Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pontus Krallığı ya da Pontus İmparatorluğu, Karadeniz'in güney kıyısında kurulan Helenistik Dönem devletlerinden biridir. Krallık önceleri Pontus Kapadokyası, sonra yalnız Pontus olarak adlandırılmıştır.
Pontus Krallığı | |||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 281-MS 62 | |||||||||||||||||||||||||||||
 Pontus Krallığı | |||||||||||||||||||||||||||||
| Tür |
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Başkent | Amasya Sinop | ||||||||||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Koini Grekçesi | ||||||||||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça (MÖ 115'ten sonra) Anadolu dilleri (bölgesel ve hanedan) | ||||||||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||||||||||||||||||
| Basileus | |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
Tarih
Kökeni
Yönetici hanedan açısından Pontus hanedanı, Mitridat adında bir Pers soylusundan gelmektedir. Büyük İskender sonrasındaki Helenistik dönemde, Güney Marmara ve Bergama bölgesinin yöneticisi olan Mitridat'in ölümüyle aynı isimdeki oğlu I. Mitridat Ktistes, babası gibi öldürülmemek için Kuzeydoğu Paflagonya'ya (günümüz Türkiye'sinin Orta Karadeniz Bölgesi) kaçtı. Önceleri Paflagonya ve Kapadokya coğrafyasında, daha sonra Orta ve Doğu Karadeniz havzasında bağımsız kalmayı başarmıştır. Yerli halkların yanında, İskender’in fetihleri sonrasında göç eden Yunan, Makedon ve diğer halklar da bu hanedanın hükümdarlığında Pontus milletinin unsurlarını oluşturmuşlardır.
Kuruluşu
I. Mitridat önce Paflagonya'daki Cimiata'ya ardından Kapadokya'ya geçerek Amasya'ya gitti. I. Selevkos ile mücadeleye girişti ve MÖ 281 (veya 280) yılında kendini Kuzey Kapadokya ve Doğu Paflagonya'nın kralı ilan etti.
Gelişmesi
MÖ 220'den beri alınmak istenen Sinop, I. Farnekes zamanında (MÖ 189-159) MÖ 182'de alınabildi. Onun zamanında Cotyora (Ordu), Pharnacia (Giresun) ve Trapezus (Trabzon) gibi Yunan kıyı kentleri ele geçirildi ve kıyı hakimiyeti Pontus Krallığı'na geçti. Rodosluların durumu Roma'ya şikâyet etmeleri sonuç vermedi. Pergamon’a ve Kapadokya Kralı 'e de savaş açan I. Farnekes, önceleri başarılı olduysa da sonunda olumsuz bir antlaşma imzalamaya zorlandı. I. Farnekes, Galatya ve Paflagonya'daki tüm topraklarını bıraktı, yalnız Tium şehrini alıp, Sinop'u elinde tutabildi.
Ardılı Roma ile dost kaldı, hatta MÖ 149 yılındaki 3. Punic savaşında gemilerle yardım bile gönderdi. V. Mitridat bu yardımın ödülü olarak Frigya'yı aldı, oysa Frigya'nın Pontus ile sınırı yoktu. Kralı öldüğünde Paflagonya üzerinde hak iddia eden V. Mitridat, kızını Kapadokya kralıyla evlendirdi, sonra da Kapadokya'yı işgal etti. Helenleştirmeyi sürdüren V. Mitridat, Asya'da Yunan misyonerliğini yaygınlaştıran ilk Pontus kralı oldu. MÖ 121 veya 120 yılında detayları bilinmeyen bir suikast sonucunda V. Mitridat erken yaşta öldü.
VI. (Büyük) Mitridat Eupator dönemi
V. Mitridat öldüğünde, oğulları Krestus ve daha sonra Büyük Mitridat olarak adlandırılacak olan VI. Mitridat henüz çocuktular. Eşi Laodice, veliaht olarak Krestus'u tercih edince, VI. Mitridat dağlara kaçtı. Zehirlenme şüphesi nedeniyle, o dönemin bilinen zehirlerine karşı panzehir yapımını öğrendi. Zehir biliminde o dönem için ileri bilgilere ulaştı. Zehirlenme olasılığını önlemek için benzer zehirlerden az miktarlarda alarak kendini zehirlere bağışık kıldığı da iddia edilir. MÖ 113'te geri döndü, kardeşini öldürüp annesini hapse attırdı.
VI. Mitridat, Pontus kralı olarak Anadolu'da MÖ 113-63 yılları arasında hüküm sürdü ve Roma İmparatorluğu'nun en başarılı ve zeki düşmanı kabul edildi. Roma Cumhuriyeti'nin en başarılı komutanlarından Sulla, ve Pompey'i yenmeyi başardı.
Krallık, Kapadokya, Bitinya, , Kolhis ve Tauric Chersonesus şehirlerini fetheden VI. Mitridat zamanında en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
Oğlu II. Farnekes, MÖ 65'te ordusuyla isyana kalkışır. Ama sonuçta yenilir. Daha sonra intihar etmeye zorlanır veya öldürülür.
Yıkılışı
Roma Cumhuriyeti'nin önemli generali ve politik lideri Pompey uzun mücadelenin sonunda MÖ 63 yılında VI. Mitridat'ı yenebildi.
Bunun üzerine Pontus'un batısı Roma topraklarına katıldı, doğu kıyıları ise MÖ 63 yılından tamamen ortadan kaldırıldığı MS 64 yılına kadar Roma'ya yarı bağımlı olarak kaldı.
II. Farnekes MÖ 48'de Sezar ve Pompey arasındaki iç savaştan yararlanarak Pontus'u yeniden canlandırmak istedi. Kolhis, Aşağı Ermenistan ve Kapadokya'yı alıp Nicopolis'te Roma ordusunu yendiyse de sonuçta başarılı olamadı. Zela'da Sezar'a yenildi. Sezar en ünlü deyişi olan 'Veni, Vidi, Vici' (geldim, gördüm, yendim) sözünü bu vesileyle söylemiştir.
Coğrafya
Krallığın en büyük kenti, aynı zamanda ilk başkenti olan Amasya idi. Kraliyet saray ve mezarları burada bulunurdu. Krallık Pontus Dağları ile Kıyı ve İç olmak üzere iki büyük bölgeye ayrılıyordu. Uzun vadiler de dağlar gibi kıyıya paralel uzanıyor ve verimli topraklar barındırıyordu. Kıyı bölgelerde Amastris ve fethedildiğinde başkent yapılan Sinop gibi önemli Yunan şehirleri bulunuyordu. Kıyı bölgeler kerestecilik, balıkçılık ve zeytin ticaretine elverişliydi. Yine kıyıda Pharnacia'nın güneyinde demir ve gümüş, Chalybian dağlarında çelik kaynakları zengindi. Bakır, kurşun, çinko ve arsenik de bulunuyordu.
İlerleyen yıllarda Eparchi adı verilen idari birimlere ayrıldılar.
Din ve Kültür
Kıyı ve iç bölgeler arasında kültürel farklılıklar da vardı. Kıyı bölgelerde daha çok Yunanlar bulunurdu ve deniz ticaretiyle ilgilenirlerdi. İç bölgelerde yaşayan Kapadokyalı ve Paflagonyalılar ise Pers soylularınca yönetiliyorlardı ve Pers İmparatorluğu'na yakındılar. Krallıktaki tanrılar da genellikle senkretikti, yani Yunan, Pers ve yerel tanrıların özelliklerinin ve inanışların bir karması bulunmaktaydı.
Pontus kültürü, Yunan, Antik Anadolu ve Pers unsurlarının bir sentezi olarak görülebilir. Krallığın en çok Helenlenmiş bölümleri zaten Yunanların ağırlıkta olduğu kıyı bölgelerdir. Epigrafik kanıtlar, iç bölgelerde de geniş Helenistik etkinin var olduğunu ortaya koymaktadır. Yunanca, VI. Mitridat Eupator zamanında krallığın resmi dili olur, ama Anadolu dilleri özellikle iç bölgelerde konuşulmaya devam eder.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ McGing, 16-17.
- ^ Polybius "Histories", XXIV. 1, 5, 8, 9 XXV. 2
- ^ McGing, 36-39.
- ^ Cambridge Ancient v.9, s.133.
- ^ Cambridge Ancient v.9, s.137-138.
- ^ Cambridge Ancient v.9, s.249-54.
- ^ John Hazel Who's who in the Greek world, s.179.
- ^ Crook, Lintott & Rawson "The Cambridge Ancient History Volume IX. The Last Age of the Roman Republic, MÖ 146-43, s.133-136.
- ^ Cambridge Ancient v.9, s.137.
- ^ B. C. McGing The foreign policy of Mitridat VI Eupator, King of Pontus, s.10-11.
Konuyla ilgili yayınlar
- Polybius, the histories.
- Appian, the foreign wars.
- Memnon of Heraclea, history of Heraclea.
- Strabo, Geographica.
- Plutarch, Parallel lives. 'Demetrius'.
- Hazel, John; Who's Who in the Greek World, Routledge, 2002.
- Crook, Lintott & Rawson. The Cambridge Ancient History volume IX. The Last Age of the Roman Republic, 146-43 B.C. second edition. Cambridge University Press, 2008.
- B. C. McGing. The foreign policy of Mitridat VI Eupator, King of Pontus, 1986.
- Popüler Tarih dergisi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Pontus Kralligi ya da Pontus Imparatorlugu Karadeniz in guney kiyisinda kurulan Helenistik Donem devletlerinden biridir Krallik onceleri Pontus Kapadokyasi sonra yalniz Pontus olarak adlandirilmistir Pontus KralligiMO 281 MS 62Pontus KralligiTurBagimsiz krallik MO 281 63 Roma Cumhuriyeti ve Roma Imparatorlugu nun tabi kralligi kralligin dogu kismi MO 63 MS 62 BaskentAmasya SinopResmi dil ler Koini GrekcesiYaygin dil ler Farsca MO 115 ten sonra Anadolu dilleri bolgesel ve hanedan HukumetMonarsiBasileus MO 281 266I Mithridatis MO 266 250Ariobarzanis MO 250 220II Mithridatis MO 220 185III Mithridatis MO 185 170I Farnakis MO 170 150IV Mithridatis MO 150 120V Mithridatis MO 120 63VI Mithridatis MO 63 47II Farnakis MO 47 37Darius MO 37 MO 37 8 MO 8 MS 38 MS 38 62Tarihce I Mitridat Ktistes tarafindan kurulduMO 281 Roma Cumhuriyeti nden Pompey tarafindan fethedildi ve Roma ya bagli bir devlet olduMO 63 Imparator Neron tarafindan Roma Imparatorlugu na ilhak edildiMS 62Onculler ArdillarKolhis Roma CumhuriyetiTarihKokeni Yonetici hanedan acisindan Pontus hanedani Mitridat adinda bir Pers soylusundan gelmektedir Buyuk Iskender sonrasindaki Helenistik donemde Guney Marmara ve Bergama bolgesinin yoneticisi olan Mitridat in olumuyle ayni isimdeki oglu I Mitridat Ktistes babasi gibi oldurulmemek icin Kuzeydogu Paflagonya ya gunumuz Turkiye sinin Orta Karadeniz Bolgesi kacti Onceleri Paflagonya ve Kapadokya cografyasinda daha sonra Orta ve Dogu Karadeniz havzasinda bagimsiz kalmayi basarmistir Yerli halklarin yaninda Iskender in fetihleri sonrasinda goc eden Yunan Makedon ve diger halklar da bu hanedanin hukumdarliginda Pontus milletinin unsurlarini olusturmuslardir Kurulusu I Mitridat once Paflagonya daki Cimiata ya ardindan Kapadokya ya gecerek Amasya ya gitti I Selevkos ile mucadeleye giristi ve MO 281 veya 280 yilinda kendini Kuzey Kapadokya ve Dogu Paflagonya nin krali ilan etti Gelismesi Kral II Farnekes adina bronz kalkan Getty Villa muzesi MO 80 MO 60 MO 220 den beri alinmak istenen Sinop I Farnekes zamaninda MO 189 159 MO 182 de alinabildi Onun zamaninda Cotyora Ordu Pharnacia Giresun ve Trapezus Trabzon gibi Yunan kiyi kentleri ele gecirildi ve kiyi hakimiyeti Pontus Kralligi na gecti Rodoslularin durumu Roma ya sikayet etmeleri sonuc vermedi Pergamon a ve Kapadokya Krali e de savas acan I Farnekes onceleri basarili olduysa da sonunda olumsuz bir antlasma imzalamaya zorlandi I Farnekes Galatya ve Paflagonya daki tum topraklarini birakti yalniz Tium sehrini alip Sinop u elinde tutabildi Ardili Roma ile dost kaldi hatta MO 149 yilindaki 3 Punic savasinda gemilerle yardim bile gonderdi V Mitridat bu yardimin odulu olarak Frigya yi aldi oysa Frigya nin Pontus ile siniri yoktu Krali oldugunde Paflagonya uzerinde hak iddia eden V Mitridat kizini Kapadokya kraliyla evlendirdi sonra da Kapadokya yi isgal etti Helenlestirmeyi surduren V Mitridat Asya da Yunan misyonerligini yayginlastiran ilk Pontus krali oldu MO 121 veya 120 yilinda detaylari bilinmeyen bir suikast sonucunda V Mitridat erken yasta oldu VI Buyuk Mitridat Eupator donemi VI Mitridat Louvre muzesi Romali general Lucius Cornelius Sulla MO 138 78 V Mitridat oldugunde ogullari Krestus ve daha sonra Buyuk Mitridat olarak adlandirilacak olan VI Mitridat henuz cocuktular Esi Laodice veliaht olarak Krestus u tercih edince VI Mitridat daglara kacti Zehirlenme suphesi nedeniyle o donemin bilinen zehirlerine karsi panzehir yapimini ogrendi Zehir biliminde o donem icin ileri bilgilere ulasti Zehirlenme olasiligini onlemek icin benzer zehirlerden az miktarlarda alarak kendini zehirlere bagisik kildigi da iddia edilir MO 113 te geri dondu kardesini oldurup annesini hapse attirdi VI Mitridat Pontus krali olarak Anadolu da MO 113 63 yillari arasinda hukum surdu ve Roma Imparatorlugu nun en basarili ve zeki dusmani kabul edildi Roma Cumhuriyeti nin en basarili komutanlarindan Sulla ve Pompey i yenmeyi basardi Krallik Kapadokya Bitinya Kolhis ve Tauric Chersonesus sehirlerini fetheden VI Mitridat zamaninda en genis sinirlarina ulasmistir Oglu II Farnekes MO 65 te ordusuyla isyana kalkisir Ama sonucta yenilir Daha sonra intihar etmeye zorlanir veya oldurulur Yikilisi Roma ya baglandiktan sonra Pontus MO 50 4 ve 7 yuzyillar arasinda Roma nin bir eyaleti olarak Pontus MS 400 Roma Cumhuriyeti nin onemli generali ve politik lideri Pompey uzun mucadelenin sonunda MO 63 yilinda VI Mitridat i yenebildi Bunun uzerine Pontus un batisi Roma topraklarina katildi dogu kiyilari ise MO 63 yilindan tamamen ortadan kaldirildigi MS 64 yilina kadar Roma ya yari bagimli olarak kaldi II Farnekes MO 48 de Sezar ve Pompey arasindaki ic savastan yararlanarak Pontus u yeniden canlandirmak istedi Kolhis Asagi Ermenistan ve Kapadokya yi alip Nicopolis te Roma ordusunu yendiyse de sonucta basarili olamadi Zela da Sezar a yenildi Sezar en unlu deyisi olan Veni Vidi Vici geldim gordum yendim sozunu bu vesileyle soylemistir CografyaKralligi bolen Pontus Alpleri Kralligin en buyuk kenti ayni zamanda ilk baskenti olan Amasya idi Kraliyet saray ve mezarlari burada bulunurdu Krallik Pontus Daglari ile Kiyi ve Ic olmak uzere iki buyuk bolgeye ayriliyordu Uzun vadiler de daglar gibi kiyiya paralel uzaniyor ve verimli topraklar barindiriyordu Kiyi bolgelerde Amastris ve fethedildiginde baskent yapilan Sinop gibi onemli Yunan sehirleri bulunuyordu Kiyi bolgeler kerestecilik balikcilik ve zeytin ticaretine elverisliydi Yine kiyida Pharnacia nin guneyinde demir ve gumus Chalybian daglarinda celik kaynaklari zengindi Bakir kursun cinko ve arsenik de bulunuyordu Ilerleyen yillarda Eparchi adi verilen idari birimlere ayrildilar Din ve KulturKiyi ve ic bolgeler arasinda kulturel farkliliklar da vardi Kiyi bolgelerde daha cok Yunanlar bulunurdu ve deniz ticaretiyle ilgilenirlerdi Ic bolgelerde yasayan Kapadokyali ve Paflagonyalilar ise Pers soylularinca yonetiliyorlardi ve Pers Imparatorlugu na yakindilar Kralliktaki tanrilar da genellikle senkretikti yani Yunan Pers ve yerel tanrilarin ozelliklerinin ve inanislarin bir karmasi bulunmaktaydi Pontus kulturu Yunan Antik Anadolu ve Pers unsurlarinin bir sentezi olarak gorulebilir Kralligin en cok Helenlenmis bolumleri zaten Yunanlarin agirlikta oldugu kiyi bolgelerdir Epigrafik kanitlar ic bolgelerde de genis Helenistik etkinin var oldugunu ortaya koymaktadir Yunanca VI Mitridat Eupator zamaninda kralligin resmi dili olur ama Anadolu dilleri ozellikle ic bolgelerde konusulmaya devam eder Ayrica bakinizMitridatizm Pontus krallari listesiKaynakca McGing 16 17 Polybius Histories XXIV 1 5 8 9 XXV 2 McGing 36 39 Cambridge Ancient v 9 s 133 Cambridge Ancient v 9 s 137 138 Cambridge Ancient v 9 s 249 54 John Hazel Who s who in the Greek world s 179 Crook Lintott amp Rawson The Cambridge Ancient History Volume IX The Last Age of the Roman Republic MO 146 43 s 133 136 Cambridge Ancient v 9 s 137 B C McGing The foreign policy of Mitridat VI Eupator King of Pontus s 10 11 Konuyla ilgili yayinlar Polybius the histories Appian the foreign wars Memnon of Heraclea history of Heraclea Strabo Geographica Plutarch Parallel lives Demetrius Hazel John Who s Who in the Greek World Routledge 2002 Crook Lintott amp Rawson The Cambridge Ancient History volume IX The Last Age of the Roman Republic 146 43 B C second edition Cambridge University Press 2008 B C McGing The foreign policy of Mitridat VI Eupator King of Pontus 1986 Populer Tarih dergisi