Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mermer Köşk ya da Serdâb Köşkü, İstanbul'un Üsküdar ilçesindeki Beylerbeyi Sarayı kompleksinde yer alan bir köşktür.
 Mermer Köşk'ün ön ve yan cephelerinden bir görünüm (1875) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Serdâb Köşkü |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | Köşk |
| Mimari tarz | Ampir · Neobarok |
| Konum | Üsküdar, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°02′27″K 29°02′25″D / 41.04083°K 29.04028°D |
| Başlama | 1829 |
| Tamamlanma | 1832 |
| Yenileme | 1985 · 2008-2011 |
| Sahip | Millî Saraylar Başkanlığı |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Tuğla |
| Kat sayısı | 1 |
1829'da inşasına başlanan ve 1832'de tamamlanan Beylerbeyi Sarayı'yla birlikte inşa edildi. 1861-1863 yılları arasındaki bir tarihte yıktırılan bu ahşap sarayın yerine yeni bir sarayın inşasına başlandı. Dış cephelerindeki mermer kaplamalardan adını alan Mermer Köşk, eski saray kompleksinde yer alan ve yıkılmayan tek yapıydı. Cumhuriyetin ilanının ardından çıkan kanunla, 1924'te millîleştirildi ve yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisine bırakıldı. Ertesi yıl, sarayın bir parçası olarak Millî Saraylar Müdürlüğüne bağlandı. 1964 yılında sarayla birlikte ziyarete açılsa da 1971 yılında kapatıldı. 1981'de sarayın ana binası ziyarete açılırken Mermer Köşk ziyarete açık değildi. 1985'te saray bir müze hâline getirildi ve o yıl bir onarımdan geçen Mermer Köşk ile birlikte 5 Temmuz 1985'te ziyarete açıldı. Köşk, 2008-2011 yılları arasında bir restorasyon geçirdi.
Saray kompleksinin dördüncü set bahçesinde konumlanan köşk, sıcak havalarda serin bir mekân elde amacıyla inşa edilmiştir. Kabaca kuzey-güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı bir yapı olup ortasındaki dikdörtgen bölüm, batıya bakan ön cephesinden çıkma yapar. Tuğladan yapılan tek katlı kâgir bir yapıdır. Ampir üsluptaki ön ve yan yüzeyleri mermer kaplıyken sıvalı arka cephesinde, duvarla sınırlandırılan bir avlu yer alır. Köşk, ortadaki dikdörtgen planlı salon ile her iki yanındaki simetrik düzene sahip dikdörtgen olanlı birer oda ve bu odaların doğusundaki birer tuvalet ile aralık mekânlarından meydana gelir. Salonun ortasında mermer bir havuz ve merkezindeki bir fıskiye, iki duvarında ise birer selsebil konumlanır. Salon ile iki odanın tavanlarındaki çıtalarla oluşturulan geometrik çerçevelerin içinde kalemişi ve resimlerle yapılan süslemeler, Neobarok ve Ampir üsluplarındadır.
Tarihi
Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un emriyle 1829'da inşasına başlanan ve 1832'de tamamlanan Beylerbeyi Sarayı'yla birlikte inşa edildi. 1861-1863 yılları arasındaki bir tarihte yıktırılan bu ahşap sarayın yerine yeni bir sarayın inşasına başlandı. Dış cephelerindeki mermer kaplamalardan adını alan Mermer Köşk, eski saray kompleksinde yer alan ve yıkılmayan tek yapıydı.Julia Pardoe'nun "açık hava hamamı" olarak adlandırdığı ve "bir oyuncak gibi durduğu"nu söylediği köşke Padişah Abdülaziz zamanında, terasını çevreleyen korkuluklar eklendi. Köşkün önünde bulunan ve Ohannes Kalfa tarafından inşa edilen iki ahşap kuşluk ise ilerleyen dönemde kaldırıldı. Salondaki mermer fıskiye, 1890 sonrasındaki bir tarihte buradan alınarak Dolmabahçe Sarayı Mabeyn-i Hümayûn'unun deniz yönüne bakan bahçesine taşındı ve salona başka bir mermer fiskiye konuldu.
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Beylerbeyi Sarayı, Osmanlı padişahlarının mülkiyeti olmaktan çıktı. Hilâfetin kaldırılmasını öngören 3 Mart 1924 tarihli kanunun 9. maddesi uyarınca padişaha ait mülkler millîleştirildi ve bu yerlerin yönetimi Türkiye Büyük Millet Meclisine bırakıldı.Bakanlar Kurulunun 8 Ocak 1925 tarih ve 1371 numaralı kararnamesiyle Beylerbeyi Sarayı ile Dolmabahçe Sarayı'nın mülkiyeti, "Millî Saraylar" adıyla korunmak üzere, aynı yıl kurulan Millî Saraylar Müdürlüğü yönetimine devredildi.
İlerleyen dönemde kurumun yönetiminin geçtiği Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanının 10 Temmuz 1964 tarihli kararıyla ziyarete açılan saray, Meclis İdare Amirliğinin 14 Ocak 1971 tarih ve 36 sayılı yazısıyla "sabotaj ihtimaline dayanılarak" ziyarete kapatıldı. 28 Mart 1981 tarih ve 1113 tarihli kararla saray tekrar ziyarete açılsa da bu dönemlerde Mermer Köşk, ziyaret edilebilen mekânlardan değildi. Başkanlık Divanının 3 Mayıs 1985 tarih ve 55 sayılı kararıyla müze statüsü alan saray, onarımı tamamlanan Ahır Köşkü ve Mermer Köşk ile birlikte, 5 Temmuz 1985'te yeni statüsüyle ziyarete açıldı. Köşk, 2008-2011 yılları arasında bir restorasyon geçirdi.
Mimarisi
Dış
Beylerbeyi Sarayı'nın Set Bahçeleri'nin üçüncüsünde, bahçelerdeki büyük havuzun arkasında, dördüncü bahçeye gömülü bir noktada konumlanır. Sıcak havalarda serin bir mekân elde etme amacıyla düzenlendiğinden ötürü Serdâb Köşkü olarak da anılır.
Tuğladan yapılan tek katlı kâgir köşkün orta bölümü, batıya bakan ön cephesinde dışarı çıkma yapar. Tamamı mermerle kaplı ön ve yan cephelerinde, eşit aralıklarla yerleştirilmiş, tüm cepheyi dolanan saçaklığa kadar uzanan ve Toskana düzenindeki başlıklara sahip pilasterler bulunur. Plasterlerin arasında, içeriyi loş ve serin tutma amacıyla cephe yüksekliğinin alt yarısına kadar erişen, ahşap doğramalı pencereler yer alır. Dikdörtgen çerçeveli pencerelerin her birinin üzerinde birer korniş bulunurken altındaki silmeler pilasterlerle bölünür. Yapının geriye çekili pozisyondaki odaların batıya bakan cepheleri ile yan cephelerinde ikişer pencere konumlanır. Çıkma yapan kısmın batı cephesinin orta ekseninde köşkün giriş kapısı ile her iki yanında birer pencere, yan yüzeylerinde ise birer pencere yer alır. Dikdörtgen çerçeveli ahşap kapının üstünde de penceredekilerle aynı korniş bulunur. Yapının mermerle kaplı cephelerinin üst yarısında, kapı ve pencerelerin yukarısına denk gelecek şekilde dikdörtgen çerçeveli nişler vardır. Köşkün kapı ve pencere gibi ahşap işleri 'a aittir.Ampir üsluptaki dış cepheyi, sanat tarihçisi Tarkan Okçuoğlu "dingin" olarak nitelendirir.
Sıvayla kaplı arka cephesi, duvarlarla sınırlandırılan ve cephe genişliği boyunca uzanan bir avluya açılır. Köşkün içindeki tuvaletler, arka cephenin her iki kenarından, yapının yarı yüksekliğine kadar çıkma yapar. Bu iki kısmın yanında, aralık mekânlarından avluya açılan birer kapı konumlanır. İki kapının arasında, simetrik pozisyondaki üç pencere yer alır. Kapı ve pencerelerin çerçevelerini mermer söve ve lentolar oluşturur. Cephenin üst kısmındaki daha küçük boyutlarda ve mermer çerçeveli üç pencere, odalar ile salonun orta eksenlerinde konumlanır. Çatısı olmayan yapının kurşun kaplı ve ahşaptan yapılan örtü sistemi, parapetle çevrilidir.
İç
Salon
Yapının çıkma yapan kısmı boyunca, batı-doğu ekseninde uzanan dikdörtgen planlı bir salon yer alır. Buranın merkezinde elips şeklindeki bir havuz, havuzun ortasında ise prizmal bir kaidenin üzerinde yükselen ve yukarıya doğru boyutları küçülen üç çanaktan oluşan bir fıskiye vardır. Fıskiyenin dilimli çanaklarının arasında, gövdesinin üzerinde girland kabartmalar bulunur. Bu fıskiye, Dolmabahçe Sarayı Harem-i Hümayûn'un denize bakan bahçesindeki fıskiyeyle aynı tasarıma sahiptir.
Salonun döşemesi mermer, duvarları somaki taklidi sarı stukoyla kaplıdır. Giriş kısmı dışındaki duvarlar, İyon başlıklı ikişer mermer pilasterle üçe bölünür. Pilasterlerin yivli yüzeyleri, üçer yatay şeritle dörder kısma ayrılır. Yivlerin içindeki bitki motifleri ile yatay şeritlerdeki süslemeler altın yaldızlıdır. Pilaster başlıklarının yukarısındaki korniş, tüm salonu dolanır. Salondaki yedi pencere ile güney ve kuzey duvarlarının doğu kısmına yakın konumdaki odalara açılan birer kapı, iç cephede de; mermer söve ve lentolarla oluşturulan, yukarılarında birer kornişin yer aldığı çerçevelerin içindedir. Farklı olarak, İyon başlıklı iki yivli pilaster arasında yer alan giriş kapısının üst sınırını bir saçaklık oluşturur. Yivler ile çerçevedeki bazı ayrıntılar altın yaldızlıdır. Kapı ve pencerelerdeki perde kornişleri ise günümüzde varlığını sürdürmez.
Havuzun her iki yanından çıkan ve döşemenin oyulmasıyla oluşturulan kanallar, salonun yan cephe duvarlarının ortasında karşılıklı olarak simetrik konumlanan birer selsebile bağlanır. Beyaz mermerden yapılan selsebiller, kapıdaki düzenin aynısını taşıyan pilasterler ve saçakla sınırlandırılan portik çerçeveler içerisinde bulunur. Dışa çıkma yapan kilit taşına sahip yuvarlak kemerli birer nişe yerleşen selsebiller, yukarıdan aşağıya doğru büyüyen, üç sıra hâlindeki beşer çanaktan meydana gelir. Barok dilimli çanakların dış yüzeyleri; altın yaldızlı akantus, istiridye ve çiçek motifleriyle bezelidir. Selsebilin tepesinde ise kıvrımlı perde motifi bulunur. Çanakların en üstündeki üç açıklıktan akan su, kenarları Barok dilimli birer tekneye, oradan da salonun orasındaki havuza ulaşır.
Tavan eteklerini çevreleyen bordürde, yan yana sıralanan yaprak motifleri işlidir. Bordürün yukarısında yumurta frizi bulunurken onun üzerindeki, her iki yüzü de bitki motifleriyle süslü kademeli çıkma ise tavanı çevreler. Her bir pilasterin hizasındaki ikişer süs konsolunun üzerinde, kademeli çıkmaya kadar uzanan birer tabla yer alır. Duvar ile tavanın birleştiği kısım, akantus yaprağı motifleriyle bezeli, profilli çıtalarla kaplıdır.
Beyaz lake üzerine yapılan altın yaldızlı tavan süslemeleri, Neobarok'a dönüşen Ampir özellikler taşır. Tavanın orta ekseninde yan yana sıralanan ve yumurta frizi şeklindeki işlemelerle bezeli çıtaların oluşturduğu üç dikdörtgen panonun her bir kenarında, aynı çıtaların oluşturduğu birer yuvarlak madalyon vardır. Bunları, akantus motifi işlemeli daha geniş çıtaların oluşturduğu dikdörtgen bir çerçeve çevreler. Tavanın ortasındaki dikdörtgen çerçevenin merkezinde, içerisinde akantus ile bunların üzerindeki aslan sureti motiflerinin işlendiği bir madalyon konumlanır. Madalyonun etrafı ise kıvrım dal motifleriyle çevrilidir.
Tavandaki diğer iki dikdörtgen panoda; mimari öğelerin su unsuru ile birleştirildiği, ön planda ise kuğu, tavus kuşu ve ördek figürlerinin gösterildiği, izlenimci yaklaşımdaki birer tasvir yer alır. Panoların çevresindeki madalyonlarda ise çiçek demeti tasvirleri vardır. Dikdörtgen panoların her bir köşesinde, kıvrım dal motifleriyle oluşturulan ve üst kısımlarında birer aslan sureti figürünün yer aldığı kartuşların içine müzik aleti tasvirleri yerleştirilmiştir. Madalyon ve kartuşlar arasında kalan kısımlar, kıvrım dal ile kafes örgü desenleriyle bezelidir. Tüm bu kompozisyonu çevreleyen çerçevenin dışında, tavanın köşelerindeki "L" şeklindeki çerçevelerin içine arma tasvirleri bulunur. Tavanın uzun kenarlarının orta eksenindeki dikdörtgen çerçeveler, uzun kenarlarının orta eksenlerinden dairesel çıkmalar yapar. Bu çerçevelerin birinde kış diğerinde ise yaz mevsiminin konu alındığı geyikli manzara tasvirlerinin yer alır. Arma ve manzara tasvirlerinin bulunduğu çerçevelerin dışındaki kısımlar ise kıvrım dal ve kafes örgü motifleriyle doldurulmuştur.
Güney odası
Salonun güneyinde yer alan ve Sarı Oda olarak anılan odaya, kuzey duvarının doğu köşesindeki kapıdan giriş yapılır. Doğu-batı doğrultusunda uzanan oda, dikdörtgen planlıdır. Batı ve güney duvarlarında, salonunkilerle aynı yapıya sahip ikişer pencere konumlanır. Duvarlardaki kırmızı renkli somaki stukoyla kaplaması, üstten bir silmeyle sınırlandırılır. Tavan eteklerindeki bordürlerin en altında, akantus motifi işlenmiş profilli çıtalar vardır. Üstündeki bordürde geometrik şekiller ile bitki motiflerinden oluşan Barok işlemeler bulunur. Bordürün yukarısında yumurta frizi şeklinde işlemeli çıtalar konulmuştur. Tavanı çevreleyen kademeli çıkmanın yüzeyindeki işlemeler salondakilerle aynıyken tavan kenarlarını dolanan çıtaların üzeri de stilize yaprak motifleriyle bezelidir.
Üzeri işlemeli ve altın yaldızlı çıtalarla oluşturulan çerçevelerin yer aldığı tavanın merkezinde, köşeleri pahlı dikdörtgen bir çerçeve vardır. Bu çerçevenin her bir köşesinde "L", uzun kenarlarında ise dikdörtgen şeklindeki birer çerçeve konumlanır. Bu çerçevelerin arasını, açık yeşil üzerine sarı renkli çiçek ve yaprak motiflerinin işlendiği bordürler doldurur. Merkezdeki çerçevenin iki kısa kenarında, Barok ve Rokoko kartuşlar içerisinde, kırdaki çiftlik hayvanlarının konu edildiği, üslup ve teknik bakımdan salondakilere göre daha geç dönem özellikleri yansıtan birer tasvir bulunur. Tavanın merkezine denk gelen her iki tasvirin ortasında, kanat yaprakları işli bir madalyon vardır. Madalyon ve tasvirlerin arası ise petek deseni ve kıvrım yaprak motifleriyle süslüdür.
Tavan köşelerindeki "L şeklindeki çerçevelerdeki birer Barok kartuş içerisinde, teknik ve üslup açısından diğer tasvirlerle aynı özellikleri taşıyan, av aletleri ile vurulmuş av kuşları tasvirleri yer alır. Tasvirler, kıvrım dal motifleriyle çevrelenir. Diğer iki dikdörtgen çerçeve içerisinde, bir kaide üzerindeki vazodan dökülen pastel renkli birer çiçek demeti tasviri vardır. Tavandaki tüm çerçevelerin içindeki süslemeler, beyaz lake üzerine sarı ve açık mavi renklidir.
Odanın doğusundaki tuvalet ve aralık mekânları, diğer duvarlara kıyasla daha ince duvarlarla ayrılır. Bu duvardaki çift kanatlı ahşap iki kapıdan duvarın güney kesimindeki tuvalete, kuzey kesimindeki ise aralık mekânına açılır. Tuvalet mekânı, doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı bir ön bölümle, bunun doğusundaki, cephede dışa taşma yapan kuzey-güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı tuvalet hücresinden oluşur. Ön bölümün kuzey duvarındaki mermer lavabonun ayna taşı, salondaki selsebillerin bulunduğu portiklerle benzer yapıdadır ve üstten akantus yapraklarıyla taçlandırılır. Tek kanatlı bir kapıyla girilen tuvalet hücresinin doğu ve kuzey duvarlarının üst kısımlarında mermer çerçeveli, boyuna dikdörtgen birer pencere konumlanır. Elips şeklindeki kubbemsi bir tavanı bulunan bölümde, mermerden bir alaturka tuvalet vardır. Tuvalet ile salon arasında, kuzey-güney doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı aralık mekânı konumlanır. Mekânın doğu duvarında, aynı aksta yer alan çift kanatlı ve daha büyük boyutlu kapı, köşkün arka avlusuna açılır. Aralık mekânının zemini mermer döşeliyken her iki mekânın duvar ve tavanları sıvalıdır.
Kuzey odası
Mavi Oda olarak anılan salonun kuzeyindeki oda, diğer odayla simetrik yapıda olup kapı ve pencere düzeni ile duvar kaplamaları aynıdır. Tavan eteklerindeki süslemeler de, geniş bordürdeki düzenlemedeki farklılıklar dışında diğer odanın benzeridir. Bu bordürdeki etek boyunca yükselen akantus yaprağı motifleri, ortalarındaki madalyonlarla birbirlerine bağlanan içi boş oval kartuşlarla ayrılır.
Tavandaki Ampir üsluplu süslemelerin merkezinde, akantus ve istiridye motifleriyle bezeli bir madalyon yer alır. Tavanın kenarlarındaki dikdörtgen çerçevelerin madalyona bakan kenarları, orta kısımlarında dairesel çıkmalar yapar. Bu çıkma yapan kısımlardaki oval madalyonlar içerisinde yer alan doğal ortamdaki geyiklerin konu edildiği tasvirler, üslup ve teknik açısından güney odasındakilerden farklı özelliktedir. Dikdörtgen çerçevelerin kalan yerleri, beyaz lake üzerine açık mavi renkteki kıvrım yaprak motifleri ve çiçek demeti tasvirleriyle bezelidir. Tavanın köşelerindeki kare çerçevelere, pastel renklerle işlenen çiçek demeti ve yapraklar arasındaki müzik aleti tasvirleri işlenmiştir. Tavanın ortasındaki beyaz lakeli kısımda, kısa dikdörtgen çerçevelerin çıkma yapan kısımlarına bağlı olarak; ok, yay, kılıç, kalkan, tüfek ve sancakların görüldüğü birer arma tasviri yer alır. Altın yaldızlı bir sehpa üzerine yerleştirilen armalar, yanlarındaki bitki ile üstlerindeki girland tasvirleriyle çevrelenir.
Odanın doğusunda konumlanan tuvalet ve aralık mekânlarının düzeni, tuvalet hücresinin tavanının düz olması ve lavabonun ayna taşında Ampir özellikli oval şeklinde olması dışında güney odasıyla aynıdır.
Notlar
- ^ Serdâb, Osmanlıcada "sıcak günlerde kullanılması için tasarlanan soğuk mekân" anlamına gelir.
Kaynakça
- Özel
- ^ Batur, Afife (1994). "Beylerbeyi Sarayı". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 2. Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. ss. 206-207. ISBN .
- ^ a b c d e f g h Göncü, T. Cengiz (2013). "Boğaziçinde bir "Sahilsaray-ı Ferahfezâ": Beylerbeyi Sahilsarayı-ı Hümâyunu". İstanbul Araştırmaları Yıllığı. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları (2): 205-214. ISSN 2147-2068.
- ^ a b c d e f Okçuoğlu, Tarkan (1994). "Serdab Köşkü". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 6. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. ss. 530-531. ISBN .
- ^ Kahraman, Kemal (2019). "Üsküdar'ın kayıp sarayları". Millî Saraylar (17): 103-121. 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2022.
- ^ Pardoe, Julia (1838). The Beatuies of the Bosphorus (İngilizce). Londra: George Virtue. s. 59.
- ^ a b c d e Göncü, Tuncay Cengiz (2006). Beylerbeyi Sarayı'nın İnşâ Süreci, Teşkilâtı ve Kullanımı (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. s. 98.
- ^ a b Atalay Seçen, Emine (2011). Dolmabahçe Sarayı ve Bayıldım Bahçeleri 19. Yüzyıl Tasarım İlkeleri ve Bitkisel Restitüsyonu (doktora). Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı. ss. 279-282.
- ^ Madran, Emre (1996). "Cumhuriyet'in ilk otuz yılında (1920-1950) koruma alanının örgütlenmesi". Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 16 (1-2): 59-97.
- ^ a b Payzın, Ziya (1977). Millî Saraylarımızın Temel Sorunları. Ankara: Millet Meclisi Basımevi. ss. 8-13.
- ^ Kuzucuoğlu, Alpaslan Hamdi (2011). İstanbul Beylerbeyi Sarayında Risk Analizleri ve Koruyucu Tedbir Önerileri (doktora). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Ana Bilim Dalı Koruma Yenileme ve Restorasyon Bilim Dalı. s. 12.
- ^ a b Sözen, Metin (1990). (PDF). İstanbul. s. 8. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Gülsün, Hakan (1993). Beylerbeyi Sarayı. TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı. s. 84. ISBN .
- ^ Dündar 2008, s. 397.
- ^ TBMM Başkanlığı İdari Teşkilatı 2011 Yılı Faaliyet Ṛaporu (PDF). Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı İdari Teşkilatı. 2012. s. 49. 25 Nisan 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Nisan 2023.
- ^ Dündar 2008, s. 396.
- ^ a b Dündar 2008, ss. 397-398.
- ^ Dündar 2008, s. 398.
- ^ Dündar 2008, ss. 398-399, 401.
- ^ a b Dündar 2008, s. 399.
- ^ Dündar 2008, ss. 399-400.
- ^ Dündar 2008, s. 400.
- ^ Dündar 2008, s. 401.
- ^ Dündar 2008, ss. 401-402.
- ^ Yum 1991, s. 91.
- ^ Dündar 2008, s. 402.
- ^ a b c Dündar 2008, s. 403.
- ^ Dündar 2008, ss. 403-404.
- ^ Yum 1991, s. 92.
- Genel
- Dündar, Mesut (2008). Beylerbeyi Sarayı (doktora). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
- Yum, Şûle (1991). Milli Saraylar'da Duvar ve Tavanlarda Yer Alan Doğa ve Mimari Konulu Manzara Resimleri (yüksek lisans). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mermer Kosk ya da Serdab Kosku Istanbul un Uskudar ilcesindeki Beylerbeyi Sarayi kompleksinde yer alan bir kosktur Mermer KoskMermer Kosk un on ve yan cephelerinden bir gorunum 1875 Diger ad lar Serdab KoskuGenel bilgilerTurKoskMimari tarzAmpir NeobarokKonumUskudar Istanbul TurkiyeKoordinatlar41 02 27 K 29 02 25 D 41 04083 K 29 04028 D 41 04083 29 04028Baslama1829Tamamlanma1832Yenileme1985 2008 2011SahipMilli Saraylar BaskanligiTeknik ayrintilarYapi sistemiKagirMalzemeTuglaKat sayisi1 1829 da insasina baslanan ve 1832 de tamamlanan Beylerbeyi Sarayi yla birlikte insa edildi 1861 1863 yillari arasindaki bir tarihte yiktirilan bu ahsap sarayin yerine yeni bir sarayin insasina baslandi Dis cephelerindeki mermer kaplamalardan adini alan Mermer Kosk eski saray kompleksinde yer alan ve yikilmayan tek yapiydi Cumhuriyetin ilaninin ardindan cikan kanunla 1924 te millilestirildi ve yonetimi Turkiye Buyuk Millet Meclisine birakildi Ertesi yil sarayin bir parcasi olarak Milli Saraylar Mudurlugune baglandi 1964 yilinda sarayla birlikte ziyarete acilsa da 1971 yilinda kapatildi 1981 de sarayin ana binasi ziyarete acilirken Mermer Kosk ziyarete acik degildi 1985 te saray bir muze haline getirildi ve o yil bir onarimdan gecen Mermer Kosk ile birlikte 5 Temmuz 1985 te ziyarete acildi Kosk 2008 2011 yillari arasinda bir restorasyon gecirdi Saray kompleksinin dorduncu set bahcesinde konumlanan kosk sicak havalarda serin bir mekan elde amaciyla insa edilmistir Kabaca kuzey guney dogrultusunda uzanan dikdortgen planli bir yapi olup ortasindaki dikdortgen bolum batiya bakan on cephesinden cikma yapar Tugladan yapilan tek katli kagir bir yapidir Ampir usluptaki on ve yan yuzeyleri mermer kapliyken sivali arka cephesinde duvarla sinirlandirilan bir avlu yer alir Kosk ortadaki dikdortgen planli salon ile her iki yanindaki simetrik duzene sahip dikdortgen olanli birer oda ve bu odalarin dogusundaki birer tuvalet ile aralik mekanlarindan meydana gelir Salonun ortasinda mermer bir havuz ve merkezindeki bir fiskiye iki duvarinda ise birer selsebil konumlanir Salon ile iki odanin tavanlarindaki citalarla olusturulan geometrik cercevelerin icinde kalemisi ve resimlerle yapilan suslemeler Neobarok ve Ampir usluplarindadir TarihiOsmanli Padisahi II Mahmud un emriyle 1829 da insasina baslanan ve 1832 de tamamlanan Beylerbeyi Sarayi yla birlikte insa edildi 1861 1863 yillari arasindaki bir tarihte yiktirilan bu ahsap sarayin yerine yeni bir sarayin insasina baslandi Dis cephelerindeki mermer kaplamalardan adini alan Mermer Kosk eski saray kompleksinde yer alan ve yikilmayan tek yapiydi Julia Pardoe nun acik hava hamami olarak adlandirdigi ve bir oyuncak gibi durdugu nu soyledigi koske Padisah Abdulaziz zamaninda terasini cevreleyen korkuluklar eklendi Koskun onunde bulunan ve Ohannes Kalfa tarafindan insa edilen iki ahsap kusluk ise ilerleyen donemde kaldirildi Salondaki mermer fiskiye 1890 sonrasindaki bir tarihte buradan alinarak Dolmabahce Sarayi Mabeyn i Humayun unun deniz yonune bakan bahcesine tasindi ve salona baska bir mermer fiskiye konuldu Cumhuriyetin ilaniyla birlikte Beylerbeyi Sarayi Osmanli padisahlarinin mulkiyeti olmaktan cikti Hilafetin kaldirilmasini ongoren 3 Mart 1924 tarihli kanunun 9 maddesi uyarinca padisaha ait mulkler millilestirildi ve bu yerlerin yonetimi Turkiye Buyuk Millet Meclisine birakildi Bakanlar Kurulunun 8 Ocak 1925 tarih ve 1371 numarali kararnamesiyle Beylerbeyi Sarayi ile Dolmabahce Sarayi nin mulkiyeti Milli Saraylar adiyla korunmak uzere ayni yil kurulan Milli Saraylar Mudurlugu yonetimine devredildi Ilerleyen donemde kurumun yonetiminin gectigi Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanlik Divaninin 10 Temmuz 1964 tarihli karariyla ziyarete acilan saray Meclis Idare Amirliginin 14 Ocak 1971 tarih ve 36 sayili yazisiyla sabotaj ihtimaline dayanilarak ziyarete kapatildi 28 Mart 1981 tarih ve 1113 tarihli kararla saray tekrar ziyarete acilsa da bu donemlerde Mermer Kosk ziyaret edilebilen mekanlardan degildi Baskanlik Divaninin 3 Mayis 1985 tarih ve 55 sayili karariyla muze statusu alan saray onarimi tamamlanan Ahir Kosku ve Mermer Kosk ile birlikte 5 Temmuz 1985 te yeni statusuyle ziyarete acildi Kosk 2008 2011 yillari arasinda bir restorasyon gecirdi MimarisiDis Beylerbeyi Sarayi nin Set Bahceleri nin ucuncusunde bahcelerdeki buyuk havuzun arkasinda dorduncu bahceye gomulu bir noktada konumlanir Sicak havalarda serin bir mekan elde etme amaciyla duzenlendiginden oturu Serdab Kosku olarak da anilir Tugladan yapilan tek katli kagir koskun orta bolumu batiya bakan on cephesinde disari cikma yapar Tamami mermerle kapli on ve yan cephelerinde esit araliklarla yerlestirilmis tum cepheyi dolanan sacakliga kadar uzanan ve Toskana duzenindeki basliklara sahip pilasterler bulunur Plasterlerin arasinda iceriyi los ve serin tutma amaciyla cephe yuksekliginin alt yarisina kadar erisen ahsap dogramali pencereler yer alir Dikdortgen cerceveli pencerelerin her birinin uzerinde birer kornis bulunurken altindaki silmeler pilasterlerle bolunur Yapinin geriye cekili pozisyondaki odalarin batiya bakan cepheleri ile yan cephelerinde ikiser pencere konumlanir Cikma yapan kismin bati cephesinin orta ekseninde koskun giris kapisi ile her iki yaninda birer pencere yan yuzeylerinde ise birer pencere yer alir Dikdortgen cerceveli ahsap kapinin ustunde de penceredekilerle ayni kornis bulunur Yapinin mermerle kapli cephelerinin ust yarisinda kapi ve pencerelerin yukarisina denk gelecek sekilde dikdortgen cerceveli nisler vardir Koskun kapi ve pencere gibi ahsap isleri a aittir Ampir usluptaki dis cepheyi sanat tarihcisi Tarkan Okcuoglu dingin olarak nitelendirir Sivayla kapli arka cephesi duvarlarla sinirlandirilan ve cephe genisligi boyunca uzanan bir avluya acilir Koskun icindeki tuvaletler arka cephenin her iki kenarindan yapinin yari yuksekligine kadar cikma yapar Bu iki kismin yaninda aralik mekanlarindan avluya acilan birer kapi konumlanir Iki kapinin arasinda simetrik pozisyondaki uc pencere yer alir Kapi ve pencerelerin cercevelerini mermer sove ve lentolar olusturur Cephenin ust kismindaki daha kucuk boyutlarda ve mermer cerceveli uc pencere odalar ile salonun orta eksenlerinde konumlanir Catisi olmayan yapinin kursun kapli ve ahsaptan yapilan ortu sistemi parapetle cevrilidir Ic Salon Koskun plani Yapinin cikma yapan kismi boyunca bati dogu ekseninde uzanan dikdortgen planli bir salon yer alir Buranin merkezinde elips seklindeki bir havuz havuzun ortasinda ise prizmal bir kaidenin uzerinde yukselen ve yukariya dogru boyutlari kuculen uc canaktan olusan bir fiskiye vardir Fiskiyenin dilimli canaklarinin arasinda govdesinin uzerinde girland kabartmalar bulunur Bu fiskiye Dolmabahce Sarayi Harem i Humayun un denize bakan bahcesindeki fiskiyeyle ayni tasarima sahiptir Salonun dosemesi mermer duvarlari somaki taklidi sari stukoyla kaplidir Giris kismi disindaki duvarlar Iyon baslikli ikiser mermer pilasterle uce bolunur Pilasterlerin yivli yuzeyleri ucer yatay seritle dorder kisma ayrilir Yivlerin icindeki bitki motifleri ile yatay seritlerdeki suslemeler altin yaldizlidir Pilaster basliklarinin yukarisindaki kornis tum salonu dolanir Salondaki yedi pencere ile guney ve kuzey duvarlarinin dogu kismina yakin konumdaki odalara acilan birer kapi ic cephede de mermer sove ve lentolarla olusturulan yukarilarinda birer kornisin yer aldigi cercevelerin icindedir Farkli olarak Iyon baslikli iki yivli pilaster arasinda yer alan giris kapisinin ust sinirini bir sacaklik olusturur Yivler ile cercevedeki bazi ayrintilar altin yaldizlidir Kapi ve pencerelerdeki perde kornisleri ise gunumuzde varligini surdurmez Havuzun her iki yanindan cikan ve dosemenin oyulmasiyla olusturulan kanallar salonun yan cephe duvarlarinin ortasinda karsilikli olarak simetrik konumlanan birer selsebile baglanir Beyaz mermerden yapilan selsebiller kapidaki duzenin aynisini tasiyan pilasterler ve sacakla sinirlandirilan portik cerceveler icerisinde bulunur Disa cikma yapan kilit tasina sahip yuvarlak kemerli birer nise yerlesen selsebiller yukaridan asagiya dogru buyuyen uc sira halindeki beser canaktan meydana gelir Barok dilimli canaklarin dis yuzeyleri altin yaldizli akantus istiridye ve cicek motifleriyle bezelidir Selsebilin tepesinde ise kivrimli perde motifi bulunur Canaklarin en ustundeki uc acikliktan akan su kenarlari Barok dilimli birer tekneye oradan da salonun orasindaki havuza ulasir Koskun salonundan bir gorunum 1875 Tavan eteklerini cevreleyen bordurde yan yana siralanan yaprak motifleri islidir Bordurun yukarisinda yumurta frizi bulunurken onun uzerindeki her iki yuzu de bitki motifleriyle suslu kademeli cikma ise tavani cevreler Her bir pilasterin hizasindaki ikiser sus konsolunun uzerinde kademeli cikmaya kadar uzanan birer tabla yer alir Duvar ile tavanin birlestigi kisim akantus yapragi motifleriyle bezeli profilli citalarla kaplidir Beyaz lake uzerine yapilan altin yaldizli tavan suslemeleri Neobarok a donusen Ampir ozellikler tasir Tavanin orta ekseninde yan yana siralanan ve yumurta frizi seklindeki islemelerle bezeli citalarin olusturdugu uc dikdortgen panonun her bir kenarinda ayni citalarin olusturdugu birer yuvarlak madalyon vardir Bunlari akantus motifi islemeli daha genis citalarin olusturdugu dikdortgen bir cerceve cevreler Tavanin ortasindaki dikdortgen cercevenin merkezinde icerisinde akantus ile bunlarin uzerindeki aslan sureti motiflerinin islendigi bir madalyon konumlanir Madalyonun etrafi ise kivrim dal motifleriyle cevrilidir Tavandaki diger iki dikdortgen panoda mimari ogelerin su unsuru ile birlestirildigi on planda ise kugu tavus kusu ve ordek figurlerinin gosterildigi izlenimci yaklasimdaki birer tasvir yer alir Panolarin cevresindeki madalyonlarda ise cicek demeti tasvirleri vardir Dikdortgen panolarin her bir kosesinde kivrim dal motifleriyle olusturulan ve ust kisimlarinda birer aslan sureti figurunun yer aldigi kartuslarin icine muzik aleti tasvirleri yerlestirilmistir Madalyon ve kartuslar arasinda kalan kisimlar kivrim dal ile kafes orgu desenleriyle bezelidir Tum bu kompozisyonu cevreleyen cercevenin disinda tavanin koselerindeki L seklindeki cercevelerin icine arma tasvirleri bulunur Tavanin uzun kenarlarinin orta eksenindeki dikdortgen cerceveler uzun kenarlarinin orta eksenlerinden dairesel cikmalar yapar Bu cercevelerin birinde kis digerinde ise yaz mevsiminin konu alindigi geyikli manzara tasvirlerinin yer alir Arma ve manzara tasvirlerinin bulundugu cercevelerin disindaki kisimlar ise kivrim dal ve kafes orgu motifleriyle doldurulmustur Guney odasi Salonun guneyinde yer alan ve Sari Oda olarak anilan odaya kuzey duvarinin dogu kosesindeki kapidan giris yapilir Dogu bati dogrultusunda uzanan oda dikdortgen planlidir Bati ve guney duvarlarinda salonunkilerle ayni yapiya sahip ikiser pencere konumlanir Duvarlardaki kirmizi renkli somaki stukoyla kaplamasi ustten bir silmeyle sinirlandirilir Tavan eteklerindeki bordurlerin en altinda akantus motifi islenmis profilli citalar vardir Ustundeki bordurde geometrik sekiller ile bitki motiflerinden olusan Barok islemeler bulunur Bordurun yukarisinda yumurta frizi seklinde islemeli citalar konulmustur Tavani cevreleyen kademeli cikmanin yuzeyindeki islemeler salondakilerle ayniyken tavan kenarlarini dolanan citalarin uzeri de stilize yaprak motifleriyle bezelidir Uzeri islemeli ve altin yaldizli citalarla olusturulan cercevelerin yer aldigi tavanin merkezinde koseleri pahli dikdortgen bir cerceve vardir Bu cercevenin her bir kosesinde L uzun kenarlarinda ise dikdortgen seklindeki birer cerceve konumlanir Bu cercevelerin arasini acik yesil uzerine sari renkli cicek ve yaprak motiflerinin islendigi bordurler doldurur Merkezdeki cercevenin iki kisa kenarinda Barok ve Rokoko kartuslar icerisinde kirdaki ciftlik hayvanlarinin konu edildigi uslup ve teknik bakimdan salondakilere gore daha gec donem ozellikleri yansitan birer tasvir bulunur Tavanin merkezine denk gelen her iki tasvirin ortasinda kanat yapraklari isli bir madalyon vardir Madalyon ve tasvirlerin arasi ise petek deseni ve kivrim yaprak motifleriyle susludur Tavan koselerindeki L seklindeki cercevelerdeki birer Barok kartus icerisinde teknik ve uslup acisindan diger tasvirlerle ayni ozellikleri tasiyan av aletleri ile vurulmus av kuslari tasvirleri yer alir Tasvirler kivrim dal motifleriyle cevrelenir Diger iki dikdortgen cerceve icerisinde bir kaide uzerindeki vazodan dokulen pastel renkli birer cicek demeti tasviri vardir Tavandaki tum cercevelerin icindeki suslemeler beyaz lake uzerine sari ve acik mavi renklidir Odanin dogusundaki tuvalet ve aralik mekanlari diger duvarlara kiyasla daha ince duvarlarla ayrilir Bu duvardaki cift kanatli ahsap iki kapidan duvarin guney kesimindeki tuvalete kuzey kesimindeki ise aralik mekanina acilir Tuvalet mekani dogu bati dogrultusunda uzanan dikdortgen planli bir on bolumle bunun dogusundaki cephede disa tasma yapan kuzey guney dogrultusunda uzanan dikdortgen planli tuvalet hucresinden olusur On bolumun kuzey duvarindaki mermer lavabonun ayna tasi salondaki selsebillerin bulundugu portiklerle benzer yapidadir ve ustten akantus yapraklariyla taclandirilir Tek kanatli bir kapiyla girilen tuvalet hucresinin dogu ve kuzey duvarlarinin ust kisimlarinda mermer cerceveli boyuna dikdortgen birer pencere konumlanir Elips seklindeki kubbemsi bir tavani bulunan bolumde mermerden bir alaturka tuvalet vardir Tuvalet ile salon arasinda kuzey guney dogrultusunda uzanan dikdortgen planli aralik mekani konumlanir Mekanin dogu duvarinda ayni aksta yer alan cift kanatli ve daha buyuk boyutlu kapi koskun arka avlusuna acilir Aralik mekaninin zemini mermer doseliyken her iki mekanin duvar ve tavanlari sivalidir Kuzey odasi Mavi Oda olarak anilan salonun kuzeyindeki oda diger odayla simetrik yapida olup kapi ve pencere duzeni ile duvar kaplamalari aynidir Tavan eteklerindeki suslemeler de genis bordurdeki duzenlemedeki farkliliklar disinda diger odanin benzeridir Bu bordurdeki etek boyunca yukselen akantus yapragi motifleri ortalarindaki madalyonlarla birbirlerine baglanan ici bos oval kartuslarla ayrilir Tavandaki Ampir usluplu suslemelerin merkezinde akantus ve istiridye motifleriyle bezeli bir madalyon yer alir Tavanin kenarlarindaki dikdortgen cercevelerin madalyona bakan kenarlari orta kisimlarinda dairesel cikmalar yapar Bu cikma yapan kisimlardaki oval madalyonlar icerisinde yer alan dogal ortamdaki geyiklerin konu edildigi tasvirler uslup ve teknik acisindan guney odasindakilerden farkli ozelliktedir Dikdortgen cercevelerin kalan yerleri beyaz lake uzerine acik mavi renkteki kivrim yaprak motifleri ve cicek demeti tasvirleriyle bezelidir Tavanin koselerindeki kare cercevelere pastel renklerle islenen cicek demeti ve yapraklar arasindaki muzik aleti tasvirleri islenmistir Tavanin ortasindaki beyaz lakeli kisimda kisa dikdortgen cercevelerin cikma yapan kisimlarina bagli olarak ok yay kilic kalkan tufek ve sancaklarin goruldugu birer arma tasviri yer alir Altin yaldizli bir sehpa uzerine yerlestirilen armalar yanlarindaki bitki ile ustlerindeki girland tasvirleriyle cevrelenir Odanin dogusunda konumlanan tuvalet ve aralik mekanlarinin duzeni tuvalet hucresinin tavaninin duz olmasi ve lavabonun ayna tasinda Ampir ozellikli oval seklinde olmasi disinda guney odasiyla aynidir Notlar Serdab Osmanlicada sicak gunlerde kullanilmasi icin tasarlanan soguk mekan anlamina gelir KaynakcaOzel Batur Afife 1994 Beylerbeyi Sarayi Dunden Bugune Istanbul Ansiklopedisi 2 Turkiye Cumhuriyeti Kultur Bakanligi Tarih Vakfi ss 206 207 ISBN 9757306029 a b c d e f g h Goncu T Cengiz 2013 Bogazicinde bir Sahilsaray i Ferahfeza Beylerbeyi Sahilsarayi i Humayunu Istanbul Arastirmalari Yilligi Istanbul Istanbul Arastirmalari Enstitusu Yayinlari 2 205 214 ISSN 2147 2068 a b c d e f Okcuoglu Tarkan 1994 Serdab Kosku Dunden Bugune Istanbul Ansiklopedisi 6 Istanbul Turkiye Cumhuriyeti Kultur Bakanligi Tarih Vakfi ss 530 531 ISBN 9757306061 Kahraman Kemal 2019 Uskudar in kayip saraylari Milli Saraylar 17 103 121 19 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Aralik 2022 Pardoe Julia 1838 The Beatuies of the Bosphorus Ingilizce Londra George Virtue s 59 a b c d e Goncu Tuncay Cengiz 2006 Beylerbeyi Sarayi nin Insa Sureci Teskilati ve Kullanimi yuksek lisans Istanbul Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tarih Anabilim Dali s 98 a b Atalay Secen Emine 2011 Dolmabahce Sarayi ve Bayildim Bahceleri 19 Yuzyil Tasarim Ilkeleri ve Bitkisel Restitusyonu doktora Ankara Ankara Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Peyzaj Mimarligi Anabilim Dali ss 279 282 Madran Emre 1996 Cumhuriyet in ilk otuz yilinda 1920 1950 koruma alaninin orgutlenmesi Orta Dogu Teknik Universitesi Mimarlik Fakultesi Dergisi 16 1 2 59 97 a b Payzin Ziya 1977 Milli Saraylarimizin Temel Sorunlari Ankara Millet Meclisi Basimevi ss 8 13 Kuzucuoglu Alpaslan Hamdi 2011 Istanbul Beylerbeyi Sarayinda Risk Analizleri ve Koruyucu Tedbir Onerileri doktora Istanbul Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Tasinabilir Kultur Varliklarini Koruma ve Onarim Ana Bilim Dali Koruma Yenileme ve Restorasyon Bilim Dali s 12 a b Sozen Metin 1990 PDF Istanbul s 8 22 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Gulsun Hakan 1993 Beylerbeyi Sarayi TBMM Milli Saraylar Daire Baskanligi s 84 ISBN 9759533464 Dundar 2008 s 397 TBMM Baskanligi Idari Teskilati 2011 Yili Faaliyet Ṛaporu PDF Ankara Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanligi Idari Teskilati 2012 s 49 25 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Nisan 2023 Dundar 2008 s 396 a b Dundar 2008 ss 397 398 Dundar 2008 s 398 Dundar 2008 ss 398 399 401 a b Dundar 2008 s 399 Dundar 2008 ss 399 400 Dundar 2008 s 400 Dundar 2008 s 401 Dundar 2008 ss 401 402 Yum 1991 s 91 Dundar 2008 s 402 a b c Dundar 2008 s 403 Dundar 2008 ss 403 404 Yum 1991 s 92 GenelDundar Mesut 2008 Beylerbeyi Sarayi doktora Ankara Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Sanat Tarihi Anabilim Dali Yum Sule 1991 Milli Saraylar da Duvar ve Tavanlarda Yer Alan Doga ve Mimari Konulu Manzara Resimleri yuksek lisans Istanbul Istanbul Teknik Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu