Azərbaycanca
Deutsch
日本語
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
United State
Eskimo-Aleut halkları, anadilleri Eskimo - Aleut dilleri ailesine giren Sibirya kökenli avcı ve toplayıcı şamanist halklar. Sibirya kökenli olmalarına rağmen, günümüzde Sibirya'da az sayıda bulunurlar; daha çok Kuzey Amerika'nın arktik bölgesi ile Grönland'da yoğunlaşmışlardır ve Arktika'nın birincil ana halkı konumundadırlar. Dil temelli sınıflandırmaya göre, Aleutlar ile Eskimolar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Dilce yapılan bu sınıflandırma kültürce yapılan sınıflandırmayla da örtüşür. Yalnız, dilleri Eskimo dillerinin Yupik koluna giren ve İngilizcede Alutiiq adıyla da anılan Supikler, kültürce Eskimolara değil Unangan da denilen Aleutlara yakındır ve geçmişte Ruslarca her iki halk da Çukçilerin verdiği "Aleut" ortak adıyla anılırlar. Eskimo - Aleut dilli halkların nüfusu 102.000 kişidir. Büyük çoğunluğunu Eskimolar oluştururken, Aleutlar 2300 kişilik nüfuslarıyla çok azınlıkta kalırlar.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Grönland, Rusya, ABD, Kanada, Rusya | |
| Diller | |
| Din | |
Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar, Eskimo - Aleut halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü (Bering Köprüsü) olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir.
Sınıflandırma
Diline göre
Sirenik Yupiklerinin günümüzde konuşanı kalmayan dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır.
Kültürüne göre
Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır ve bunların ilk üçü Eskimo-Aleut halklarıdır:
- 1. Aleutlar (Unangan) ve Supikler (Alutiiq)
- 2. Alaska Yupikleri
- 3. Sibirya Yupikleri ve İnyupikler
Kanada'da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz, hepsi İnuit kolundandır ve Batı Kanada İnuitçesi (İnuvialuktun) ile Doğu Kanada İnuitçesi (İnuktitut) olmak üzere iki dile ayrılırlar. Batı Kanada İnuitleri kültürel açıdan , , Bakır İnuitleri ve olmak üzere dört kültür grubuna ayrılır. Bakır İnuitleri ve Netsilik İnuitleri Merkezî İnuitler adı altında bir üst grupta toplanırlar. Dilleri Batı Kanada İnuitçesine giren Utkuhiksalik İnuitleri ile dilleri Doğu Kanada İnuitçesine giren Kivalliq ve Aivilik İnuitleri birlikte Rengeyiği İnuitleri (İng. Caribou Inuit) kültür grubunu oluşturur. Doğu Kanada İnuitleri ise, Sallirmiut, Iglulik, Baffinland ve Labrador-Quebec olmak üzere dört kültür grubuna ayrılır.
Dilleri üzerine herhangi bir kayıt yapılmadan 1903 yılında Batılı balina avcılarınca getirilen salgın hastalıklardan yok olan Sallirmiut İnuitlerinin günümüzdeki bütün İnuitlerin atası olan Thule kültüründen önceki Dorset kültürüne ait olduğu düşünülüyor.
Nüfus
Alaska Yerli Dil Merkezine göre Eskimo-Aleut halklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:
| Halk | Etnik nüfus | Anadilini konuşabilen kişi sayısı |
| Aleutlar (Alaska) | 2.300 | 150 |
| Aleutlar (Rusya) | 200 | 5 |
| Supikler (Alaska) | 3.500 | 200 |
| Alaska Yupikleri (Alaska) | 25.000 | 10.400 |
| Sibirya Yupikleri (Alaska) | 1.400 | 1.000 |
| Sibirya Yupikleri (Rusya) | 900 | 300 |
| İnyupikler (Alaska) | 15.700 | 2.144 |
| İnuitler (Kanada) | 30.500 | 24.500 |
| Grönland İnuitleri | 47.000 | 47.000 |
Eskimo - Aleut dillerinde insan
Eskimo - Aleut dillerindeki "insan" anlamına gelen ve kendilerini adlandırıken de temel aldıkları sözlerin benzerliği:
| dil | tekil | ikil | çoğul |
| Aleutça (Unangan) | anĝaĝinax̂ | anĝaĝinax | anĝaĝinan |
| Sirenik Yupikçesi | йух | (bulunmaz) | йугый |
| Sibirya Yupikçesi | yuk | ? | yuit |
| Naukan Yupikçesi | yuk | ? | ? |
| Alaska Yupikçesi | yuk | yuuk | yuut (< yuuget) |
| Nunivak Çupikçesi | cuk | cuuk | cuuget |
| Supikçe (Alutiiq) | suk | suuk | suuget |
| İnyupikçe | iñuk | iñuuk | iñuit/iñuich |
| Batı Kanada İnuitçesi | inuk | ? | ? |
| Doğu Kanada İnuitçesi | inuk | inuuk | inuit |
| Grönland İnuitçesi | inuk | (bulunmaz) | inuit |
Dip notlar
- ^ a b "Alaska Native Heritage Center". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2011.
- ^ Georgy Menovshchikov (1990), Contemporary Studies of the Eskimo-Aleut Languages and Dialects: A Progress Report 21 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Arctic Languages, An Awakening, UNESCO
- ^ Michael E. Krauss (2007) 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Native languages of Alaska. In: The Vanishing Voices of the Pacific Rim
- ^ . 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012.
- ^ Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык 15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))
- ^ . 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Eskimo Aleut halklari anadilleri Eskimo Aleut dilleri ailesine giren Sibirya kokenli avci ve toplayici samanist halklar Sibirya kokenli olmalarina ragmen gunumuzde Sibirya da az sayida bulunurlar daha cok Kuzey Amerika nin arktik bolgesi ile Gronland da yogunlasmislardir ve Arktika nin birincil ana halki konumundadirlar Dil temelli siniflandirmaya gore Aleutlar ile Eskimolar olmak uzere iki ana gruba ayrilirlar Dilce yapilan bu siniflandirma kulturce yapilan siniflandirmayla da ortusur Yalniz dilleri Eskimo dillerinin Yupik koluna giren ve Ingilizcede Alutiiq adiyla da anilan Supikler kulturce Eskimolara degil Unangan da denilen Aleutlara yakindir ve gecmiste Ruslarca her iki halk da Cukcilerin verdigi Aleut ortak adiyla anilirlar Eskimo Aleut dilli halklarin nufusu 102 000 kisidir Buyuk cogunlugunu Eskimolar olustururken Aleutlar 2300 kisilik nufuslariyla cok azinlikta kalirlar Eskimo Aleut halklariOnemli nufusa sahip bolgelerGronland Rusya ABD Kanada RusyaDillerEskimo Aleut dilleriDinHristiyanlik SamanizmAleut cifti 1820Eskimo Inuit halklarindan bir Inyupik ailesi Noatak Alaska 1930Eskimo Yupik halklarindan kuzgun maskeli bir erkek Nunivak Cupigi Alaska 1929 Dil verileri ve arkeolojik kalintilar Eskimo Aleut halklarinin Bering Bogazi nin buzlarla kaplanip kara koprusu Bering Koprusu oldugu zamanlarda gunumuzden 10 000 yil once iki ayri etnik grup olarak Alaska dan Kamcatka ya kadar olan bolgede bulunduklarini gostermektedir Eskimo ve Aleutlarin denizde avlanma tekniklerinin gelistirilmesinden once bolunduklerini gosteren dil verileri arasinda ok ve yay icin ortak kelimelerin bulunmasi bunun yaninda deniz avciligi terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farkli olmasi gosterilebilir Eskimo ve Aleutlar deniz avciligini birbirlerinden bagimsiz olarak gelistirmislerdir SiniflandirmaDiline gore Aleutlar Eskimolar Sirenik Eskimolari Yupik halklari Sirenik Yupikleri Oz Yupik halklari Sibirya Yupikleri Naukan Yupikleri Alaska Yupikleri Yupikler amp amp Nunivak Cupikleri Supikler Inuit halklari Inyupikler Inuitler Bati Kanada Inuitleri Gronland Inuitleri Sirenik Yupiklerinin gunumuzde konusani kalmayan dilleri diger Yupik dillerinden belirgin bicimde farklidir ve bu farkliliga dayanarak Menovscikov Menovshikov gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikcesini Yupik dilleri disinda tutarak Sirenik Eskimocasi adi altinda Eskimo dillerinin ucuncu ana kolu olarak siniflandirir Kulturune gore Alaska yerlileri bes ana kultur grubuna ayrilir ve bunlarin ilk ucu Eskimo Aleut halklaridir 1 Aleutlar Unangan ve Supikler Alutiiq 2 Alaska Yupikleri 3 Sibirya Yupikleri ve Inyupikler Kanada da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz hepsi Inuit kolundandir ve Bati Kanada Inuitcesi Inuvialuktun ile Dogu Kanada Inuitcesi Inuktitut olmak uzere iki dile ayrilirlar Bati Kanada Inuitleri kulturel acidan Bakir Inuitleri ve olmak uzere dort kultur grubuna ayrilir Bakir Inuitleri ve Netsilik Inuitleri Merkezi Inuitler adi altinda bir ust grupta toplanirlar Dilleri Bati Kanada Inuitcesine giren Utkuhiksalik Inuitleri ile dilleri Dogu Kanada Inuitcesine giren Kivalliq ve Aivilik Inuitleri birlikte Rengeyigi Inuitleri Ing Caribou Inuit kultur grubunu olusturur Dogu Kanada Inuitleri ise Sallirmiut Iglulik Baffinland ve Labrador Quebec olmak uzere dort kultur grubuna ayrilir Dilleri uzerine herhangi bir kayit yapilmadan 1903 yilinda Batili balina avcilarinca getirilen salgin hastaliklardan yok olan Sallirmiut Inuitlerinin gunumuzdeki butun Inuitlerin atasi olan Thule kulturunden onceki Dorset kulturune ait oldugu dusunuluyor NufusAlaska Yerli Dil Merkezine gore Eskimo Aleut halklarinin nufusu ve anadillerini konusabilen kisi sayisi Halk Etnik nufus Anadilini konusabilen kisi sayisiAleutlar Alaska 2 300 150Aleutlar Rusya 200 5Supikler Alaska 3 500 200Alaska Yupikleri Alaska 25 000 10 400Sibirya Yupikleri Alaska 1 400 1 000Sibirya Yupikleri Rusya 900 300Inyupikler Alaska 15 700 2 144Inuitler Kanada 30 500 24 500Gronland Inuitleri 47 000 47 000Eskimo Aleut dillerinde insanEskimo Aleut dillerindeki insan anlamina gelen ve kendilerini adlandiriken de temel aldiklari sozlerin benzerligi dil tekil ikil cogulAleutca Unangan anĝaĝinax anĝaĝinax anĝaĝinanSirenik Yupikcesi juh bulunmaz jugyjSibirya Yupikcesi yuk yuitNaukan Yupikcesi yuk Alaska Yupikcesi yuk yuuk yuut lt yuuget Nunivak Cupikcesi cuk cuuk cuugetSupikce Alutiiq suk suuk suugetInyupikce inuk inuuk inuit inuichBati Kanada Inuitcesi inuk Dogu Kanada Inuitcesi inuk inuuk inuitGronland Inuitcesi inuk bulunmaz inuitDip notlar a b Alaska Native Heritage Center 14 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2011 Georgy Menovshchikov 1990 Contemporary Studies of the Eskimo Aleut Languages and Dialects A Progress Report 21 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arctic Languages An Awakening UNESCO Michael E Krauss 2007 9 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Native languages of Alaska In The Vanishing Voices of the Pacific Rim 28 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2012 G A Menovshikov 1997 Sirenikskih eskimosov yazyk 15 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yazyki mira Paleoaziatskie yazyki M 1997 S 81 84 Geneticheski S e ya otnositsya k eskimossko aleutskoj seme po vsej veroyatnosti on predstavlyaet soboj poslednij sohranivshijsya oskolok tretej vetvi eskimosskih yazykov naryadu s yupikskoj i inuitskoj On harakterizuetsya znachitelnym shodstvom sintaksisa i otchasti morfologicheskoj struktury s yazykami yupikskoj gruppy vmeste s tem leksika i v kakoj to stepeni fonetika vklyuchaet znachitelnoe chislo otlichayushihsya elementov 9 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2012