Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kili (Ukraynaca: Кілія, Türkçe: Kili, Rumence: Chilia , Rusça: Килия), Ukrayna' nın güneybatısında, Odessa Oblastı' nda bulunan Kiliya Rayonunun merkez şehridir. Tuna Nehri deltasında, tarihi Besarabya topraklarında yer almaktadır.
| Kili | |
|---|---|
Кілія | |
 | |
 Arma | |
  Kili | |
| Ülke |  Ukrayna |
| Oblast | Odessa Oblastı |
| Rayon (yönetim) | Kiliya |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Valentin Ivanovich Bobrovskyi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 19.5 km² |
| Nüfus (2011) | |
| • Toplam | 20,829 |
| • Yoğunluk | 1.068/km² |
| Zaman dilimi | (EET) |
Resmî site http://gorsovet-kiliya.org.ua/ | |
Tarih
Kuruluşu ve gelişimi
Kuruluşu XII. yüzyıla dayanan Kili Doğu Roma İmparatorluğu döneminde bir ticaret merkezi olarak gelişti ve bir süre sonra Cenevizliler'in egemenliğine girdi. Baltık Denizi'nden Doğu Roma topraklarına uzanan Boğdan yolunun buradan geçmesi sayesinde kentin ticarî önemi giderek arttı.
Aydınoğlu Umur Bey 1339-1341 yıllarında Kili’ye kadar gelerek bir Ulah ordusunu mağlûp etti. 1371 yılından beri Osmanlı Devleti'nin vasalı konumunda bulunan Dobruca Voyvodası İvanko 1387 yılında Cenevizlilere burada ticarethane, kilise ve konsolosluk açma hakkı tanıdı. Yıldırım Bayezid'in Ankara yenilgisinin ardından kent önce Eflak Voyvodası I. Mircea'nın, kısa bir süre sonra ise Boğdan Prensliği'nin eline geçti. 1419 yılında Osmanlı birliğini yeniden sağlayan I. Mehmed bölgeyi yönelik seferinde Dobruca'yı ilhak ederken, Boğdan topraklarına da girerek Kili ve Akkerman kalelerini kuşatan Osmanlı ordusu ise başarılı olamadı.
1448'de Eflak Voyvodalığı tarafından işgal edilen Kili, 24 Ocak 1465'te Boğdan Voyvodası Büyük Ştefan tarafından ele geçirildi. Büyük Ştefan 1479'da Tuna’nın sağ kıyısında (güney) bulunan eski kalenin yerine nehrin sol kıyısında yeni bir kale yaptırdı.
Osmanlı yönetimi
Osmanlı Padişahı II. Bayezid 1484 yılındaki Boğdan Seferi'nin ilk hedefi olan Kili Kalesi'ni 6-15 Temmuz 1484 tarihleri arasındaki kuşatma sonucunda Osmanlı topraklarına kattı. Akkerman Kalesi'nin de fethiyle Batı Karadeniz ve Aşağı Tuna havzası tamamen Türk idaresine geçti. Fetihten sonra Osmanlı idarî sistemine göre Kili sancak beyliği haline getirildi. Kili’ye kadı, dizdar, kapudan, iskele ve gümrük emini, muhtesip ve diğer devlet görevlileri tayin edildi. Kili Kalesi ve liman kesimindeki varoşa kapıkulları ve azebler yerleştirildi.
Osmanlı döneminde birkaç defa tamir edilen Kili Kalesi, 1657'de burayı ziyaret eden Evliya Çelebi’nin anlatımına göre yarım ay şeklinde üç kaleden oluşuyordu. Yeşillikler içinde düz bir arazi üzerine inşa edilmiş olan kalenin kıble duvarı Tuna nehrine dayanmaktaydı. Kara tarafı 2.000, nehir tarafı 1.000 olmak üzere kalenin çevresi 3.000 adımdı. Kara tarafı üç, nehir tarafı ise iki kat duvarla çevrilmişti. Kalenin 170 kulesinden en önemli olanları Tuna kenarındaki Gedik Ahmed Paşa, dizdar, zindan, yassı ve fener kuleleriydi. Tuna kenarına Melek Ahmed Paşa tarafından inşa edilen kuleye 20 adet top ve cephane yerleştirildi. Kulenin üzeri sivri külâh şeklinde tahta kubbelerle örtülüydü. Dış kalenin kara tarafında oldukça geniş bir hendek bulunmaktaydı ve dört kapısından biri batıdaki varoşa, diğer üçü Tuna nehrine açılıyordu. Kapıların iç kısmında üzerleri tahta örtülerle kapatılmış hendekler mevcuttu. Görenlerin sokak zannettikleri, insanların ve hayvanların üzerinde kolayca dolaştığı bu hendek sokakların sayısı 150 kadardı. Dış kalenin en işlek kapıları kara tarafındaki varoş kapısıyla nehir kenarındaki lonca kapısı idi. Nehir kenarındaki diğer iki kapıya küçük su kapıları deniliyordu. Dış kalenin doğu tarafında ve Tuna kenarı köşesinde bir iç kale bulunuyordu. İç kale kare şeklinde olup çevresi 500 adımdı. Dış kaleye açılan küçük bir kapısı olan iç kalenin etrafında iki kat derin hendekler vardı. Kili Kalesi’nin varoşu dış kalenin batısındaki düz vadide yer almaktaydı. Beşgen şeklinde ve oldukça büyük olan varoşun etrafında kale duvarları yoktu. İç kalede kethüdâ, dizdar ve imam evleriyle buğday ambarı, cephanelik ve askerî barınak bulunuyordu.
Türk yönetimi altında Kili’de yaşayan halka bazı kolaylıklar sağladı ve halkın emniyetini ve ekonomik hayatını daha iyiye götürebilmek için eski kanunlardan da yararlanarak yeni kanunlar çıkarıldı. II. Bayezid döneminde Kili Kalesi Bâc ve Gümrük Kanunnâmesi ile Kili’ye girip çıkan mallardan alınacak vergiler tanzim edildi. Kili’nin en büyük gelir kaynaklarından biri olan balık avcılığını bir düzene sokmak için Yasaknâme-i Balıklağu-yı Kili adıyla bir kanun konuldu. Balıkçılıkla ilgili eski âdetler ve hükümler aynen kabul edildi. Eskiden Boğdan voyvodalarının balıkçılıktan alageldikleri 80.000 altınlık geliri bundan sonra Osmanlı Devleti almaya başladı. Kili civarında bilhassa dalyanlarda avlanılan balıklar, Avrupa’dan Polonya ve Rusya’ya şarap getiren gemicilere satılıyordu. Bu yolla devlet önemli gelir elde ediyordu. 1505 tarihli bir belgeden anlaşıldığına göre 11 Şubat - 6 Ağustos 1502 tarihleri arasındaki beş ay yirmi günlük dönemde balıkçılıktan 64.962,5 akçe öşür vergisi alınmıştı.
Kili’de transit ticaretinden elde edilen gelir de önemliydi. Başta şarap olmak üzere Kili İskelesi’nden geçen mallardan da vergi alınıyordu. Şarap geçiş ticaretinin tekeli, XVI. yüzyıl ortalarında Nakşalı zengin bir Yahudi olan Joseph Nasi’ye verildi. Osmanlı yönetimi, Kili İskelesi’nden geçen gemilerden yılda 300.000 akçe transit vergisi alıyordu. Kili İskelesi’nden transit geçen veya Kili pazarlarında satılan malların çeşidi 65-120 arasında değişiyordu. Bunların içinde hububat ve hayvan ürünleri başta geliyordu. Kili’deki esnafın ve askerî sınıfların durumunu düzenlemek üzere Kānûn-ı Dekâkîn der Dâhil-i Kili adıyla bir kanun daha çıkarıldı.
Osmanlı idaresinin bu düzenlemeleri sayesinde Kili, kısa zamanda gelişerek hem Balkan hem Tuna-Karadeniz ticaretinin önemli bir merkezi, diğer Tuna iskeleleri için bir kavşak noktası, İstanbul’a gönderilecek malların ise toplanma yeri oldu. Her çeşit esnafın bulunduğu Kili çarşısında hububat, peynir, bal, sığır, domuz, koyun, pamuk ve kaneviçe başta olmak üzere çeşitli malların alışverişi yapılıyordu. Evliya Çelebi’nin anlatımına göre, esnafın çoğu Eflak-Boğdanlı idi. Bir miktar da Rus tüccarı bulunuyordu. Kili çarşısında esir ve köleler diğer yerlere nazaran daha ucuzdu. Bağ ve bahçeleri bol olan Kili’nin pastırması meşhurdu.
XVI. yüzyıl sonuna ait bir tahrir defterine gçre, Kili’de 21 mahallede 1.165 hâne (yaklaşık 6.000 kişi) bulunuyordu. Kili kazasında ise 1579'da sadece 150 hâneden (yaklaşık 600 ilâ 900 kişi) bahsedilmektedir. 1780 tarihli Bucak defterine göre ise Kili kazasında 18 Tatar köyü belirlenmiştir. Evliya Çelebi dış kalede toplam 700 hâne bulunduğunu, buradaki evlerin avlusuz, tek veya iki katlı ve oldukça kasvetli olduğunu yazar. Ayrıca burada Bayezid Camii ile birlikte yedi mescid ve bir de mahkeme vardı. Varoşta 11 mahallede 2.000 hâne (10.000 kişi) yaşıyordu. Buradaki evler, etrafı tahta çitlerle çevrilmiş avlulu ve bahçeli tek veya iki katlıydı. 17 cami, pek çok okul, 500 dükkân ve bir de kubbeli çifte hamam yer alıyordu. Kalede görev yapan askerlerin toplam sayısı 700 kadardı. Evliya Çelebi’nin ziyaretinden 13 yıl sonraki (1670) bütçe defterine göre Kili Kalesi’nde atlı, azeb, topçu, gemici olmak üzere toplam 248 hisar erine maaş ödenmişti.
Kili sancağı, XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kazak tehdidine maruz kaldı ve kaza haline getirilerek Rumeli Beylerbeyliğine bağlı Akkerman sancağına bağlandı. XVII. yüzyıl başlarından itibaren Kili Kalesi ve şehri Silistre Beylerbeyliğine dahil edildi.
Rus işgalleri
1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan itibaren Kili iki İmparatorluğun mücadele alanlarından biri haline geldi. Osmanlı İmparatorluğu Rusya'yla savaşlarında bölgedeki diğer iskeleler gibi Kili'yi de askerî nakliyat amaçlı kullandı. Kili 1770 yılında ardından Tuna’nın sol sahilindeki diğer kalelerle birlikte Rus işgaline girdiyse de Küçük Kaynarca Antlaşması'yla (1774) Osmanlı İmparatorluğu'na iade edildi. 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında 1790 yılında General Potemkin tarafından kuşatılarak ele geçirildiyse de, Yaş Antlaşması'yla (1792) tekrar Osmanlılar’a geri verildi. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ilk yılında üçüncü kez Rus işgaline uğradı ve Bükreş Antlaşması'yla (1812) Rusya'ya bırakıldı. Bununla birlikte, Kırım Savaşı'nda (1853-56) mağlup olan Rusya Paris Antlaşması'yla (1856) Kili'yi Osmanlı idaresindeki Boğdan Prensliği'ne terketti.
Rus, Romen, Sovyet ve Ukrayna idareleri
1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Berlin Antlaşması'yla (13 Temmuz 1878) Romanya bağımsızlığını kazandıysa da Paris Antlaşması'yla Rusya’dan aldığı Besarabya topraklarıyla birlikte Kili'yi de tekrar Rusya’ya verdi. I. Dünya Savaşı sonunda bütün Besarabya'yla birlikte tekrar Romanya’ya verildiyse de, İkinci Dünya Savaşı'nda 1940 yılında Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği tarafından tekrar işgal edildi. Kili Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla 1991 yılında bağımsızlığını ilan eden Ukrayna'nın önemli liman kentlerinden biri oldu.
Ekonomi
Kili, Tuna Nehri limanı Karadeniz güzergahında önemli bir geçiş noktasıdır. Şehirde tersane, şaraphane, süt ve et tesisi ile diğer bazı büyük işletmeler bulunmaktadır. Ayrıca Kili, Ukrayna' nın pirinç üretimi olarak en büyük merkezlerindendir.
Kaynakça
- ^ "İslam Ansiklopedisi, "Kili" maddesi, Türk Diyanet Vakfı, Ankara (2002), c.26, s.1". 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Seyahatnâme", Evliya Çelebi, c.5, s.224-227
- ^ Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Bâb-ı Âsafî Dîvân-ı Hümâyun, dosya:1, vesika:9
- ^ "Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri", Ahmet Akgündüz, İstanbul (1990-1994), c.II, s.433-442
- ^ "İslam Ansiklopedisi, "Kili" maddesi, Türk Diyanet Vakfı, Ankara (2002), c.26, s.2". 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
 | Ukrayna'daki bir yerleşim yeri ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kili Ukraynaca Kiliya Turkce Kili Rumence Chilia Rusca Kiliya Ukrayna nin guneybatisinda Odessa Oblasti nda bulunan Kiliya Rayonunun merkez sehridir Tuna Nehri deltasinda tarihi Besarabya topraklarinda yer almaktadir KiliKiliyaArmaKiliUlkeUkraynaOblastOdessa OblastiRayon yonetim KiliyaIdare Belediye BaskaniValentin Ivanovich BobrovskyiYuzolcumu Toplam19 5 km Nufus 2011 Toplam20 829 Yogunluk1 068 km Zaman dilimi EET Resmi site http gorsovet kiliya org ua TarihKurulusu ve gelisimi Kurulusu XII yuzyila dayanan Kili Dogu Roma Imparatorlugu doneminde bir ticaret merkezi olarak gelisti ve bir sure sonra Cenevizliler in egemenligine girdi Baltik Denizi nden Dogu Roma topraklarina uzanan Bogdan yolunun buradan gecmesi sayesinde kentin ticari onemi giderek artti Aydinoglu Umur Bey 1339 1341 yillarinda Kili ye kadar gelerek bir Ulah ordusunu maglup etti 1371 yilindan beri Osmanli Devleti nin vasali konumunda bulunan Dobruca Voyvodasi Ivanko 1387 yilinda Cenevizlilere burada ticarethane kilise ve konsolosluk acma hakki tanidi Yildirim Bayezid in Ankara yenilgisinin ardindan kent once Eflak Voyvodasi I Mircea nin kisa bir sure sonra ise Bogdan Prensligi nin eline gecti 1419 yilinda Osmanli birligini yeniden saglayan I Mehmed bolgeyi yonelik seferinde Dobruca yi ilhak ederken Bogdan topraklarina da girerek Kili ve Akkerman kalelerini kusatan Osmanli ordusu ise basarili olamadi 1448 de Eflak Voyvodaligi tarafindan isgal edilen Kili 24 Ocak 1465 te Bogdan Voyvodasi Buyuk Stefan tarafindan ele gecirildi Buyuk Stefan 1479 da Tuna nin sag kiyisinda guney bulunan eski kalenin yerine nehrin sol kiyisinda yeni bir kale yaptirdi Osmanli yonetimi Osmanli Padisahi II Bayezid 1484 yilindaki Bogdan Seferi nin ilk hedefi olan Kili Kalesi ni 6 15 Temmuz 1484 tarihleri arasindaki kusatma sonucunda Osmanli topraklarina katti Akkerman Kalesi nin de fethiyle Bati Karadeniz ve Asagi Tuna havzasi tamamen Turk idaresine gecti Fetihten sonra Osmanli idari sistemine gore Kili sancak beyligi haline getirildi Kili ye kadi dizdar kapudan iskele ve gumruk emini muhtesip ve diger devlet gorevlileri tayin edildi Kili Kalesi ve liman kesimindeki varosa kapikullari ve azebler yerlestirildi Osmanli doneminde birkac defa tamir edilen Kili Kalesi 1657 de burayi ziyaret eden Evliya Celebi nin anlatimina gore yarim ay seklinde uc kaleden olusuyordu Yesillikler icinde duz bir arazi uzerine insa edilmis olan kalenin kible duvari Tuna nehrine dayanmaktaydi Kara tarafi 2 000 nehir tarafi 1 000 olmak uzere kalenin cevresi 3 000 adimdi Kara tarafi uc nehir tarafi ise iki kat duvarla cevrilmisti Kalenin 170 kulesinden en onemli olanlari Tuna kenarindaki Gedik Ahmed Pasa dizdar zindan yassi ve fener kuleleriydi Tuna kenarina Melek Ahmed Pasa tarafindan insa edilen kuleye 20 adet top ve cephane yerlestirildi Kulenin uzeri sivri kulah seklinde tahta kubbelerle ortuluydu Dis kalenin kara tarafinda oldukca genis bir hendek bulunmaktaydi ve dort kapisindan biri batidaki varosa diger ucu Tuna nehrine aciliyordu Kapilarin ic kisminda uzerleri tahta ortulerle kapatilmis hendekler mevcuttu Gorenlerin sokak zannettikleri insanlarin ve hayvanlarin uzerinde kolayca dolastigi bu hendek sokaklarin sayisi 150 kadardi Dis kalenin en islek kapilari kara tarafindaki varos kapisiyla nehir kenarindaki lonca kapisi idi Nehir kenarindaki diger iki kapiya kucuk su kapilari deniliyordu Dis kalenin dogu tarafinda ve Tuna kenari kosesinde bir ic kale bulunuyordu Ic kale kare seklinde olup cevresi 500 adimdi Dis kaleye acilan kucuk bir kapisi olan ic kalenin etrafinda iki kat derin hendekler vardi Kili Kalesi nin varosu dis kalenin batisindaki duz vadide yer almaktaydi Besgen seklinde ve oldukca buyuk olan varosun etrafinda kale duvarlari yoktu Ic kalede kethuda dizdar ve imam evleriyle bugday ambari cephanelik ve askeri barinak bulunuyordu Turk yonetimi altinda Kili de yasayan halka bazi kolayliklar sagladi ve halkin emniyetini ve ekonomik hayatini daha iyiye goturebilmek icin eski kanunlardan da yararlanarak yeni kanunlar cikarildi II Bayezid doneminde Kili Kalesi Bac ve Gumruk Kanunnamesi ile Kili ye girip cikan mallardan alinacak vergiler tanzim edildi Kili nin en buyuk gelir kaynaklarindan biri olan balik avciligini bir duzene sokmak icin Yasakname i Baliklagu yi Kili adiyla bir kanun konuldu Balikcilikla ilgili eski adetler ve hukumler aynen kabul edildi Eskiden Bogdan voyvodalarinin balikciliktan alageldikleri 80 000 altinlik geliri bundan sonra Osmanli Devleti almaya basladi Kili civarinda bilhassa dalyanlarda avlanilan baliklar Avrupa dan Polonya ve Rusya ya sarap getiren gemicilere satiliyordu Bu yolla devlet onemli gelir elde ediyordu 1505 tarihli bir belgeden anlasildigina gore 11 Subat 6 Agustos 1502 tarihleri arasindaki bes ay yirmi gunluk donemde balikciliktan 64 962 5 akce osur vergisi alinmisti Kili de transit ticaretinden elde edilen gelir de onemliydi Basta sarap olmak uzere Kili Iskelesi nden gecen mallardan da vergi aliniyordu Sarap gecis ticaretinin tekeli XVI yuzyil ortalarinda Naksali zengin bir Yahudi olan Joseph Nasi ye verildi Osmanli yonetimi Kili Iskelesi nden gecen gemilerden yilda 300 000 akce transit vergisi aliyordu Kili Iskelesi nden transit gecen veya Kili pazarlarinda satilan mallarin cesidi 65 120 arasinda degisiyordu Bunlarin icinde hububat ve hayvan urunleri basta geliyordu Kili deki esnafin ve askeri siniflarin durumunu duzenlemek uzere Kanun i Dekakin der Dahil i Kili adiyla bir kanun daha cikarildi Osmanli idaresinin bu duzenlemeleri sayesinde Kili kisa zamanda geliserek hem Balkan hem Tuna Karadeniz ticaretinin onemli bir merkezi diger Tuna iskeleleri icin bir kavsak noktasi Istanbul a gonderilecek mallarin ise toplanma yeri oldu Her cesit esnafin bulundugu Kili carsisinda hububat peynir bal sigir domuz koyun pamuk ve kanevice basta olmak uzere cesitli mallarin alisverisi yapiliyordu Evliya Celebi nin anlatimina gore esnafin cogu Eflak Bogdanli idi Bir miktar da Rus tuccari bulunuyordu Kili carsisinda esir ve koleler diger yerlere nazaran daha ucuzdu Bag ve bahceleri bol olan Kili nin pastirmasi meshurdu XVI yuzyil sonuna ait bir tahrir defterine gcre Kili de 21 mahallede 1 165 hane yaklasik 6 000 kisi bulunuyordu Kili kazasinda ise 1579 da sadece 150 haneden yaklasik 600 ila 900 kisi bahsedilmektedir 1780 tarihli Bucak defterine gore ise Kili kazasinda 18 Tatar koyu belirlenmistir Evliya Celebi dis kalede toplam 700 hane bulundugunu buradaki evlerin avlusuz tek veya iki katli ve oldukca kasvetli oldugunu yazar Ayrica burada Bayezid Camii ile birlikte yedi mescid ve bir de mahkeme vardi Varosta 11 mahallede 2 000 hane 10 000 kisi yasiyordu Buradaki evler etrafi tahta citlerle cevrilmis avlulu ve bahceli tek veya iki katliydi 17 cami pek cok okul 500 dukkan ve bir de kubbeli cifte hamam yer aliyordu Kalede gorev yapan askerlerin toplam sayisi 700 kadardi Evliya Celebi nin ziyaretinden 13 yil sonraki 1670 butce defterine gore Kili Kalesi nde atli azeb topcu gemici olmak uzere toplam 248 hisar erine maas odenmisti Kili sancagi XVI yuzyilin ikinci yarisindan itibaren Kazak tehdidine maruz kaldi ve kaza haline getirilerek Rumeli Beylerbeyligine bagli Akkerman sancagina baglandi XVII yuzyil baslarindan itibaren Kili Kalesi ve sehri Silistre Beylerbeyligine dahil edildi Rus isgalleri 1768 1774 Osmanli Rus Savasi ndan itibaren Kili iki Imparatorlugun mucadele alanlarindan biri haline geldi Osmanli Imparatorlugu Rusya yla savaslarinda bolgedeki diger iskeleler gibi Kili yi de askeri nakliyat amacli kullandi Kili 1770 yilinda ardindan Tuna nin sol sahilindeki diger kalelerle birlikte Rus isgaline girdiyse de Kucuk Kaynarca Antlasmasi yla 1774 Osmanli Imparatorlugu na iade edildi 1787 1792 Osmanli Rus Savasi sirasinda 1790 yilinda General Potemkin tarafindan kusatilarak ele gecirildiyse de Yas Antlasmasi yla 1792 tekrar Osmanlilar a geri verildi 1806 1812 Osmanli Rus Savasi nin ilk yilinda ucuncu kez Rus isgaline ugradi ve Bukres Antlasmasi yla 1812 Rusya ya birakildi Bununla birlikte Kirim Savasi nda 1853 56 maglup olan Rusya Paris Antlasmasi yla 1856 Kili yi Osmanli idaresindeki Bogdan Prensligi ne terketti Rus Romen Sovyet ve Ukrayna idareleri 1877 78 Osmanli Rus Savasi sonunda imzalanan Berlin Antlasmasi yla 13 Temmuz 1878 Romanya bagimsizligini kazandiysa da Paris Antlasmasi yla Rusya dan aldigi Besarabya topraklariyla birlikte Kili yi de tekrar Rusya ya verdi I Dunya Savasi sonunda butun Besarabya yla birlikte tekrar Romanya ya verildiyse de Ikinci Dunya Savasi nda 1940 yilinda Stalin idaresindeki Sovyetler Birligi tarafindan tekrar isgal edildi Kili Sovyetler Birligi nin dagilmasiyla 1991 yilinda bagimsizligini ilan eden Ukrayna nin onemli liman kentlerinden biri oldu EkonomiKili Tuna Nehri limani Karadeniz guzergahinda onemli bir gecis noktasidir Sehirde tersane saraphane sut ve et tesisi ile diger bazi buyuk isletmeler bulunmaktadir Ayrica Kili Ukrayna nin pirinc uretimi olarak en buyuk merkezlerindendir Kaynakca Islam Ansiklopedisi Kili maddesi Turk Diyanet Vakfi Ankara 2002 c 26 s 1 12 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2024 Seyahatname Evliya Celebi c 5 s 224 227 Cumhurbaskanligi Arsivi Bab i Asafi Divan i Humayun dosya 1 vesika 9 Osmanli Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri Ahmet Akgunduz Istanbul 1990 1994 c II s 433 442 Islam Ansiklopedisi Kili maddesi Turk Diyanet Vakfi Ankara 2002 c 26 s 2 12 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2024 Ukrayna daki bir yerlesim yeri ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz