı ve Hayratı (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arşivcilik Bölümü. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Haziran 2021.
Dış bağlantılar
- Hekimoğlu Ali Paşa Camii'nin 3-Boyutlu sanal turu[]
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Topal Osman Paşa | Osmanlı Sadrazamı 12 Mart 1732 - 12 Ağustos 1735 | Sonra gelen: Gürcü İsmail Paşa |
| Önce gelen: Nişancı Şehla Hacı Ahmed Paşa | Osmanlı Sadrazamı 21 Nisan 1742 - 23 Eylül 1743 | Sonra gelen: Seyyid Hasan Paşa |
| Önce gelen: Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa | Osmanlı Sadrazamı 15 Şubat 1755 - 18 Mayıs 1755 | Sonra gelen: Naili Abdullah Paşa |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hekimoglu Ali Pasa 4 Haziran 1689 Istanbul 13 Agustos 1758 Kutahya I Mahmud un ve III Osman in saltanat donemlerinde 12 Mart 1732 12 Agustos 1735 21 Nisan 1742 23 Eylul 1743 ve 15 Subat 1755 18 Mayis 1755 tarihleri arasinda uc kez toplam bes yil dort gun sadrazamlik yapmis Osmanli devlet adamidir Hekimoglu Ali PasaOsmanli SadrazamiGorev suresi 21 Nisan 1742 23 Eylul 1743Hukumdar I MahmudYerine geldigi Nisanci Sehla Haci Ahmed PasaYerine gelen Seyyid Hasan PasaGorev suresi 12 Mart 1732 12 Agustos 1735Hukumdar I MahmudYerine geldigi Topal Osman PasaYerine gelen Gurcu Ismail PasaKisisel bilgilerDogum 4 Haziran 1689 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum 13 Agustos 1758 Kutahya Osmanli ImparatorluguYasami4 Haziran 1689 tarihinde Istanbul da dogdu Babasi Venedik asilli Italyan olup Padova Universitesi nde tip tahsili aldiktan sonra Islamiyet i kabul edip Istanbul da hekim olarak calisan ve II Mustafa doneminde hekimbasi olan Nuh Efendi dir Annesi Turk asilli olup adi Safiye Hanim dir Ailenin sekiz oglu olmustur ve bunlardan ikincisi Ali Pasa dir Lakabini babasinin mesleginden dolayi almistir Babasi Nuh Efendi Rumeli Kazaskerligi payesiyle hekimbasi iken 22 Ekim 1707 de olmustur Iyi bir egitim gordu ve III Ahmet doneminde saraya alinarak hassa silahsorlugu gorevi verildi ve sonra kapicibasi gorevine gecti III Ahmet Hekimoglu Ali Bey i suratle terfi ettirip kendisine damat yapmak istedi Ancak padisahin bu gence gosterdigi teveccuhu kiskanan Silahdar Damat Ali Pasa bir muddet tasralarda hizmet gorup yetismesi uygun olur mutaleasiyla 1713 te Hekimoglu Ali Bey i Zile Voyvodaligi gorevine tayin ettirip Istanbul dan uzaklastirdi 1719 da Yeni il Turkmen Voyvodaligi gorevine getirildi Buradaki 3 yillik gorev suresince cok basarili goruldugu icin Nevsehirli Damat Ibrahim Pasa sadaretinde bu voyvodaliga ek olarak Rumeli Beylerbeyi rutbesi ile birlikte Ekim 1722 de Adana valisi olarak tayin edildi Bu gorevleri sirasinda gocebe olan asiretler tarafindan yapilan kanunsuzluk ve eskiyalik hareketlerini asiret elebasilarini sindirip bastirarak bu yorelerde asayisi saglamakla isim yapti Ali Pasa 1724 te Iran Seferi ne secme askeriyle gitmek sartiyle Halep valisi olarak gorevlendirildi 1723 te baslayan 1723 1727 Osmanli Iran Savasi devam etmekteydi 1724 te Iran in son Safevi sahi II Tahmasb Rusya ile bir anlasma yapip Kafkaslar ve Hazar Denizi bolgesinde Rusya nin haklari oldugunu tanidi Bunun Osmanli menfaatlerine gayet aykiri gelmesi dolayisiyla 1724 te buyuk bir ordu sefere hazirlandi ve Serdarligina getirildi Halep Valisi olan Hekimoglu Ali Pasa Serasker Kopruluzade Abdullah Pasa nin bu 1724 Dogu Seferine Halep eyalet secme askeri ile seraskerin maiyetinde olarak katildi Bu seferde Osmanli ordusu Nahcivan Merend Karabag Erdebil ve II Tahmasb in bassehir yaptigi Tebriz i ele gecirip Iran iclerine Hamedan a kadar ilerledi Hekimoglu Ali Pasa Tebriz in alinmasinda buyuk gayret gosterip iyi isim yapti Tebriz in zaptedilmesi hususunda gostermis oldugu yararlilik uzerine 11 Ekim 1725 te vezirlik verilip birkac gun sonra Anadolu valisi oldu Fakat Tebriz seraskeri olup Rakka Urfa eyaleti malikane olarak kendisine tevcih edilen Kopruluzade Abdullah Pasa hastaligindan dolayi seraskerlikten istifa ederek eyalet merkezi olan Urfa da oturmasina musaade edildi Bunun uzerine onun maiyyetinde bulunarak Tebriz in zaptinda buyuk hizmeti gorulen Hekimoglu Ali Pasa Temmuz 1726 da Tebriz cephesi seraskerligine tayin olundu Ayrica Tebriz muhafizligi gorevi de verildi Bu gorevde iken idaresinin siddetli kararlari yuzunden ortaya cikan sikayetler baskente ulasti 1727 de Iran la yapilmis olan gecici baris esnasinda Hekimoglu Ali Pasa nin kethudasi ile divan katibinin iltizamlarinda olan mukatta da halka yapmis olduklari mezalim dolayisiyla kendisine agir bir ferman ve hatt i humayun hatt i humayunla muvessih ferman gonderildikten sonra da seraskerlikten azlolundu Yerine vezirlikle Erdebil muhafizi Yusuf Pasa getirilerek 1728 de Hekimoglu Ali Pasa Sehrizor Eyaleti valiligine nakledildi Eylul 1728 de Hekimoglu Ali Pasa Sivas valisi Abdurrahman Pasa becayis yaparak Sivas eyaleti valisi tayin edildi Bu sirada Carutale Lezki eskiyalarinin tepelenmesindeki hizmetinden dolayi gonderilen bir fermanla taltif olundu Iran la savasin tekrar baslamasi uzerine Hekimoglu Ali Pasa Nisan 1731 da Sivas valiliginden Diyarbakir valiligine nakledildi Bagdat valisi Ahmet Pasa maiyetinde bulunmak uzere Hemedan muhafazasina memur edildi Ayni zamanda taltif etmek uzere kendisine samur kurk gonderildi Bu sirada Tebriz tekrar Iranlilarin eline gecti Merkezi hukumet telasa dusmekle beraber Istanbul daki karisiklardan dolayi aciz kalmaktaydi Istanbul da ortaya cikan Patrona Halil Isyani sonunda I Mahmut hukumdar oldu ve yavas yavas Istanbul daki duruma hakim olmaya basladi Iran sinirindaki vahim durum nedeniyle Hekimoglu Ali Pasa once Diyarbakir valisi ve arkasindan Erzurum valisi tayin edildi Aralik 1730 da ise Rustem Pasa nin yerine Revan seraskerligi gorevine getirildi Bu gorevle Hekimoglu Ali Pasa II Tahmasb a karsi Eylul 1731 de kazanarak Hemedan i aldi Urmiye uzerine yurudu ve bu kaleyi 65 gun suren bir kusatmadan sonra eline gecirdi Sonra Tebriz uzerine yurudu Tebriz pek az ve zayif bir direnis gosterdi ve Osmanli ordusu sehri geri aldi Bu kalede bulunan cok buyuk miktarda muhimmat ve toplar da Osmanli ordusunun eline gecti Sahin talebi uzerine akdolunan Ahmed Pasa Musalahasi ile ateskes saglandi Hekimoglu Ali Pasa nin bu basarisindan dolayi 22 Kasim 1731 da Sultan I Mahmut a Gazi unvani verildi Bu hizmetine karsilik olarak Hekimoglu Ali Pasa ya Sadrazam Topal Osman Pasa nin cekilmesi uzerine 12 Mart 1732 de 1 kez sadrazamlik gorevi verildi Yerine uygun bir komutani Iran seraskeri vekili olarak birakarak Istanbul a donmesi icin bir hatt i humayun gonderildi Bu hatt i humayunu alan Hekimoglu Ali Pasa hemen yola cikarak 10 Mayis 1732 de Istanbul a geldi ve muhr i humayunu teslim aldi Hekimoglu Ali Pasa bu ilk sadrazamlik gorevinde Temmuz 1735 a kadar 3 5 yil kaldi Bu sadareti sirasinda Osmanli Devleti ni Rusya ya karsi hasim olarak gordu ve Fransa ile isbirligi yapti Bu donemde Fransiz asilli ve Osmanli devletine iltica etmis olan asil adi Comte de Bonneval olan ve 1729 da iltica edip Osmanli hizmetine girdikten sonra Humbaracibasi Ahmet Pasa adini almisti Bu kisi Topal Osman Pasa sadareti zamaninda humbaraci ocagi kurmustu ve bu ocagi gelistirilip duzenlemekle gorevlendirilmisti Hekimoglu Ali Pasa sadrazamliginda Humbaraci Ahmet Pasa ya Beylerbeyi rutbesi verildi ve asil gorevi humbaracilari Bati usullerine gore yetistirmek olmasina ragmen devletin dis iliskileri ile gorevlendirildi Hekimoglu Ali Pasa Ruslarin saldirgan tutumundan kuskulanmaktaydi Bu nedenle Iran ile baris yapmak istemekteydi Bu sirada Iran da onemli ordu komutani gorunen ama asil iktidara sahip olan Iranlilara esir dusmus olan ordu kadisi Abdulkerim Efendi vasitasiyle sadrazama bir mektup gondermis ve baris teklifinde bulunmustu Bu mektubunda Nadirsah Osmanlilara ayni Turk irkindan ve Islam dininde oldugunu beyan edip iki devletin yakinligindan da bahsetmekteydi Hekimoglu Ali Pasa Nadir Sah in mektubuna gayet yumusak bir cevap vererek bir barisa uyusmak istedigini acikladi Ama sadrazamin bu mektubu Nadir Sah a verilmeden once Iran seraskeri olarak gorev yapmakta olan Kopruluzade Abdullah Pasa nin eline gecti Kopruluzade Abdullah Pasa bu mektubun icerigine ve ifadesine itiraz edip mektubu Nadir Sah a gondermeden Istanbul a geri cevirtti I Mahmut bu mektup geri gelince Iran meselesini kendi huzuruyla gorusmek uzere sadrazam seyhulislam kazaskerler ve devlet ricalinden olusan bir mesveret meclisi toplatti 12 Agustos 1735 te Saraya davet edilen devlet ricali meseleyi gorusmekte iken Hekimoglu Ali Pasa sadaretten azledilip muhr u humayin geri alindi Yerine Bagdat Valisi olan Gurcu Ismail Pasa sadrazam tayin edildi Azlinden sonra Midilli Adasi na surgune gonderildi Iran la baris yapilmasi karsinda bulunan ve Hekimoglu Ali Pasa nin sadrazamliktan azline neden olan Iran seraskeri Kopruluzade Abdullah Pasa ise butun selahiyetlerine ragmen Iranlilarla catismalarda pek cekingen davranmaktaydi Merkezden daha atak davranmasi icin sert bir emir gonderildi Bundan sonra ihtiyatsiz davranmasi nedeniyle Bogaverd civarinda Nadir Sah la yapilan nde Osmanli ordusu yenik dustu ve ordunun komutani olan Kopruluzade Abdullah Pasa oldu Hekimoglu Ali Pasa 1736 da cok gecmeden Midilli de surgunden af edildi ve kendine Kandiye muhafazaligi ile birlikte Girit valiligi gorevleri verildi Bu goreve acele gitmesi gerektigi icin bir yabanci bandirali gemi ile Girit e gitmesine izin verildi Nisan 1736 da Bosna valisi tayin edildi Bu valilk doneminde 1735 1739 Osmanli Rus Avusturya Savasi baslamisti Hekimoglu Ali Pasa bu valiligi esnasinda uc sene arka arkaya Bosna ya hucum eden buyuk dusman kuvvetlerine karsi muvaffakiyetle karsilik verip onemli basarilar elde etti Avusturya once Osmanlilarla baris muzakerelerine gecerek Osmanlilari oyalamis ve savasa girmiyecegi intibasini vermisti ama gizli Avusturya Rus anlasmasi ile 1735 te Ruslarin baslattigi savasa girmeye hazirlanmaktaydi Bosna uzerine General Hildeburg Hausen kuomutasinda 150 000 kisilik bir Avusturya ordusu yuruyuse baslamisti Bosna valisi Hekimoglu Ali Pasa Avusturya nin ciddi baris istemedigini Serdar i Ekrem ya bildirmisti ama ondan bunun vesvese oldugu cevabini almisti Hekimoglu Ali Pasa buna ragmen Bosna eyaleti ilerigelenlerini toplamis ve onlari Avusturya hucumuna karsi uyarmisti Savas baslayinca Avusturya ordusu uc koldan hucuma gecti Bunlardan biri Rumeli Eyaleti merkezi Nis e kadar ilerleyip Nis i eline gecirdi Boylece Istanbul Bosna yolu kapanip Bosna tehlikeye dustu Yeni Pazar Avusturyalilara birakildi 9 Temmuz 1737 de Bosna ya yonetilen Avusturya ordusu kolu Izvornik tarafindan hucuma gecti Hekimoglu Ali Pasa Travnik sahrasinda idi Avusturyalilar once kalesini kusattilar hic beklemedikleri bir direnisle karsilastilar ve kusatma 15 gun surdu Bu kaleye yuruyen Hekimoglu Ali Pasa nin kuvvetlerini karsilamak icin Avusturyalilarin gonderdikleri gucler 5 saatlik bir muharebe ile maglup edildi ve Strumca kalesi kusatmasi kaldirildi Kuzey Bosna ya hucum eden Avusturyalilar 20 000 kisi ile Puzin kalesini 20 000 kisi ile Cetin kalesini ve 80 000 kisi ile Banyaluka kalesini kusatmaya koyuldular Hekimoglu Ali Pasa bir aldatmaca ile Avuturyalilarain Banyaluka ya giden yola kurduklara engelleri kenarlardan asip Banyaluka kalesi onunde Avusturya ana ordusu karsina gecti Iki taraf arasinda baslayan nde Hekimoglu Ali Pasa taarruza gecip Avusturyalilari Banyaluka nehrine dogru surdu Bircok Avusturya askeri bu nehirde boguldu Bu muharebede Bosna Valiligi ordusu eline cok miktarda iase ganimet ve levazim gecti Banyaluka Muharebesi yenilgisi uzerine Hildeburg Hausen Avustruya komutanligindan alindi ve komutanliga Prens Lotringen atandi Bu maglubiyetten Puzin ve Cetin kalelerini kusatmaya alan Avusturyalilar da kusatmalari birakip geri cekildiler O kis genellikle mevsim icabi savas durdu ise de Hekimoglu Bosna eyalet guclerini bu sirada isyanci Karadaglilari bastirmakla gorevlendirdi ve bu isyanlar durduruldu Temmuz 1738 de Osmanli ordusu Nis e gelmisti ve Belgrad ustune gitme kararlastirilmisti Hekimoglu Ali Pasa 20 000 kisilik eyalet ordusuyla bu orduya katildi Avusturya ordusu Belgrad ile Semendire arasinda yari yol olan Hisarcik Almanca Groschka mevkiinde siperlenip cephe almisti Burada Kont Wallis komutasinda Avusturya ordusu ile Osmanli Serdar i ekremi Ivaz Mehmet Pasa komutasindaki Osmanli ordusu arasinda 17 saat suren Hisarcik Muharebesi basladi Bu muharebede Hekimoglu Ali Pasa nin ve emrindeki Bosna eyalet ordusunun cok onemli katkilari oldu Osmanli ordusu Avusturyalilari cok buyuk bir hezimete ugratti ve ordu mevcudunun yarisindan fazlasini zayiat verdiler 25 Temmuz da Osmanli ordusu Belgrad i kusatmaya aldi ve bu kusatmaya Bosna valisi Hekimoglu Ali Pasa da istirak etti Fransa nin Istanbul elcisi Marki de Villeneuve araciligi ile Avusturya ve Osmanli temsilcileri arasinda baris muzakereleri basladi Fransa elcisi Hekimoglu Ali Pasa nin da Osmanli temsilcileri arasinda olmasini istemesi uzerine Hekimoglu da Osmanli temsilci heyetine katildi Uzun ve cetin gecen muzakerelerden sonra 18 Eylul 1739 tarihinde Osmanlilarla Avusturya arasinda Belgrad Antlasmasi imzalandi Bu sirada Misir da sorunlar cikmisti Misir a gonderilen Osmanli valileri oradaki kolemen beyleri tarafindan eyaleti idare etmekten onlenmekte idiler Kolemen beyler hemen hemen ozerk Misir i idare etmekteydiler Misir vergi gelirleri Istanbul a gonderilmez olmustu Istanbul dan gonderilen valiler eyaletin gercek idarecileri olan Kolemen beyleri tarafindan hakarete hedef oluyorlardi ve hatta bazilari bu beyler tarafindan tutuklanmislardi Bosna valisi olarak ustun yetenek gosteren Hekimoglu Ali Pasa Haziran 1740 ta Misir Valisi tayin edildi Yeni vali Misir da bir yil icinde kolemen beylerini tedip ederek onlarin eyaletteki guclerini tumuyle kirdi Osmanli Devleti idaresini yeniden tesis etti Haziran 1741 de Misir valiligine damadi Yahya Pasa getirildi Iran Bosna ve Misir da ustun basarilariyla Sultan I Mahmud un cok takdirini kazanan Hekimoglu Ali Pasa Anadolu da idare icin geri cagrildi Bunun icin once Eylul 1641 da Adana eyalet valiligine getirildi Kasim 1741 de ise merkezi Kutahya da bulunan Anadolu Beylerbeyi olarak atandi Nisan 1742 de ise padisahtan gonderilen bir gizli hatt i humayun ile sadrazam yerine ikinci kez sadrazamliga getirildigi bildirildi Onun bu 2 kez sedaret donemi yaklasik bir bucuk yil kadar surdu Hekimoglu Ali Pasa nin ikinci sedaretinden azli yine Iran sorunlarindan ileri geldi Bu sirada Nadir Sah muhim bir kuvvetle gelerek Kerkuk u eline gecirdi Dicle Nehri uzerine iki yerde kopru kurdurarak Musul Diyarbakir ve Rakka taraflarina gecmek istedigi haber alindi Buna karsi tedbir alinmasi gerekmekteydi Hekimoglu Ali Pasa devlet ileri gelenlerinin fikirlerini alarak o yil Dogu ya sahsen sefere cikmayi ve uygun bir kislakta kalarak Nadir Sah in vaziyetine gore gerekirse ilkbaharda erkenden harekata baslamaya karar verdi Sadrazam bu plani Eyup te annesi Valide Sultan in yalisinda misafir bulunan Sultan I Mahmut a acikladi Sahsen doguya gitmeden ve orada isi eline almadan bu duruma bir cozumun olamayacagini bildirdi Fakat Sultan Nadir Sah in birkac ay once bu hucumu yapacagi olasiligi bilinmekte iken Diyarbakir seraskerine gereken destegin neden saglanmadigi konusu uzerine dikkatini odaklamisti O zaman Diyarbakir seraskerine destegin verilmemesini Sadrazamin bir ihmali olarak gormekte idi Ama bunu sadrazama acikca belli etmedi Bununla bearaber devlet ileri gelenleriyle bir mesveret toplantisi yapilmasini irade etti Bu mesveret meclisi sarayda 23 Eylul 1743 te toplandi Fakat Sultan in sadrazama inanci yoktu ve bu meclis toplantiya acilmadan Darsusaade Agasi vasitasi ile Sadrazam Hekimoglu Ali Pasa dan muhr i humayunu aldirip onu bu gorevden azletti Toplanan mesveret meclisinde Sultan sadrazam olarak Ali Pasa nin Diyarbakir a destek saglamada ihmali oldugunu bu yuzden sadrazamliktan azledildigini ve yeni sadrazamin Yeniceri Agasi Seyyid Hasan Pasa oldugunu acikladi Toplantida Iran sorunu gayet derine inilerek ele alindi Seyyid Hasan Pasa nin bir aya varmadan Iran Seferi ne cikmasi sonucu bu toplantida aciklandi Halbuki Hekimoglu Ali Pasa nin bizzat sefere gitmek istemesi kendisi icin buyuk bir kulfet olmasina ragmen o cephedeki durumu duzeltmek icin bu zahmete katlanmayi uzerine almis idi Buna karsilik vesveseli olan Sultan I Mahmut bu kabulu degisik yorumlayip kuskulanip onu sadrazamliktan azletmisti Muhr u huumayun alinir alinmaz Hekimoglu Ali Pasa saray balikhanesinden bir gemi ile Midilli adasina surgune gonderildi Hekimoglu Ali Pasa Midilli de iki ay kadar kaldi Sonra affedilerek Kasim 1643 te Kandiye muhafizi ve Girit valiligine tayin edildi Eski sadrazamlardan Yegen Mehmet Pasa nin Aydin muhassalligina nakli uzerine Ekim 1744 te ikinci defa Bosna valiligine gonderildi 1745 de Iran seraskeri onceki sadrazam Yegen Mehmet Pasa nin tam Nadir Sah la yaptigi sirasinda ecelinden vefati ve sonra parali asker olan leventlerin komutan emirlerini dinlemeyip taarruza gecmekten vazgecmeleri ile ortaya cikan Osmanli ordusunda bozgunluk ve maglubiyet uzerine doguda durum cok ciddi bir safhaya gelmisti Leventlerin ortadan kaldirilmalari karari verildi Bu sorunlara care bulmak icin Bosna valisi Hekimoglu Ali Pasa hemen Halep valiligine tayin edildi Gayet acele Anadolu tarafina gecirildi Ocak 1746 da Anadolu Beylerbeyligi ile birlikte ile ucuncu defa Kars cephesi seraskerligi verildi Kendisine gonderilmis olan fermanda ilkbaharda Kars ve Diyarbakir cephelerinden Iran uzerine taarruz yapilmasi istendi ve seraskerligin kendisine yuksek ehliyeti dolayisiyla verildigi bildirildi Fakat ertesi yil Iran la baris antlasmasi yapildi ve askeri harekata gerek kalmadi Hekimoglu Ali Pasa Anadolu da buyuk bir temizlik yaparak leventlik yapanlari elemine edip sindirdi Boylece komutan dinlememenin tekrar edilmesini onlemek icin tum levent ocaklari ortadan kaldirildi ve Osmanli ordusunda bir daha levent adli kara askeri bulunmadi Hekimoglu Ali Pasa 28 Kasim 1746 de 3 kez Bosna valisi tayin edildi ve onu sereflendirmek icin Hersek sancagi da Bosna eyaletine baglandi Bu tayinden Hekimoglu Ali Pasa hoslanmadi ve kendisine Anadolu da bir eyalet valiligi verilmesini istedi Fakat sadrazam Tiryaki Haci Mehmet Pasa Hekimoglu Ali Pasa nin ikinci kez sadrazamliga Anadolu Eyaleti valiliginden gelmis oldugunu dusunerek buna izin vermekten kacindi Bosna nin onemi dolayisiyla bu gorevin ona verildigini ve hemen oraya gitmesi geregi hakkinda bir hatti humayun yazdirildi ve buna idam tehdidi bulunan bir diger ferman eklenerek bu iki ferman birlikte ona gonderdi Hekimoglu Ali Pasa Subat 1748 de Bosna valiliginden alindi Kendine sogukluk gostermek suretiyle Tirhala sancagina gonderildi Kendisine liyakatiyle uygun bir eyaletin valiliginin sonradan verilecegi de beyan edildi ve ama simdilik Tirhala ya hemen gitmesi emredildi Ama oraya gitme yolunda iken 16 Haziran 1748 de kendine Bender kalesinin muhafazaligi ile Ozi valiligi verildi Kendisine Kirim hani ile iyi gecinmesi ve Leh ve Ruslarla olan antlasma sartlarina tumuyle riayet etmesi tavsiye edildi Buna cevap olarak Hekimoglu Ali Pasa Istanbul a bir ariza gonderdi Bunda birkac araliksiz olarak oradan oraya vali olarak nakledildigini ve devamli muddet bir yerde oturtulmadigini beyan etti Kendine bagli olarak Ozi de bulunan vezir nin yine alt gorevde Ozi kalesinde kalmasini ve kendinin de Babadagi nda oturmasina izin verilmesini istemistir Buna cevap olarak Ozi de birkac yilldir bir kidemli bir idarecenin oturmadigi ve bunun icin kendisi gibi kidemli bir idarecinin bu sinir kalesinde oturmasinin gerektigi bildirilmistir Ama fazla nakillerden sikayeti de uygun gorulerek ilkbaharda Ozi kalesinde ikamet ile yazi orada gecirip kisin da Babadagi nda oturmasina musaade olunmustur Hekimoglu Ali Pasa da o yil Babadag nda kislamistir Fakat orada zahirenin ve hayvanat yemlerinin azligi ve iklimin cok soguklugu dolayisiyla hava degistirmek icin ilkbaharda Silistre de kalmasi ve ordu hayvanlarinin civarda cayirlanmasina istemis ve bu istegi kabul olmustur Hekimoglu Ali Pasa Ozi eyaleti valisi iken eyalette tureyen eskiyayi tepeleyerek eyaletinden asayisi temin etmistir Bunun icin Istanbul dan kendine taltif mektubu gonderilmis ve her yil valilik yeri degistirme alisilmis bir devlet politikasi iken o yil Hekimoglu Ali Pasa valilik degistirmeden Ozi valiliginde birakilmistir Ama ertesi yil 1750 de Ozi valilerinin mutlak surette Ozi kalesinde oturmalari gerektigi ve iken Hekimoglu Ali Pasa nin Babadag da ve Silistre de oturmasi dolayisla Pasa Vidin muhafizligi gorevine nakledilmis Nigbolu ve Ilbasan sancaklari kendine arpalik olarak verilmistir Nisan 1751 de ise Hekimoglu Ali Pasa asayisi bozuk olan Trabzon eyaleti valiligine Zarali Mehmet Pasa nin yerine gonderilmistir Bu valilige karadan ve denizden gidip gitmemesi hakkinda Hekimoglu Ali Pasa ile Istanbul arasinda epey muhabere yapilmistir Istanbul daki Divan i Humayun kalabalik bir maiyeti olan bir vezirin kara yoluyla gitmesinin uygun gormemekte ve kalabalik maiyyetin kalinan her menzilde yerel buyuk kulfet doguracagi nedeniyle valinin Varna yoluyla gemilerle gitmesini emretmisti Fakat Hekimoglu Ali Pasa hem kalabalik maiyyeti hem de bunlarini agirlilarinin coklugu ileri surmus ve once deniz yoluyla Gelibolu ya inerek oradan kara yoluyla Trabzon a gitmeyi teklif etmistir Istanbul merkez bunu kabul etmedi Kalabalik maiyyetine ve agirligina yeterli olacak uc buyuk gemi tahsis edildi ve Hekimoglu Trabzon a denizden hareket etti Trabzon eyaletinde ve ona bagli yerlerde ayan ve derebeyleri turemis bunlar devletin valisine onem vermeden kendi istedikleri gibi hareket etmeye baslamis zorbaliklari ve aralarinda yaptiklari catismalar dolayisiyla halkin buyuk sikayetine konu olmuslardi Hekimoglu Ali Pasa bunlara karsi gayet hasin ve siddetle davrandi Halkin zorbaliklari dolayisiyla sikayet ettikleri kisileri bir yil icinde temizlemeye basladi ele gecenleri aman vermeden tepeledi kacabilenler ise canlarini zor kurtardilar Bu hizmetinin dolayi Istanbul dan Sultan I Mahmut sahsen takdir edilmis oldugu hakkinda bir fermani kendisine gonderdi III Osman in tahta cikisindan sonra Trabzon da sulh asayisi iyice sagladiktan sonra Mart ta dorduncu defa olarak Anadolu valiligine tayin olundu Bu tayinden sonra da 3 kez olarak Corlulu Kose Bahir Mustafa Pasa nin yerine sadrazam yapildi Bu defaki sadareti yaklasik 3 5 ay surdu Yeni hukumdar olan III Osman asabi ve dengesizdi sadaret islerine devamli karismaktaydi Hekimoglu Ali Pasa daha onceki sadaretlerinde bagimsiz is gormeye alismis idi Bu mudahalelere karsi gelip bazi sozler soylemesi sultanin bazi adamlari tarafindan Sultan III Osman a mubalali surette iletildi Bunlarin basinda Silahdar Biyikli Ali Aga da bulunmaktaydi Bunun uzerine Mayis 1755 te sadrazamliktan azledildi Once idam edilmek icin Kiz Kulesi ne gonderilmesi emredildi Bazi tarihcilere gore azlinin gercek nedeninin III Osman in katletirmek istedigi veliaht Sehzade Mehmet in bertaraf edilmesi teklifini reddetmesi idi Hekimoglu Ali Pasa sandalla Kiz Kulesi ne goturulmekte iken Sultan III Osman in huzuruna giren annesi Sehsuvar Sultan mudahale etti eski sadrazamin katledilmesinin onlenmesini istedi ve boylece Hekimoglu Ali Pasa olumden kurtuldu Once kalebend olmak uzere Kibris ta Magusa kalesine surgune gonderildi Ekim 1755 tarihine kadar 4 5 ay Magusa da kalebend kaldi Sonra surgun yeri Rodos a degistirildi Bu zaman Sultan III Osman Hekimoglu Ali Pasa nun azli ve surgune gonderilmesinin rakibi olan nin iftiralari sonucu ortaya ciktigini ogrendi ve sadrazam yaptigi sabik silahdari olan Biyikli Ali Pasa yi idam ettirdi Bundan sonra Hekimoglu Ali Pasa Kasim 1757 de 3 kez Misir valiligi gorevi verildi Abdulcelilzade Huseyin Pasa nin Adana valiligine nakli ile 17 Ekim 1757 de 4 kez Anadolu valisi tayin edildi Bu valilik yaninda ayni zamanda Aydin sancagi da kendisine verilerek o taraflarin asayisi temin etmesi emredildi Hekimoglu Ali Pasa Anadolu eyalet merkezi olan Kutahya ya geldi Az sonra 13 Agustos 1758 de idrar kesesi iltihabi ile 71 yasinda iken orada oldu Cesedi once Kutahya da Saray Camii yanina gomuldu 26 gun sonra vasiyetine uyularak cesedi Istanbul a nakledilip Davutpasa Semtinde yaptirdigi kulliye icindeki turbesine defnedildi DegerlendirmeHekimoglu Ali Pasa nin idarede siddetli oldugu ama comert akilli alim saglam gorus sahipli tedbirli bir kisi oldugu belirtilmistir Otuz yili askin yaptigi vezirlik gorevi sirasina tum devlet ricalinin ve ozellikle saltanati sirasinda gorev yaptigi padisahlar olan I Mahmud ve III Osman in hurmet ve itimadini kazanmistir EserleriIstanbul da Kocamustafapasa da kendi adini tasiyan bir kulliyeden kalan bir camisi Hekimoglu Ali Pasa Camii mevcuttur Hekimoglu Ali Pasa nin Aksaray dan Silivrikapi ya giderken Altimermer de Cerrah Pasa Camii teskilatini andiran guzel bir camii sebil kutuphane ve cesmeleri ile turbesi ve Kabatas ta da iskele karsisinda merdivenli yesil seddin ustunde bir cesmesi vardir Bu cesme kitabesinin her misrai bir tarih olup Seyyid Vehbi nindir Bu Kabatas cesmesi XVIII asrin guzel sanat eserlerindendir Bu tesisleri birinci sadareti esnasinda yaptirmistir Bunlardan baska 1754 tarihli bir cesmesi de Cemberlitas ta Atikali Pasa Camii nin avlu duvarindadir Uskudar da Bandirmali Tekkesi ni Ali Pasa yaptirarak oraya cami vakfindan vazife tayin etmistir Kutuphanesinin kitaplari simdi Millet kutuphanesindedir Hekimoglu nun Ali mahlasiyle manzumeleri vardir Hekimoglu nun birinci sadareti zamaninda Hollanda sefareti tercumani Petros Baromian isminde bir zat Katib Celebi nin Cihannuma sinin Muteferrika tarafindan nesredilmis olmasindan cesaret alarak 1733 senesinde Jacques Robbs un cografyaya dair La methode pour apprendre facilement la geographie adli eserini Hekimoglu Ali Pasa namina Turkceye cevirerek Risale i cografya veyahut Cihannuma ismine nazire olarak Fen numay i cam i cem ayin ez fenn i cografya adini vermistir Yine Ali Pasa namina Tabib Bursali Ali Efendi nin Kinakina nin hassalarindan bahseden Tuhfe i aliyye ve Papa kogalu ismindeki nebatin hassasindan bahseden eserleri vardir Hekimoglu nun Iran seraskerligi ve Tebriz i ikinci defa almasi dolayisiyla maiyyetindeki katiplerinden sair ve munsi in Tebriziye isimli eseri yazmistir Kaynakca Kopruluzade Abdullah Pasa Koprulu Fazil Mustafa Pasa nin ikinci oglu idi ve agabeyi Kopruluzade Damat Numan Pasa 1710 da sadrazamlik yapmisti Konuyla ilgili yayinlarYayin Kurulu Ali Pasa Hekimoglu 1999 Yasamlari ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik A S C 1 s 226 227 ISBN 975 08 0072 9 Danismend Ismail Hami 1961 Osmanli Devlet Erkani Istanbul Turkiye Yayinevi Buz Ayhan 2009 Osmanli Sadrazamlari Istanbul Neden Kitap ISBN 978 975 254 278 5 Colak Orhan M 1998 Arsiv Belgelerinin Isigi Altinda Sadrazam Hekimoglu Ali Pasa nin 1100 1171 1689 1758 Hayati Icraati ve Hayrati yuksek lisans Istanbul Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Arsivcilik Bolumu 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Haziran 2021 Dis baglantilarHekimoglu Ali Pasa Camii nin 3 Boyutlu sanal turu olu kirik baglanti Siyasi goreviOnce gelen Topal Osman Pasa Osmanli Sadrazami 12 Mart 1732 12 Agustos 1735 Sonra gelen Gurcu Ismail PasaOnce gelen Nisanci Sehla Haci Ahmed Pasa Osmanli Sadrazami 21 Nisan 1742 23 Eylul 1743 Sonra gelen Seyyid Hasan PasaOnce gelen Corlulu Kose Bahir Mustafa Pasa Osmanli Sadrazami 15 Subat 1755 18 Mayis 1755 Sonra gelen Naili Abdullah Pasa