Nükleer terörizm

Nükleer terörizm, bir terör eylemi (yani, siyasi veya dini bir amaç için yasadışı veya ahlaksız şiddet kullanımı) olarak bir nükleer silahı patlatan herhangi bir kişi veya grup anlamına gelir. Nükleer terörizmin bazı tanımları, ve/veya halk arasında olarak adlandırılan bir radyolojik cihazın patlatılmasını içerir, ancak nükleer terörizmin tam olarak ne olduğu konusunda bir fikir birliği yoktur. Yasal terimlerle nükleer terörizm, 2005 Birleşmiş Milletler 'ne göre bir kişinin yasa dışı ve kasıtlı olarak "herhangi bir şekilde radyoaktif maddeyi (...) ölüme veya ciddi bedensel yaralanmaya neden olma niyetiyle veya mülke veya çevreye önemli zarar verme niyetiyle; veya bir gerçek veya tüzel kişiyi, uluslararası bir örgütü veya bir devleti bir eylemi yapmaya veya yapmaktan kaçınmaya zorlamak amacıyla kullanmaktır."

Simüle edilmiş bir nükleer terör saldırısı tatbikatı sırasında giyen Birleşik Devletler Ordusu askerleri. , 2011.

Terör örgütlerinin nükleer silah kullanma olasılığı ( gibi küçük boyutlu olanlar dahil) ABD kültüründe bilinen bir şeydir ve ABD'nin siyasi ortamlarında daha önce tartışılan bir şeydir. Teröristlerin nükleer silah elde edebilme olasılığı makul olarak kabul edilir. Bununla birlikte, küçük miktarlarda fisil malzemenin çalınmasına ve kaçakçılığına rağmen, herhangi bir terörist grubun uygulanabilir bir nükleer silah üretmek için yeterli miktarda veya saflıkta nükleer malzemeler elde ettiğine veya ürettiğine dair inandırıcı bir kanıt yoktur.

Kapsam

Nükleer terörizm şunları içerebilir:

• Bir nükleer silah elde etmek veya imal etmek
• üretmek
• Bir nükleer reaktöre saldırmak, ör. kritik girdileri (mesela su temini) kesintiye uğratmak
• Nükleer silahlı bir denizaltıya, uçağa veya üsse saldırmak veya ele geçirmek.

Harvard Üniversitesi tarafından 2011 yılında yayınlanan bir rapora göre nükleer terörizm, dört yolla gerçekleştirilebilir ve ayırt edilebilir:

• Çalınan veya karaborsada satın alınan bir nükleer silahın kullanılması
• Teröristler veya terör örgütünün gizlice silah altına aldığı nükleer bilimciler tarafından yapılmış kaba bir patlayıcı cihazın kullanılması
• Teröristler ve suç ortakları tarafından kendi fisil malzemelerini kullanarak inşa edilen bir patlayıcı cihazın kullanılması
• Bir ulus-devletten fisil malzemenin satın alınması.

Eski ABD Başkanı Barack Obama, nükleer terörizmi "karşı karşıya olduğumuz en önemli ulusal güvenlik tehdidi" olarak nitelendirdi. Başkan Obama, BM Güvenlik Konseyi'ndeki ilk konuşmasında, "New York veya Moskova, Tokyo veya Pekin, Londra veya Paris olsun, bir şehirde patlayan tek bir nükleer silahın yüzbinlerce insanı öldürebileceğini" belirtmiş ve böyle bir saldırının "güvenliğimizi, ekonomilerimizi ve yaşam tarzımızı istikrarsızlaştırabileceği" konusunda uyarmıştı.

Tarihçe

Aralık 1945 gibi erken bir tarihte politikacılar, Soğuk Savaş'ın süper güçleri arasındaki bir savaş bağlamında olmasına rağmen ABD'ye nükleer silah kaçakçılığı yapılması olasılığından endişe duyuyorlardı. Kongre üyeleri, "atom bombasının babası" olan J. Robert Oppenheimer'a kaçak bir atom bombasını tespit etme olasılığı hakkında sorular sordular:

Senatör Millikin: Bizim (...) mayın tespit cihazlarımız var, bunlar oldukça etkili (...) Atom bombalarının bu tür kullanımına karşı savunma olarak bu tür bir şeyin mevcut olup olmadığını merak ediyordum.
Dr. Oppenheimer: Eğer beni Washington'un mahzenlerinde atom bombası olup olmadığına bakmam için görevlendirseydin, sanırım en önemli aletim kasaları açıp bakmak için bir tornavida olurdu. Sadece yanından geçip gitmenin, küçük bir aleti sallamanın bana bilgi vermeyeceğini düşünüyorum.

Bu, 1950'lerde kaçak atomik cihazlar sorunu üzerine daha fazla çalışmayı ateşledi.

Uzmanlar arasında devlet dışı nükleer terörizm tartışmaları en azından 1970'lere kadar uzanıyor. 1975'te The Economist, "Birkaç kilo plütonyumla bomba yapabilirsiniz. 1980'lerin ortalarına gelindiğinde, elektrik santralleri kolayca 200.000 libre malzeme ortaya çıkarıyor olabilir. Ve her yıl, mevcut yöntemler büyük ölçüde değiştirilmedikçe, yakıt döngüsü boyunca ilerlerken binlerce libresi bir tesisten diğerine transfer edilecektir. Nakil sırasında olası bir soygun tehlikesinin olduğu açıktır. (...) Hükümetler ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı arasındaki güçlü işbirliği, bu geç aşamada bile, baş gösteren tehlikelerin çok daha küçük görünmesini sağlayabilir." diye uyardı. 1981'de New York Times, 'nin "kökenlerinin, 1972 ortalarında Münih katliamının artçı şoklarına kadar uzandığı" yorumunu yaptı. "O zamana kadar, Birleşik Devletler Hükümeti'nde hiç kimse nükleer terörizm bir tarafa dursun, organize, uluslararası terörizm tehdidini bile ciddi olarak düşünmemişti. Washington'da, 'özel nükleer malzeme' denilen şeyin -plütonyum veya yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyumun (HEU)- değerinin o kadar büyük olduğu ve bununla ilgilenen özel yüklenicilerin katı mali hesap verebilirliğinin onu yanlış ellere düşmesinden korumaya yeteceği yönünde bir algı vardı. Ancak o zamandan beri, bomba sınıfı malzemenin hırsızlığa karşı fiziksel olarak korunmasının neredeyse skandal olacak bir şekilde ihmal edildiği ortaya çıktı."

Bu tartışma, 1980'lerde NBC'nin Amerika Birleşik Devletleri'ne yönelik bir nükleer terör saldırısının televizyon dramatizasyonu olan 'i yayınlamasının ardından daha geniş bir kamusal karakter kazandı. 1986'da Uluslararası Terörizmi Önleme Görev Gücü olarak bilinen özel bir uzmanlar paneli, tüm nükleer silahlı devletleri terörün tehlikelerine karşı dikkatli olmaya ve nükleer cephaneliklerini donatmaya çalışmaya çağıran bir rapor yayınladı. Uzmanlar, "Nükleer terörizm olasılığı artıyor ve kentsel ve endüstriyel toplumlar için sonuçları felaket olabilir" diye uyardı.

Elde etme

Nükleer silahlar, terör grupları gibi devlet dışı kuruluşlar tarafından kısmen veya tamamen devlet kuruluşlarından satın alma veya hırsızlık yoluyla elde edilebilir. Devlet,—bir politika eylemi olarak kasıtlı—veya kasıtsız olarak— kendi topraklarında nükleer silahlar veya bunları inşa etmek için kullanılan malzemeler üzerinde egemenlik uygulamamak suretiyle bu duruma müdahil olabilir. 'nin başkan yardımcısı , terörist grupların zenginleştirilmiş uranyum olmadan etkili bir şekilde nükleer silah yaratmalarının olası olmadığını düşündü. Bununla birlikte, IŞİD'in Suriye ve Irak'ın, dolayısıyla da altyapılarının çoğu üzerindeki kontrolünün, onların "devlet benzeri KİS (kitle imha silahları) inşa etme kabiliyetleri" geliştirmelerine yol açabileceğini tahmin etti. Bu nedenle Litwak, ABD'nin birincil stratejisinin IŞİD'in bir devletin kabiliyetlerini elde etmesini engellemek için toprak kazanımlarını kısıtlamak olduğunu belirtti.

Önleme

Amerika Birleşik Devletleri'nin 'nin Viyana'daki Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı genel merkezinde duyurulması, 2004

Devlet düzeyinde nükleer silah kullanımının aksine, misillemenin terörist grupları nükleer silah kullanmaktan caydırması muhtemel değildir, dolayısıyla karşılıklı kesin yıkım doktrini nükleer terörizme karşı geçerli değildir.

Bu nedenle, nükleer maddelere erişimin engellenmesi, ilgili ülkeler tarafından benimsenen bir yaklaşımdır. Teknikler arasında ithalat ve ihracat kısıtlamaları, hırsızlığı önlemek için nükleer tesislerde fiziksel güvenlik ve güvenlik çevresini azaltmak için stokların birleştirilmesi veya ortadan kaldırılması yer alır. Amerika Birleşik Devletleri, ve programları aracılığıyla nükleer materyallerin güvenliğini ve nükleer silahların imhasını sübvanse ediyor.

Nükleer malzemeleri güvence altına alma çabaları, nükleer silah veya malzeme kullanan, satan veya veren herhangi bir ülkeyi cezalandırmakla tehdit ederek de yapılır. Bunun bir örneği, ABD Başkanı George W. Bush'un Kuzey Kore'yi böyle bir davranışta bulunmaları halinde bunun muhtemel sonuçlarıyla tehdit etmesidir.

Nükleer terörizmle mücadele eden kuruluşlar

(GICNT), 88 ülke ve 5 resmi gözlemcinin nükleer bir terör olayını önleme, tespit etme ve yanıt verme konusunda ulusal ve uluslararası düzeyde kapasiteyi geliştirmek için çalışan uluslararası bir ortaklığıdır. Ortaklar, bir dizi geniş nükleer güvenlik hedefi olan İlkeler Bildirisi'ni onaylayarak GICNT'ye katılırlar. GICNT ortak ülkeleri, İlkeler Bildirisi'ni uygulamaya yönelik en iyi yöntemleri paylaşmak için çalıştaylar, konferanslar ve tatbikatlar düzenler ve bunlara ev sahipliği yapar. GICNT ayrıca ortaklıktaki iyileştirmeleri ve değişiklikleri tartışmak için Genel Kurul toplantıları düzenler.

(WINS), nükleer terörizmi önlemeyi ve dünya nükleer güvenliğini iyileştirmeyi amaçlayan bir kuruluştur. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ile birlikte çalışır. WINS, birkaç nükleer bomba yapmaya yetecek kadar zenginleştirilmiş uranyum içeren Güney Afrika'daki nükleer tesisinde meydana gelen bir hırsızlıktan bir yıldan kısa bir süre sonra, 2008 yılında kuruldu.^[]

Militan gruplar

Karaborsada bulunan nükleer silah malzemeleri küresel bir endişe kaynağıdır ve küçük, kaba bir nükleer silahın büyük bir şehirde militan bir grup tarafından önemli ölçüde can ve mal kaybına neden olacak şekilde patlatılmasıyla ilgili endişeler vardır.

Bir terörist grubun bir tür radyolojik silah olan kullanabileceğinden korkuluyor. Kirli bomba, herhangi bir radyoaktif kaynaktan ve konvansiyonel bir patlayıcıdan yapılır. Bir nükleer patlama yaratmaz ve muhtemelen ölümler olmaz, ancak etrafa radyoaktif malzeme dağıtır ve kullanılan malzemeye bağlı olarak geniş çapta serpintiye neden olabilir. Bir patlayıcının gerekli olmadığı radyolojik maruz kalma cihazları adı verilen başka radyolojik silahlar da vardır. Bir radyolojik silah, halk arasında korku ve paniğe kapılma konusunda oldukça başarılı olduğundan (özellikle radyasyon zehirlenmesi tehdidi nedeniyle) ve yakın çevreyi bir süreliğine kirleterek onarım girişimlerini kesintiye uğratacağından hasara ve ardından önemli ekonomik kayıplara neden olur, bu yüzden terörist gruplar için çok çekici olabilir.

El-Kaide

1988'de kurulduğu andan itibaren, El-Kaide'nin nükleer silahlarla ilgili bir askeri alt komitesi vardı ve eski Sovyetler Birliği ile uydu devletlerinden fisil malzeme satın almaya çalıştı. El-Kaide, Eymen ez-Zevahiri'nin Mısır İslam Cihadı ile birleştikten sonra, yeni Şura Konseyi nükleer silahlar konusunda kendi iç görüşmelerini yaptı ve 1998'de Usame bin Ladin, nükleer silah edinmenin ve kullanmanın kendisinin dini görevi olduğunu bildiren bir fetva yayınladı. El-Kaide'den kaçan , FBI'a bin Ladin'in 1993'te bir Sudan Silahlı Kuvvetleri generaline içerdiğine inandığı bir zincifre silindiri için 1.5 milyon dolar ödediğini söyledi. Nisan 2001'de bir Bulgar işadamı, bin Ladin'in yakın bir toplantıda kendisinden fisil malzeme satın almayı teklif ettiğini iddia etti.

Usame bin Ladin'in 11 Eylül saldırılarından sonra bir gazeteciyle yaptığı tek röportajda ez-Zevahiri ile birlikte El-Kaide'nin kolayca kullanılabilir kimyasal ve nükleer silahlara sahip olduğunu iddia ettiler. Bununla birlikte, röportajcı Hamid Mir tarafından da dahil olmak üzere, onların genel olarak blöf yaptıklarına ve El-Kaide'nin o sırada kitle imha silahları tedarik etmesinin son derece imkansız olduğuna inanılıyor.

Bunn & Wier'e göre, bin Ladin bir fetva talep etti ve daha sonra 2003 yılında Suudi Arabistan'daki bir din adamı tarafından Müslümanları ABD ordusunun eylemlerine karşı savunduğu bir durumda onun için mevcut olan tek seçenek olduğu durumda bir nükleer cihazı sivillere karşı kullanmasının şeriata uygun olduğu konusunda bilgilendirildi.

Sızan diplomatik belgelere göre El-Kaide, nükleer malzeme tedarik ettikten ve "kirli bombalar" yapmak için dönek bilim adamlarını işe aldıktan sonra radyolojik silahlar üretebilir. El-Kaide, Rusya'da bir hilafet kurmak isteyen Kuzey Kafkasya'daki bazı terörist gruplarla birlikte, sürekli olarak nükleer silah aradıklarını belirtmişler ve bunları elde etmeye çalışmışlardır. El-Kaide, neredeyse yirmi yıldır çalıntı nükleer malzeme ve silahları satın almaya teşebbüs ederek nükleer silah aradı ve birçok kez nükleer uzman arayışına girdi. Usame bin Ladin, nükleer silahların veya diğer kitle imha silahlarının edinilmesinin "dini bir görev" olduğunu belirtti. Çok çeşitli terörle mücadele faaliyetlerinden gelen baskı, El-Kaide'nin böylesine karmaşık bir projeyi yönetme kabiliyetini engellemiş olsa da, fisil malzeme elde etme hedeflerinden vazgeçtiklerine dair hiçbir işaret yoktur. 2008 gibi yakın bir tarihte yapılan açıklamalar, El-Kaide'nin nükleer emellerinin hala çok güçlü olduğunu gösteriyor.^[] Kitle İmha Silahlarının Yayılmasını ve Terörizmi Önleme Komisyonu, El-Kaide'nin nükleer silah kullanmaya çalışacağını belirten bir rapor yayınladı.

İslam Devleti

Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD), kitle imha silahları kullanma konusunda hırslı olduğunu gösterdi. Nükleer bomba elde etme şansları düşük olmasına rağmen örgüt nükleer elde etmeye çalışıyor veya çalıştığından şüpheleniliyor. Temmuz 2014'teki Musul Muharebesi'nin ardından IŞİD militanları, Musul Üniversitesi'ndeki nükleer materyalleri ele geçirdi. Irak'ın BM Büyükelçisi , BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun'a yazdığı mektupta, malzemelerin üniversitede tutulduğunu ve "kitle imha silahlarının üretiminde kullanılabileceğini" söyledi. Ancak nükleer uzmanlar, tehdidi önemsiz olarak değerlendirdi. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu sözcüsü Gill Tudor, ele geçirilen malzemelerin "düşük dereceli olduğunu ve önemli bir güvenlik veya nükleer yayılma riski taşımayacağını" söyledi.

Ekim 2015'te, FBI ile çalışan Moldovalı yetkililerin 2010'dan 2015'e kadar bağlantısı olduğundan şüphelenilen ve IŞİD'e ve diğer Orta Doğulu aşırılık yanlılarına radyoaktif malzeme satmaya çalışan çetelerin dört girişimini durdurduğu bildirildi. Bildirilen son vaka, büyük miktarda radyoaktif sezyum taşıyan bir kaçakçının özellikle IŞİD'den bir alıcı aradığı Şubat 2015'te gerçekleşti. Rusya ile Batı arasındaki zayıf ilişkiler nedeniyle, kaçakçıların Rusya'dan gelen radyoaktif maddeleri İslamcı teröristlere ve başka yerlere satmayı başarıp başarmadığını tespit etmek zordur.

Mart 2016'da, üst düzey bir Belçikalı nükleer yetkilinin Kasım 2015'teki Paris saldırılarıyla bağlantılı IŞİD şüphelileri tarafından izlendiği ve bunun sonucunda Belçika Federal Nükleer Kontrol Ajansı'nın, IŞİD'in bir süreliğine kirli bomba için nükleer malzeme elde etmek için yetkiliyi kaçırmayı planladığından şüphelenmesine yol açtığı bildirildi.

Nisan 2016'da Avrupa Birliği ve NATO güvenlik şefleri, IŞİD'in Birleşik Krallık ve Avrupa'ya nükleer saldırı düzenlemeyi planladığı konusunda uyarıda bulundu.

Kuzey Kafkas teröristleri

Kuzey Kafkasyalı teröristler, nükleer güçle çalışan ve nükleer silahlara sahip bir balistik füze denizaltısını ele geçirmeye çalıştı. Teröristler, ayrıca nükleer depolama tesisleri üzerinde keşif faaliyetlerinde bulunmuşlar ve defalarca nükleer tesisleri sabote etmekle tehdit etmişlerdi. El-Kaide'ye benzer şekilde, bu grupların faaliyetleri de terörle mücadele faaliyetleri nedeniyle sekteye uğradı; yine de Rusya içinde böylesine yıkıcı bir saldırı başlatma kararlılığını sürdürmektedirler.

Aum Şinrikyo

1995 Tokyo Metro saldırısında sarin gazı kullanan Japon terör tarikatı Aum Şinrikyo da nükleer silahlar elde etmeye çalıştı. Ancak Harvard Üniversitesi'nin 'ndeki nükleer terörizm araştırmacılarına göre, bunu yapmaya devam ettiklerine dair hiçbir kanıt bulunmamaktadır.

Nükleer madde içeren kazalar

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'na (IAEA) bildirilen bilgiler, "nükleer ve diğer radyoaktif maddelerin yasa dışı ticareti, hırsızlıklar, kayıplar ve diğer izinsiz faaliyetlerle ilgili kalıcı bir sorun" olduğunu gösteriyor. IAEA Yasadışı Nükleer Kaçakçılık Veri Tabanı, HEU veya plütonyum kaçakçılığını içeren 18 olay da dahil olmak üzere, son 12 yılda 99 ülke tarafından bildirilen 1.266 olayı belirtmektedir:

• IAEA tarafından doğrulanan yüksek derecede zenginleştirilmiş uranyum (HEU) ve plütonyumun çalındığı veya kaybolduğu 18 olay yaşandı.
• İngiliz akademisyen Shaun Gregory, 2009'da teröristlerin Pakistan'ın nükleer tesislerine üç kez, 2007'de iki kez ve 2008'de bir kez saldırdığını iddia etti; Ancak dönemin Genel Müdürü , iddiaların "gerçeklere göre yanlış" olduğunu söyleyerek söz konusu tesislerin "nükleer tesisler değil, askeri tesisler" olduğunu ekledi.
• Kasım 2007'de, Güney Afrika'nın Pretoria kenti yakınlarındaki nükleer araştırma tesisine bilinmeyen niyetlerle hırsızlar sızdı. Hırsızlar, tesiste tutulan uranyumun hiçbirini alamadan kaçtı.
• Haziran 2007'de FBI, ABD'nin çeşitli şehirlerinde eşzamanlı olarak nükleer bomba patlatmaya yönelik taktik planlar geliştiren operasyon lideri olduğu iddia edilen 'nın adını basına açıkladı.
• Kasım 2006'da MI5, El-Kaide'nin bombaları gizli yollardan elde ederek Birleşik Krallık'taki şehirlere karşı nükleer silah kullanmayı planladığı konusunda uyarıda bulundu.
• Şubat 2006'da Rus , üç Gürcü suç ortağıyla birlikte 79,5 gramlık yüzde 89 HEU ile birlikte Gürcistan'da tutuklandı.
• Kasım 2006'da, , Andrew J. Patterson'a göre "uğursuz bir dönüm noktasını: nükleer terörizm çağının başlangıcını" temsil ediyor.
• Haziran 2002'de ABD vatandaşı , Chicago şehrine radyolojik bir saldırı planladığı iddiasıyla tutuklandı; ancak kendisi hiçbir zaman bu tür bir davranışla suçlanmadı. Bunun yerine, yurtdışındaki insanları "öldürmek, kaçırmak ve sakatlamak" için komplo kurmak suçlamasıyla mahkûm edildi.

Ülkeye göre

Pakistan

2009 yılında West Point Askeri Akademisi dergisinde yayınlanan bir makale, Pakistan'ın nükleer tesislerinin El Kaide ve Taliban tarafından en az üç kez saldırıya uğradığını iddia ediyordu. Ancak Pakistan Silahlı Kuvvetleri, bu iddiaları reddetti. Siyasi analist , bu saldırıların nükleer silahlar ile bağlantısının "tamamen saçmalık" olduğunu söyledi. Her üç saldırı da intihar saldırılarıydı ve silahları ele geçirmek değil, maksimum hasar vermeyi amaçlıyor gibi görünüyorlardı. Ocak 2010'da, ABD ordusunun militanların nükleer bir cihaz veya bunu yapabilecek malzemeler elde etmesi durumunda Pakistan'ın nükleer silahlarını "kapatıp geri almak" için özel bir birim eğittiği ortaya çıktı. Pakistan'ın 160'tan fazla nükleer savaş başlığına sahip olduğu iddia ediliyor. ABD'li yetkililer, Amerikan güvenlik planları hakkında konuşmayı reddetti.

Harvard Üniversitesi'ndeki 'nin "Bombayı Güvende Tutma 2010" başlıklı bir araştırması, Pakistan'ın stoklarının "nükleer silah arayan İslamcı terör grupları açısından dünyadaki diğer tüm nükleer stoklardan daha büyük bir tehditle karşı karşıya olduğunu" ortaya çıkardı. 2016 yılında Savunma İstihbarat Teşkilatı Direktörü , Pakistan'ın "nükleer güvenliğini iyileştirmek için adımlar atmaya devam ettiğini ve aşırılık yanlılarının programına yönelik oluşturduğu tehdidin farkında olduğunu" söyledi.

CIA ve ABD Enerji Bakanlığı'nda eski bir araştırmacı olan Rolf Mowatt-Larssen'e göre, "Pakistan'da bir nükleer erime olasılığı, dünyanın herhangi bir yerinde olduğundan daha büyük. Bölgede diğer bölgelerden daha fazla şiddet ve aşırılık yanlısı var, ülke istikrarsız ve nükleer silah cephaneliği genişliyor." 2015 yılında Beyaz Saray basın sözcüsü Josh Earnest, ABD'nin Pakistan'ın "nükleer cephaneliğine yönelik potansiyel tehditlerin çok iyi farkında olduğuna" güvendiğini söyledi. Earnest, ABD'nin "Pakistan'ın dünyanın nükleer güvenliğe verdiği önemi ve yüksek önceliği anlayan profesyonel ve kararlı bir güvenlik gücüne sahip olduğundan emin olduğunu" da sözlerine ekledi.

Nükleer silah uzmanı ve "Peddling Peril" kitabının yazarı , hem Pakistan hem de ABD hükûmetinin güvencelerine rağmen Pakistan'ın stoklarının güvende olmayabileceği yönündeki endişelerini dile getirdi. Pakistan'ın "gizli bilgi ve hassas nükleer ekipman programından çok sayıda sızıntı olduğunu ve bu nedenle bu ekipmanın Pakistan'dan edinilebileceğinden endişelenmemiz gerektiğini" belirtti. 2015 yılında ABD'nin eski Pakistan Büyükelçisi , Pakistan güvenlik güçlerinin nükleer silahlarını kontrol etme ve güvence altına alma yeteneklerine güvendiğini ifade etti. İslamabad'ın "özellikle içeriden gelen tehdidi dikkate aldığını" ekledi.

tarafından 2016 yılında yapılan 'Pakistan'ın Nükleer Silahları' başlıklı bir araştırmada, Pakistan'ın "güçlendirilmiş ihracat kontrol yasaları, iyileştirilmiş personel güvenliği ve uluslararası nükleer güvenlik işbirliği programları gibi girişimlerinin Pakistan'ın nükleer güvenliğini iyileştirdiği" belirtildi.

Azerbaycan

2020 Azerbaycan-Ermenistan çatışmaları sırasında Azerbaycan Savunma Bakanlığı, Metzamor Nükleer Santrali'ne füze saldırıları düzenlemekle uyardı.

İran

İslam Devrimi Muhafızları Ordusu , İran nükleer programının teröristlerden korunmasından sorumludur.

Rusya

Rusya'nın Ukrayna'yı işgali sırasında Enerhodar Muharebesi'ne katılan Rus birlikleri, 3 Mart 2022'de Zaporijya Nükleer Santrali'ni bombalamaya başladı. 2. ve 3. üniteler acil durum güvenlik moduna geçirilirken 4. ünite, topçu atış menzilinden en uzak olması nedeniyle faal kaldı. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba, Rus saldırısının yol açabileceği potansiyel hasarın "Çernobil'den on kat daha büyük" olacağı konusunda uyarmıştı. Saldırı, o sırada bakım altında olan 1. ünitenin yakınında çıkan yangın da dahil olmak üzere tesiste ciddi hasara neden oldu. Yangın, ertesi sabah kontrol altına alındı. Saldırı, Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda tarafından nükleer terörizm, ABD'nin BM Büyükelçisi Linda Thomas-Greenfield tarafından "inanılmaz pervasız ve tehlikeli" ve NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg tarafından bir savaş suçu olarak tanımlanması da dahil olmak üzere uluslararası toplumdaki pek çok kişi tarafından kınandı.

Ağustos 2022'de Dmitri Medvedev, geniş çapta gizli bir tehdit olarak yorumlanan "Avrupa nükleer santrallerinde de kazaların olabileceği" uyarısında bulunan bir paylaşımda bulundu.

Amerika Birleşik Devletleri

Barack Obama, başkanlık yaptığı dönemde İç Güvenlik politikasını gözden geçirdi ve " kullanılarak yapılan saldırıların (...) ciddi ve giderek artan bir ulusal güvenlik riski oluşturduğu" sonucuna vardı. Başkan George W. Bush ve Senatör John Kerry, seçim yarışında ABD'nin karşı karşıya olduğu en ciddi tehlikenin, teröristlerin nükleer bomba elde etme olasılığı olduğu konusunda hemfikirdi. Çoğu nükleer silah analisti, "böyle bir cihazın inşa edilmesinin, makul ölçüde yetenekli teröristler için çok az teknolojik zorluk oluşturacağı" konusunda hemfikirdir. Ana engel, yüksek derecede zenginleştirilmiş uranyumun elde edilmesidir.

2004 yılında, Clinton yönetimi sırasında ABD Savunma Bakan Yardımcılığını yapan şöyle yazmıştı: “Mevcut gidişatla, önümüzdeki on yılda Amerika'ya nükleer bir terörist saldırının gerçekleşmesi ihtimali, hiç olmamasından daha muhtemel.” 2004 yılında başkanı Bruce Blair şunları söyledi: "Önümüzdeki 15 veya 20 yıl içinde nükleer silahların, her şeyden önce de bir Rus veya Pakistan nükleer silahını eline geçiren bir terörist grup tarafından kullanılmasına hiç şaşırmam." 2006 yılında, Dekanı Robert Galluccii şu tahminde bulunmuştu: "El-Kaide veya ona bağlı örgütlerden birinin önümüzdeki beş ila on yıl içinde bir ABD şehrinde nükleer silah patlatması ihtimali hiç olmaması ihtimalinden çok daha yüksek" Bir takım iddialara rağmen, herhangi bir terörist grubun henüz nükleer bomba veya nükleer bomba yapmak için gerekli malzemeleri elde etmeyi başardığına dair güvenilir bir kanıt yoktur.

ABD'nin büyük bir şehrinde bir nükleer silahın patlaması 500.000'den fazla insanı öldürebilir ve bir trilyon dolardan fazla hasara neden olabilir. Yüzbinlerce kişi serpintiden, bunun sonucunda ortaya çıkan yangınlardan ve çöken binalardan ölebilir. Bu senaryoda kontrol edilemeyen yangınlar günlerce yanacak ve acil servisler ile hastaneler tamamen dolup taşacaktır. Bir saldırının yakın çevresi dışındaki Amerika Birleşik Devletleri'nde ve muhtemelen diğer ülkelerdeki olası sosyo-ekonomik sonuçlar da muhtemelen geniş kapsamlı olacaktır. Rand Corporation'ın bir raporu, başka bir nükleer saldırıdan korkan nüfusun diğer şehir merkezlerinden göç edebileceğini tahmin ediyor.

Obama yönetimi, yüksek sonuçlara sahip, geleneksel olmayan nükleer tehdit riskini azaltmaya odaklandığını iddia etti. Nükleer güvenliğin, "nükleer tespit mimarisini geliştirerek ve kendi nükleer malzemelerimizin güvenli olmasını sağlayarak" ve "koordineli müdahale için iyi planlanmış, iyi prova edilmiş planlar oluşturarak" güçlendirileceği düşünülüyordu. Üst düzey Pentagon yetkililerine göre, ABD "nükleer silahlı teröristleri engellemeyi Amerikan stratejik nükleer planlamasının temel amacı" haline getirecekti., terörle mücadelede izlenen başka bir stratejidir. Ulusal Teknik Nükleer Adli Tıp Merkezi liderliğindeki ilişkilendirme, hükûmetin nükleer saldırı durumunda kullanılan nükleer malzemenin olası kaynağını belirlemesine olanak tanıyacak. Bu, terörist grupların ve onlara yardım etmek isteyen herhangi bir devletin, misilleme garantisi olmadan gizli bir saldırı gerçekleştirmesini önleyecektir.

Temmuz 2010'da ABD Ordusu'ndaki sağlık personeli, bir nükleer patlama sonucu yaralanan insanları tedavi etmek için kullanacakları teknikleri uyguladıkları bir tatbikat gerçekleştirdi. Tatbikatlar, Indiana'daki bir eğitim merkezinde gerçekleştirildi ve "teröristler tarafından ABD'nin bir şehrinde patlatılan küçük bir nükleer bomba patlamasının ardından yaşananları simüle etmek" için yapıldı.

Stuxnet, Haziran 2010'da keşfedilen ve ABD ve İsrail tarafından İran ve Kuzey Kore'nin nükleer tesislerine saldırmak için yaratıldığına inanılan bir bilgisayar solucanıdır.

Nükleer enerji santralleri

11 Eylül'den sonra nükleer santraller, iyi silahlanmış büyük bir terörist grubun saldırısına hazırlanacaktı. Ancak , güvenlik kurallarını gözden geçirirken tesislerin sofistike silahlar taşıyan gruplara karşı kendilerini savunabilmelerini talep etmemeye karar verdi. tarafından yapılan bir araştırmaya göre, NDK'nun revize edilmiş kurallarını "terör tehdidinin kendisinin değerlendirilmesinden ziyade sektörün neye karşı savunmayı makul ve uygulanabilir bulduğuna" dayandırdığı ortaya çıktı. Eğer terörist gruplar bir nükleer enerji santralinde çekirdek erimesine neden olacak şekilde güvenlik sistemlerine yeterince zarar verebilirse ve/veya havuzlarına yeterince zarar verebilirse, böyle bir saldırı yaygın radyoaktif kirliliğe yol açabilir. Amerikan Bilim Adamları Federasyonu, eğer nükleer enerji kullanımı önemli ölçüde artacaksa, nükleer tesislerin topluma büyük miktarda radyoaktivite salabilecek saldırılara karşı son derece güvenli hale getirilmesi gerektiğini söyledi. Yeni reaktör tasarımları, yardımcı olabilecek özelliklerine sahiptir. Amerika Birleşik Devletleri'nde NDK, tüm nükleer santral sahalarında en az üç yılda bir "Kuvvet Üzerine Kuvvet" (FOF) tatbikatları gerçekleştirir.

Barış grubu , nükleer silah tesislerine nasıl girilebileceğini gösterdi ve grubun eylemleri, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki nükleer silah tesislerinde olağanüstü güvenlik ihlallerini temsil ediyor. , 2012'deki bir Plowshares eyleminin ciddiyetini kabul etti. Nükleer çoğalma karşıtı politika uzmanları, "hükümetin en tehlikeli askeri malzemelerini üreten ve depolayan tesislerde güvenliği sağlamak için özel yüklenicilerin kullanılmasını" sorguladı.

Aldatmacalar

1974'ün sonlarında Başkan Gerald Ford, FBI tarafından Boston'da bir yere nükleer silah yerleştirildiğini iddia ettikten sonra 200.000 dolar (günümüzde 1.2 milyon dolar) isteyen bir gaspçıdan bir mesaj aldıkları konusunda uyarıldı. Amerika Birleşik Devletleri Atom Enerjisi Komisyonu'ndan bir uzman ekibi aceleyle Boston'a geldi, ancak radyasyon tespit cihazları farklı bir havaalanına ulaştı. Federal yetkililer, daha sonra gizli radyasyon dedektörlerini şehir içinde taşımak için bir kamyonet filosu kiraladılar, ancak ekipmanı kurmak için ihtiyaç duydukları araçları getirmeyi unuttular. Daha sonra, olayın bir aldatmaca olduğu anlaşıldı. Ancak hükûmetin tepkisi, gelecekte bu tür tehditlere etkili bir şekilde yanıt verebilecek bir kuruma olan ihtiyacı açıkça ortaya koydu. Aynı yılın ilerleyen aylarında Başkan Ford, Atom Enerjisi Yasası uyarınca "özel nükleer malzemelerin kullanımını içeren terör tehditleri de dahil olmak üzere, Amerika Birleşik Devletleri'nde nükleer malzemelerin yasa dışı kullanımını" araştırmakla görevli 'ni (NEST) kurdu.

Nükleer Acil Durum Arama/Destek Ekibi'nin ilk müdahalelerinden biri 23 Kasım 1976'da Spokane, Washington'da gerçekleşti. "Omega Günleri" olarak adlandırılan bilinmeyen bir grup, 500.000 $ (günümüzde 2.6 milyon $) ödenmediği takdirde şehrin her yerinde radyoaktif su dolu kapları patlatacağını iddia eden bir gasp tehdidi göndermişti. Radyoaktif kaplar, muhtemelen 150 mil güneybatıdaki Hanford Sahası'ndan çalınmıştı. NEST, hemen Las Vegas'tan bir destek uçağıyla havalandı ve doğal olmayan radyasyon için aramaya başladı, ancak hiçbir şey bulamadı. Verilen ayrıntılı talimatlara rağmen hiç kimse yanıt vermedi veya gözetim altında tutulan (sahte) parayı talep etme girişiminde bulunmadı. Birkaç gün içinde olayın bir aldatmaca olduğu kabul edildi, ancak vaka hiçbir zaman çözülemedi. Paniği önlemek için halka birkaç yıl sonrasına kadar bilgi verilmedi.

Politika ortamı

Toparlanma

olarak da bilinen İşbirlikçi Tehdit Azaltma Programı (CTR), Senatörler ve 'ın önderliğinde 1992 yılında çıkarılan bir yasadır. CTR,ABD Savunma Bakanlığı'na dağılmış olan Sovyetler Birliği'nde bulunan, istenmeyen kişiler tarafından kolayca ele geçirilebilecek fisil malzemenin güvence altına alınmasında doğrudan pay veren bir program oluşturdu. Harvard Üniversitesi müdürü 'a göre bu yasa, Rusya'nın nükleer koruyucularının kontrolü dışında tek bir nükleer silahın bile bulunmamasının önemli bir nedenidir. Belfer Merkezi, Atomu Yönetme Projesi'ni kendisi yürütüyor, projenin ortak araştırmacılarından biridir ve Martin B. Malin ise genel müdürüdür (2014 itibarıyla).

Ağustos 2002'de Amerika Birleşik Devletleri, malzemelerin teröristlerin veya "haydut devletlerin" eline düşme riskini azaltmak amacıyla, 16 ülkedeki 24 Sovyet tarzı reaktördeki zenginleştirilmiş uranyumun izlenmesi ve güvence altına alınmasına yönelik bir program başlattı. Bu türden ilk operasyon, "güvenliği zayıf bir Yugoslav araştırma enstitüsünden nükleer materyali çıkarmaya yönelik çok uluslu, kamu-özel sektör çabası" olan Vinca Projesi'ydi. Proje, "nükleer çoğalmanın önlenmesi zincirindeki en zayıf halkalardan biri olan yetersiz güvenlikli sivil nükleer araştırma tesislerine yönelik daha geniş 'küresel temizleme' çabalarına bilgi sağlama potansiyeli" taşıyan "çoğalmanın önlenmesinde bir başarı öyküsü" olarak övüldü.

2004 yılında, yüksek derecede zenginleştirilmiş uranyum (HEU) ve plütonyumdan oluşan nükleer stokları birleştirmek ve nükleer silahları daha az yerde toplamak amacıyla ABD Küresel Tehdit Azaltma Girişimi (GTRI) kuruldu. Ayrıca GTRI, HEU yakıtlarını düşük zenginleştirilmiş uranyum (LEU) yakıtlarına dönüştürdü ve bu da bu uranyumun kısa sürede nükleer bomba yapımında kullanılmasını engelledi. LEU'ya dönüştürülmemiş HEU güvenli bölgelere geri gönderilirken, savunmasız nükleer tesisler çevresinde güçlendirilmiş güvenlik önlemleri alındı.

Seçenekler

John D. ve Catherine T. MacArthur Vakfı Başkanı , geleneksel caydırıcılığın nükleer bir felakete neden olmaya kararlı terörist gruplara karşı etkili bir yaklaşım olmadığını savunuyor.Henry Kissinger, nükleer silahların yaygın olarak bulunmasının caydırıcılığı "giderek etkili ve giderek tehlikeli hale getirdiğini" belirtiyor. Düşmanın saldırıya geçmeden önce ortadan kaldırılmasını savunan önleyici stratejiler riskli ve tartışmalıdır, dolayısıyla uygulanması zordur. Gallucci şuna inanıyor: “ABD bunun yerine, olası nükleer teröristlere değil, nükleer silahları ve malzemeleri kasıtlı olarak onlara aktarabilecek veya istemeden onlara yönlendirebilecek devletlere odaklanan genişletilmiş bir caydırıcılık politikası düşünmeli. ABD, bu devletlere karşı misilleme tehdidinde bulunarak, fiziksel olarak önleyemediği şeyleri caydırabilir.” .

da benzer bir iddiada bulunuyor ve caydırıcılığı artırmanın anahtarının, nükleer malzemenin izini fisil malzemeyi üreten ülkeye kadar takip etmenin yollarını bulmak olduğunu savunuyor: “Nükleer bomba patladıktan sonra, nükleer adli polisleri enkaz örneklerini toplayacak ve bunları radyolojik analiz için bir laboratuvara gönderecektir. Fisil malzemenin safsızlıkları ve kirletici maddeleri de dahil olmak üzere benzersiz niteliklerini tanımlayarak, kaynağına giden yolu takip edebiliriz." Süreç, bir suçlunun parmak izleriyle kimliğinin belirlenmesine benzer. “Amaç iki yönlü olacaktır: Birincisi, nükleer devletlerin liderlerini teröristlere silah satmaktan caydırmak ve onları kendi silahlarının herhangi bir kullanımından sorumlu tutmak; ikincisi, her lidere nükleer silahlarını ve malzemelerini sıkı bir şekilde güvence altına alması için teşvik etmek."

Nükleer şüpheciler

Ohio Eyalet Üniversitesi'nde uluslararası ilişkiler uzmanı olan , önde gelen nükleer şüphecilerden biridir. Üç iddiada bulunuyor: (1) El-Kaide gibi terörist grupların nükleer niyetleri ve yetenekleri “temelde abartılıyor”; (2) "bir terörist grubun atom bombası üretme ihtimali yok denecek kadar az görünüyor;" ve (3) politikacılar, "en kötü durum fantezilerine" dayanan "esasen verimsiz" politikalara yol açan bir "atomik takıntıdan" muzdariptir.Atomic Obsession: Nuclear Alarmism from Hiroshima to Al-Qaeda (Atomik Takıntı: Hiroşima'dan El-Kaide'ye Nükleer Alarmizm) adlı kitabında şunu savunuyor: "Teröristlerin nükleer silah elde etmesiyle ilgili endişeler esasen temelsizdir: bir dizi pratik ve organizasyonel zorluk, onların başarı olasılığını neredeyse yok denecek kadar azaltmaktadır".

İstihbarat yetkilileri, Kongre önünde terörist grupların değişen işleyiş tarzlarını tanıyamamanın, örneğin Aum Şinrikyo üyelerinin "kimsenin radarında olmamasının" nedeninin bir parçası olduğunu ifade ederek geri saldırdı.Harvard Üniversitesi'nin 'nda doçentlik yapan Matthew Bunn, "HEU ve plütonyumun çalınması varsayımsal bir endişe değil, süregelen bir gerçektir" diyor. Yıllardır ele geçirilen çalıntı HEU ve plütonyumun neredeyse tamamı, ele geçirilmeden önce hiç gözden kaçmamıştı. IAEA Yasadışı Nükleer Kaçakçılık Veri Tabanı, HEU veya plütonyum kaçakçılığını içeren 18 olay da dahil olmak üzere, son 12 yılda 99 ülke tarafından bildirilen 1.266 olayı belirtmektedir.

Keir Lieber ve Daryl Press, ABD'nin nükleer terörizme olan belirgin odağına rağmen "teröristlerin [nükleer silahları] transfer etme korkusunun fazlasıyla abartılmış göründüğünü (...) [ve] bir devletin teröristlere nükleer silah vermesinin tehlikelerinin abartıldığını" savunuyorlar. "On yıllık terör istatistikleri, saldırılarda meydana gelen ölümler ile saldırının niteliği arasında güçlü bir ilişki olduğunu gösteriyor ve Lieber ile Press, "ne bir terör grubunun, ne de bir devlet sponsorunun nükleer bir terör saldırısından sonra anonim kalacağını" iddia ediyor. 100 veya daha fazla ölümle sonuçlanan saldırıların yaklaşık yüzde 75'inin failleri tespit edildi; ayrıca ABD topraklarına veya büyük bir müttefike yapılan saldırıların (10 veya daha fazla ölümle sonuçlanan) yüzde 97'si suçlu tarafa atfedildi. Lieber ve Press, anonimlik eksikliğinin bir devleti terörist gruplara nükleer silah sağlamaktan caydıracağı sonucuna varıyor.

Uydularda HEU ve plütonyumun kullanılması, yeterince motive olmuş bir haydut devletin, bir uydu kazasından (özellikle , ve 'ta olduğu gibi karaya çarpan uydulardan) malzemeleri alıp daha sonra bunları halihazırda çalışan bir nükleer cihaza takviye olarak kullanabileceği endişesini artırdı. Bu konu, son zamanlarda BM'de tartışılıyor ve bu tür materyalleri içerebilecek uyduların atmosfere yeniden girişleri konusunda Roskosmos ve NASA ile düzenli olarak istişarede bulunuyor. Henüz Mars-96'dan doğrulanabilir bir parça bulunamadı, ancak WikiLeaks'in son yayınları "hücrelerden" birinin Şili'deki dağcılar tarafından ele geçirilmiş olabileceğini öne sürüyor.^[]

Güvenlik zirveleri

12-13 Nisan 2010 tarihlerinde Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama, Washington DC'de, Washington olarak bilinen ilk nükleer güvenlik zirvesini başlattı ve zirveye ev sahipliği yaptı. Amaç, nükleer terörizmi önlemek için uluslararası işbirliğini güçlendirmekti. Başkan Obama, yaklaşık elli dünya lideriyle birlikte nükleer terör tehdidini, yasadışı nükleer kaçakçılığı azaltmak için hangi adımların atılması gerektiğini ve nükleer malzemenin nasıl güvence altına alınacağını tartıştı. Zirve, nükleer terörizmin tüm uluslar için ciddi bir tehdit olduğunu tanımlayan bir fikir birliği oluşturması açısından başarılı oldu. Son olarak zirve, tek tek ülkelerin taahhütleri ve Ortak Çalışma Planı'nda yer alan dört düzineden fazla spesifik eylem ortaya çıkardı. Ancak zirveye katılan dünya liderleri, silahlarda kullanılabilen malzemelere yönelik temel korumalar üzerinde anlaşmaya varamadı ve yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyumun (HEU) sivil nükleer işlevlerde kullanılmasına son verilmesi konusunda bir anlaşmaya varılamadı. Washington Nükleer Güvenlik Zirvesi'ndeki eksikliklerin çoğu, Mart 2012'deki Seul Nükleer Güvenlik Zirvesi'nde ele alındı.

Harvard Üniversitesi direktörü 'a göre, Seul'deki Nükleer Güvenlik Zirvesi'nin hedefleri şunlara devam etmek: “Washington Zirvesi'nden bu yana kaydedilen ilerlemeyi değerlendirmek ve ek işbirliği tedbirleri önermek: (1) Nükleer terörizm tehdidiyle mücadele etmek, (2) nükleer malzemeleri ve ilgili tesisleri korumak ve (3) nükleer malzemelerin yasa dışı ticaretini önlemek."

Medya kapsamı

2011 yılında İngiliz haber ajansı The Telegraph, Halid Şeyh Muhammed'in Guantanamo Körfezi'ndeki sorgulamalarına ilişkin sızdırılmış belgeler aldı. Halid'in, Usame bin Ladin'in tarafından yakalanması veya öldürülmesi halinde, El-Kaide'nin uyuyan bir hücresinin Avrupa'da "gizli bir yerde" bir "kitle imha silahı" patlatacağını söylediği ve "nükleer bir cehennem fırtınası" olacağına söz verdiği aktarılıyor.Usame bin Ladin'in 2011'de öldürülmesinden sonra böyle bir saldırı yaşanmadı.

Ayrıca bakınız

* - HEU'nun ABD'nin NUMEC tesisinden İsrail tarafından çalındığı iddiaları; kayıplar daha sonra tesisteki borulardan kurtarıldı ve hırsızlık iddialarının ortaya çıkarılması ve güvenliğin artırılması sonrasında büyük miktarda kayıp daha yaşandı.

• Karşılıklı kesin yıkım
• Nükleer savaş
• Terörizmle Savaş
• Kitle imha silahları

Kaynakça

1. ^ . Harvard Kennedy School, Belfer Center for Science and International Affairs. 17 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2013. 
2. ^ "International Convention for the Suppression of Acts of Nuclear Terrorism - Article 1" (PDF). United Nations. 2005. 4 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Nisan 2012. 
3. ^ Nuclear Terrorism: Frequently Asked Questions, , 26 Eylül 2007, 21 Ekim 2016 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 23 Ağustos 2023 
4. ^ Nuclear terrorism (PDF), energyscience.org.au, November 2006, 2 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF), erişim tarihi: 23 Ağustos 2023  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
5. ^ ^{a b c d e} Bunn, Matthew, Colonel Yuri Morozov, Rolf Mowatt-Larssen, Simon Saradzhyan, William Tobey, Colonel General (ret.) Viktor I. Yesin, and Major General (ret.) Pavel S. Zolotarev (2011). "The U.S.-Russia Joint Threat Assessment on Nuclear Terrorism" (PDF). Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard University. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi ()
6. ^ Graham Allison (26 Ocak 2010). . Foreign Policy. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2011. 
7. ^ Alex Kingsbury, "History's Troubling Lessons 29 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .", U.S. News & World Report (18 Şubat 2007).
8. ^ "Nuclear Terrorism," The Economist (January 25, 1975) p. 38.
9. ^ Larry Collins, "Combating Nuclear Terrorism," New York Times (December 14, 1980) Sec. 6 pg. 37.
10. ^ Sally Bedell, "A Realistic Film Stirs NBC Debate," New York Times (March 17, 1983) B13; Sally Bedell, "NBC Nuclear Terror Show Criticized," New York Times (March 22, 1983) C15; Aljean Harmetz, "NBC Film on Terror Wins Prize," New York Times (July 8, 1983) C19.
11. ^ D. Costello, "Experts Warn on Nuclear Terror," Courier-Mail (June 26, 1986).
12. ^ ^{a b c d} "Recalibrating Deterrence to Prevent Nuclear Terrorism". The Washington Quarterly. 40 (1): 55-70. 2 Ocak 2017. doi:10.1080/0163660x.2017.1302739. ISSN 0163-660X.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
13. ^ "North Korea's Nuclear Programme", How Nuclear Weapons Spread, Routledge, 12 Ekim 2012, ss. 94-98, doi:10.4324/9780203168325-16, ISBN , erişim tarihi: 1 Mayıs 2022 
14. ^ Jay Davis. After A Nuclear 9/11 13 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Washington Post, March 25, 2008.
15. ^ Brian Michael Jenkins. A Nuclear 9/11? 8 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . CNN.com, September 11, 2008.
16. ^ ^{a b c d} Nicholas D. Kristof. A Nuclear 9/11 8 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The New York Times, March 10, 2004.
17. ^ ^{a b} The looming tower : Al-Qaeda and the road to 9/11. First Vintage books edition, [revised]. New York. 2011. ISBN . OCLC 761224415.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
18. ^ "Al Qaeda's Pursuit of Weapons of Mass Destruction". Foreign Policy (İngilizce). 25 Ocak 2010. 14 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2021.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
19. ^ Salama (November 2005). "Does Intent equal Capability? Al-Qaeda and Weapons of Mass Destruction". The Nonproliferation Review (İngilizce). 12 (3): 615-653. doi:10.1080/10736700600601236. ISSN 1073-6700. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
20. ^ ^{a b} "Julian Borger on what has happened to all the radioactive material that has gone missing since the end of the cold war". The Guardian (İngilizce). 22 Ağustos 2008. 14 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2021. 
21. ^ Manhunt : the ten-year search for Bin Laden : from 9/11 to Abbottabad. Toronto: Doubleday Canada. 2012. ss. 36-37. ISBN . OCLC 769258354. 21 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
22. ^ M. BUNN; A. WIER. The Seven Myths of Nuclear Terrorism (PDF). . 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 8 Ağustos 2015.  Yazar eksik |soyadı1= ()
23. ^ "al-Qaeda moving world toward 'nuclear 9/11'". The Age. Melbourne. 3 Şubat 2011. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
24. ^ ^{a b c} Bunn, Matthew; Col-Gen. E.P. Maslin (2010). "All Stocks of Weapons-Usable Nuclear Materials Worldwide Must be Protected Against Global Terrorist Threats" (PDF). Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard University. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012.  Yazar eksik |soyadı1= ()
25. ^ ^{a b} "Smugglers Tried to Sell Nuclear Material to ISIS". NBC News. 7 Ekim 2015. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
26. ^ "The Risk of a Nuclear ISIS Grows". the Huffington post. 8 Ekim 2015. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
27. ^ Cowell (10 Temmuz 2014). "Low-Grade Nuclear Material Is Seized by Rebels in Iraq, U.N. Says". The New York Times. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014. 
28. ^ Sherlock (10 Temmuz 2014). "Iraq jihadists seize 'nuclear material', says ambassador to UN". The Telegraph. Londra. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014. 
29. ^ "Nuclear smuggling deals 'thwarted' in Moldova". BBC News. 7 Ekim 2015. 19 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
30. ^ "FBI foils smugglers' plot to sell nuclear material to Isis". the independent. 7 Ekim 2015. 12 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
31. ^ "Brussels attacks: Belgium fears Isis seeking to make 'dirty' nuclear bomb". the independent. 25 Mart 2016. 14 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
32. ^ "Nato raises 'justified concern' that Isil is plotting nuclear attack on Britain". MSN. 19 Nisan 2016. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
33. ^ ^{a b c} "Securing the Bomb 2010: Securing All Nuclear Materials in Four Years" (PDF). President and Fellows of Harvard College. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2013.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
34. ^ ^{a b} Nelson (11 Ağustos 2009). "Pakistan's nuclear bases targeted by al-Qaeda". The Daily Telegraph. 17 Şubat 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2017. 
35. ^ ^{a b} Walsh (12 Ağustos 2009). "Pakistan denies al-Qaida targeting nuclear facilities". The Guardian. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2017. 
36. ^ ^{a b} "Pakistan denies militants attacked nuclear sites". . 12 Ağustos 2009. 28 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2017. 
37. ^ "IOL - Pretoria News". IOL. 24 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
38. ^ Washington Post, December 20, 2007, Op-Ed by
39. ^ "Feds Hoped to Snag Bin Laden Nuke Expert in JFK Bomb Plot". Fox News. 4 Haziran 2007. 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
40. ^ Teather (5 Ocak 2005). "Briton accused of trying to sell missiles". The Guardian. Londra. 13 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
41. ^ "Ushering in the era of nuclear terrorism," by Patterson, Andrew J. MD, PhD, Critical Care Medicine, v. 35, p. 953-954, 2007.
42. ^ Jack Kelley (11 Haziran 2002). "U.S. citizen arrested in 'dirty bomb' plot". USA Today. 15 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2010. A Defense Department official said Abu Zubaydah, a top al-Qaeda official in U.S. custody, led U.S. authorities to Al Muhajir—possibly to try to sow fear in the United States by showing that al-Qaeda had recruited an American. Al Muhajir met Zubaydah in Afghanistan last year and then traveled to Pakistan, where he studied how to assemble a radioactive bomb at an al-Qaeda safe house in Lahore, a senior U.S. law enforcement official said. Weeks later, Al Muhajir met with senior al-Qaeda leaders in Karachi.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı ()
43. ^ Josh Meyer; Eric Lichtblau (16 Haziran 2002). "Al Qaeda Gathering Strength in Pakistan". Los Angeles Times. 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ekim 2010. U.S. officials say that Padilla, who used the Muslim name Abdullah al Muhajir, studied bomb-making early this year at an Al Qaeda safe house in Lahore, met with senior Al Qaeda officials in March at another safe house in Karachi and traveled elsewhere in the country. Pakistani police arrested Padilla's alleged accomplice in Rawalpindi. Although Padilla's role was not known at the time, U.S. and Pakistani officials raided the Lahore safe house where he had stayed as well as suspected Al Qaeda compounds in several other cities March 28. Abu Zubeida [Abu Zubaydah], Al Qaeda's operations chief, and several of his senior aides were captured after a shootout that night at a house in Faisalabad.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar eksik |soyadı2= ()
44. ^ Terry Frieden, Kelli; Phil Hirschkorn (22 Kasım 2005). "Terror suspect Padilla charged". CNN. 19 Şubat 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2007.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar eksik |soyadı2= ()
45. ^ "Login". 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
46. ^ Pakistan nuclear weapons at risk of theft by terrorists, US study warns 25 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., The Guardian, 2010-04-12
47. ^ ^{a b c d} "Pakistan's Nuclear Weapons" (PDF). . 1 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2017. 
48. ^ Could terrorists get hold of a nuclear bomb? 13 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., BBC, 2010-04-12
49. ^ Official: Terrorists seek nuclear material, but lack ability to use it 9 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., CNN, 2010-04-13
50. ^ "Azerbaijani MoD: Our army's missile systems allows to hit Metsamor nuclear power plant with high accuracy". apa.az. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2022. 
51. ^ "Azerbaijani Defence Ministry: Azerbaijan able to deliver a precise strike on Metsamor Nuclear Power Plant". Abc.az. 12 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2022. 
52. ^ . 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020. 
53. ^ "Azerbaijan Threatens Chernobyl-Style 'Catastrophe' In Caucasus Drone War". Forbes. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
54. ^ "سپاه حفاظت و امنیت هسته ای به ساختار سپاه اضافه شد". 15 Mart 2022. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
55. ^ "What We Know About Ukraine's Shelled Nuclear Plant". Bloomberg.com. 4 Mart 2022. 20 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
56. ^ "Russia Accused of Nuclear Terrorism as World Looks on Aghast". Bloomberg.com. 4 Mart 2022. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
57. ^ "'Accidents can happen at European nuclear plants too,' Russian ex-president says". Reuters (İngilizce). 12 Ağustos 2022. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Eylül 2022. 
58. ^ ^{a b} The White House. Homeland Security 20 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
59. ^ Charles D. Ferguson. Preventing a nuclear 9/11 : First, secure the highly enriched uranium The New York Times, September 24, 2004.
60. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; kit isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
61. ^ Paul Williams (2005). The Al Qaeda Connection : International Terrorism, Organized Crime, and the Coming Apocalypse, Prometheus Books, pp. 192–194.
62. ^ Nuclear 9/11: Interview with Dr. Paul L. Williams 26 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Global Politician, September 11, 2007.
63. ^ Controlling Nuclear Warheads and Materials 5 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . p. 16.
64. ^ Bleek, Philipp, Anders Corr, and Micah Zenko. Nuclear 9/11: What if Port is Ground Zero? 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Houston Chronicle, May 1, 2005.
65. ^ Considering the Effects of a Catastrophic Terrorist Attack 2 Mayıs 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde . by Charles Meade & Roger C. Molander p 9, Retrieved March 11, 2013 - this report uses smuggled nuclear weapons in container ships at a US port as an example, so speculates an exodus from coastal cities
66. ^ Thom Shanker and Eric Scmitt. U.S. to Make Stopping Nuclear Terror Key Aim 18 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The New York Times, December 18, 2009.
67. ^ "U.S. Nuclear Detection and Counterterrorism, 1998-2009". George Washington University.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
68. ^ "Legal Experts: Stuxnet Attack on Iran Was Illegal 'Act of Force'". Wired. 25 Mart 2013. 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
69. ^ Elizabeth Kolbert (28 Mart 2011). "The Nuclear Risk". The New Yorker. 1 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
70. ^ Daniel Hirsch et al. The NRC's Dirty Little Secret, Bulletin of the Atomic Scientists, May 1, 2003, vol. 59 no. 3, pp. 44-51.
71. ^ Charles D. Ferguson; Frank A. Settle (2012). "The Future of Nuclear Power in the United States" (PDF). Federation of American Scientists. 25 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023.  Yazar eksik |soyadı1= ()
72. ^ Kennette Benedict (9 Ağustos 2012). "Civil disobedience". Bulletin of the Atomic Scientists. 25 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2023. 
73. ^ (PDF). U.S. Department of Energy. 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2012. 
74. ^ "The day they said they'd nuke Spokane-Part 1" (scan). . 8 Şubat 1981. s. 17. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2012.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
75. ^ "The day they said they'd nuke Spokane-Part 2" (scan). The Spokesman-Review. 8 Şubat 1981. s. 24. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ekim 2012.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
76. ^ "Washington Can Work: Celebrating Twenty Years With Zero Nuclear Terrorism". The Huffington Post. 29 Aralık 2011. 5 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
77. ^ . 28 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. ^[]
78. ^ Philipp C. Bleek, "Project Vinca: Lessons for Securing Civil Nuclear Material Stockpiles," The Nonproliferation Review (Fall-Winter 2003) p. 1.
79. ^ Bunn, Matthew; Eben Harrell (2012). (PDF). Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard University. 5 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012.  Yazar eksik |soyadı1= ()^[]
80. ^ "Bombs That Won't Go Off". The Washington Post. 19 Kasım 2006. 17 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
81. ^ ^{a b} "Averting Nuclear Catastrophe: Contemplating Extreme Responses to U.S. Vulnerability". Annals of the American Academy of Political and Social Science. 607: 51-58. September 2006. doi:10.1177/0002716206290457.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
82. ^ "Toward a Nuclear-Free World". NTI. 15 Ocak 2008. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2013.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
83. ^ ^{a b} . Newsweek. 13 Mart 2009. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2013.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
84. ^ (PDF). University of Chicago. 15 Ocak 2008. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2013.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
85. ^ . Oxford University Press. 7 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022. 
86. ^ Nuclear Terrorism: The Ultimate Preventable Catastrophe. New York: Macmillan. 2004. s. 15. ISBN .  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()
87. ^ Lieber (Yaz 2013). "Why States Won't Give Nuclear Weapons to Terrorists". International Security. 38 (1): 80-84, 104. doi:10.1162/isec_a_00127. 
88. ^ Tobey, William (2011). "Planning for Success at the 2012 Seoul Nuclear Security Summit" (PDF). The Stanley Foundation. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012. 
89. ^ (PDF). Belfer Center for Science and International Affairs, Harvard University. 2012. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012. 
90. ^ Hope, Christopher (25 Nisan 2011). "WikiLeaks: Guantanamo Bay terrorist secrets revealed". Londra: Telegraph.co.uk. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. 
91. ^ "'Nuclear hellstorm' if bin Laden caught - 9/11 mastermind". News.com.au. 25 Nisan 2011. 2 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. 
92. ^ "'Nuclear hellstorm' if bin Laden caught: 9/11 mastermind". News.Yahoo.com. 25 Nisan 2011. 1 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. 
93. ^ . 25 Nisan 2011. 7 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2011.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= ()

Alakalı eserler

• Allison, Graham (9 Ağustos 2004). Nuclear Terrorism: The Ultimate Preventable Catastrophe [Nükleer Terörizm: Nihai Önlenebilir Felaket] (İngilizce). New York, New York: . ISBN . 
• Byrne, John; Hoffman, Steven M. (1996). Governing the Atom: The Politics of Risk (Atomu Yönetmek: Risk Siyaseti), Transaction Publishers.
• (2009). (Ölümlü Ellerde: Nükleer Çağın Uyarıcı Bir Hikâyesi), Black Inc.
• Ferguson, Charles D.; ; Sands, Amy; Spector, Leonard S.; Wehling, Fred L. (2004). The Four Faces of Nuclear Terrorism [Nükleer Terörizmin Dört Yüzü]. Monterey, California: . ISBN . KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi ()
• Jones, Ishmael (2010) [2008]. The Human Factor: Inside the CIA's Dysfunctional Intelligence Culture [İnsan Faktörü: CIA'in İşlevsiz İstihbarat Kültürünün İçinde]. . ISBN . 
• Levi, Michael (2007). On Nuclear Terrorism [Nükleer Terörizm Üzerine]. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN . 
• Lovins, Amory B.; Price, John H. (1975). (Nükleer Olmayan Gelecekler: Etik Bir Enerji Stratejisi Örneği), Ballinger Publishing Company, 1975,
• Schell, Jonathan (2007). The Seventh Decade: The New Shape of Nuclear Danger [Yedinci On Yıl: Nükleer Tehlikenin Yeni Şekli]. New York, New York: . 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Nuclear terrorism ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

• Nükleer Terörizm Tehdidi | Nükleer Silahlar ve Terörist Tehditleri 6 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
• Harvard Kennedy Okulu öğretim üyeleri ve arkadaşlarından Nükleer Terörizm yayınları 6 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
• , (İngilizce)
• (İngilizce)
• Teröristlerin nükleer ve radyolojik silah kullanımı? 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Uluslararası Kızıl Haç İncelemesi (İngilizce)
• "Teröristler Nükleer Silah Yapabilir mi?" 27 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., (İngilizce)
• , Nükleer Sorunlar için Alsos Dijital Kütüphanesi (İngilizce)
• - Life dergisinin slayt gösterisi (İngilizce)
• Nükleer Acil Durum ve Radyasyon Kaynakları 15 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
• Uluslararası Proje - Forum «Nükleer Güvenlik – Nükleer Terörizm Eylemlerine Karşı Önlemler» 10 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
• masrelbalad.com 29 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)