Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Naukan Yupikleri (kendilerince Нывуӄаӷмит Nıvuḳaġmit), Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Naukan (Посёлок Наукан) ile Dejnyov (Посёлок Дежнёв) adlı iki köyde yaşayan ve soyu tükenmek üzere olan Yupik kolundan bir Eskimo halkıdır.
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
6 = Çukçi Rayonu (Чукотский район) ve Lavrentiya (Лаврентия; Eskimoca Ӄышы) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür
4 = Provideniya Rayonu (Провиденский район) ve Provideniya (Провидения ) kasabası. Bu rayonun kıyılarında Sirenik Yupikleri ile Sibirya (Çaplino) Yupikleri bulunur
Eskimo halkları içindeki yeri
- Eskimo - Aleut halkları
- Aleutlar
- Eskimolar
- Yupik halkları
- Sirenik Yupikleri
- Öz Yupik halkları
- Sibirya Yupikleri
- Naukan Yupikleri
- Alaska Yupikleri (Yupikler & Çupikler)
- Supikler
- İnuit halkları
- Yupik halkları
Tarih
Naukan Yupiklerinin bilinen tek yerleşimi koordinatları 66° 1′ 38″ N, 169° 42′ 8″ W olan Naukan (Rusça Наукан) köyüdür (Rusça посёлок) ve köyün adı Naukan Yupikçesinde нывукак ('çimenlik' ; Rusça дернистое) kelimesinden gelir. Naukan köyü 1958 yılında taşınana kadar Avrasya'nın en doğudaki yerleşimi idi. Naukan köyü yaklaşık olarak 14. yüzyılda kurulmuştur. 1958 yılında tahliyesinden önce yaklaşık 400 kişinin yaşadığı bir yerdi. ABD ile Sovyetler arasında olası bir savaş tehlikesine karşı stratejik konumda olduğu için 1954 yılında perde arkasında cereyan eden gelişmelere göre köyün taşınması kararlaştırılmış. Resmi olarak 20 Kasım 1958 tarihinde Çukçi rayonu Sovyeti tarafından köyün tahliyesine ve Naukan Yupiklerinin tehcirine karar verildi. Tehcir edilen Naukan aileleri, Çukotka Özerk Okrugunun değişik yörelerine, Uelen (Уэлен), Lavrentiya (Лаврентия), Lorino (Лорино) köy ve kasabalarına yerleştirildiler. Bugün, Novoye Çaplino (Новое Чаплино), Sireniki (Сиреники) ve Uelkal (Уэлькаль) yerleşimlerinde de Naukan Yupiği bulunmaktadır. Bu tahliye ve tehcir, Naukan Yupiklerinin kültürlerinin yok olması sürecini hızlandırmıştır.
Dil ve eğitim
Konuşanları 2005 rakamlarına göre 50 kişiyi geçmez.
Sosyal yaşam
Aile
Köy odası
Eskimo köy odası (Naukan Yupikçesi Qaygi) : Sibirya'daki Eskimolar arasında yalnızca Naukan yupiklerinde görülür. Alaska'daki İnyupikler ile Yupiklerde de yaygın olan geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir.
Şenlik ve Törenler
Avcılık ve Toplayıcılık
Bütün Eskimo halkları gibi Naukan Yupikleri de avcı ve toplayıcıdır. Bu avcı ve toplayıcılığın izleri ay adlarında bariz biçimde görülür: Ocak ayı için Nayyughaghhsiq ('fokların beyaz görünümlü oldukları ay'), Haziran ayı için Kigyughvik (' Rumex cinsinden kuzukulağı toplama ayı') gibi. Deniz memelileri içinde mors (Ayveq), fok (Neghhsaq), kutup ayısı (Nanuq) avladıkları hayvanlar arasındadır. Çukçilerden öğrendikleri evcil ren geyiği (Quyngiq tekil Quyngit çoğul) ile yabani ren geyiği (Tuntu), hem av hem de kızak (Qamawk) hayvanı olarak kullanılır. Kutup tilkisi (Ulagaq) de kara avları arasında idealdir.
Din
Şamanizm
Tunghaq kötü ruh, şeytan
Hıristiyanlık
Giyim Kuşam
Giyecek
Parka (Atekuk), pantolon (Qulliik), başlık (Nasaghaq, Nasaq) ve ayakkabı olarak bot tipli (kamgek ikil kamget çoğul) ile uzun çizme (Ivghusiq) deniz ve kara memelileri ile kuş derilerinden yapılır. Qitaq ya da Sillaghaq adı verilen yağmurluklar kadınlarca kullanılır. El giyecekleri arasında eldiven (Ayggaq) ile kolçak (Ayepghhaataq) vardır.
Takı ve beden süslemesi
Mutfak
Genelde avcılıkla beslenen bir uygarlikdir. Tarımın olmadığı bir yerdir. Tavşan keklik ceylan etleri yemektedirler.
Dipnotlar
- ^ Rusça Vikipedinin Наукан 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. maddesi
- ^ Steven A. Jacobson (2005), History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Études/Inuit/Studies 29 (1–2):149-161
Kaynakça
- М. Членов, Уэленский язык – проблема идентификации[](Yupikçe terimler için ana kaynak)
Dış bağlantılar
- (Naukan köyü ve yerlileri üzerine İnternet'teki en geniş fotoğraf albümü)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Naukan Yupikleri kendilerince Nyvuӄaӷmit Nivuḳaġmit Rusya ya bagli Cukotka Ozerk Okrugunda Naukan Posyolok Naukan ile Dejnyov Posyolok Dezhnyov adli iki koyde yasayan ve soyu tukenmek uzere olan Yupik kolundan bir Eskimo halkidir Naukan Yupikleri Nyvuӄaӷmit Onemli nufusa sahip bolgelerDillerNaukan Yupikcesi Cukcice RuscaDinHristiyanlik Ortodoks SamanizmCukotka Ozerk Okrugunda Yupik Eskimo cografyasi 6 Cukci Rayonu Chukotskij rajon ve Lavrentiya Lavrentiya Eskimoca Ӄyshy kasabasi Rayonun kuzeydogusundaki uzanti Naukan koyudur 4 Provideniya Rayonu Providenskij rajon ve Provideniya Provideniya kasabasi Bu rayonun kiyilarinda Sirenik Yupikleri ile Sibirya Caplino Yupikleri bulunurEskimo halklari icindeki yeriEskimo Aleut halklari Aleutlar Eskimolar Yupik halklari Sirenik Yupikleri Oz Yupik halklari Sibirya Yupikleri Naukan Yupikleri Alaska Yupikleri Yupikler amp Cupikler Supikler Inuit halklari Inyupikler Bati Kanada Inuitleri Gronland InuitleriTarihCukotski ilcesinde kapatilip ahalisi tehcir edilen koyler ve kokenleri Naukan Yupiklerinin bilinen tek yerlesimi koordinatlari 66 1 38 N 169 42 8 W olan Naukan Rusca Naukan koyudur Rusca posyolok ve koyun adi Naukan Yupikcesinde nyvukak cimenlik Rusca dernistoe kelimesinden gelir Naukan koyu 1958 yilinda tasinana kadar Avrasya nin en dogudaki yerlesimi idi Naukan koyu yaklasik olarak 14 yuzyilda kurulmustur 1958 yilinda tahliyesinden once yaklasik 400 kisinin yasadigi bir yerdi ABD ile Sovyetler arasinda olasi bir savas tehlikesine karsi stratejik konumda oldugu icin 1954 yilinda perde arkasinda cereyan eden gelismelere gore koyun tasinmasi kararlastirilmis Resmi olarak 20 Kasim 1958 tarihinde Cukci rayonu Sovyeti tarafindan koyun tahliyesine ve Naukan Yupiklerinin tehcirine karar verildi Tehcir edilen Naukan aileleri Cukotka Ozerk Okrugunun degisik yorelerine Uelen Uelen Lavrentiya Lavrentiya Lorino Lorino koy ve kasabalarina yerlestirildiler Bugun Novoye Caplino Novoe Chaplino Sireniki Sireniki ve Uelkal Uelkal yerlesimlerinde de Naukan Yupigi bulunmaktadir Bu tahliye ve tehcir Naukan Yupiklerinin kulturlerinin yok olmasi surecini hizlandirmistir Dil ve egitimKonusanlari 2005 rakamlarina gore 50 kisiyi gecmez Sosyal yasamRen geyigi kizagi Arhangelsk 1890 1900 Resimdekiler Yupik olmasa da Cukcilerden ogrendikleri bu kizaklardan Qamawk Yupikler de kullanirAile Koy odasi Eskimo koy odasi Naukan Yupikcesi Qaygi Sibirya daki Eskimolar arasinda yalnizca Naukan yupiklerinde gorulur Alaska daki Inyupikler ile Yupiklerde de yaygin olan geleneksel yapi ve yapilanmadir Yalnizca erkeklerce kullanilan genelde yari yariya topraga gomulu tek odali genis ve buyuk evdir Senlik ve TorenlerAvcilik ve ToplayicilikMors Somateria mollissima AyveqErkek ve disi Somateria mollissima Amaghullek Tegmiapik erkek Qengallek Butun Eskimo halklari gibi Naukan Yupikleri de avci ve toplayicidir Bu avci ve toplayiciligin izleri ay adlarinda bariz bicimde gorulur Ocak ayi icin Nayyughaghhsiq foklarin beyaz gorunumlu olduklari ay Haziran ayi icin Kigyughvik Rumex cinsinden kuzukulagi toplama ayi gibi Deniz memelileri icinde mors Ayveq fok Neghhsaq kutup ayisi Nanuq avladiklari hayvanlar arasindadir Cukcilerden ogrendikleri evcil ren geyigi Quyngiq tekil Quyngit cogul ile yabani ren geyigi Tuntu hem av hem de kizak Qamawk hayvani olarak kullanilir Kutup tilkisi Ulagaq de kara avlari arasinda idealdir DinSamanizm Tunghaq kotu ruh seytan HiristiyanlikGiyim KusamGiyecek Parka Atekuk pantolon Qulliik baslik Nasaghaq Nasaq ve ayakkabi olarak bot tipli kamgek ikil kamget cogul ile uzun cizme Ivghusiq deniz ve kara memelileri ile kus derilerinden yapilir Qitaq ya da Sillaghaq adi verilen yagmurluklar kadinlarca kullanilir El giyecekleri arasinda eldiven Ayggaq ile kolcak Ayepghhaataq vardir Taki ve beden suslemesiMutfakGenelde avcilikla beslenen bir uygarlikdir Tarimin olmadigi bir yerdir Tavsan keklik ceylan etleri yemektedirler Dipnotlar Rusca Vikipedinin Naukan 28 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi maddesi Steven A Jacobson 2005 History of the Naukan Yupik Eskimo dictionary with implications for a future Siberian Yupik dictionary 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Etudes Inuit Studies 29 1 2 149 161KaynakcaM Chlenov Uelenskij yazyk problema identifikacii olu kirik baglanti Yupikce terimler icin ana kaynak Dis baglantilar Naukan koyu ve yerlileri uzerine Internet teki en genis fotograf albumu