Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2021) () |
Omurgalılar (Latince: Vertebrata), hayvanlar aleminin kordalılar (Latince: Chordata) şubesine ait bir alt şubedir.
| Omurgalılar | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||
| |||||||||
| Sınıflar | |||||||||
| Metne bakınız. | |||||||||
Ortak özellikleri
Omurgalıların en karakteristik özelliği, birbirini takip eden omurlardan yapılmış bir omurgaya sahip olmalarıdır. Omurga sütunu çok kuvvetli bir destektir, fakat aynı zamanda eğilebilir bir yapıdadır. Aşağı omurgalılarda, omurga kıkırdak halinde olmasına rağmen, yüksek yapılı omurgalılara doğru kemikleşmeye başlar.
Birçok omurgalıda omurgaya iki çift ön ve arka üyelerde tutunur. Vücut bilateral (iki yanlı bakışımlı) simetriktir. Baş, gövde ve kuyruk olmak üzere üç kısma ayrılmıştır. Sölom yani vücut boşluğu yalnız gövde bölgesinde bulunur. Sindirim kanalı bel kemiğinin karın (ventral) tarafındadır. Dolaşım sistemi kapalıdır. Yürek en az iki, en çok dört boşluk ihtiva eder. Kanın alyuvarlarında hemoglobin denilen solunum pigmenti vardır. Hemoglobin, kana kırmızı rengi verir. Boşaltım organları çifttir. Boşaltım ve üreme organı açıklıkları, tek veya ayrı ayrı olarak bulunur.
İki çift vardır. Bunlar balıklarda bulunan göğüs ve karın yüzgeçleri, karada yaşayanlarda ise ön ve arka bacaklardır. Deri, solungaç ve akciğer ile soluyabilirler. Kafatası içinde muhafaza edilen karmaşık yapılı bir beyinleri vardır.
Evrimsel tarih
Omurgalılar, yaklaşık 525 milyon yıl önce, organizma çeşitliliğinde artış görülen Kambriyen patlaması sırasında ortaya çıktı. Bilinen en eski omurgalının Myllokunmingia olduğuna inanılıyor. Erken omurgalıdan biri de Haikouichthys ercaicunensis'tir. Kambriyen'e egemen olan diğer faunanın aksine, bu gruplar temel omurgalı vücut planına sahipti: bir sırt ipliği, ilkel omurlar ve iyi tanımlanmış bir baş ve kuyruk. Bu erken omurgalıların tümü, çenelerden yoksundu ve –batraklardaki gibi– deniz tabanına yakın yerlerde filtre beslemesine güveniyordu.
Balıklardan Amfibilere
İlk çeneli omurgalılar (Gnathostomata) geç Ordovisiyen'de (~450 mya) ortaya çıkmış ve Devoniyen'de yaygın hale gelmiştir, bu dönem genellikle "Balık Çağı" olarak bilinir. Devoniyen'de iki grup kemikli balık, Actinopterygii ve Sarcopterygii, evrimleşti ve çeşitlendi. Devoniyen, aynı zamanda, geç Silüriyen'den bu yana o dönemin tamamına egemen olan bir zırhlı balık grubu olan Placodermi'nin yanı sıra, Taşemengiller ve Myxini dışında neredeyse tüm çenesiz balıkların ölümünü gördü. Devoniyen, balıklar ve amfibiler arasında geçiş formları olan ilk Labyrinthodontianların yükselişini de gördü.
Mezozoyik omurgalıları
Amniyotlar, sonraki Karbonifer döneminde labyrintodontlardan evrimleşmiştir. Parareptilia ve sinapsid amniyotlar Paleozoik'in sonlarında yaygınken, Mezozoyik'te diapsidler baskın hale geldi. Denizde kemikli balıklar üstün olmaya başladı. Dinozorlardan evrimleşen kuşlar, geç Jura'da gelişti.
Senozoyik omurgalıları
Senozoyik'te dünya, kemikli balıklar, amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelilerde büyük çeşitlilik gördü. Yaşayan tüm omurgalı türlerinin yarısından fazlası (yaklaşık 32.000 tür) balıktır. Balıklar; (tetrapod olmayan kraniatlar), 4.600 metrenin üzerindeki rakımlarda Himalaya göllerindeki sazansılardan (Cypriniformes), yaklaşık 11.000 metre ile en derin okyanus açması olan 'ndaki yassı balıklara (Pleuronectiformes) kadar dünyanın tüm su ekosistemlerinde yasarlar. Sayısız çeşitte balıklar, hem tatlı su hem de deniz olmak üzere dünyanın su kütlelerinin çoğunda ana yırtıcı hayvanlardır. Omurgalı türlerinin geri kalanı, dört üyelilerdir. Dört üyeliler, kabaca 7.000 tür içeren amfibilerin yanı sıra; memeliler (yaklaşık 5.500 tür ile), sürüngenler ve kuşları içerir (iki sınıf arasında eşit olarak bölünmüş yaklaşık 20.000 tür ile). Dört üyeliler, çoğu karasal ortamın baskın megafaunasını oluşturur ve ayrıca kısmen veya tamamen suda yaşayan birçok grubu (örn. deniz yılanları, penguenler, deniz memelileri) içerir.
Geleneksel sınıflandırma
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ . ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2021.
- ^ . www.mindat.org. 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2021.
- ^ Shu, D.-G.; Luo, H.-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X.-L.; Hu, S.-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y.; Chen, L.-Z. (Kasım 1999). "Lower Cambrian vertebrates from south China". Nature (İngilizce). 402 (6757): 42-46. doi:10.1038/46965. ISSN 1476-4687. 2 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ . ucmp.berkeley.edu. 6 Haziran 1997 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2021.
- ^ Haines, Tim; Chambers, Paul (2006). The complete guide to prehistoric life. Internet Archive. Buffalo, N.Y. : Firefly Books (U.S.) ; Richmond Hill, Ont. : Firefly Books. ISBN .
- ^ Encyclopædia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 17. Encyclopædia Britannica. 1954. p. 107.
- ^ Solomon, Eldra Pearl (2005). Biology. 7th ed. Linda R. Berg, Diana W. Martin. Belmont, CA: Brooks/Cole Thomson Learning. ISBN . OCLC 55989766.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Omurgalilar haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Omurgalilar Latince Vertebrata hayvanlar aleminin kordalilar Latince Chordata subesine ait bir alt subedir Omurgalilar Yasadigi donem araligi 535 0 myo Fanerozoyik Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNSol ustten saat yonunde amfibi surungen kus memeli ve kemikli balik ornekleri Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataKlad OlfactoresAlt sube Vertebrata Cuvier 1812SiniflarMetne bakiniz Ortak ozellikleriOmurgalilarin en karakteristik ozelligi birbirini takip eden omurlardan yapilmis bir omurgaya sahip olmalaridir Omurga sutunu cok kuvvetli bir destektir fakat ayni zamanda egilebilir bir yapidadir Asagi omurgalilarda omurga kikirdak halinde olmasina ragmen yuksek yapili omurgalilara dogru kemiklesmeye baslar Bircok omurgalida omurgaya iki cift on ve arka uyelerde tutunur Vucut bilateral iki yanli bakisimli simetriktir Bas govde ve kuyruk olmak uzere uc kisma ayrilmistir Solom yani vucut boslugu yalniz govde bolgesinde bulunur Sindirim kanali bel kemiginin karin ventral tarafindadir Dolasim sistemi kapalidir Yurek en az iki en cok dort bosluk ihtiva eder Kanin alyuvarlarinda hemoglobin denilen solunum pigmenti vardir Hemoglobin kana kirmizi rengi verir Bosaltim organlari cifttir Bosaltim ve ureme organi acikliklari tek veya ayri ayri olarak bulunur Iki cift vardir Bunlar baliklarda bulunan gogus ve karin yuzgecleri karada yasayanlarda ise on ve arka bacaklardir Deri solungac ve akciger ile soluyabilirler Kafatasi icinde muhafaza edilen karmasik yapili bir beyinleri vardir Evrimsel tarihHaikouichthys Omurgalilar yaklasik 525 milyon yil once organizma cesitliliginde artis gorulen Kambriyen patlamasi sirasinda ortaya cikti Bilinen en eski omurgalinin Myllokunmingia olduguna inaniliyor Erken omurgalidan biri de Haikouichthys ercaicunensis tir Kambriyen e egemen olan diger faunanin aksine bu gruplar temel omurgali vucut planina sahipti bir sirt ipligi ilkel omurlar ve iyi tanimlanmis bir bas ve kuyruk Bu erken omurgalilarin tumu cenelerden yoksundu ve batraklardaki gibi deniz tabanina yakin yerlerde filtre beslemesine guveniyordu Baliklardan Amfibilere Acanthostega Ilk ceneli omurgalilar Gnathostomata gec Ordovisiyen de 450 mya ortaya cikmis ve Devoniyen de yaygin hale gelmistir bu donem genellikle Balik Cagi olarak bilinir Devoniyen de iki grup kemikli balik Actinopterygii ve Sarcopterygii evrimlesti ve cesitlendi Devoniyen ayni zamanda gec Siluriyen den bu yana o donemin tamamina egemen olan bir zirhli balik grubu olan Placodermi nin yani sira Tasemengiller ve Myxini disinda neredeyse tum cenesiz baliklarin olumunu gordu Devoniyen baliklar ve amfibiler arasinda gecis formlari olan ilk Labyrinthodontianlarin yukselisini de gordu Mezozoyik omurgalilari Bazi Kretase donemi omurgalilari Teruzorlar kertenkele kalcali ve kus kalcali dinozorlar Amniyotlar sonraki Karbonifer doneminde labyrintodontlardan evrimlesmistir Parareptilia ve sinapsid amniyotlar Paleozoik in sonlarinda yayginken Mezozoyik te diapsidler baskin hale geldi Denizde kemikli baliklar ustun olmaya basladi Dinozorlardan evrimlesen kuslar gec Jura da gelisti Senozoyik omurgalilari bir Eosen keseli memelisi Senozoyik te dunya kemikli baliklar amfibiler surungenler kuslar ve memelilerde buyuk cesitlilik gordu Yasayan tum omurgali turlerinin yarisindan fazlasi yaklasik 32 000 tur baliktir Baliklar tetrapod olmayan kraniatlar 4 600 metrenin uzerindeki rakimlarda Himalaya gollerindeki sazansilardan Cypriniformes yaklasik 11 000 metre ile en derin okyanus acmasi olan ndaki yassi baliklara Pleuronectiformes kadar dunyanin tum su ekosistemlerinde yasarlar Sayisiz cesitte baliklar hem tatli su hem de deniz olmak uzere dunyanin su kutlelerinin cogunda ana yirtici hayvanlardir Omurgali turlerinin geri kalani dort uyelilerdir Dort uyeliler kabaca 7 000 tur iceren amfibilerin yani sira memeliler yaklasik 5 500 tur ile surungenler ve kuslari icerir iki sinif arasinda esit olarak bolunmus yaklasik 20 000 tur ile Dort uyeliler cogu karasal ortamin baskin megafaunasini olusturur ve ayrica kismen veya tamamen suda yasayan bircok grubu orn deniz yilanlari penguenler deniz memelileri icerir Geleneksel siniflandirmaAcrania KafatassizlarHemichordata Yari sirtipliler Urochordata veya Tunicata Tulumlular Cephalochordata Basi kordalilarCraniata Gercek kafataslilarAgnatha Cenesizler Gnathostomata GercekcenelilerPisces BaliklarPlacodermi Fosil baliklar Chondrichthyes Kikirdakli baliklar Osteichthyes Kemikli baliklarTetrapoda Dort uyelilerAmphibia Iki yasamlilar Reptilia Surungenler Aves Kuslar Mammalia Memeliler dd dd Ayrica bakinizOmurgasizlar Omurgalilarin evrimi Kordalilarin evrimi Hayvanlarin evrimiKaynakca ucmp berkeley edu 6 Haziran 1997 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2021 www mindat org 9 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2021 Shu D G Luo H L Conway Morris S Zhang X L Hu S X Chen L Han J Zhu M Li Y Chen L Z Kasim 1999 Lower Cambrian vertebrates from south China Nature Ingilizce 402 6757 42 46 doi 10 1038 46965 ISSN 1476 4687 2 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Haziran 2021 ucmp berkeley edu 6 Haziran 1997 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Haziran 2021 Haines Tim Chambers Paul 2006 The complete guide to prehistoric life Internet Archive Buffalo N Y Firefly Books U S Richmond Hill Ont Firefly Books ISBN 978 1 55407 181 4 Encyclopaedia Britannica a new survey of universal knowledge Volume 17 Encyclopaedia Britannica 1954 p 107 Solomon Eldra Pearl 2005 Biology 7th ed Linda R Berg Diana W Martin Belmont CA Brooks Cole Thomson Learning ISBN 0 534 49276 2 OCLC 55989766