Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Liberya, resmî olarak Liberya Cumhuriyeti; Batı Afrika kıyısında, kuzeybatıda Sierra Leone, kuzeyde Gine, doğuda Fildişi Sahili'ne sınırları bulunan bir ülke. Anlamı "özgürlerin toprağı" olan Liberya, daha önceden köleleştirilmiş Afrika asıllı Amerikalıların özgür çocukları tarafından kurulmuştur. Siyah Afrika'nın sömürge yönetimi olarak Amerikan Kolonizasyon Derneği'nin siyahi muhacirleri yönlendirmesi ve 1847'de ABD'den bağımsızlık kazanan kıtanın en eski cumhuriyeti olan Liberya, son dönemde iki iç savaşa sahne oldu: Liberya İç Savaşı (1989-1996) ve İkinci Liberya İç Savaşı (1999-2003). İkinci iç savaş, yüzbinlerce insanın göçüne ve ekonominin çökmesine neden olmuştur.
Liberya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
Slogan "Özgürlük Aşkı Bizi Buraya Getirdi" | |||||
 | |||||
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Monrovia 6°19′K 10°48′B / 6.317°K 10.800°B | ||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce | ||||
| Hükûmet | Üniter başkanlık cumhuriyeti | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Yüzölçümü | |||||
• Toplam | 111.369 km2 (103.) | ||||
• Su (%) | 13,5 | ||||
| Nüfus | |||||
• Tahminî | 5.358.483 (121.) | ||||
• Yoğunluk | 40,43/km2 (180.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 7,208 milyar $ (157.) | ||||
• Kişi başına | 1.536 $ (179.) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 3,068 milyar $ (163.) | ||||
• Kişi başına | 654 $ (174.) | ||||
| Gini (2016) | 35.3 orta | ||||
| İGE (2019) |  0.480düşük · 175. | ||||
| Para birimi | Liberya doları (LRD) | ||||
| Zaman dilimi | GMT | ||||
| Telefon kodu | 231 | ||||
| İnternet alan adı | .lr | ||||
Ülke ismi
1822 yılında Amerika Birleşik Devletleri'nde serbest bırakılan köleler tarafından kurulan ülkenin adı, latince sözcük olan liber (Türkçe: Özgür) sözcüğü baz alınarak oluşturulmuştur. Ülkenin başkenti olan Monrovia ise Amerika Birleşik Devletleri'nin eski başkanlarından James Monroe'den esinlenerek oluşturulmuştur.
Coğrafya
Liberya, Batı Afrika'da yer almakta olup, ülkenin güneybatısında Kuzey Atlantik Okyanusu ile sınır komşusudur. 4° ve 9°K enlemleri ile 7° ve 12°B boylamları arasındadır.
Çok karmaşık yüzey şekilleri olan Liberya'nın yaklaşık 560 km'yi bulan kumlu ve alçak kıyı şeridi boyunca lagünler, bataklıklar ve yer yer kayalık burunlar uzanır. Genişliği 23–40 km arasında değişen bu kesimin gerisindeki hafif engebeli tepeler birdenbire yükselerek yerini dar bir orman kuşağına bırakır. Ortalama yüksekliği 180–300 m olan bu kuşağı orman örtüsünün seyrekleştiği bir plato izler. Vadilerle yarılmış bu platonun yüksekliği 450–650 m arasında değişir.
Liberya'nın kuzey kesimi dağlıktır. 1350 metreye kadar yükselen tepeler vardır. Bu bölgenin en yüksek noktası olan Nimba Dağları, Gine sınırında bulunan Guest House (Konuk Evi) Tepesi'nde 1.381 m'ye ulaşır.
Dağlık bölgeden doğan ve ırmakları güneybatı yönünde akarak Atlas Okyanusu'na dökülür. Fildişi Kıyısı sınırını oluşturan 'nin bir bölümü ulaşıma elverişlidir. Öteki önemli akarsular , , ve 'dur. St. Paul Nehri üzerinde, başkentin 27 km kuzeydoğusundaki çavlanlarda kurulan baraj önemli bir hidroelektrik kaynağıdır.
Ülke topraklarının tabanında yer alan granit, şist ve gnays oluşumlu kayaç katmanı yoğun kıvrılma ve kırılmalara uğramıştır. Bu katmanın arasına yer yer demir içeren oluşumları sokulur. Kıyı boyunca kumtaşı yatakları uzanır. Egemen toprak dokusunu, daha çok ağaçların yetişmesine olanak sağlayan ince lateritli topraklar oluşturur.
İklim
İklim özellikle kıyı kesiminde yıl boyunca sıcak ve nemlidir. Yağış mevsimi mayıstan ekime, kurak mevsim ise kasımdan nisana değin sürer. Aralık aylarında Sahra'dan kıyıya doğru esen ve harmattan olarak bilinen tozlu ve kuru çöl rüzgârları da iklimi etkiler. Yıllık ortalama sıcaklık 18 °C ile 29 °C arasındadır. Kış sıcaklık ortalaması 24 °C,yazın ise 33 °C 'dir. Kıyı şeridinde 5.080 mm'yi bulan yıllık yağış miktarı, iç kesimlere doğru azalarak 1.780 mm'ye kadar iner.
Tropik yağmur ormanları ülke topraklarının yaklaşık yüzde 40'ını kaplar. Sayıca 26 değişik türü kapsayan kerestelik ağaç türlerinin başında , ve maun gelir. Ormanlarda birçok maymun, antilop ve kemirici hayvan yaşar. Ayrıca cüce suaygırına ve bazı karıncayiyen türlerine rastlanır. Fil, yabanıl manda ve pars giderek ortadan kalkmaktadır. Sürüngen varlığı oldukça zengindir. Başlıca yılan türleri siyah kobra ve engerektir. Üç ayrı timsah türü belirlenmiştir.
Demografi
Milliyet: (851.000), (568.000), (388.000), (268.000), Araplar (45.000).
Din:Animizm: %1,3, Hristiyan: %85,1 (Protestanlık: %76,3, Katolikler: %7,2, bağımsız kiliseler: %1,6), İslam: %12,2.
Politik
Liberya hükûmeti Amerika Birleşik Devletleri hükûmet sistemi baz alınarak kurulmuş üniter anayasal bir cumhuriyettir ve temsili demokrasi ile yönetilir. Güçler ayrılığı ilkesi vardır. Yürütme cumhurbaşkanı başkanlığında, yasama Liberya meclisince ve yargı yargıtay tarafından sürdürülür.
Cumhurbaşkanı, devletin başkanıdır ve aynı zamanda başkomutanıdır.
Ekonomi
Liberya'da büyük ölçüde tarım ve demir cevheri ihracatına dayanan, gelişme yolunda bir piyasa ekonomisi yürürlüktedir. Yakın dönemde açık kapı politikasının ve yabancı sermayeye tanınan kolaylıkların katkısıyla sağlanan yüksek ekonomik büyüme hızı, 1980'lerin başında artan ithal petrol maliyetinin ve dünya çapındaki durgunluğun etkisiyle bir yavaşlama sürecine girmiştir.
1988 verilerine göre ülkenin (GSMH) 975 milyon Amerikan doları, büyüme hızının nüfus artış hızının gerisinde kalması nedeniyle oldukça düşük bir gelişme seyri izleyen kişi başına düşen millî geliri ise 400 ABD dolarıdır. 2011'de ülkenin nominal GSYİH'sı 1.154 milyar ABD Doları iken, kişi başına düşen nominal GSYİH 297 ABD Doları ile dünyanın üçüncü en düşük seviyesiydi.
Kaynakça
- ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 24 Eylül 2022. (Archived 2022 edition)
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ . World Bank. 1 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (İngilizce). United Nations Development Programme. 10 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2019.
- ^ (Amerikan doları da kullanılmaktadır)
- ^ "Joshua Project "Liberia – People Groups"". 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ocak 2013.
- ^ "Liberia: Demographic and Health Survey, 2013" (PDF). Liberia Institute of Statistics and Geo-Information Services, Ministry of Health and Social Welfare, and National AIDS Control Program. s. 34. Erişim tarihi: 20 Nisan 2018.
- ^ "Liberia". International Monetary Fund. 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
Dış bağlantılar
- Haluk Hastürk, "Liberya'da Özgürlük ve Ölüm: Bir İç Savaşı Anlamak", Birikim Dergisi, Kasım-Aralık 2003, Sayı:175-176 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Liberya resmi olarak Liberya Cumhuriyeti Bati Afrika kiyisinda kuzeybatida Sierra Leone kuzeyde Gine doguda Fildisi Sahili ne sinirlari bulunan bir ulke Anlami ozgurlerin topragi olan Liberya daha onceden kolelestirilmis Afrika asilli Amerikalilarin ozgur cocuklari tarafindan kurulmustur Siyah Afrika nin somurge yonetimi olarak Amerikan Kolonizasyon Dernegi nin siyahi muhacirleri yonlendirmesi ve 1847 de ABD den bagimsizlik kazanan kitanin en eski cumhuriyeti olan Liberya son donemde iki ic savasa sahne oldu Liberya Ic Savasi 1989 1996 ve Ikinci Liberya Ic Savasi 1999 2003 Ikinci ic savas yuzbinlerce insanin gocune ve ekonominin cokmesine neden olmustur LiberyaRepublic of Liberia Ingilizce Liberya CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Ozgurluk Aski Bizi Buraya Getirdi Milli mars All Hail Liberia Hail source source track track track Baskent ve en buyuk sehirMonrovia 6 19 K 10 48 B 6 317 K 10 800 B 6 317 10 800Resmi dil ler IngilizceHukumetUniter baskanlik cumhuriyeti BaskanJoseph Boakai Baskan YardimcisiTarihce Ilk yerlesimler1821 1842 ABD den Bagimsizlik26 Temmuz 1847Yuzolcumu Toplam111 369 km2 103 Su 13 5Nufus Tahmini5 358 483 121 Yogunluk40 43 km2 180 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam7 208 milyar 157 Kisi basina1 536 179 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam3 068 milyar 163 Kisi basina654 174 Gini 2016 35 3 ortaIGE 2019 0 480 dusuk 175 Para birimiLiberya dolari LRD Zaman dilimiGMTTelefon kodu231Internet alan adi lrUlke ismi1822 yilinda Amerika Birlesik Devletleri nde serbest birakilan koleler tarafindan kurulan ulkenin adi latince sozcuk olan liber Turkce Ozgur sozcugu baz alinarak olusturulmustur Ulkenin baskenti olan Monrovia ise Amerika Birlesik Devletleri nin eski baskanlarindan James Monroe den esinlenerek olusturulmustur CografyaLiberya nin uydu goruntusuLiberya haritasi Liberya Bati Afrika da yer almakta olup ulkenin guneybatisinda Kuzey Atlantik Okyanusu ile sinir komsusudur 4 ve 9 K enlemleri ile 7 ve 12 B boylamlari arasindadir Cok karmasik yuzey sekilleri olan Liberya nin yaklasik 560 km yi bulan kumlu ve alcak kiyi seridi boyunca lagunler batakliklar ve yer yer kayalik burunlar uzanir Genisligi 23 40 km arasinda degisen bu kesimin gerisindeki hafif engebeli tepeler birdenbire yukselerek yerini dar bir orman kusagina birakir Ortalama yuksekligi 180 300 m olan bu kusagi orman ortusunun seyreklestigi bir plato izler Vadilerle yarilmis bu platonun yuksekligi 450 650 m arasinda degisir Liberya nin kuzey kesimi dagliktir 1350 metreye kadar yukselen tepeler vardir Bu bolgenin en yuksek noktasi olan Nimba Daglari Gine sinirinda bulunan Guest House Konuk Evi Tepesi nde 1 381 m ye ulasir Daglik bolgeden dogan ve irmaklari guneybati yonunde akarak Atlas Okyanusu na dokulur Fildisi Kiyisi sinirini olusturan nin bir bolumu ulasima elverislidir Oteki onemli akarsular ve dur St Paul Nehri uzerinde baskentin 27 km kuzeydogusundaki cavlanlarda kurulan baraj onemli bir hidroelektrik kaynagidir Ulke topraklarinin tabaninda yer alan granit sist ve gnays olusumlu kayac katmani yogun kivrilma ve kirilmalara ugramistir Bu katmanin arasina yer yer demir iceren olusumlari sokulur Kiyi boyunca kumtasi yataklari uzanir Egemen toprak dokusunu daha cok agaclarin yetismesine olanak saglayan ince lateritli topraklar olusturur Iklim Koppen iklim siniflandirmasinin Liberya haritasi Iklim ozellikle kiyi kesiminde yil boyunca sicak ve nemlidir Yagis mevsimi mayistan ekime kurak mevsim ise kasimdan nisana degin surer Aralik aylarinda Sahra dan kiyiya dogru esen ve harmattan olarak bilinen tozlu ve kuru col ruzgarlari da iklimi etkiler Yillik ortalama sicaklik 18 C ile 29 C arasindadir Kis sicaklik ortalamasi 24 C yazin ise 33 C dir Kiyi seridinde 5 080 mm yi bulan yillik yagis miktari ic kesimlere dogru azalarak 1 780 mm ye kadar iner Tropik yagmur ormanlari ulke topraklarinin yaklasik yuzde 40 ini kaplar Sayica 26 degisik turu kapsayan kerestelik agac turlerinin basinda ve maun gelir Ormanlarda bircok maymun antilop ve kemirici hayvan yasar Ayrica cuce suaygirina ve bazi karincayiyen turlerine rastlanir Fil yabanil manda ve pars giderek ortadan kalkmaktadir Surungen varligi oldukca zengindir Baslica yilan turleri siyah kobra ve engerektir Uc ayri timsah turu belirlenmistir DemografiYerli kadinlar 1910 Milliyet 851 000 568 000 388 000 268 000 Araplar 45 000 Din Animizm 1 3 Hristiyan 85 1 Protestanlik 76 3 Katolikler 7 2 bagimsiz kiliseler 1 6 Islam 12 2 PolitikLiberya hukumeti Amerika Birlesik Devletleri hukumet sistemi baz alinarak kurulmus uniter anayasal bir cumhuriyettir ve temsili demokrasi ile yonetilir Gucler ayriligi ilkesi vardir Yurutme cumhurbaskani baskanliginda yasama Liberya meclisince ve yargi yargitay tarafindan surdurulur Cumhurbaskani devletin baskanidir ve ayni zamanda baskomutanidir EkonomiLiberya da buyuk olcude tarim ve demir cevheri ihracatina dayanan gelisme yolunda bir piyasa ekonomisi yururluktedir Yakin donemde acik kapi politikasinin ve yabanci sermayeye taninan kolayliklarin katkisiyla saglanan yuksek ekonomik buyume hizi 1980 lerin basinda artan ithal petrol maliyetinin ve dunya capindaki durgunlugun etkisiyle bir yavaslama surecine girmistir 1988 verilerine gore ulkenin GSMH 975 milyon Amerikan dolari buyume hizinin nufus artis hizinin gerisinde kalmasi nedeniyle oldukca dusuk bir gelisme seyri izleyen kisi basina dusen milli geliri ise 400 ABD dolaridir 2011 de ulkenin nominal GSYIH si 1 154 milyar ABD Dolari iken kisi basina dusen nominal GSYIH 297 ABD Dolari ile dunyanin ucuncu en dusuk seviyesiydi Kaynakca The World Factbook The World Factbook 2024 bas CIA Erisim tarihi 24 Eylul 2022 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Archived 2022 edition a b Report for Selected Countries and Subjects www imf org 29 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 World Bank 1 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ingilizce United Nations Development Programme 10 Aralik 2019 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Aralik 2019 Amerikan dolari da kullanilmaktadir Joshua Project Liberia People Groups 24 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ocak 2013 Liberia Demographic and Health Survey 2013 PDF Liberia Institute of Statistics and Geo Information Services Ministry of Health and Social Welfare and National AIDS Control Program s 34 Erisim tarihi 20 Nisan 2018 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Liberia International Monetary Fund 14 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2022 Dis baglantilarHaluk Hasturk Liberya da Ozgurluk ve Olum Bir Ic Savasi Anlamak Birikim Dergisi Kasim Aralik 2003 Sayi 175 176 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde