Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kapgan Kağan ya da Kapağan Kağan (Eski Türkçe: 𐰴𐰯𐰍𐰣:𐰴𐰍𐰣, Qapaγan qaγan, 遷善可汗/迁善可汗, soyadı ve ad: 阿史那 默啜, Pinyin: āshǐnà mòchuò, Wade-Giles: a-shih-na mo-ch'o, d. 664 - ö. 22 Temmuz 716), İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanıdır.
| Kapgan Kağan Eski Türkçe:     Çince: 阿史那默啜 | |
|---|---|
| İkinci Göktürk Kağanlığı'nın II. kağanı Otuz Aşiretin Büyük Kağanı Sol Muhafızları Büyük Generalliği Ülkeye Dönen Dük İyi Reform Yapan Kağan İlteriş Büyük Ch'an-yü Milli Davasında Başarılı Kağan Chan-ch'o (Başı Kesik Çor) | |
| Hüküm süresi | 691 – 22 Temmuz 716 |
| Önce gelen | İlteriş Kağan |
| Sonra gelen | İnel Kağan |
| Doğum | 664 |
| Ölüm | 22 Temmuz 716 Mançurya |
| Çocuk(lar)ı | İnel Tigin Tonga Tegin Yang-wo-chih Tigin Yogashi Mo Tigin Küçlüğ Bilge Hatun |
| Hanedan | Aşina |
| Babası | İtmiş Bey |
| Dini | Tengricilik |
Kapgan adı
Çin kaynaklarında Mo-ço olarak geçen Kapgan'ın adı, bugünkü Türkçede "fethetmek" anlamına gelen "kap- (al-)" eyleminden türemiş olup "fatih" anlamına gelmektedir. Asıl okunuşu Kapağan olmalıdır. Çünkü adın geçtiği Orhun Yazıtları'nda bu hükümdarın adı sessiz harflerle k, p, g, n biçiminde yazılmıştır. Türkçede -gan yapım eki, sonunda sert ünsüz harf bulunan sözcüklerle birleştiğinde -kan haline gelmektedir. Yazılışa bakıldığında g sesinin varlığı bu adın Kapağan şeklinde olması gerektiğini göstermektedir. Ancak bilimsel eserlerde Kapgan adı kullanılmıştır.
Hükümdarlığı
İlteriş Kağan'ın ölümünden sonra Göktürk Kağanlığı'nın başına küçük kardeşi Kapgan Kağan geçti.
Çin kaynaklarının genç, haşin ve ihtiraslı olarak betimlediği Kapgan Kağan'ın tüm politikası üç amaç etrafında toplanmaktadır:
- En tehlikeli düşman olarak gördüğü ve tarımsal ürün haracı alabileceği Çin'i baskı altında tutmak
- Çin hakimiyetinde yaşamakta olan Türkler'i ana yurda geri çekmek
- Asya kıtasındaki bütün Türkleri Göktürk Kağanlığı siyasal çatısı altında toplamak.
Bu amaçlarla harekete geçen Kapgan Kağan, ağabeyinin yaptığı gibi Çin'i baskı altında tutmak için 693 yılından 695 yılına kadar Çin'e birçok akın yaptı. 695 yılında ise Çin'e elçi gönderip barış teklifinde bulundu. Ardından Çin ile Moğol kökenli Kitanlar'ın mücadelesinde Çin'i destekledi. 696 yılında Kitanlar'ı büyük bir yenilgiye uğratan Kapgan Kağan bunun karşılığında Çin'den büyük miktarda tarım aleti, tohum, demir ile 50 yıllık tutsaklık döneminde Çin'e sığınmış olan Türklerin iadesini istedi.
Bu durumda Tang Hanedanlığı, Türk kökenli Türgişler ve Kırgızlar ile bağlaşma yoluna gitti. Bu bağlaşmayı zamanında fark eden Kapgan Kağan, baş danışman Tonyukuk'un da katıldığı seferde 696-697 kışında Kırgızlar'ı kendi yurtları Yenisey Nehri kıyısında ani bir baskınla yenilgiye uğrattı. Kağanları öldürülen Kırgızlar, Göktürk hakimiyetine alındı. Ardından ağır koşullar ile ezilen Çin üzerine sefere çıkıldı. 698 yılında 100 bin çerilik ordusuyla Çin kentleri tahrip edildi. Wei eyaletine saldırdıktan sonra Ting eyaletini ele geçirdi. Chao ve Ting illerine girdi. Kendisi doğuda yani merkezde kalan Kapgan Kağan batının düzenlenmesi görevini Tonyukuk vesayetinde oğlu İnel Kağan ve yeğeni Bilge Kağan devretti. Çin'in 30 akınla vurulduğu 698 yılında Tonyukuk, Bilge Kağan ve İnel Kağan, Altay Dağları'nı ilk kez aşarak 'nda (kitabelerde Yarış) Bolçu Savaşı'nda Türgişler'i ağır bir yenilgiye uğrattı. Yaklaşık üç yıl süren ve 701 yılında tamamlanan akınla devletin sınırları İstemi Yabgu zamanında olduğu gibi Maveraünnehir'e dayandırıldı. Batı Türkistan Türkler'i yeniden Göktürk hâkimiyetine alındılar. Asya'daki bütün Türk boyları yüz yıl sonra Göktürk hakimiyetinde birleştirilmişti. 702 yılında bu kez Maveraünnehir'den gelerek Çin'in kuzeyinde koloniler kurmuş olan Soğdlular üzerine sefer yapıldı. Karşı çıkan Ong Tutuk komutasındaki 50,000 kişilik Çin ordusu dağıtıldı. 705 yılında gerçekleşen Ming Şa Savaşı'nda Çaça Sengün komutasındaki 80,000 kişilik Çin ordusunu çok ağır bir bozguna uğrattı. 712-713 yıllarında, Müslümanların Maveraünnehir'i fethi sırasında Maveraünnehir'deki müttefiklerini desteklemek ve Müslümanlar'ı Maveraünnehir'den atmak için Semerkant üzerine bir sefer düzenledi ve Emevîler ile bir dizi savaş yaptı ise de bu savaşları kağanlığın doğusunda Çin entrikaları nedeniyle çıkan boy ayaklanmaları yüzünden kaybetti. Bu arada sert yollarla Çik, Az, Dokuz Oğuz, gibi Türk boyları hakimiyet altına alındı. Ancak Kapgan Kağan'ın aşırı sertliği ve Çin politikaları sonucunda pek çok boy ayaklanmaları görüldü. Bunların en önemlisi Dokuz Oğuzlar'ın başlattığı ayaklanmadır. Bayırku Seferi'nde bu ayaklanmayı da sertlikle bastıran Kapgan Kağan, yanında az bir kişiyle Ötüken'e dönüşte ormanda Oğuz boylarından aralarında Çinli bir casusun da bulunduğu Bayırkular'ın ani pususunda 716 yılında öldürüldü.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kapgan Kagan ya da Kapagan Kagan Eski Turkce 𐰴𐰯𐰍𐰣 𐰴𐰍𐰣 Qapagan qagan 遷善可汗 迁善可汗 soyadi ve ad 阿史那 默啜 Pinyin ashǐna mochuo Wade Giles a shih na mo ch o d 664 o 22 Temmuz 716 Ikinci Dogu Gokturk Kaganligi nin kaganidir Kapgan Kagan Eski Turkce Cince 阿史那默啜Ikinci Gokturk Kaganligi nin II kagani Otuz Asiretin Buyuk Kagani Sol Muhafizlari Buyuk Generalligi Ulkeye Donen Duk Iyi Reform Yapan Kagan Ilteris Buyuk Ch an yu Milli Davasinda Basarili Kagan Chan ch o Basi Kesik Cor Hukum suresi691 22 Temmuz 716Once gelenIlteris KaganSonra gelenInel KaganDogum664Olum22 Temmuz 716 MancuryaCocuk lar iInel Tigin Tonga Tegin Yang wo chih Tigin Yogashi Mo Tigin Kuclug Bilge HatunHanedanAsinaBabasiItmis BeyDiniTengricilikKapgan adiCin kaynaklarinda Mo co olarak gecen Kapgan in adi bugunku Turkcede fethetmek anlamina gelen kap al eyleminden turemis olup fatih anlamina gelmektedir Asil okunusu Kapagan olmalidir Cunku adin gectigi Orhun Yazitlari nda bu hukumdarin adi sessiz harflerle k p g n biciminde yazilmistir Turkcede gan yapim eki sonunda sert unsuz harf bulunan sozcuklerle birlestiginde kan haline gelmektedir Yazilisa bakildiginda g sesinin varligi bu adin Kapagan seklinde olmasi gerektigini gostermektedir Ancak bilimsel eserlerde Kapgan adi kullanilmistir HukumdarligiIlteris Kagan in olumunden sonra Gokturk Kaganligi nin basina kucuk kardesi Kapgan Kagan gecti Cin kaynaklarinin genc hasin ve ihtirasli olarak betimledigi Kapgan Kagan in tum politikasi uc amac etrafinda toplanmaktadir En tehlikeli dusman olarak gordugu ve tarimsal urun haraci alabilecegi Cin i baski altinda tutmak Cin hakimiyetinde yasamakta olan Turkler i ana yurda geri cekmek Asya kitasindaki butun Turkleri Gokturk Kaganligi siyasal catisi altinda toplamak Bu amaclarla harekete gecen Kapgan Kagan agabeyinin yaptigi gibi Cin i baski altinda tutmak icin 693 yilindan 695 yilina kadar Cin e bircok akin yapti 695 yilinda ise Cin e elci gonderip baris teklifinde bulundu Ardindan Cin ile Mogol kokenli Kitanlar in mucadelesinde Cin i destekledi 696 yilinda Kitanlar i buyuk bir yenilgiye ugratan Kapgan Kagan bunun karsiliginda Cin den buyuk miktarda tarim aleti tohum demir ile 50 yillik tutsaklik doneminde Cin e siginmis olan Turklerin iadesini istedi Bu durumda Tang Hanedanligi Turk kokenli Turgisler ve Kirgizlar ile baglasma yoluna gitti Bu baglasmayi zamaninda fark eden Kapgan Kagan bas danisman Tonyukuk un da katildigi seferde 696 697 kisinda Kirgizlar i kendi yurtlari Yenisey Nehri kiyisinda ani bir baskinla yenilgiye ugratti Kaganlari oldurulen Kirgizlar Gokturk hakimiyetine alindi Ardindan agir kosullar ile ezilen Cin uzerine sefere cikildi 698 yilinda 100 bin cerilik ordusuyla Cin kentleri tahrip edildi Wei eyaletine saldirdiktan sonra Ting eyaletini ele gecirdi Chao ve Ting illerine girdi Kendisi doguda yani merkezde kalan Kapgan Kagan batinin duzenlenmesi gorevini Tonyukuk vesayetinde oglu Inel Kagan ve yegeni Bilge Kagan devretti Cin in 30 akinla vuruldugu 698 yilinda Tonyukuk Bilge Kagan ve Inel Kagan Altay Daglari ni ilk kez asarak nda kitabelerde Yaris Bolcu Savasi nda Turgisler i agir bir yenilgiye ugratti Yaklasik uc yil suren ve 701 yilinda tamamlanan akinla devletin sinirlari Istemi Yabgu zamaninda oldugu gibi Maveraunnehir e dayandirildi Bati Turkistan Turkler i yeniden Gokturk hakimiyetine alindilar Asya daki butun Turk boylari yuz yil sonra Gokturk hakimiyetinde birlestirilmisti 702 yilinda bu kez Maveraunnehir den gelerek Cin in kuzeyinde koloniler kurmus olan Sogdlular uzerine sefer yapildi Karsi cikan Ong Tutuk komutasindaki 50 000 kisilik Cin ordusu dagitildi 705 yilinda gerceklesen Ming Sa Savasi nda Caca Sengun komutasindaki 80 000 kisilik Cin ordusunu cok agir bir bozguna ugratti 712 713 yillarinda Muslumanlarin Maveraunnehir i fethi sirasinda Maveraunnehir deki muttefiklerini desteklemek ve Muslumanlar i Maveraunnehir den atmak icin Semerkant uzerine bir sefer duzenledi ve Emeviler ile bir dizi savas yapti ise de bu savaslari kaganligin dogusunda Cin entrikalari nedeniyle cikan boy ayaklanmalari yuzunden kaybetti Bu arada sert yollarla Cik Az Dokuz Oguz gibi Turk boylari hakimiyet altina alindi Ancak Kapgan Kagan in asiri sertligi ve Cin politikalari sonucunda pek cok boy ayaklanmalari goruldu Bunlarin en onemlisi Dokuz Oguzlar in baslattigi ayaklanmadir Bayirku Seferi nde bu ayaklanmayi da sertlikle bastiran Kapgan Kagan yaninda az bir kisiyle Otuken e donuste ormanda Oguz boylarindan aralarinda Cinli bir casusun da bulundugu Bayirkular in ani pususunda 716 yilinda olduruldu Kaynakca Tonyukuk s Memorial Complex TURIK BITIG 18 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Temmuz 2010 R Giraud L Inscription de Bain Tsokto s 149