Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Jet uçağı nesilleri, jet avcı uçağının tarihsel gelişimindeki başlıca teknoloji sıçramalarının sınıflandırılmasıdır. Farklı otoriteler, jet savaş uçaklarının hangi özellikler temelinde gruplandırılacağı konusunda farklı görüşlere sahiptir ve bu nedenle nesilleri belirlerken farklı kriterleri kullanmaktadırlar. Ancak günümüzde, beş nesil jet savaş uçağı olduğu konusunda genel bir uzlaşma sağlandı. Şu anda, bu beş nesli takip eden ve daha ileri teknolojiler sunacak olan altıncı nesil jet savaş uçaklarının geliştirilme çalışmaları devam etmektedir.
Sınıflandırma
1990 yılında hava tarihçisi Richard P. Hallion, jet avcı uçaklarının o zamana kadar altı nesil olarak sınıflandırılmasını önerdi. Bunlar genel olarak ses altı, transonik, süpersonik, Mach 2, çoklu görev ve yüksek manevra kabiliyeti olarak tanımlanabilir. Nesiller arasındaki sınır çizgileri farklı olsa da, yaklaşık aynı döneme kadar beş nesilden oluşan başka şemalar da tanımlandı. John W.R. Taylor ve John F. Guilmartin (Encyclopædia Britannica), Hallion’ın sınıflandırmasını takip etmekle birlikte, son iki nesli birleştirerek beş nesil olarak sundu. NASA'nın bir web yayını ise, 2004 yılına kadar jet gelişimini beş aşamaya ayırdı: öncüler (düz kanat), süpürme kanat (swept wing), transonik, 1960'lar ve 1970'lerden itibaren gelişen modeller (F-15, F-16 ve AV-8A gibi uçaklarla zirve yapan aşama).
Aşağıdaki tablo, bazı yazarların 1990'dan bu yana nesilleri aşamalı olarak nasıl ayırdıklarını göstermektedir.
| Dönem | Açıklama | Örnek uçak | Hallion (1990) | Havacılık ağı (2004) | Hava Kuvvetleri Dergisi (2009) | Hava Gücü Geliştirme Merkezi (2012) | Halk Kurtuluş Ordusu (2007) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1943–50 | Yüksek ses altı, konvansiyonel silahlanma | Me 262, DH Vampir, P-80, MiG-9 | 1 | 1 | 1 | 1 | |
| 1953–55 | Transonik, havadan havaya füzeler, radar | F-86, MiG-15, Dassault Mystère IV, Hawker Hunter | 2 | 2 | 1 | ||
| 1953–60 | Erken süpersonik, radar, havadan havaya füzeler | F-100, MiG-19, Super Mystère B2 | 3 | 2 | 2 | 2 | |
| 1955–70 | Süpersonik (sınırlı amaçlı), sadece Mach 2 havadan havaya füzeler | F-104, MiG-21, Mirage III, Shenyang J-8 | 4 | 3 | |||
| 1960–70 | Çok amaçlı avcı-bombardıman uçakları | F-4, MiG-23, Mirage F1 | 5 | 3 | 3 | ||
| 1970–80 | Süpersonik (çok rollü) | Panavia Tornado | 4 | 4 | 4 | 3 | |
| 1974–1990 | Süpersonik çok amaçlı, yüksek verimlilik, yüksek manevra kabiliyeti | F-14, F-15, F-16, MiG-29, Mirage 2000, Sukhoi Su-27 | 6 | ||||
| 1990–2000 | Gelişmiş yetenekler, gelişmiş aviyonik, sınırlı gizlilik | (F/A-18), Su-30, Rafale, Eurofighter Typhoon | 4.5 | 4+ | 4.5 | 3.5 | |
| 2000-günümüz | Gelişmiş entegre aviyonik, düşük gözlemlenebilir gizlilik | MiG-35, Su-35 | 4+ | ||||
| F-22, F-35, J-20, Su-57, TUSAŞ Milli Muharip Uçak | 5 | 5 | 5 | 4 |
Şu anda yaygın olarak beş nesil tanınmaktadır ve beşinci nesil hizmetteki en son nesli temsil etmektedir. Geliştirmenin erken aşamasındaki gelecek tiplerin daha da gelişmiş yeteneklere sahip olması ve altıncı nesil olarak bilinmesi beklenmektedir. Bu makalenin geri kalanı genel olarak Baker'ın analizini takip etmektedir.
Birinci nesil
İlk jet avcı uçakları, İkinci Dünya Savaşı'nın son yıllarında ve sonrasında ortaya çıktı. Çoğu açıdan piston motorlu muadillerine benziyorlardı; düz, etkili bir şekilde süpürülmeyen kanatlara sahiptiler ve ahşap ve/veya hafif alaşımlı yapıdaydılar. Aviyonikleri ya çok azdı ya da hiç yoktu ve birincil silahları elle kontrol edilen toplardı. Heinkel He 162 ve Gloster Meteor da savaş zamanı hizmet görürken, de Havilland Vampire ve Lockheed F-80 gibi tipler ise savaş sona erdiğinde hâlâ operasyonel hizmet için çalışıyordu.
Süpürülmüş kanadın kullanılmaya başlanmasıyla birlikte transonik hızlara ulaşılmasını sağladı, ancak bu hızlarda kontrol edilebilirlik genellikle sınırlıydı. Bu uçaklar tipik olarak hava üstünlüğü önleme rolüne yönelikti. 1950-1953 Kore Savaşı'na katılan önemli tipler arasında Sovyet Mikoyan-Gureviç MiG-15 ve North American F-86 Sabre yer almaktadır. Hawker Hunter ise savaşın son zamanlarında ortaya çıkmasına rağmen yaygın olarak kullanıldı ve daha sonraki birçok savaşta yer aldı.
İkinci nesil
1950-1953 Kore Savaşı, uçak tasarımının büyük ölçüde yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kıldı. Silahların bu kadar yüksek hızlarda uygun olmadığı kanıtlanırken, savaş alanı desteğinde çok amaçlı kabiliyete duyulan ihtiyaç yeniden keşfedildi. Savaştan sonra ortaya çıkan önleme tipi uçaklar, Mach 2 performansı sağlamak için sonradan yanan motorlar kullanırken, radar ve kızılötesi güdümlü füzeler isabetliliklerini ve ateş güçlerini büyük ölçüde artırdı. Lockheed F-104 Starfighter gibi ABD Century Serisi'nin yanı sıra Rus Mikoyan-Gureviç MiG-21, İngiliz Electric Lightning ve Fransız Dassault Mirage III bu dönemin tipik örnekleriydi. Birçok tür, savaş alanı destek rolleri için yapılan uyarlamalar nedeniyle kısa sürede tehlikeye girdi ve bunlardan bazıları birden fazla nesil boyunca yeni varyantlarda devam edecekti.
Üçüncü nesil
Birçok üçüncü nesil avcı uçağı, çoklu rol kabiliyetine sahip olmak amacıyla tasarlandı. Bu dönemin uçaklarının havadan karaya füzeler ve lazer güdümlü bombalar gibi çok çeşitli silahları ve diğer mühimmatı taşıması ve aynı zamanda görsel menzilin ötesinde havadan havaya müdahale yapabilmesi bekleniyordu. Bu nesil avcı uçakları, aynı zamanda darbeli doppler radar, görüş dışı hedefleme ve arazi uyarı sistemleri de dâhil olmak üzere destekleyici aviyonik sistemlerde de çok sayıda gelişmeyi beraberinde getirdi.
Daha ekonomik turbofan motorlarının ortaya çıkışı, menzil ve görev sürelerinde uzama sağladı; ancak artan itme gücü, hız aralığı boyunca daha iyi performans ve manevra kabiliyeti sunmada yalnızca kısmen etkili olabildi. Bu zıtlıkları uzlaştırmak için bazı tasarımcılar değişken geometrili kanatlar veya yönlendirilmiş itme gücüne başvurdu. McDonnell Douglas F-4 Phantom, Mikoyan-Gureviç MiG-23, Suhoy Su-17, Shenyang J-8 ve Hawker Siddeley Harrier gibi modeller, farklı derecelerde başarı elde etti.
Dördüncü nesil
Çok amaçlı neslin karışık başarılarının ardından, fly-by-wire (elektronik uçuş kontrol sistemi), kompozit malzemeler, dikey tırmanışı mümkün kılan birden büyük itme-ağırlık oranları, hiper manevra kabiliyeti, sentetik radar ve kızılötesi arama-izleme gibi gelişmiş dijital aviyonikler ve sensörler ile radara yakalanmama (stealth) gibi ileri teknolojiler geliştiriliyordu. Bu teknolojiler parça parça ortaya çıkarken, tasarımcılar öncelikle savaş uçağına odaklanmaya geri döndü, ancak destek rolleri de gelecekteki gelişmeler için planlandı. General Dynamics F-16, elektronik uçuş kontrol sistemini ve kanat-gövde bütünleşmesini tanıtırken, Saab 37 Viggen ise kanart ön kanatlarıyla aerodinamik yapılandırmada yeni bir çığır açtı. Anglo-Amerikan Harrier II ve Sovyet Suhoy Su-27, sırasıyla ileri uçuşta yönlendirme (viffing) için güçlendirilmiş egzoz nozülleri ve yüksek hücum açılarında manevra kontrolü (kobra manevrası gibi) ile aşırı manevra kabiliyetini öne çıkardı. Panavia Tornado, çok amaçlı rolünü koruyarak özellikle anti-radar ve anti-füze yer saldırılarında etkili savunma/saldırı sensörleri, aviyonikler ve silah sistemleri geliştirdi. Lockheed F-117 ise gizlilik kavramını bir tasarım konsepti olarak tanıttı. Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA), farklı bir nesil sınıflandırma sistemi kullanarak, çoğu dördüncü nesil savaş uçağını üçüncü nesil olarak sınıflandırmaktadır.
4,5 nesil
Bu ve diğer uçakların daha sonraki varyantları, karakteristik teknolojilerini aşamalı olarak geliştirdi ve birbirlerinin özelliklerini giderek daha fazla bir araya getirmenin yanı sıra, ortaya çıkan bazı beşinci nesil teknolojileri de benimsedi:
- Aktif elektronik taramalı dizi radarı
- Düşük kesişme olasılıklı radar
- Elektro-optik hedefleme sistemleri
- Sensör füzyonu
- Süperseyir yeteneği
- Link 16 benzeri, yüksek kapasiteli dijital ağ iletişimi
- Radar kesitini azaltmak için kompozit malzemelerin kullanılması
Beşinci nesil kabiliyetine yapılan bu kısmi yükseltmeler, bazı yorumcuların ara nesilleri 4,5 veya 4+ ve 4++ olarak tanımlamasına yol açtı. MiG-29'dan beşinci nesil aviyoniklerle geliştirilen Mikoyan-Gureviç MiG-35 gibi bazı durumlarda, yükseltme tamamen beşinci nesil olarak sınıflandırıldı. Bu türlerin çoğu, 2023 itibarıyla ön cephede hizmet vermeye devam etmektedir. Gerçek beşinci neslin ortaya çıkmasından sonra ve altıncı nesil uçakların geliştirilmesiyle eş zamanlı olarak 2020'lerde bir dizi yeni 4,5 nesil tip geliştirilmektedir; bunlar arasında HAL Tejas MK 1A, JF-17 Thunder ve KAI KF-21 Boramae yer almaktadır.
Beşinci nesil
1990'larda başlayan dijital hesaplama ve mobil ağlardaki büyük ilerleme, savaş alanı üzerinde gelişmiş bir ileri C3 (komuta, kontrol ve iletişim) varlığı modeline yol açtı. Bu tür uçaklar, daha önce bu rol için uyarlanan büyük nakliye tipleriydi, ancak bilgi teknolojisi artık çok daha küçük ve daha çevik bir uçağın gerekli veri sistemlerini taşıyabileceği noktaya kadar ilerledi. Gelişmiş otomasyon ve insan arayüzleri, mürettebatın iş yükünü büyük ölçüde azaltabiliyordu. Artık C3, avcı ve yer destek rollerini tek ve çevik bir uçakta birleştirmek mümkündü. Böyle bir avcı uçağının -ve pilotunun- uzun süre havada kalabilmesi, muharebede kendi başına kalabilmesi, muharebe sahası farkındalığını sürdürebilmesi ve durum geliştikçe rolleri sorunsuzca değiştirebilmesi gerekiyordu.
Malzemeler, motor teknolojisi ve elektronikteki paralel ilerlemeler, bu tür bir makinenin mümkün olmasını sağladı. Yeni milenyumun başlarından itibaren, akıllı kasklar, sensör/veri füzyonu ve yardımcı saldırı dronları gibi gelişmiş sistem konseptleri gerçeğe dönüşmeye başladı. Bu ilerlemelerin, dördüncü nesildeki yeniliklerle bir araya getirilip entegre edilmesi, beşinci nesil savaş uçakları olarak bilinen konsepti ortaya çıkardı. Bu neslin ilk örneği genellikle Lockheed Martin F-22 olarak kabul edilir. Daha sonraki modeller arasında Lockheed Martin F-35, Chengdu J-20,Shenyang J-31 ve Suhoy Su-57 bulunmaktadır.
Altıncı nesil
Altıncı nesil jet avcı uçakları şu anda planlama veya kavramsal aşamalarda olan teorik bir askeri uçak sınıfıdır. Yapay zeka, hipersonik silahlar ve yönlendirilmiş enerji silahları gibi ileri teknolojileri içermeleri beklenmektedir. Şu anda hangi ülkelerin altıncı nesil jet avcı uçakları geliştireceği ya da ne zaman operasyonel hale gelecekleri belli değildir.
Ayrıca bakınız
- Northrop Grumman B-21 Raider: ABD 6. nesil bombardıman uçağı projesi.
Kaynakça
- ^ Dr. Richard P. Hallion (1990), "Air Force Fighter Acquisition since 1945", Air & Space Power Journal, 11 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Şubat 2012
- ^ Dr (Kış 1990), Air Force Fighter Acquisition since 1945, "", 11 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 7 Şubat 2012
- ^ Joe Yoon (27 Haziran 2004). "Fighter Generations". . 10 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2022.
- ^ John A. Tirpak (October 2009). "The Sixth Generation Fighter". "". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Five Generations of Jet Fighter Aircraft" (PDF). Air Power Development Centre Bulletin. . January 2012. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Aralık 2022.
- ^ a b c "Does China's J-20 Rival Other Stealth Fighters?". CSIS. 23 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2022.
- ^ John A. Tirpak (Ekim 2009). "The Sixth Generation Fighter". Air Force Magazine. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Did China downgrade its J-20 stealth fighter from 5th generation to 4th?". The Week. 1 Ağustos 2020. 24 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2022.
- ^ admin2 (18 Eylül 2020). "HAL Tejas, the strongest fighter plane of its generation, developed indigenously by India. - Thecompares.net" (İngilizce). 24 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2021.[]
- ^ "Five Generations of Jet Fighter Aircraft" (PDF). Air Power Development Centre Bulletin. Avustralya Kraliyet Hava Kuvvetleri. Ocak 2012. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Aralık 2022.
- ^ Seidel, Jamie (20 Ekim 2017). "With the J20 stealth fighter in fully operation service, China leaps ahead in Asian arms race". Australian News (İngilizce). 26 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2024.
- ^ Baker 2018, Chapter 18.
- ^ "The First Sixth-Generation Aircraft Ever, the B-21 Raider Is "a Bomber Like No Other"". Yahoo News. 5 Aralık 2022. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=()
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jet ucagi nesilleri jet avci ucaginin tarihsel gelisimindeki baslica teknoloji sicramalarinin siniflandirilmasidir Farkli otoriteler jet savas ucaklarinin hangi ozellikler temelinde gruplandirilacagi konusunda farkli goruslere sahiptir ve bu nedenle nesilleri belirlerken farkli kriterleri kullanmaktadirlar Ancak gunumuzde bes nesil jet savas ucagi oldugu konusunda genel bir uzlasma saglandi Su anda bu bes nesli takip eden ve daha ileri teknolojiler sunacak olan altinci nesil jet savas ucaklarinin gelistirilme calismalari devam etmektedir Siniflandirma1990 yilinda hava tarihcisi Richard P Hallion jet avci ucaklarinin o zamana kadar alti nesil olarak siniflandirilmasini onerdi Bunlar genel olarak ses alti transonik supersonik Mach 2 coklu gorev ve yuksek manevra kabiliyeti olarak tanimlanabilir Nesiller arasindaki sinir cizgileri farkli olsa da yaklasik ayni doneme kadar bes nesilden olusan baska semalar da tanimlandi John W R Taylor ve John F Guilmartin Encyclopaedia Britannica Hallion in siniflandirmasini takip etmekle birlikte son iki nesli birlestirerek bes nesil olarak sundu NASA nin bir web yayini ise 2004 yilina kadar jet gelisimini bes asamaya ayirdi onculer duz kanat supurme kanat swept wing transonik 1960 lar ve 1970 lerden itibaren gelisen modeller F 15 F 16 ve AV 8A gibi ucaklarla zirve yapan asama Asagidaki tablo bazi yazarlarin 1990 dan bu yana nesilleri asamali olarak nasil ayirdiklarini gostermektedir Donem Aciklama Ornek ucak Hallion 1990 Havacilik agi 2004 Hava Kuvvetleri Dergisi 2009 Hava Gucu Gelistirme Merkezi 2012 Halk Kurtulus Ordusu 2007 1943 50 Yuksek ses alti konvansiyonel silahlanma Me 262 DH Vampir P 80 MiG 9 1 1 1 11953 55 Transonik havadan havaya fuzeler radar F 86 MiG 15 Dassault Mystere IV Hawker Hunter 2 2 11953 60 Erken supersonik radar havadan havaya fuzeler F 100 MiG 19 Super Mystere B2 3 2 2 21955 70 Supersonik sinirli amacli sadece Mach 2 havadan havaya fuzeler F 104 MiG 21 Mirage III Shenyang J 8 4 31960 70 Cok amacli avci bombardiman ucaklari F 4 MiG 23 Mirage F1 5 3 31970 80 Supersonik cok rollu Panavia Tornado 4 4 4 31974 1990 Supersonik cok amacli yuksek verimlilik yuksek manevra kabiliyeti F 14 F 15 F 16 MiG 29 Mirage 2000 Sukhoi Su 27 61990 2000 Gelismis yetenekler gelismis aviyonik sinirli gizlilik F A 18 Su 30 Rafale Eurofighter Typhoon 4 5 4 4 5 3 52000 gunumuz Gelismis entegre aviyonik dusuk gozlemlenebilir gizlilik MiG 35 Su 35 4 F 22 F 35 J 20 Su 57 TUSAS Milli Muharip Ucak 5 5 5 4 Su anda yaygin olarak bes nesil taninmaktadir ve besinci nesil hizmetteki en son nesli temsil etmektedir Gelistirmenin erken asamasindaki gelecek tiplerin daha da gelismis yeteneklere sahip olmasi ve altinci nesil olarak bilinmesi beklenmektedir Bu makalenin geri kalani genel olarak Baker in analizini takip etmektedir Birinci nesil Me 262 ilk operasyonel jet avci ucagiydi Ilk jet avci ucaklari Ikinci Dunya Savasi nin son yillarinda ve sonrasinda ortaya cikti Cogu acidan piston motorlu muadillerine benziyorlardi duz etkili bir sekilde supurulmeyen kanatlara sahiptiler ve ahsap ve veya hafif alasimli yapidaydilar Aviyonikleri ya cok azdi ya da hic yoktu ve birincil silahlari elle kontrol edilen toplardi Heinkel He 162 ve Gloster Meteor da savas zamani hizmet gorurken de Havilland Vampire ve Lockheed F 80 gibi tipler ise savas sona erdiginde hala operasyonel hizmet icin calisiyordu Supurulmus kanadin kullanilmaya baslanmasiyla birlikte transonik hizlara ulasilmasini sagladi ancak bu hizlarda kontrol edilebilirlik genellikle sinirliydi Bu ucaklar tipik olarak hava ustunlugu onleme rolune yonelikti 1950 1953 Kore Savasi na katilan onemli tipler arasinda Sovyet Mikoyan Gurevic MiG 15 ve North American F 86 Sabre yer almaktadir Hawker Hunter ise savasin son zamanlarinda ortaya cikmasina ragmen yaygin olarak kullanildi ve daha sonraki bircok savasta yer aldi Ikinci nesil Mikoyan Gurevich MiG 21 havacilik tarihinin en cok uretilen supersonik jet ucagiydi 1950 1953 Kore Savasi ucak tasariminin buyuk olcude yeniden gozden gecirilmesini zorunlu kildi Silahlarin bu kadar yuksek hizlarda uygun olmadigi kanitlanirken savas alani desteginde cok amacli kabiliyete duyulan ihtiyac yeniden kesfedildi Savastan sonra ortaya cikan onleme tipi ucaklar Mach 2 performansi saglamak icin sonradan yanan motorlar kullanirken radar ve kizilotesi gudumlu fuzeler isabetliliklerini ve ates guclerini buyuk olcude artirdi Lockheed F 104 Starfighter gibi ABD Century Serisi nin yani sira Rus Mikoyan Gurevic MiG 21 Ingiliz Electric Lightning ve Fransiz Dassault Mirage III bu donemin tipik ornekleriydi Bircok tur savas alani destek rolleri icin yapilan uyarlamalar nedeniyle kisa surede tehlikeye girdi ve bunlardan bazilari birden fazla nesil boyunca yeni varyantlarda devam edecekti Ucuncu nesil Hawker Siddeley Harrier dikey kisa kalkis ve inis V STOL yeteneklerine sahip ilk operasyonel saldiri ucagiydi Bircok ucuncu nesil avci ucagi coklu rol kabiliyetine sahip olmak amaciyla tasarlandi Bu donemin ucaklarinin havadan karaya fuzeler ve lazer gudumlu bombalar gibi cok cesitli silahlari ve diger muhimmati tasimasi ve ayni zamanda gorsel menzilin otesinde havadan havaya mudahale yapabilmesi bekleniyordu Bu nesil avci ucaklari ayni zamanda darbeli doppler radar gorus disi hedefleme ve arazi uyari sistemleri de dahil olmak uzere destekleyici aviyonik sistemlerde de cok sayida gelismeyi beraberinde getirdi Daha ekonomik turbofan motorlarinin ortaya cikisi menzil ve gorev surelerinde uzama sagladi ancak artan itme gucu hiz araligi boyunca daha iyi performans ve manevra kabiliyeti sunmada yalnizca kismen etkili olabildi Bu zitliklari uzlastirmak icin bazi tasarimcilar degisken geometrili kanatlar veya yonlendirilmis itme gucune basvurdu McDonnell Douglas F 4 Phantom Mikoyan Gurevic MiG 23 Suhoy Su 17 Shenyang J 8 ve Hawker Siddeley Harrier gibi modeller farkli derecelerde basari elde etti Dorduncu nesil Grumman F 14 Tomcat ilk operasyonel dorduncu nesil jet avci ucaklarindan biriydi Cok amacli neslin karisik basarilarinin ardindan fly by wire elektronik ucus kontrol sistemi kompozit malzemeler dikey tirmanisi mumkun kilan birden buyuk itme agirlik oranlari hiper manevra kabiliyeti sentetik radar ve kizilotesi arama izleme gibi gelismis dijital aviyonikler ve sensorler ile radara yakalanmama stealth gibi ileri teknolojiler gelistiriliyordu Bu teknolojiler parca parca ortaya cikarken tasarimcilar oncelikle savas ucagina odaklanmaya geri dondu ancak destek rolleri de gelecekteki gelismeler icin planlandi General Dynamics F 16 elektronik ucus kontrol sistemini ve kanat govde butunlesmesini tanitirken Saab 37 Viggen ise kanart on kanatlariyla aerodinamik yapilandirmada yeni bir cigir acti Anglo Amerikan Harrier II ve Sovyet Suhoy Su 27 sirasiyla ileri ucusta yonlendirme viffing icin guclendirilmis egzoz nozulleri ve yuksek hucum acilarinda manevra kontrolu kobra manevrasi gibi ile asiri manevra kabiliyetini one cikardi Panavia Tornado cok amacli rolunu koruyarak ozellikle anti radar ve anti fuze yer saldirilarinda etkili savunma saldiri sensorleri aviyonikler ve silah sistemleri gelistirdi Lockheed F 117 ise gizlilik kavramini bir tasarim konsepti olarak tanitti Cin Halk Kurtulus Ordusu PLA farkli bir nesil siniflandirma sistemi kullanarak cogu dorduncu nesil savas ucagini ucuncu nesil olarak siniflandirmaktadir 4 5 nesil Bu ve diger ucaklarin daha sonraki varyantlari karakteristik teknolojilerini asamali olarak gelistirdi ve birbirlerinin ozelliklerini giderek daha fazla bir araya getirmenin yani sira ortaya cikan bazi besinci nesil teknolojileri de benimsedi Aktif elektronik taramali dizi radari Dusuk kesisme olasilikli radar Elektro optik hedefleme sistemleri Sensor fuzyonu Superseyir yetenegi Link 16 benzeri yuksek kapasiteli dijital ag iletisimi Radar kesitini azaltmak icin kompozit malzemelerin kullanilmasi Besinci nesil kabiliyetine yapilan bu kismi yukseltmeler bazi yorumcularin ara nesilleri 4 5 veya 4 ve 4 olarak tanimlamasina yol acti MiG 29 dan besinci nesil aviyoniklerle gelistirilen Mikoyan Gurevic MiG 35 gibi bazi durumlarda yukseltme tamamen besinci nesil olarak siniflandirildi Bu turlerin cogu 2023 itibariyla on cephede hizmet vermeye devam etmektedir Gercek besinci neslin ortaya cikmasindan sonra ve altinci nesil ucaklarin gelistirilmesiyle es zamanli olarak 2020 lerde bir dizi yeni 4 5 nesil tip gelistirilmektedir bunlar arasinda HAL Tejas MK 1A JF 17 Thunder ve KAI KF 21 Boramae yer almaktadir Besinci nesil Lockheed Martin F 22 Raptor genellikle ilk operasyonel besinci nesil jet avci ucagi olarak kabul edilir 1990 larda baslayan dijital hesaplama ve mobil aglardaki buyuk ilerleme savas alani uzerinde gelismis bir ileri C3 komuta kontrol ve iletisim varligi modeline yol acti Bu tur ucaklar daha once bu rol icin uyarlanan buyuk nakliye tipleriydi ancak bilgi teknolojisi artik cok daha kucuk ve daha cevik bir ucagin gerekli veri sistemlerini tasiyabilecegi noktaya kadar ilerledi Gelismis otomasyon ve insan arayuzleri murettebatin is yukunu buyuk olcude azaltabiliyordu Artik C3 avci ve yer destek rollerini tek ve cevik bir ucakta birlestirmek mumkundu Boyle bir avci ucaginin ve pilotunun uzun sure havada kalabilmesi muharebede kendi basina kalabilmesi muharebe sahasi farkindaligini surdurebilmesi ve durum gelistikce rolleri sorunsuzca degistirebilmesi gerekiyordu Malzemeler motor teknolojisi ve elektronikteki paralel ilerlemeler bu tur bir makinenin mumkun olmasini sagladi Yeni milenyumun baslarindan itibaren akilli kasklar sensor veri fuzyonu ve yardimci saldiri dronlari gibi gelismis sistem konseptleri gercege donusmeye basladi Bu ilerlemelerin dorduncu nesildeki yeniliklerle bir araya getirilip entegre edilmesi besinci nesil savas ucaklari olarak bilinen konsepti ortaya cikardi Bu neslin ilk ornegi genellikle Lockheed Martin F 22 olarak kabul edilir Daha sonraki modeller arasinda Lockheed Martin F 35 Chengdu J 20 Shenyang J 31 ve Suhoy Su 57 bulunmaktadir Altinci nesil Altinci nesil jet avci ucaklari su anda planlama veya kavramsal asamalarda olan teorik bir askeri ucak sinifidir Yapay zeka hipersonik silahlar ve yonlendirilmis enerji silahlari gibi ileri teknolojileri icermeleri beklenmektedir Su anda hangi ulkelerin altinci nesil jet avci ucaklari gelistirecegi ya da ne zaman operasyonel hale gelecekleri belli degildir Ayrica bakinizNorthrop Grumman B 21 Raider ABD 6 nesil bombardiman ucagi projesi Kaynakca Dr Richard P Hallion 1990 Air Force Fighter Acquisition since 1945 Air amp Space Power Journal 11 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 7 Subat 2012 Dr Kis 1990 Air Force Fighter Acquisition since 1945 11 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 7 Subat 2012 Joe Yoon 27 Haziran 2004 Fighter Generations 10 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2022 John A Tirpak October 2009 The Sixth Generation Fighter 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Five Generations of Jet Fighter Aircraft PDF Air Power Development Centre Bulletin January 2012 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 24 Aralik 2022 a b c Does China s J 20 Rival Other Stealth Fighters CSIS 23 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2022 John A Tirpak Ekim 2009 The Sixth Generation Fighter Air Force Magazine 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Did China downgrade its J 20 stealth fighter from 5th generation to 4th The Week 1 Agustos 2020 24 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2022 admin2 18 Eylul 2020 HAL Tejas the strongest fighter plane of its generation developed indigenously by India Thecompares net Ingilizce 24 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2021 olu kirik baglanti Five Generations of Jet Fighter Aircraft PDF Air Power Development Centre Bulletin Avustralya Kraliyet Hava Kuvvetleri Ocak 2012 26 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 24 Aralik 2022 Seidel Jamie 20 Ekim 2017 With the J20 stealth fighter in fully operation service China leaps ahead in Asian arms race Australian News Ingilizce 26 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Aralik 2024 Baker 2018 Chapter 18 The First Sixth Generation Aircraft Ever the B 21 Raider Is a Bomber Like No Other Yahoo News 5 Aralik 2022 10 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Aralik 2022 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim