Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Musul Sorunu, Osmanlı Devleti'ne bağlı Musul Vilayeti'nin toprak sorunudur.
I. Dünya Savaşı'ndan önce Osmanlı hakimiyetindeki Musul ve çevresi petrol varlığı sebebiyle, İngiltere, Fransa, Almanya arasında rekabet konusu oldu. Bölge, 1916 tarihli Sykes-Picot Antlaşması ile Fransa'ya bırakılmıştı. Nisan 1920 San Remo Konferansında Fransa, kendisini Orta Doğu'daki menfaatlerini desteklemesi sebebiyle, Musul bölgesini İngiltere'ye bıraktı. İngiltere bölgedeki Hristiyanların güvenliği, İngiliz savaş esirlerine kötü muamele edilmesi gibi sebepler ile Mondros Mütarekesinin 7. maddesine göre Musul'un kendilerine terk edilmesini istediler. Musul'da yerleşik Osmanlı 6. Ordusu Komutanı Ali İhsan Paşa şehri İngilizlere terk etmemek için istifa etti. Yerine Gelen Binbaşı Halit Akmansü İstanbul'dan aldığı emri yerine getirerek Musul'u boşalttı. 15 Kasım 1918 tarihinde İngiliz askerleri Musul'a asker çıkarıp işgal ettiler.
Mondros Mütarekesi ve Ali İhsan Paşa (Sabis)
Mondros Mütarekesi gereğince İtilaf devletleri'ne güvenlikleri gereği istedikleri yerleri işgal etme yetkisi tanınıyordu. 30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandığında Musul ve çevresi henüz Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki Türk birliklerinin idaresindeydi. Ateşkesten sonra İngilizler, Musul ve Zaho'daki sivil Hristiyanların topluca öldürüldüğünü iddia ederek Türk birliklerinin Musul'u terk etmesini istediler. Ali İhsan Sabis Paşa, bu isteği reddetti ancak Suriye cephesinde Yıldırım Orduları grubunun Şam'dan sonra Halep'te de İngilizlere yenilip Adana'ya kadar çekilmesi neticesinde demiryolu ikmal hatlarının kesilmesi üzerine ve İstanbul hükûmetinin de bu yolda emir vermesinden sonra Musul'u bırakıp Nusaybin'e kadar çekildi. İngiliz askerleri hiçbir direnişle karşılaşmadan Musul'a girdiler. İstanbul'dan benzer bir emir Mustafa Kemal Paşa'ya da Çukurova bölgesini terketmesi için gelmişse de Mustafa Kemal Paşa Adana'yı boşaltmamış ve Harbiye Nezaretiyle yaptığı telgraflaşmalarda emrin kanunsuz olduğunu söyleyerek emre direnmişti. Harbiye nezareti, kendisini görevden alıp karargaha çağırdığında ordunun bir kısmı silahlarını halka dağıtarak düşman eline geçmesine mani olmuştu. Bazı silahlar ise, Anadolu'da bir düşman direnişinde kullanılmak üzere Teşkilat-ı Mahsusa elemanları tarafından daha güvenli olan doğu cephesine taşındı.
Kürdistan Kralı Mahmut Berzenci ve "Özdemir" müfrezesinin girişimi
Eylül 1922 - Temmuz 1924 yıllarında Iraklı Kürtler Süleymaniye merkezli yarı bağımsız Kürdistan Krallığı devletini kurmaya teşebbüs ettiler. Şeyh Mahmut Berzenci, Kürdistan Krallığı'nın kralı olarak kendisini ilan etti.Sevr Antlaşması'ndan sonra, Süleymaniye ile bütün bölge Birleşik Krallık yüksek komiserliğinin denetimi altına girdi. Eylül 1922'de Özdemir müfrezesinin İran'a çekilmesinden sonra, Birleşik Krallık Şeyh Mahmut Berzenci'yi vali olarak tayin etti. Şeyh Mahmut Berzenci Kasım'da tekrar kendisini Kürdistan Krallığı'nın kralı olarak ilan etti. Lozan Antlaşması'ndan sonra Birleşik Krallık yüksek komiserliği, Irak'ın bütün bölgelerini birleştirmek isteyince Şeyh Mahmut Berzenci buna karşı çıktı. Mahmut Berzenci ve hükûmetin teslim olmaması üzerine, Birleşik Krallık Hava Kuvvetleri Süleymaniye ve çevresini bombaladı ve bölge'de çatışmalar meydana geldi. 24 Temmuz 1924 yılında kesin olarak Birleşik Krallık Mezopotamya Mandası'na bağlanmıştır.
"Musul Harekâtı" planı ve Cafer Tayyar Paşa (Eğilmez)
1924 yılında Mustafa Kemal Musul'a asker göndermeyi ve bölgeden İngiliz'leri çıkarmayı planlıyordu.[] İngilizlerin desteklediği Yunan ordusu 150-200 bin askerini ve silahlarının %70 ini Anadolu'da bırakarak kaçmıştı. İngiltere'de Lloyd George hükûmeti istifa etmek zorunda kalmıştı ve Musul'da Türk ordusu karşısında direnmeleri mümkün değildi. Ancak Doğu Anadolu Bölgesi'nde ilk önce Nasturi Ayaklanması daha sonra Şeyh Said İsyanı çıktığı için harekât yapılamadı. Musul için hazırlanan kuvvetler çıkan isyanları güçlükle bastırabildi.
Türk-İngiliz ilişkileri
Musul Mondros Mütarekesi'nin 7. maddesine dayanılarak 15 Kasım 1918 tarihinde İngiliz Askerleri tarafından işgal edildi. Birinci Dünya Savaşı sonunda Türk Askerlerinin kontrolü altında kalan bir bölge olduğundan, Türkiye Cumhuriyeti Musul vilayetinin milli sınırları arasında olduğunu açıklamıştı. Lozan Konferansında Musul konusunda bir karara varılamamış ancak bir yıl sonra İngiltere ve Türkiye arasında görüşmeler ile çözülmesine karar alındı. Konferans başladığı sırada İngiliz askerlerinin işgali altında olmayan bölgelerde bir ayaklanma çıkması üzerine İngiliz Ordu birlikleri Süleymaniye kentini top ateşi altına alarak işgal etti. Türkiye işgali protesto etti. Ayrıca Türkiye, kendisine karşı silahlı saldırıda bulunan Asuri kabileleri İngiltere'nin silahlandırdığını öne sürüyordu.
19 Mayıs 1924 tarihinde Türkiye ve İngiltere arasında İstanbul Konferansı düzenlendi. Konferansta Türk tarafı Musul'un tarihi olarak daima Osmanlı toprağı kaldığını ve Birinci Dünya Savaşı sonunda da bu durumun değişmediğini, vilayetin nüfusunun üçte ikisinin Müslüman Türk ve Kürtlerden oluştuğu bu durumda tarihi, askeri ve etnik gerekçelere göre Musulun Türkiye sınırları içinde olması gerektiğini savundu. İngiliz tarafı Türk Devletinin isteğini kesinlikle reddetmesi üzerine İstanbul Konferansı dağıldı. Anlaşmazlık, Milletler Cemiyeti'ne götürüldü. Burada Türk tarafı İstanbul Konferansındaki tezlerini tekrarladı ve referandum (genel halkoylaması) yapılmasını istedi. İngiltere bölge halkının bilinçsiz olduğunu bildirerek plebisit isteğini de reddetti. Konuyu araştırmak için Milletler Cemiyeti'nde bir komisyon kuruldu ve çözümlenemedi.
Dipnotlar
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- ^ "Kerkük-Musul Sorunu" (PDF). Kardaşlık Dergisi. Kerkük Vakfı. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020.
- ^ a b Ana Britanicca Ansiklopedisi, Musul Maddesi
- ^ a b Büyük Oyunun Eski Perdesi, Doğu Güneydoğu ve Musul Üçgeni, (1918-1923) Yaşar Ertürk[]
- ^ a b c d (1975). İstiklal Mahkemeleri. Bilgi.
Konu için bak.: Mehmet Gönlübol ve Cem Sar Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, İstanbul, 1963. Ali Naci Karacan, Lozan, İkinci Baskı, İstanbul, 1971. Yusuf Hikmet Bayur, Yeni Türkiye'nin Harici Siyaseti, İstanbul, 1935. Salâhi R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politikası, TTK yay., Ankara, 1986
- ^ a b (PDF). 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2009.
- ^ Prince, J. (1993), "A Kurdish State in Iraq" in Current History, January.
- ^ Fatah, R. (2005) Mustafa Pasha Yamolki: his life and role in the Kurdish nationalist movement
- ^ Baybars a.g.e. s. 217
Kitap
- İsmet Demir: Musul-Kerkük ile ilgili arşiv belgeleri : (1525 - 1919). Başbakanlık Basımevi, Ankara 1993, , S. 734.
- Mim Kemâl Öke: Belgelerle Türk-İngiliz ilişkilerinde Musul ve Kürdistan sorunu, 1918 - 1926. Türk Kültürünü Araştırma Enst., Ankara 1992, , S. 208.
Dış bağlantılar
- Musul-Kerkük ile İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919)15 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kuzey Irak ve Kürtler[]
- https://www.academia.edu/36858668/Kardaslik_-_Kerkuk_Musul_Sorunu.pdf18 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Musul Sorunu Osmanli Devleti ne bagli Musul Vilayeti nin toprak sorunudur I Dunya Savasi ndan once Osmanli hakimiyetindeki Musul ve cevresi petrol varligi sebebiyle Ingiltere Fransa Almanya arasinda rekabet konusu oldu Bolge 1916 tarihli Sykes Picot Antlasmasi ile Fransa ya birakilmisti Nisan 1920 San Remo Konferansinda Fransa kendisini Orta Dogu daki menfaatlerini desteklemesi sebebiyle Musul bolgesini Ingiltere ye birakti Ingiltere bolgedeki Hristiyanlarin guvenligi Ingiliz savas esirlerine kotu muamele edilmesi gibi sebepler ile Mondros Mutarekesinin 7 maddesine gore Musul un kendilerine terk edilmesini istediler Musul da yerlesik Osmanli 6 Ordusu Komutani Ali Ihsan Pasa sehri Ingilizlere terk etmemek icin istifa etti Yerine Gelen Binbasi Halit Akmansu Istanbul dan aldigi emri yerine getirerek Musul u bosaltti 15 Kasim 1918 tarihinde Ingiliz askerleri Musul a asker cikarip isgal ettiler Mondros Mutarekesi ve Ali Ihsan Pasa Sabis Ali Ihsan Pasa Dadayli Halid Bey ve Birlesik Krallik temsilcileri Kuzey Irak Kasim 1918 Mondros Mutarekesi geregince Itilaf devletleri ne guvenlikleri geregi istedikleri yerleri isgal etme yetkisi taniniyordu 30 Ekim 1918 de Mondros Mutarekesi imzalandiginda Musul ve cevresi henuz Ali Ihsan Sabis Pasa komutasindaki Turk birliklerinin idaresindeydi Ateskesten sonra Ingilizler Musul ve Zaho daki sivil Hristiyanlarin topluca olduruldugunu iddia ederek Turk birliklerinin Musul u terk etmesini istediler Ali Ihsan Sabis Pasa bu istegi reddetti ancak Suriye cephesinde Yildirim Ordulari grubunun Sam dan sonra Halep te de Ingilizlere yenilip Adana ya kadar cekilmesi neticesinde demiryolu ikmal hatlarinin kesilmesi uzerine ve Istanbul hukumetinin de bu yolda emir vermesinden sonra Musul u birakip Nusaybin e kadar cekildi Ingiliz askerleri hicbir direnisle karsilasmadan Musul a girdiler Istanbul dan benzer bir emir Mustafa Kemal Pasa ya da Cukurova bolgesini terketmesi icin gelmisse de Mustafa Kemal Pasa Adana yi bosaltmamis ve Harbiye Nezaretiyle yaptigi telgraflasmalarda emrin kanunsuz oldugunu soyleyerek emre direnmisti Harbiye nezareti kendisini gorevden alip karargaha cagirdiginda ordunun bir kismi silahlarini halka dagitarak dusman eline gecmesine mani olmustu Bazi silahlar ise Anadolu da bir dusman direnisinde kullanilmak uzere Teskilat i Mahsusa elemanlari tarafindan daha guvenli olan dogu cephesine tasindi Kurdistan Krali Mahmut Berzenci ve Ozdemir mufrezesinin girisimiEylul 1922 Temmuz 1924 yillarinda Irakli Kurtler Suleymaniye merkezli yari bagimsiz Kurdistan Kralligi devletini kurmaya tesebbus ettiler Seyh Mahmut Berzenci Kurdistan Kralligi nin krali olarak kendisini ilan etti Sevr Antlasmasi ndan sonra Suleymaniye ile butun bolge Birlesik Krallik yuksek komiserliginin denetimi altina girdi Eylul 1922 de Ozdemir mufrezesinin Iran a cekilmesinden sonra Birlesik Krallik Seyh Mahmut Berzenci yi vali olarak tayin etti Seyh Mahmut Berzenci Kasim da tekrar kendisini Kurdistan Kralligi nin krali olarak ilan etti Lozan Antlasmasi ndan sonra Birlesik Krallik yuksek komiserligi Irak in butun bolgelerini birlestirmek isteyince Seyh Mahmut Berzenci buna karsi cikti Mahmut Berzenci ve hukumetin teslim olmamasi uzerine Birlesik Krallik Hava Kuvvetleri Suleymaniye ve cevresini bombaladi ve bolge de catismalar meydana geldi 24 Temmuz 1924 yilinda kesin olarak Birlesik Krallik Mezopotamya Mandasi na baglanmistir Musul Harekati plani ve Cafer Tayyar Pasa Egilmez 1924 yilinda Mustafa Kemal Musul a asker gondermeyi ve bolgeden Ingiliz leri cikarmayi planliyordu kaynak belirtilmeli Ingilizlerin destekledigi Yunan ordusu 150 200 bin askerini ve silahlarinin 70 ini Anadolu da birakarak kacmisti Ingiltere de Lloyd George hukumeti istifa etmek zorunda kalmisti ve Musul da Turk ordusu karsisinda direnmeleri mumkun degildi Ancak Dogu Anadolu Bolgesi nde ilk once Nasturi Ayaklanmasi daha sonra Seyh Said Isyani ciktigi icin harekat yapilamadi Musul icin hazirlanan kuvvetler cikan isyanlari guclukle bastirabildi Turk Ingiliz iliskileriMusul Mondros Mutarekesi nin 7 maddesine dayanilarak 15 Kasim 1918 tarihinde Ingiliz Askerleri tarafindan isgal edildi Birinci Dunya Savasi sonunda Turk Askerlerinin kontrolu altinda kalan bir bolge oldugundan Turkiye Cumhuriyeti Musul vilayetinin milli sinirlari arasinda oldugunu aciklamisti Lozan Konferansinda Musul konusunda bir karara varilamamis ancak bir yil sonra Ingiltere ve Turkiye arasinda gorusmeler ile cozulmesine karar alindi Konferans basladigi sirada Ingiliz askerlerinin isgali altinda olmayan bolgelerde bir ayaklanma cikmasi uzerine Ingiliz Ordu birlikleri Suleymaniye kentini top atesi altina alarak isgal etti Turkiye isgali protesto etti Ayrica Turkiye kendisine karsi silahli saldirida bulunan Asuri kabileleri Ingiltere nin silahlandirdigini one suruyordu 19 Mayis 1924 tarihinde Turkiye ve Ingiltere arasinda Istanbul Konferansi duzenlendi Konferansta Turk tarafi Musul un tarihi olarak daima Osmanli topragi kaldigini ve Birinci Dunya Savasi sonunda da bu durumun degismedigini vilayetin nufusunun ucte ikisinin Musluman Turk ve Kurtlerden olustugu bu durumda tarihi askeri ve etnik gerekcelere gore Musulun Turkiye sinirlari icinde olmasi gerektigini savundu Ingiliz tarafi Turk Devletinin istegini kesinlikle reddetmesi uzerine Istanbul Konferansi dagildi Anlasmazlik Milletler Cemiyeti ne goturuldu Burada Turk tarafi Istanbul Konferansindaki tezlerini tekrarladi ve referandum genel halkoylamasi yapilmasini istedi Ingiltere bolge halkinin bilincsiz oldugunu bildirerek plebisit istegini de reddetti Konuyu arastirmak icin Milletler Cemiyeti nde bir komisyon kuruldu ve cozumlenemedi DipnotlarBu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kerkuk Musul Sorunu PDF Kardaslik Dergisi Kerkuk Vakfi 18 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 15 Mayis 2020 a b Ana Britanicca Ansiklopedisi Musul Maddesi a b Buyuk Oyunun Eski Perdesi Dogu Guneydogu ve Musul Ucgeni 1918 1923 Yasar Erturk olu kirik baglanti a b c d 1975 Istiklal Mahkemeleri Bilgi Konu icin bak Mehmet Gonlubol ve Cem Sar Ataturk ve Turkiye nin Dis Politikasi Istanbul 1963 Ali Naci Karacan Lozan Ikinci Baski Istanbul 1971 Yusuf Hikmet Bayur Yeni Turkiye nin Harici Siyaseti Istanbul 1935 Salahi R Sonyel Turk Kurtulus Savasi ve Dis Politikasi TTK yay Ankara 1986 a b PDF 27 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Eylul 2009 Prince J 1993 A Kurdish State in Iraq in Current History January Fatah R 2005 Mustafa Pasha Yamolki his life and role in the Kurdish nationalist movement Baybars a g e s 217KitapIsmet Demir Musul Kerkuk ile ilgili arsiv belgeleri 1525 1919 Basbakanlik Basimevi Ankara 1993 ISBN 975 19 0757 8 S 734 Mim Kemal Oke Belgelerle Turk Ingiliz iliskilerinde Musul ve Kurdistan sorunu 1918 1926 Turk Kulturunu Arastirma Enst Ankara 1992 ISBN 975 456 052 8 S 208 Dis baglantilarMusul Kerkuk ile Ilgili Arsiv Belgeleri 1525 1919 15 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kuzey Irak ve Kurtler olu kirik baglanti https www academia edu 36858668 Kardaslik Kerkuk Musul Sorunu pdf18 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde