Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moldova'daki Yahudilerin tarihi yüzyıllar öncesine dayanır. Besarabya Yahudileri bir süredir bölgede yaşamaktadır.
Besarabya Yahudileri
Erken tarih
- 1889: Toplam nüfusu 1,628,867 olan Besarabya'da 180,918 Yahudi vardı.
- 1897: 1,936,392 kişilik nüfusta Yahudi nüfusu 225,637'ye yükseldi.
- 1903: Kişinev'de 110,000 kişilik nüfusun %46'sını oluşturan 50,000 Yahudi bulunmaktaydı. Kırsal kesimlerde hiç bulunmazken büyük kentlerde 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılın başlarına kadar her zaman bir Yahudi varlığı mevcuttu. Sırf Kişinev'de 2000 öğrencisi bulunan 16 Yahudi okulu bulunmaktaydı.
- 16 Şubat 1903: Kişinev pogromu.
- 1920: Yahudi nüfusu yaklaşık 267,000 kişiye yükseldi.
- 1930: Romanya nüfus sayımına göre 270,000 Yahudi vardı.
Kişinev pogromu
1903'te zamanında Besarabya'ya bağlı olmayan Kişinev'in 37 km kuzeydoğusunda ve Dinyester nehrinin sol yakasındaki Dabossary kasabasında (Rumence: Dubasari) Michael Ribalenko ismimli Rus Hristiyan çocuğu öldürülmüş olarak bulundu. Çocuğun bir akrabası tarafından öldürüldüğü bilinmesine rağmen hükûmet bunu Yahudilerin dinleri gereği yaptığı duyurusunda bulundu. Kızgın güruhu tetikleyen kişi Rusça antisemit yazılarıyla bilinen "Bessarabian" gazetesinin editörü ve Ustrugov eyalet başkan yardımcısı 'dı. Yahudilere karşı kullanılan ve eski bir iftira olan Kan iftirası senaryosu düzenlendi. (Kan iftirası'na göre Yahudiler Hristiyan çocukları öldürüp kanlarını matsa yapımında kullanırlar).
Rivayete göre İçişleri bakanı ayaklanmanın durdurulmaması emrini verdi. Polisin araya girmemesiyle üç gün süren pogromda Yahudilerden 47'si (bazı kaynaklara göre 49) öldü, 92'si ağır ve 500'ü hafif yaralandı, 700 ev hasar gördü. Dünyanın diğer köşelerinden gelen tepkilere rağmen sadece iki kişi 5 ila 7 yıl ve yirmi iki kişi 1 ila 2 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Bu pogrom 20. yüzyılda eyalet bazında Yahudilere karşı yapılan ilk olay olarak kabul edilir. Bu olayla on binlerce Rus İmparatorluğunu terk edip ABD ve Filistin'e göç etti.
Aralarında 'nin de bulunduğu çoğu genç cemaatin korunması için çaba gösterdi.
Holokost
- 1941: Otto Ohlendorf kumandanlığında Alman gezici ölüm birlikleri Einsatzkommandolar Nazi SS'den getirilip Besarabya'ya sokuldu. Almanya'nın bölgeye girmesiyle buradan kaçmayan Yahudilerin ölmesindeki ana araçlardan biriydi.
- 8 Temmuz 1941: Romanya'nın zamanındaki lideri Ion Antonescu Bakanlar Konseyi önünde yaptığı açıklama:
- ...Aramızada da bulunabilecek bazı gelenekçilerin anlamama riskine rağmen, ben Besarabya ve Bukovina'daki Yahudi unsurların sınırların dışına atılmasından yani tehcirinden yanayım. Ayrıca, şu anda aramızda yeri olmayan Ukrayna unsurlarının da tehcirinden yanayım. Tarihte barbar olarak gözükmemiz umurumda değil. Roma İmparatorluğu da zamanında yapılması gereken barbar hareketlerde bulundu fakat bugün bile tarihin en büyük politik güçlerden biri olduğu kabul edilir. Bundan daha uygun bir zaman olmamıştır. Gerekirse makineli tüfeklerle vurun.
Ölüm birimleri Einsatzgruppe D, Alman Wehrmacht'a bağlı askeri olmayan özel birlikler ve Romanya ordularıyla birlikte Haziran-Temmuz 1941'de Transdinyester'e yapılan tehcirler sırasında bir ay gibi kısa bir sürede 10,000'den fazla kişiyi öldürdü. 1930 sayımına göre Besarabya'daki 207,000 Yahudinin yaklaşık üçye ikisi Sovyet orduları bölgeden çekilmeden evvel kaçtı. Besarabya ve Bukovina'dan 110,033 Yahudi, Romanya'nın askeri kontrolü altındaki Transdinyester'e sürüldü.
Gettolarda ve kamplarda birçok insan açlıktan ve sağlık koşullarının yetersizliğinden dolayı öldü; sağ kalanlardan bazıları ise Sovyetler 1944'te bölgeye girmeden hemen önce Nazilerce öldürüldü. Transdinyester'deki Romanya ordu yönetimi kayıtlarını sağlam şekilde tutmadı. Getto ve kampların açılışından 1943'ün ortalarına kadar geçen sürede kayıtlarda 59,392 kişinin öldüğü gözükmektedir. Bu kayıplar arasında her kökende insanlar bulunurken kampa gönderilirken ölenler, 1943'ün ortalarından 1944 baharına kadar geçen sürede ölenler ve Romanya ordularının Transdinyester'i kontrolü altına aldıktan hemen sonra ölenler kayıtlara geçmemiştir.
Moldova SSC'de Yahudiler
Moldova SSC'de Yahudi nüfusu 100,000 kadardı. 1980'lerde çoğu Yahudi İsrail'e göç etti.
Bağımsız Moldova
1993'ün sonunda Moldova'daki Yahudi nüfusu 15.000 kadardı ve aynı yıl bunların 2173'ü İsrail'e göç etti. Yahudilerin iki gazeteleri vardı; bunlar Rusça ve Yidiş dillerinde basılan Naş golos ve Undzer kol ("Sesimiz") gazeteleriydi.
Kaynakça
- ^ "The Stenograms of the Ministers' Council, Ion Antonescu's Government", vol. IV, July-September 1941 period, Bucharest, year 2000, page 57, Stenogramele şedinţelor Consiliului de Miniştri, Guvernarea Ion Antonescu, vol. IV, perioada iulie-septembrie 1941, Bucureşti, anul 2000, pagina 57
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Nisan 2010.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Moldova daki Yahudilerin tarihi yuzyillar oncesine dayanir Besarabya Yahudileri bir suredir bolgede yasamaktadir Besarabya YahudileriErken tarih Kisinev Yahudi cemaati tarafindan II Nikolay a sunulan Tora tomari 1914 1889 Toplam nufusu 1 628 867 olan Besarabya da 180 918 Yahudi vardi 1897 1 936 392 kisilik nufusta Yahudi nufusu 225 637 ye yukseldi 1903 Kisinev de 110 000 kisilik nufusun 46 sini olusturan 50 000 Yahudi bulunmaktaydi Kirsal kesimlerde hic bulunmazken buyuk kentlerde 18 yuzyilin sonu ve 19 yuzyilin baslarina kadar her zaman bir Yahudi varligi mevcuttu Sirf Kisinev de 2000 ogrencisi bulunan 16 Yahudi okulu bulunmaktaydi 16 Subat 1903 Kisinev pogromu 1920 Yahudi nufusu yaklasik 267 000 kisiye yukseldi 1930 Romanya nufus sayimina gore 270 000 Yahudi vardi Kisinev pogromu 1903 te zamaninda Besarabya ya bagli olmayan Kisinev in 37 km kuzeydogusunda ve Dinyester nehrinin sol yakasindaki Dabossary kasabasinda Rumence Dubasari Michael Ribalenko ismimli Rus Hristiyan cocugu oldurulmus olarak bulundu Cocugun bir akrabasi tarafindan olduruldugu bilinmesine ragmen hukumet bunu Yahudilerin dinleri geregi yaptigi duyurusunda bulundu Kizgin guruhu tetikleyen kisi Rusca antisemit yazilariyla bilinen Bessarabian gazetesinin editoru ve Ustrugov eyalet baskan yardimcisi di Yahudilere karsi kullanilan ve eski bir iftira olan Kan iftirasi senaryosu duzenlendi Kan iftirasi na gore Yahudiler Hristiyan cocuklari oldurup kanlarini matsa yapiminda kullanirlar Rivayete gore Icisleri bakani ayaklanmanin durdurulmamasi emrini verdi Polisin araya girmemesiyle uc gun suren pogromda Yahudilerden 47 si bazi kaynaklara gore 49 oldu 92 si agir ve 500 u hafif yaralandi 700 ev hasar gordu Dunyanin diger koselerinden gelen tepkilere ragmen sadece iki kisi 5 ila 7 yil ve yirmi iki kisi 1 ila 2 yil hapis cezasina carptirildi Bu pogrom 20 yuzyilda eyalet bazinda Yahudilere karsi yapilan ilk olay olarak kabul edilir Bu olayla on binlerce Rus Imparatorlugunu terk edip ABD ve Filistin e goc etti Aralarinda nin de bulundugu cogu genc cemaatin korunmasi icin caba gosterdi Holokost 1930 Nufus sayimina gore Buyuk Romanya da Yahudi nufusunun dagilimi 1941 Otto Ohlendorf kumandanliginda Alman gezici olum birlikleri Einsatzkommandolar Nazi SS den getirilip Besarabya ya sokuldu Almanya nin bolgeye girmesiyle buradan kacmayan Yahudilerin olmesindeki ana araclardan biriydi 8 Temmuz 1941 Romanya nin zamanindaki lideri Ion Antonescu Bakanlar Konseyi onunde yaptigi aciklama Aramizada da bulunabilecek bazi gelenekcilerin anlamama riskine ragmen ben Besarabya ve Bukovina daki Yahudi unsurlarin sinirlarin disina atilmasindan yani tehcirinden yanayim Ayrica su anda aramizda yeri olmayan Ukrayna unsurlarinin da tehcirinden yanayim Tarihte barbar olarak gozukmemiz umurumda degil Roma Imparatorlugu da zamaninda yapilmasi gereken barbar hareketlerde bulundu fakat bugun bile tarihin en buyuk politik guclerden biri oldugu kabul edilir Bundan daha uygun bir zaman olmamistir Gerekirse makineli tufeklerle vurun Olum birimleri Einsatzgruppe D Alman Wehrmacht a bagli askeri olmayan ozel birlikler ve Romanya ordulariyla birlikte Haziran Temmuz 1941 de Transdinyester e yapilan tehcirler sirasinda bir ay gibi kisa bir surede 10 000 den fazla kisiyi oldurdu 1930 sayimina gore Besarabya daki 207 000 Yahudinin yaklasik ucye ikisi Sovyet ordulari bolgeden cekilmeden evvel kacti Besarabya ve Bukovina dan 110 033 Yahudi Romanya nin askeri kontrolu altindaki Transdinyester e suruldu Gettolarda ve kamplarda bircok insan acliktan ve saglik kosullarinin yetersizliginden dolayi oldu sag kalanlardan bazilari ise Sovyetler 1944 te bolgeye girmeden hemen once Nazilerce olduruldu Transdinyester deki Romanya ordu yonetimi kayitlarini saglam sekilde tutmadi Getto ve kamplarin acilisindan 1943 un ortalarina kadar gecen surede kayitlarda 59 392 kisinin oldugu gozukmektedir Bu kayiplar arasinda her kokende insanlar bulunurken kampa gonderilirken olenler 1943 un ortalarindan 1944 baharina kadar gecen surede olenler ve Romanya ordularinin Transdinyester i kontrolu altina aldiktan hemen sonra olenler kayitlara gecmemistir Moldova SSC de YahudilerMoldova SSC de Yahudi nufusu 100 000 kadardi 1980 lerde cogu Yahudi Israil e goc etti Bagimsiz Moldova1993 un sonunda Moldova daki Yahudi nufusu 15 000 kadardi ve ayni yil bunlarin 2173 u Israil e goc etti Yahudilerin iki gazeteleri vardi bunlar Rusca ve Yidis dillerinde basilan Nas golos ve Undzer kol Sesimiz gazeteleriydi Kaynakca The Stenograms of the Ministers Council Ion Antonescu s Government vol IV July September 1941 period Bucharest year 2000 page 57 Stenogramele sedinţelor Consiliului de Ministri Guvernarea Ion Antonescu vol IV perioada iulie septembrie 1941 Bucuresti anul 2000 pagina 57 Arsivlenmis kopya 24 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Nisan 2010 Ayrica bakinizBesarabya Yahudileri Kisinev pogromu