Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü, kendisinin sağlığının 1937 yılından itibaren bozulmaya başlamasına müteakiben 10 Kasım 1938'de gerçekleşti. Ölümünün ardından, 21 Kasım 1938'de geçici olarak Ankara Etnografya Müzesi'ne konulan naaşı, 10 Kasım 1953'te kendisi için inşa edilmiş anıt mezar olan Anıtkabir'e nakledildi.
| Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü | |
|---|---|
 10 Kasım 1938 tarihli Kurun gazetesinin ilk sayfası | |
| Tarih | 10 Kasım 1938 |
| Saat | 09.05 |
| Konum | Dolmabahçe Sarayı Beşiktaş, İstanbul |
| Toprağa verme | 21 Kasım 1938 Etnografya Müzesi'ndeki geçici kabrine konulması 10 Kasım 1953 Anıtkabir'e nakli |
Hastalığı
Siroz teşhisi konulması
Mustafa Kemal Atatürk, 1938 başlarında iştahsızlık ve halsizlik hissetmeye başladı. Vücudunun çeşitli yerlerinde kaşıntılar meydana geliyor ve burun kanamaları güçlükle önleniyordu. Bu kaşıntıların Çankaya Köşkü'ndeki karıncalardan meydana geldiği öne sürüldü ve köşk ilaçlamaya alındı. Atatürk de özel bir kür tedavisi için Yalova Termal'e gönderildi. Termal Otel'de, 22 Ocak 1938 günü Atatürk'ü muayene eden Dr. Nihat Reşat Belger, karaciğer rahatsızlığından kuşkulandı ve Atatürk'e siroz teşhisi koydu. Doktor Belger'in mutlak surette perhiz yapmasını tavsiye ettiği Atatürk, Termal Otel'deki tedavisine bir süre daha devam etti, ancak doktorların bütün itirazlarına rağmen 1 Şubat 1938'de tedaviyi yarıda bırakarak Bursa'ya hareket etti.
Fransa'dan doktor getirtilmesi
Atatürk'ün sağlık durumunun ciddiyet göstermesi hükûmeti de telaşlandırdı ve Başbakan Celâl Bayar, Avrupa'dan iki hekim getirilmesini önerdi. Atatürk o günlerdeki Hatay Sorunu yüzünden hastalığının dışarıda duyulmasının iyi olmayacağını düşündüğünü belirterek bunu reddetti ancak Türk doktorların kapsamlı bir muayene yapmasını kabul etti. 6 Mart 1938 günü beş doktor Çankaya Köşkü'nde Atatürk'e bir konsültasyon yaptılar ve siroz hastalığı teşhisini yinelediler. Atatürk'ün kesinlikle alkol almaması gerektiğini söyleyerek yoğun çalışma temposunu da biraz düşürmesini istediler. Atatürk bu önerilere olumlu yanıt verdi. Bu muayeneden bir süre sonra Başbakan Celâl Bayar'ın tavsiyesi üzerine 'den Prof. Dr. Ankara'ya davet edildi. Noel Fiessinger, Atatürk'ü muayene etti ve diğer doktorların teşhis ve tavsiyeleriyle örtüşen bir tanı-tedavi ortaya koydu. İlk teşhisten sonra Fissinger, Atatürk'e "Efendim, büyük savaşlar kazanmış olabilirsiniz ancak bu olayda vaka sizsiniz ve ben de sizin komutanınızım, lütfen bu hususu unutmayınız" telkininde bulunmuştu. Fransız doktorun sözleri, tavsiyeleri ve tavırlarından memnun kalan Atatürk doktorun tavsiyelerini ciddi şekilde uygulamıştır.[]
Son kez Ankaralıların karşısına çıkışı
Atatürk'ün rahatsızlığı ve özellikle Avrupa'dan doktor getirtilmesi, dünyada geniş yankı buldu. Ölmek üzere olduğu ve siyasi mirasını kime bırakacağı yönündeki haberler üzerine Atatürk tüm dünyaya sağlıklı olduğunu göstermek isteyerek 19 Mayıs 1938 günü (Samsun'a çıkışının 19. yıldönümünde) Ankara Stadyumu'nda halkın karşısına çıktı. Bu, Ankaralıların karşısına son kez çıkışı oldu. Kutlamalar çok parlak geçti, o günün anısına Ankara Stadyumu'nun adı 19 Mayıs Stadyumu olarak değiştirildi.
Hatay gezisi ve İstanbul'a geçiş
Atatürk aynı gün törenden sonra, Hatay Sorunu ile ilgili olarak Mersin'e hareket etti ve daha sonra Adana'ya geçti. Yapılan askeri geçit törenleri ile ordunun başında olduğunu gösterdi. Bu törenler işe yaradı, dış basında çıkan hastalık ve "ölüyor" tarzı haberler kesildi. Ancak bu seyahat Atatürk'ün hastalığını iyiden iyiye artırmıştı. Atatürk 26 Mayıs 1938 günü son defa Ankara'dan ayrıldı, İstanbul'a hareket etti.
İstanbul'da 1 Haziran 1938'de Savarona Yatı'na geçti ve 25 Temmuz 1938'e kadar orada kaldı. Yaz sıcakları üzerine tekrar Dolmabahçe Sarayı'na döndü.
Vasiyeti
5 Eylül 1938 günü Atatürk vasiyetini yazdı ve bütün malvarlığını belirli şartlarla, genel başkanı olduğu Cumhuriyet Halk Partisi'ne bıraktı. Kız kardeşine, manevi çocuklarına ve İsmet İnönü'nün çocuklarına para yardımı yapılmasını belirtti. Ayrıca Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumuna da belirli miktarlarda yardım yapılmasını istedi.
6 Eylül 1938'de Fransız doktor Noel Fiessinger üçüncü defa İstanbul'a geldi. Atatürk'ün karnında biriken su iyice artmıştı. O gün Atatürk'ün karnından tam altı litre su alındı. Fakat buna karşılık Atatürk'ü daha da rahatlatmak için on iki litre su alındığı söylendi. 18 Eylül 1938'de Başbakan Celâl Bayar, Dolmabahçe Sarayı'na geldi ve dört yıllık ekonomik plan dosyasını sundu. Atatürk, ülke ekonomisi için çok önem taşıyan projelerin gerçekleştirilmesi için Türkiye'nin önünde en fazla üç yıl olduğunu, bir dünya savaşı çıkacağını ve bir an önce bu projelerin hayata geçirilmesini istedi.
Komaya girmesi
Hastalık giderek ilerliyordu ve Atatürk'ün karnında yeniden su toplanmıştı. Ekim ayında yeniden su alma işlemi yapıldı. İşlemin ardından 16 Ekim 1938 günü öğleden sonra Atatürk ağır bir komaya girdi. Hükûmet, ulusu Atatürk'ün sağlık durumundan haberdar etmek amacıyla 17 Ekim 1938'den itibaren Anadolu Ajansı aracılığı ile resmi tebliğler yayınlamaya başladı. Atatürk girdiği komadan 21 Ekim günü çıktı. Çok istemesine rağmen sağlık durumu elvermediği için 29 Ekim 1938 günü Ankara'da cumhuriyetin onbeşinci yıldönümü kutlamalarına katılamadı. Bayram nedeniyle Ankara'da düzenlenen törenlerde Türk Ordusu'na hitaben yazdığı konuşmasını Başbakan Celâl Bayar okudu. 29 Ekim akşamı Ankara'dan dönen Kuleli Askeri Lisesi öğrencileri Dolmabahçe Sarayı önünden geçerken sevgi gösterilerinde bulundular. Atatürk'ün TBMM beşinci dönem dördüncü yasama yılını açış konuşmasını da 1 Kasım 1938'de Başbakan Celâl Bayar okudu.
Ölümü
Son günler
Ölüm anında yanında bulunanlardan naklen;
Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak:
"Saat 18.00'den sonra yanından ayrılıp, günlük işlerimle meşgul olmak üzere büroma inmiştim; çok geçmeden fenalaştığını telefonla bildirdiler (saat 18.55). Telaşla hususî daireye koştum; yatak odasının iç içe olan iki kapısı arasındaki boşlukta Ali Kılıç duruyordu. Odaya girdiğim zaman Atatürk'ü şu vaziyette gördüm: Yatağın ortasında, iki elini yanlarına dayamış, oturuyor ve mütemadiyen öğürerek: "Allah kahretsin" diye söyleniyordu; ara sıra da hizmetçilerin tuttukları tasa koyu kahverengi bir mayi (pıhtılaşmış kan) çıkarıyordu.
Nöbetçi Doktor Abrevaya ile o sırada yetişen Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp kendisine yine bir taraftan bazı ilaçlar enjekte etmeye, bir taraftan da buz parçaları yutturmaya başladılar; bir aralık sağında bulunan tuvalet masası üzerindeki saate baktı; her halde iyi göremiyordu ki bana sordu:
"Saat kaç?.."
Cevap verdim: "7.00 Efendim."
Aynı suali bir iki defa daha tekrar etti, aynı cevabı verdim. Biraz sükûnet bulunca yatağa yatırdık; başucuna sokuldum:
"Biraz rahat ettiniz değil mi efendim?.." diye sordum.
"Evet!.." dedi.
Arkamdan Neşet Ömer İrdelp yanaşıp rica etti: "Dilinizi çıkarır mısınız efendim?"
Dilini ancak yarısına kadar çıkardı; Dr. İrdelp tekrar seslendi: "Lütfen biraz daha uzatınız!.." Nafile!.. Artık söyleneni anlayamıyordu; dilini uzatacağı yerde tekrar tamamen çekti; başını biraz sağa çevirerek Dr. İrdelp'e dikkatle baktı ve "Aleykümselam" dedi; son sözü bu oldu ve ikinci ponksiyondan tam 30 saat sonra komaya girdi"
9 Kasım günü ve gecesi bu ağır koma devam etti. Atatürk, 10 Kasım 1938 Perşembe sabahı saat 9'u 5 geçe, İstanbul Dolmabahçe Sarayı'nda öldü.
| Saat | Dakika | Derece | Nabız | Tansiyon | B. Abdest Mülahazat |
|---|---|---|---|---|---|
| 00 | 05 | Sonda ile (140) cc idrar alındı | |||
| 01 | 30 | 132 | 32 | ||
| 02 | 00 | 36,8 | 130 | 32 | Yarım balon oksijen verildi |
| 02 | 45 | 1 cc kâfur yağı | |||
| 03 | 30 | 135 | 38 | ||
| 03 | 30 | 37 | Fasıla ile oksijen | ||
| 04 | 30 | 38 koltuk altı | 37 | Fasıla ile oksijen | |
| 06 | 25 | 120 | 34 | Çok yumuşak teneffüs Çok yumuşak hırıltı | |
| 06 | 45 | 124 | 1 cc kâfur yağı | ||
| 07 | 00 | 124 | 32 | ||
| 07 | 45 | 37,7 | 126 | ||
| 08 | 05 | 1 cc kâfur yağı, serum Glycose irot. 500 cc | |||
| 08 | 25 | Verit dahilinde + 1/8 auabaine | |||
| 08 | 30 | 500 cc serum gliycose | |||
| 09 | 00 | 130 | 34 | ||
| 09 | 05 | Vefat etmişlerdir. Dr. Dr. Dr. Nihat Reşat Belger Dr. Abravaya Marmaralı Dr. Mim Kemal Öke |
Atatürk'ün ölümünün ertesi günü toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, Atatürk'ün silah arkadaşı ve 1937'ye kadar başbakanı olan Cumhuriyet Halk Partisi Malatya milletvekili İsmet İnönü'yü 348 milletvekilinin oy birliği ile Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci cumhurbaşkanlığına seçti.
Cenaze töreni
İlk başta dini bir cenaze töreninin yapılması öngörülmedi. Ancak sarayda birkaç gün kalan kız kardeşi Makbule Atadan, ağabeyinin cenazesi Ankara'ya nakledilmeden önce normalde olduğu gibi camide dini cenaze töreninin yapılması konusunda ısrar etti. Daha sonra, Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi tarafından cami dışında da İslami bir cenaze töreninin yapılabileceğine ikna edildi.
Cenaze namazı, 19 Kasım sabahı yerel saatle 08.10'da İslam Tetkikleri Enstitüsü Müdürü Ord. Prof. Mehmed Şerafeddin Yaltkaya tarafından geleneksel Arapça değil Türkçe olarak kılındı. Dini tören sırasında fotoğraflara izin verilmedi. Cenaze namazına kendisine yakın kişiler, bazı generaller, din görevlileri, saray görevlileri ve on beş yıl Atatürk'ün yanında görev yapan Hafız Binbaşı Yaşar Okur katıldı.
Katafalk
Ölüm belgesini imzalayanlardan Prof. Mehmet Kâmil Berk, Atatürk'ün çenesini ipek mendille, ayak başparmağını ise bandajla bağladı. Cenazesi erteleneceği için cenazesi, Ankara'daki Gülhane Askeri Tıp Akademisi'nden (GATA) bu amaçla gelen patolog Prof. Lütfi Aksu tarafından mumyalandı. Daha sonra, kız kardeşi Makbule Atadan, yüksek rütbeli hükûmet yetkilileri ve memurları ve diğer nüfuzlu kişiler saygılarını sunmak için belirli zamanlarda gelirken vücudu dinlenmeye alındı.
Atatürk'ün naaşı, ceviz ağacından çinko kaplı maun bir tabutun içine konmuştur. Bayraklı tabut 16 Kasım'da sarayın kabul salonuna bir katafalk üzerine yerleştirildi. Bruno Taut tarafından tasarlanan katafalkın her iki yanında, Kemalist ideolojinin altı sütununu simgeleyen üç yüksek meşale ile çevriliydi. Atatürk'ün naaşı, 19 Kasım'a kadar bu katafalkta tutuldu. On binlerce kişi Atatürk'ü son kez görmek için Dolmabahçe Sarayı'nı ziyaret etti. 17 Kasım 1938'de sarayda çıkan izdihamda 11 kişi öldü. Türkiye'nin 7. Cumhurbaşkanı Kenan Evren, o günlerde törenlerde görevli genç bir askerî öğrenci olduğunu ve gözlemlerini şöyle anlattı:
"İstanbul'da o büyük kurtarıcının katafalkı önünden geçmeyen insan kalmadı. Bu geçiş bir hafta devam etti. Cenazenin kaldırıldığı gün top arabasının hemen önünde okulumuz çelengini taşıyanlar arasında olduğum için top arabası geçerken yedisinden yetmişine bütün İstanbulluların çığlıklarını yakinen görebiliyordum. O manzarayı görmeyenlerin bunu tahayyül etmeleri bile mümkün değil. Ana caddeye açılan yollar, bütün binalar insan seli; yola taşmayı önlemek için itfaiye arabaları halkın üzerine su sıkıyor, halk yine de dağılmıyor. Hatta bir kısım kadın-erkek vatandaşlar göğüslerini açarak, 'Sık suyu. Öldürsen de gitmem.' diye haykırıyordu. Karaköy'den geçerken bir binanın üçüncü katındaki pencereden bir kadın kendisini top arabasının üzerine atacak iken yanındakiler geriye çekerek kurtardılar. Bu ne sevgi idi ya Rabbi! Bu ne bağlılıktı! Hangi devlet adamına böyle bir sevgi nasip olmuştur? Atatürk'e küfür eden, heykellerine saldıran o sapıklar, o yobazlar bu sahneleri görmediler."
Başkente götürülmesi
Atatürk'ün cenaze namazı 19 Kasım 1938 günü Dolmabahçe Sarayı'nda kıldırıldı. Cenaze aynı gün Yavuz Zırhlısı ile İzmit'e oradan da aynı günün akşamı 20.30'da Ankara'ya götürüldü. Ertesi gün (20 Kasım 1938) Ankara'da başta Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Meclis Başkanı Abdülhalik Renda, Başbakan Celal Bayar, hükûmet bakanları olmak üzere devlet erkânı tarafından karşılanan cenaze TBMM önünde hazırlanan katafalka konuldu. 21 Kasım 1938 günü yabancı devletlerden gelenlerin de katıldığı bir cenaze töreni ile Ankara Etnografya Müzesi'ndeki geçici kabrine konularak katafalkta kaldı. Aynı günün akşamı Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Atatürk üzerine bir radyo konuşması yaptı. Atatürk'ün naaşı Etnografya Müzesi'nde 4 ay katafalkta kaldıktan sonra, 31 Mart 1939'da defnedildi.
Anıtkabir'e nakli
Atatürk'ün anıt mezarı Anıtkabir'in yapımına 9 Ekim 1944'te başlandı ve inşası 1 Eylül 1953'te tamamlandı. 10 Kasım 1953'te Atatürk'ün cenazesi Ankara Etnografya Müzesi'nden alınarak, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın katıldığı bir törenle Anıtkabir'e getirildi. Orada konuşmasını yaptıktan sonra ebedi istirahatgâhına indirildi.
Mirası
PTT tarafından Atatürk'ün birinci ölüm yıldönümünde anma amacı ile, kurum tarihinin ilk blok pulu çıkarıldı. Değeri 100 kuruş olan bu blok pulda Atatürk'ün fraklı bir resmi vardır. Türkiye için pek çok pulun basılması işlemini gerçekleştiren İsviçre'de bulunan Courvoisier Matbaası'nda 100.000 adet basılan blokun, Atatürk'ün ölümünün birinci yıldönümü serisinin 10 Kasım'a yetişemeyen diğer 5 pulu ile birlikte satışa çıkartıldığı kabul edilmektedir.
Kaynakça
- ^ Can Dündar, Sarı Zeybek, Milliyet gazetesi, 1994, s:43-53
- ^ a.g.e., ss.63-72
- ^ a.g.e., s.73
- ^ (PDF). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2018.
- ^ . tekadamdevrimi.com. 23 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
- ^ Can Dündar a.g.e., s.103
- ^ Can Dündar a.g.e., s.95
- ^ a.g.e., s.113-120
- ^ . tekadamdevrimi.com. 22 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
- ^ a.g.e.,s:135-141
- ^ . tekadamdevrimi.com. 22 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
- ^ Soyak, Hasan Rıza (1973). Atatürk'ten Hatıralar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 771.
- ^ a.g.e., s.154
- ^ Seyfi Öngider (25 Ağustos 2006). "Çankaya'nın bütün adamları (2)". radikal.com.tr. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Şubat 2015.
- ^ . Hürriyet. 10 Kasım 1998. 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2011.
- ^ AzBuz. 8 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2011.
- ^ Young, Mitchell; Zuelow, Eric; Sturm, Andreas (2007). Nationalism in a global era: the persistence of nations. s. 96.
- ^ a b Wilson, Christopher S. (2015). Anıtkabir'in Ötesi: Atatürk'ün Mezar Mimarisi. Koç Üniversitesi Yayınları. s. 10. ISBN .
- ^ Boran, Tunç (Bahar 2011). "Atatürk'ün Cenaze Töreni: Yas ve Metanet" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 47. s. 500. 20 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Eylül 2019.
- ^ Kenan Evren'in Anıları 1. 20 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ağustos 2021.
- ^ . dosyalar.hurriyet.com.tr. 10 Kasım 1998. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2009.
- ^ "Atatürk Günlüğü Kasım 21". ataturktoday.com. 17 Şubat 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Şubat 2009.
- ^ Pulhan, Ali Nusret (1973). Pulhan Türk pulları kataloğu. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
Konuyla ilgili yayınlar
- Akçiçek, Eren (2005). Atatürk'ün Sağlığı, Hastalıkları ve Ölümü. İzmir: Güven Bilimsel Kitabevi. ISBN .
- Arar, Asım (1958). Son Günlerinde Atatürk. İstanbul: Selek Yayınları.
- Doğaner, Yasemin (Şubat 2010). "Millet Liderini Uğurluyor". Atatürk Dergisi. 4 (4): 45-64.
- Kutay, Cemal (1981). Atatürk'ün Son Günleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Leventoğlu, Mazhar (1968). Atatürk'ün Vasiyeti. İstanbul: Leventoğlu Yayınevi.
- Boran, Tunç (Bahar 2011). "Atatürk'ün Cenaze Töreni: Yas ve Metanet" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (47): 487-520. doi:10.1501/Tite_0000000334. 20 Eylül 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Eylül 2019.
- Sonyel, Salâhi R. (Ekim 1971). "İngiliz belgelerinin ışığı altında Atatürk'ün son günleri". Belleten. 35 (140). Türk Tarih Kurumu Yayınları. ss. 451-586.
- Şehsuvaroğlu, Bedi (1981). Atatürk'ün Sağlık Hayatı. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
- Uzun, Hakan (Bahar 2009). "Liderine ağlayan bir ulus: Atatürk'ün Ankara'daki cenaze töreni" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 35 (43). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü. ss. 531-553. ISSN 1303-5290. 10 Kasım 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- Ünaydın, Ruşen Eşref (1959). Atatürk'ün Hastalığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Dış bağlantılar
- Atatürk'ün Cenaze Töreni24 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (TBMM tutanak arşivi)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mustafa Kemal Ataturk un olumu kendisinin sagliginin 1937 yilindan itibaren bozulmaya baslamasina muteakiben 10 Kasim 1938 de gerceklesti Olumunun ardindan 21 Kasim 1938 de gecici olarak Ankara Etnografya Muzesi ne konulan naasi 10 Kasim 1953 te kendisi icin insa edilmis anit mezar olan Anitkabir e nakledildi Mustafa Kemal Ataturk un olumu10 Kasim 1938 tarihli Kurun gazetesinin ilk sayfasiTarih10 Kasim 1938 1938 11 10 Saat09 05KonumDolmabahce Sarayi Besiktas IstanbulTopraga verme21 Kasim 1938 Etnografya Muzesi ndeki gecici kabrine konulmasi 10 Kasim 1953 Anitkabir e nakliHastaligiSiroz teshisi konulmasi Mustafa Kemal Ataturk 1938 baslarinda istahsizlik ve halsizlik hissetmeye basladi Vucudunun cesitli yerlerinde kasintilar meydana geliyor ve burun kanamalari guclukle onleniyordu Bu kasintilarin Cankaya Kosku ndeki karincalardan meydana geldigi one suruldu ve kosk ilaclamaya alindi Ataturk de ozel bir kur tedavisi icin Yalova Termal e gonderildi Termal Otel de 22 Ocak 1938 gunu Ataturk u muayene eden Dr Nihat Resat Belger karaciger rahatsizligindan kuskulandi ve Ataturk e siroz teshisi koydu Doktor Belger in mutlak surette perhiz yapmasini tavsiye ettigi Ataturk Termal Otel deki tedavisine bir sure daha devam etti ancak doktorlarin butun itirazlarina ragmen 1 Subat 1938 de tedaviyi yarida birakarak Bursa ya hareket etti Fransa dan doktor getirtilmesi Ataturk un saglik durumunun ciddiyet gostermesi hukumeti de telaslandirdi ve Basbakan Celal Bayar Avrupa dan iki hekim getirilmesini onerdi Ataturk o gunlerdeki Hatay Sorunu yuzunden hastaliginin disarida duyulmasinin iyi olmayacagini dusundugunu belirterek bunu reddetti ancak Turk doktorlarin kapsamli bir muayene yapmasini kabul etti 6 Mart 1938 gunu bes doktor Cankaya Kosku nde Ataturk e bir konsultasyon yaptilar ve siroz hastaligi teshisini yinelediler Ataturk un kesinlikle alkol almamasi gerektigini soyleyerek yogun calisma temposunu da biraz dusurmesini istediler Ataturk bu onerilere olumlu yanit verdi Bu muayeneden bir sure sonra Basbakan Celal Bayar in tavsiyesi uzerine den Prof Dr Ankara ya davet edildi Noel Fiessinger Ataturk u muayene etti ve diger doktorlarin teshis ve tavsiyeleriyle ortusen bir tani tedavi ortaya koydu Ilk teshisten sonra Fissinger Ataturk e Efendim buyuk savaslar kazanmis olabilirsiniz ancak bu olayda vaka sizsiniz ve ben de sizin komutaninizim lutfen bu hususu unutmayiniz telkininde bulunmustu Fransiz doktorun sozleri tavsiyeleri ve tavirlarindan memnun kalan Ataturk doktorun tavsiyelerini ciddi sekilde uygulamistir kaynak belirtilmeli Son kez Ankaralilarin karsisina cikisi Ataturk un rahatsizligi ve ozellikle Avrupa dan doktor getirtilmesi dunyada genis yanki buldu Olmek uzere oldugu ve siyasi mirasini kime birakacagi yonundeki haberler uzerine Ataturk tum dunyaya saglikli oldugunu gostermek isteyerek 19 Mayis 1938 gunu Samsun a cikisinin 19 yildonumunde Ankara Stadyumu nda halkin karsisina cikti Bu Ankaralilarin karsisina son kez cikisi oldu Kutlamalar cok parlak gecti o gunun anisina Ankara Stadyumu nun adi 19 Mayis Stadyumu olarak degistirildi Hatay gezisi ve Istanbul a gecis Mustafa Kemal Ataturk son guney illeri seyahati sirasinda Adana da 24 Mayis 1938 Ataturk ayni gun torenden sonra Hatay Sorunu ile ilgili olarak Mersin e hareket etti ve daha sonra Adana ya gecti Yapilan askeri gecit torenleri ile ordunun basinda oldugunu gosterdi Bu torenler ise yaradi dis basinda cikan hastalik ve oluyor tarzi haberler kesildi Ancak bu seyahat Ataturk un hastaligini iyiden iyiye artirmisti Ataturk 26 Mayis 1938 gunu son defa Ankara dan ayrildi Istanbul a hareket etti Istanbul da 1 Haziran 1938 de Savarona Yati na gecti ve 25 Temmuz 1938 e kadar orada kaldi Yaz sicaklari uzerine tekrar Dolmabahce Sarayi na dondu Vasiyeti Ataturk un 5 Eylul 1938 gunu kaleme aldigi vasiyetnamesi 5 Eylul 1938 gunu Ataturk vasiyetini yazdi ve butun malvarligini belirli sartlarla genel baskani oldugu Cumhuriyet Halk Partisi ne birakti Kiz kardesine manevi cocuklarina ve Ismet Inonu nun cocuklarina para yardimi yapilmasini belirtti Ayrica Turk Dil Kurumu ve Turk Tarih Kurumuna da belirli miktarlarda yardim yapilmasini istedi 6 Eylul 1938 de Fransiz doktor Noel Fiessinger ucuncu defa Istanbul a geldi Ataturk un karninda biriken su iyice artmisti O gun Ataturk un karnindan tam alti litre su alindi Fakat buna karsilik Ataturk u daha da rahatlatmak icin on iki litre su alindigi soylendi 18 Eylul 1938 de Basbakan Celal Bayar Dolmabahce Sarayi na geldi ve dort yillik ekonomik plan dosyasini sundu Ataturk ulke ekonomisi icin cok onem tasiyan projelerin gerceklestirilmesi icin Turkiye nin onunde en fazla uc yil oldugunu bir dunya savasi cikacagini ve bir an once bu projelerin hayata gecirilmesini istedi Komaya girmesi Hastalik giderek ilerliyordu ve Ataturk un karninda yeniden su toplanmisti Ekim ayinda yeniden su alma islemi yapildi Islemin ardindan 16 Ekim 1938 gunu ogleden sonra Ataturk agir bir komaya girdi Hukumet ulusu Ataturk un saglik durumundan haberdar etmek amaciyla 17 Ekim 1938 den itibaren Anadolu Ajansi araciligi ile resmi tebligler yayinlamaya basladi Ataturk girdigi komadan 21 Ekim gunu cikti Cok istemesine ragmen saglik durumu elvermedigi icin 29 Ekim 1938 gunu Ankara da cumhuriyetin onbesinci yildonumu kutlamalarina katilamadi Bayram nedeniyle Ankara da duzenlenen torenlerde Turk Ordusu na hitaben yazdigi konusmasini Basbakan Celal Bayar okudu 29 Ekim aksami Ankara dan donen Kuleli Askeri Lisesi ogrencileri Dolmabahce Sarayi onunden gecerken sevgi gosterilerinde bulundular Ataturk un TBMM besinci donem dorduncu yasama yilini acis konusmasini da 1 Kasim 1938 de Basbakan Celal Bayar okudu OlumuAtaturk un olumunden sonra cekilen bir fotografi Dolmabahce Sarayi Ataturk un olumu ardindan tutulan rapor Istanbul Deniz MuzesiAtaturk un oldugu Dolmabahce Sarayi ndaki odasi Gunumuzde muze olarak kullanilmaktadir Cenaze toreni Istanbul 19 Kasim 1938Cenaze toreni Istanbul 19 Kasim 1938Cenaze toreni 21 Kasim 1938Cenaze toreni 21 Kasim 193825 Kasim 1938 de Ataturk un olumu munasebetiyle Arifiye nin Caybasi Fuadiye koyunde okunan mevlit sonrasi cekilen hatira fotografiSon gunler Olum aninda yaninda bulunanlardan naklen Cumhurbaskani Genel Sekreteri Hasan Riza Soyak Saat 18 00 den sonra yanindan ayrilip gunluk islerimle mesgul olmak uzere buroma inmistim cok gecmeden fenalastigini telefonla bildirdiler saat 18 55 Telasla hususi daireye kostum yatak odasinin ic ice olan iki kapisi arasindaki boslukta Ali Kilic duruyordu Odaya girdigim zaman Ataturk u su vaziyette gordum Yatagin ortasinda iki elini yanlarina dayamis oturuyor ve mutemadiyen ogurerek Allah kahretsin diye soyleniyordu ara sira da hizmetcilerin tuttuklari tasa koyu kahverengi bir mayi pihtilasmis kan cikariyordu Nobetci Doktor Abrevaya ile o sirada yetisen Prof Dr Neset Omer Irdelp kendisine yine bir taraftan bazi ilaclar enjekte etmeye bir taraftan da buz parcalari yutturmaya basladilar bir aralik saginda bulunan tuvalet masasi uzerindeki saate bakti her halde iyi goremiyordu ki bana sordu Saat kac Cevap verdim 7 00 Efendim Ayni suali bir iki defa daha tekrar etti ayni cevabi verdim Biraz sukunet bulunca yataga yatirdik basucuna sokuldum Biraz rahat ettiniz degil mi efendim diye sordum Evet dedi Arkamdan Neset Omer Irdelp yanasip rica etti Dilinizi cikarir misiniz efendim Dilini ancak yarisina kadar cikardi Dr Irdelp tekrar seslendi Lutfen biraz daha uzatiniz Nafile Artik soyleneni anlayamiyordu dilini uzatacagi yerde tekrar tamamen cekti basini biraz saga cevirerek Dr Irdelp e dikkatle bakti ve Aleykumselam dedi son sozu bu oldu ve ikinci ponksiyondan tam 30 saat sonra komaya girdi 9 Kasim gunu ve gecesi bu agir koma devam etti Ataturk 10 Kasim 1938 Persembe sabahi saat 9 u 5 gece Istanbul Dolmabahce Sarayi nda oldu Saat Dakika Derece Nabiz Tansiyon B Abdest Mulahazat00 05 Sonda ile 140 cc idrar alindi01 30 132 3202 00 36 8 130 32 Yarim balon oksijen verildi02 45 1 cc kafur yagi03 30 135 3803 30 37 Fasila ile oksijen04 30 38 koltuk alti 37 Fasila ile oksijen06 25 120 34 Cok yumusak teneffus Cok yumusak hirilti06 45 124 1 cc kafur yagi07 00 124 3207 45 37 7 12608 05 1 cc kafur yagi serum Glycose irot 500 cc08 25 Verit dahilinde 1 8 auabaine08 30 500 cc serum gliycose09 00 130 3409 05 Vefat etmislerdir Dr Dr Dr Nihat Resat Belger Dr Abravaya Marmarali Dr Mim Kemal Oke Ataturk un olumunun ertesi gunu toplanan Turkiye Buyuk Millet Meclisi Ataturk un silah arkadasi ve 1937 ye kadar basbakani olan Cumhuriyet Halk Partisi Malatya milletvekili Ismet Inonu yu 348 milletvekilinin oy birligi ile Turkiye Cumhuriyeti nin ikinci cumhurbaskanligina secti Cenaze toreni Vikikaynak ta Ebedi Sefimiz Ataturkun Istanbul ve Ankaradaki Cenaze Toreni Albumu ile ilgili metin bulabilirsiniz Ilk basta dini bir cenaze toreninin yapilmasi ongorulmedi Ancak sarayda birkac gun kalan kiz kardesi Makbule Atadan agabeyinin cenazesi Ankara ya nakledilmeden once normalde oldugu gibi camide dini cenaze toreninin yapilmasi konusunda israr etti Daha sonra Diyanet Isleri Baskani Rifat Borekci tarafindan cami disinda da Islami bir cenaze toreninin yapilabilecegine ikna edildi Cenaze namazi 19 Kasim sabahi yerel saatle 08 10 da Islam Tetkikleri Enstitusu Muduru Ord Prof Mehmed Serafeddin Yaltkaya tarafindan geleneksel Arapca degil Turkce olarak kilindi Dini toren sirasinda fotograflara izin verilmedi Cenaze namazina kendisine yakin kisiler bazi generaller din gorevlileri saray gorevlileri ve on bes yil Ataturk un yaninda gorev yapan Hafiz Binbasi Yasar Okur katildi Katafalk Olum belgesini imzalayanlardan Prof Mehmet Kamil Berk Ataturk un cenesini ipek mendille ayak basparmagini ise bandajla bagladi Cenazesi ertelenecegi icin cenazesi Ankara daki Gulhane Askeri Tip Akademisi nden GATA bu amacla gelen patolog Prof Lutfi Aksu tarafindan mumyalandi Daha sonra kiz kardesi Makbule Atadan yuksek rutbeli hukumet yetkilileri ve memurlari ve diger nufuzlu kisiler saygilarini sunmak icin belirli zamanlarda gelirken vucudu dinlenmeye alindi Ataturk un naasi ceviz agacindan cinko kapli maun bir tabutun icine konmustur Bayrakli tabut 16 Kasim da sarayin kabul salonuna bir katafalk uzerine yerlestirildi Bruno Taut tarafindan tasarlanan katafalkin her iki yaninda Kemalist ideolojinin alti sutununu simgeleyen uc yuksek mesale ile cevriliydi Ataturk un naasi 19 Kasim a kadar bu katafalkta tutuldu On binlerce kisi Ataturk u son kez gormek icin Dolmabahce Sarayi ni ziyaret etti 17 Kasim 1938 de sarayda cikan izdihamda 11 kisi oldu Turkiye nin 7 Cumhurbaskani Kenan Evren o gunlerde torenlerde gorevli genc bir askeri ogrenci oldugunu ve gozlemlerini soyle anlatti Istanbul da o buyuk kurtaricinin katafalki onunden gecmeyen insan kalmadi Bu gecis bir hafta devam etti Cenazenin kaldirildigi gun top arabasinin hemen onunde okulumuz celengini tasiyanlar arasinda oldugum icin top arabasi gecerken yedisinden yetmisine butun Istanbullularin cigliklarini yakinen gorebiliyordum O manzarayi gormeyenlerin bunu tahayyul etmeleri bile mumkun degil Ana caddeye acilan yollar butun binalar insan seli yola tasmayi onlemek icin itfaiye arabalari halkin uzerine su sikiyor halk yine de dagilmiyor Hatta bir kisim kadin erkek vatandaslar goguslerini acarak Sik suyu Oldursen de gitmem diye haykiriyordu Karakoy den gecerken bir binanin ucuncu katindaki pencereden bir kadin kendisini top arabasinin uzerine atacak iken yanindakiler geriye cekerek kurtardilar Bu ne sevgi idi ya Rabbi Bu ne baglilikti Hangi devlet adamina boyle bir sevgi nasip olmustur Ataturk e kufur eden heykellerine saldiran o sapiklar o yobazlar bu sahneleri gormediler Baskente goturulmesi Ataturk un cenaze namazi 19 Kasim 1938 gunu Dolmabahce Sarayi nda kildirildi Cenaze ayni gun Yavuz Zirhlisi ile Izmit e oradan da ayni gunun aksami 20 30 da Ankara ya goturuldu Ertesi gun 20 Kasim 1938 Ankara da basta Cumhurbaskani Ismet Inonu Meclis Baskani Abdulhalik Renda Basbakan Celal Bayar hukumet bakanlari olmak uzere devlet erkani tarafindan karsilanan cenaze TBMM onunde hazirlanan katafalka konuldu 21 Kasim 1938 gunu yabanci devletlerden gelenlerin de katildigi bir cenaze toreni ile Ankara Etnografya Muzesi ndeki gecici kabrine konularak katafalkta kaldi Ayni gunun aksami Cumhurbaskani Ismet Inonu Ataturk uzerine bir radyo konusmasi yapti Ataturk un naasi Etnografya Muzesi nde 4 ay katafalkta kaldiktan sonra 31 Mart 1939 da defnedildi Anitkabir e nakli Ataturk un Anitkabir deki lahdi Ataturk un anit mezari Anitkabir in yapimina 9 Ekim 1944 te baslandi ve insasi 1 Eylul 1953 te tamamlandi 10 Kasim 1953 te Ataturk un cenazesi Ankara Etnografya Muzesi nden alinarak Cumhurbaskani Celal Bayar in katildigi bir torenle Anitkabir e getirildi Orada konusmasini yaptiktan sonra ebedi istirahatgahina indirildi MirasiPTT tarafindan Ataturk un birinci olum yildonumunde anma amaci ile kurum tarihinin ilk blok pulu cikarildi Degeri 100 kurus olan bu blok pulda Ataturk un frakli bir resmi vardir Turkiye icin pek cok pulun basilmasi islemini gerceklestiren Isvicre de bulunan Courvoisier Matbaasi nda 100 000 adet basilan blokun Ataturk un olumunun birinci yildonumu serisinin 10 Kasim a yetisemeyen diger 5 pulu ile birlikte satisa cikartildigi kabul edilmektedir Kaynakca Can Dundar Sari Zeybek Milliyet gazetesi 1994 s 43 53 a g e ss 63 72 a g e s 73 PDF 20 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2018 tekadamdevrimi com 23 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Subat 2015 Can Dundar a g e s 103 Can Dundar a g e s 95 a g e s 113 120 tekadamdevrimi com 22 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Subat 2015 a g e s 135 141 tekadamdevrimi com 22 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Subat 2015 Soyak Hasan Riza 1973 Ataturk ten Hatiralar Istanbul Yapi Kredi Yayinlari s 771 a g e s 154 Seyfi Ongider 25 Agustos 2006 Cankaya nin butun adamlari 2 radikal com tr 17 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Subat 2015 Hurriyet 10 Kasim 1998 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2011 AzBuz 8 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Nisan 2011 Young Mitchell Zuelow Eric Sturm Andreas 2007 Nationalism in a global era the persistence of nations s 96 a b Wilson Christopher S 2015 Anitkabir in Otesi Ataturk un Mezar Mimarisi Koc Universitesi Yayinlari s 10 ISBN 9786055250485 Boran Tunc Bahar 2011 Ataturk un Cenaze Toreni Yas ve Metanet PDF Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi 47 s 500 20 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Eylul 2019 Kenan Evren in Anilari 1 20 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Agustos 2021 dosyalar hurriyet com tr 10 Kasim 1998 17 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2009 Ataturk Gunlugu Kasim 21 ataturktoday com 17 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Subat 2009 Pulhan Ali Nusret 1973 Pulhan Turk pullari katalogu 27 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Subat 2020 Konuyla ilgili yayinlarAkcicek Eren 2005 Ataturk un Sagligi Hastaliklari ve Olumu Izmir Guven Bilimsel Kitabevi ISBN 9756240059 Arar Asim 1958 Son Gunlerinde Ataturk Istanbul Selek Yayinlari Doganer Yasemin Subat 2010 Millet Liderini Ugurluyor Ataturk Dergisi 4 4 45 64 Kutay Cemal 1981 Ataturk un Son Gunleri Istanbul Bogazici Yayinlari Leventoglu Mazhar 1968 Ataturk un Vasiyeti Istanbul Leventoglu Yayinevi Boran Tunc Bahar 2011 Ataturk un Cenaze Toreni Yas ve Metanet PDF Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu 47 487 520 doi 10 1501 Tite 0000000334 20 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Eylul 2019 Sonyel Salahi R Ekim 1971 Ingiliz belgelerinin isigi altinda Ataturk un son gunleri Belleten 35 140 Turk Tarih Kurumu Yayinlari ss 451 586 Sehsuvaroglu Bedi 1981 Ataturk un Saglik Hayati Istanbul Hurriyet Yayinlari Uzun Hakan Bahar 2009 Liderine aglayan bir ulus Ataturk un Ankara daki cenaze toreni PDF Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi 35 43 Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu ss 531 553 ISSN 1303 5290 10 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Mart 2020 Unaydin Rusen Esref 1959 Ataturk un Hastaligi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari Dis baglantilarAtaturk un Cenaze Toreni24 Subat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde TBMM tutanak arsivi