Runik Taşlar, runik tarzı yükseltilmiş taş yazıtı ama bu terim kayalar ve kaya üzerinde yazıtlar için de kullanılır. Bu gelenek 4. yüzyılda başlamış ve 12. yüzyılda da sürmüştür. En çok İskandinavya'da bulunur, ancak Viking Çağı'nda ziyaret ettikleri yerlere de dikilmiş taşlar vardır. Genellikle ölen erkekler için dikilmiş anıtlardır. Renkleri yıpranmış ve artık belli olmamasına rağmen, genellikle dikildikleri zaman parlak renkliydiler. Kelime olarak "büyülü taş" şeklinde anlamlandırılmaktadırlar.
Macaristan'dan Ortaasya'ya tüm Avrasya coğrafyasında da görülmektedirler. Hatta J. Mayfield tarafından yayınlanan geniş bir makalede Orhun Alfabesi'ne benzerliklerine değinilmektedir. Bu yazıda işaret edildiği gibi T. Kürüm tarafından yapılan çalışmalarla İsveç'ten Möjbro, Kylever ve Istaby taşlarının Orhun Alfabesiyle Türkçe olarak (Möjbro taşı örneğinde, taş üstünde var olan resimle de uyumlu olarak) okunmaları yapılmıştır. Bu konuyu haklı çıkaracak başka bir bilgi de bizzat İsveçli S.Lagenbring tarafından yazılan "İsveç ve Türkçe Dil ve Kültür Ortaklığı" kitabıdır.
Tarihçe
Runik yazıtlar ile taşlar yerleştirme geleneği ilk olarak 4. ve 5. yüzyılda ortaya çıktı, bu erken dönemde Norveç ve İsveç'te genellikle mezarların yanına yerleştirilirdi. En erken Danimarka Runik taşı 6. ve 7.yüzyıllarda ortaya çıkmıştır, ve İskandinavya'da Hicret Dönemine ait yaklaşık 50 Runik taş mevcuttur. En çok Runik taş 950-1100 yılları arasında inşa edilmiş ve çoğunlukla İsveç ile Danimarka'da ve az miktarda Norveç'te dikilmişlerdir.
Bu gelenek, hem de Ynglinga hem de Hávamál destanlarında belirtilmiştir:
Erkekler için, onların hatıralarına, bir tümseğe dikilmelidirler ve tüm diğer savaşçılar için seçkin yiğitlikleri için durmalıdır bu taş, bu gelenek Odin'in zamanınden beri devam eder. Ynglinga destanı
Bir oğul iyidir
geç doğsa bile,
Ve ölüm babası sayılırdı;
Bellek taşlarda
nadiren yolda eşlik eder
Kaybeder akrabaları onun kan bağını.— —Hávamál
960lı yıllarda Danimarka'da en fazla Runik taşın meydana çıkacağı bir eğilim ortaya çıktı. Kral Mavi diş Harald vaftiz edilmiş ve yeni bir düzen ile yeni bir çağın gelişini kutlamak amacıyla, bir taş inşa ettirmiştir, yazıtta:
- Kral Haraldr emretti ki bu anıtın babası Gormr ve annesi Þyrvé anısına ve kendisi için tüm Danimarka ve Norveç'i kazanması ve Hristiyan yapması anısına dikilmesine.
Taşın iki tarafı resimlerle dekore edilmiş üç tarafı vardı. Bir tarafta, genellikle diğer tüm taşlarda da kullanılmış prototip bir hayvan kazınmış ve başka bir tarafta İsa'nın Danimarka'nın en eski tasviri vardı. Bu taşın yapılmasından kısa bir süre sonra, İskandinavya'da bir runik geleneği başladı. İskandinav reisleri ve güçlü klanları Kralı Harald'ı taklit etmeye çalıştı, bu dalga Danimarka ve İsveç üzerinden kuzeye doğru yayıldı. Çoğu bölgelerdeki heves, bir nesil sonra yok oldu ama merkezi İsveç'te Uppland ve Södermanland vilayetlerinde bu moda 12. yüzyıla kadar sürdü
Dağılım
İskandinavya'da yaklaşık 3.000 taş üzerinde 6.000 civarında runik yazı mevcuttur. Batıda Man Adası'ndan, doğuda Karadeniz'e, kuzeyde Jämtland'den güneyde Schleswig'e kadar, her gittikleri yere bu geleneği taşıdıklarından, dünyanın diğer bölgelerinde de Runik taşlar vardır.
Runik taşlar, İskandinav'ya da dengesiz dağılmıştır: İzlanda'da hiç yokken, Danimarka'da 250 tane, Norveç'te 50 tane vardır. İsveç'te ise tanıma bağlı olarak 1,700 ile 2,500 arasıdır.
İskandinavya dışında, Man Adası'nda, 9. yüzyıl ile 11. yüzyıl başlarından 30 tane ayaktadır. Az miktarda Runik taş, İngiltere, İrlanda, İskoçya ve Faroe Adaları'nda bulunmaktadır. Berezan hariç Doğu Avrupa'da hiçbir Runik taş yoktur, muhtemelen mevcut taşların eksikliği yerel nüfusun yabancıların diktiği bu taşlara saygı duymamasıdır.
Runik taşlar, yol, köprü inşaatları ve sığ yerler gibi seçilen noktaların manzaralı yerlerine yerleştirilirlerdi, Orta Çağ kiliselerinin inşaatlarında malzeme olarak kullanılmışlardır, bu taşların zaten kilisenin yerinde mi olduğu yoksa sonradan oraya mı taşındığı tartışmalıdır. Güney Scania vilayetinde, Runik taşlar, üzerinde aynı zamanda kilise inşa edilen arazi üzerine, büyük malikanelere bağlıdır. Mälaren Vadisi'nde Runik taşlar avlu gibi bir gayrimenkulün parçasına, mezar alanına ya da komşu gayrimenkullerin sınırlarına yerleştirilirdi. Runik taşlar genellikle tek bir anıt ve daha nadiren çift olarak görünür. Bazı durumlarda, yükseltilmiş diğer taşlarla birlikte daha büyük anıtların parçasıdırlar.
Ancak, bugüne kadar bulunan Runik taşlardan %95'inin yeri bilinmektedir, bilim insanları yerleri bilinen bu taşların %40'ını kendi özgün konumunlarında bulmuşlardır. Geri kalanı ise, kiliseleri, yollar, köprüler, mezarlar, çiftlikler ve su yollarında bulunmuştur. Öte yandan bilim insanları, bu son grup taşların kendi orijinal yerlerinden çok uzağa götürülmediklerini düşünmektedirler.
Dinin etkisi
Pek çok bölgede bulunan taş yazıtların yaklaşık %50'sinde Hristiyanlığın izleri vardır, dünyanın en yüksek yoğunlukta runik yazıtların olduğu Uppland'de bulunan 1196 taş yazıtın yaklaşık %70'inde kazınmış haçlar veya Hristiyan duaları ile açıkça Hristiyandır, sadece birkaç Runik taş açıkça Hristiyan değildir.
Alimler, pek çok Hristiyan Runik Taşın Uppland'de toplanmasının nedenini, ilçenin İskandinav putperestliğin ve yeni Hristiyanlaşmış İsveç Kralı arasındaki çatışmanın odak noktasında olması olarak ileri sürmüşlerdir. Reislerin, krala bağlılıklarını göstermek için, Runik taşlarına Hristiyan haçları ve dualar ekleyerek Hristiyan inançlarını göstermek için çalışmaları mümkündür. Bu teoriye karşı, Norveç, Danimarka ve gerçeği Götaland runik taş geleneği ile ilgili bir açıklama yoktur. Ayrıca, tek bir runik taş kral yönelik herhangi bir ilişkiyi beyan eder. Ek olarak, runik taşlar dönüşümün oldukça barışçıl bir süreç olduğunu göstermek için dikilmiştir.
Bir başka teoriye göre, hepsi değil ama bazı klanlar arasında popüler olan bir sosyal moda olduğudur. Güney Uppland'da bazı klanlar runik taş dikmeye başladıklarında, komşu klanlar onları taklit etmeye başlamışlardır. Ancak, bu klanların, diktikleri taşlar kısmen daha az etkili olmuş ve aynı popülerliğe ulaşmamıştır. Bazı bilim insanları, uzun Viking seferleri ve ilçede oluşan zenginliğin artmasına dikkat çekmektedirler. Aynı zamanlarda, Stockholm yakınlarındaki İsveçli reisler ticaret yoluyla ile hem Doğu hem de Batı'daki yağmalar sonucu hatırı sayılır servetler yarattılar. Bu, Danimarka'da bulunan Jelling Stones'ta görülebilir ya da İngilizce yüksek haç ve diğer anıtlarda hissedilir.
Runik taşlar, İskandinav toplumunda, Hristiyanlık değişimini farklı yollardan gösterir, en büyük değişimlerden biri ölünün klanın mezar alanında ataları arasında gömülmemesidir. Bunun yerine, kilise mezarlığına gömülmeleridir, Runik Taşlar çiftliklerde bir anıt olarak hizmet ederken, bazı aileler için, aile mezar alanına bitişik inşa edilmiş kilise nedeniyle daha az değişiklik olmuştur.
Yazılar
Bu taşların temel amacı, mülkiyet işareti, inşaat hakkında övünme, ölü akrabalarından yüceltmek ve önemli olayları anlatmaktır. Uppland bazı bölgelerinde bu taşlar sosyal ve ekonomik belirteç olarak görev görür.
Hemen hemen tüm Runik taşlarda Viking Çağı sonlarında aynı formül kullanıldı. Metin, taşı kim dikti, ölen kim ve diktirenle ölenin birbiriyle ilişkisini anlatır. Ayrıca, yazıtta, aşağıdaki örnekte olduğu gibi, ölü bir kişinin sosyal durumunu, olası yabancı yolculukları, ölüm yeri ve aynı zamanda bir dua bulunurdu. Lingsberg Runik taşı U 241:
- Bu taş Danr ve Húskarl ve Sveinn babalarının babası, Ulfríkr anısına dikilmiştir. İngiltere'den iki kere ganimet almıştı. Tanrı ve Tanrı'nın annesi, baba ve oğlunun ruhlarına yardımcı olsun.
Taşı diktirenler
En az %10 taş birkaç erkek ile birlikte bir kadın tarafından diktirilirken, çoğu Runik taş erkekler tarafından, sadece sekiz tanesi tek bir kadın tarafından diktirilmiştir. Runik taşları ölenin oğulları ve dul eşi diktirilmesi genel kural olmasına rağmen kardeş ve kızkardeşleri tarafından diktirilmiş örnekler de mevcuttur. Neredeyse sadece Uppland, Södermanland ve Öland'da kadınların erkek yakınları ile birlikte Runik taş diktirmiştir. Kardeşler, amcalar, dayılar, anne-babalar, iş ortaklarının gibi pek çok kişinin Runik taş diktirme sebebi bilinmemektedir, ancak mirasçılar arasında olmaları bunun bir nedeni olması mümkündür.
Hatırasına taş dikilenler
%94 taş erkeklerin hatırasına dikilmiştir. Ancak genel algının aksine, Runik taşların büyük bölümüm, evinde ölenler için dikilmiştir. En ünlü ve yabancı seyahatlerden bahsederek insanların böyle düşünmelerine neden olan Runik taşlar sadece yaklaşık %10 oranındadır, ve genellikle Viking seferlerinden dönemeyenlerin anısına dikilmişlerdir. Bu taşlar yaklaşık olarak bir ya da daha fazla ölü akraba hatırasına dikilmiş Runik taşların çoğunluğu ile aynı mesajı taşır.
Doğuya seferler
Bilim insanları tarafından doğu sefer yollarına düşen ilk kişi olarak bilinen Östergötlandlı Eyvindr'ın kaderi 9. yüzyıl Kälvesten Runik Taşında anlatılmıştır. Yazı:
- Styggr/Stigr, bu anıtı oğlu, Eyvindr anısına dikmiştir. Eivísl ile beraber Doğu'ya gitmiştir. Víkingr renklendirmiş ve Grímulfr.
Taşların, savaşçıların nerede öldüğünü nadiren belirtmesi tarihçiler açısından talihsiz bir durumdur. Västergotland Smula Runik Taşında, doğuya yapılan askeri seferde ölenler hakkında bilgi sahibi oluyoruz:"Gulli/Kolli bu taşı karısının kardeşleri yiğit erkekler Asbjørn ve Juli anısına diktirmiştir. Ve onlar maiyetleri ile beraber doğuda ölmüşlerdir." Aynı vilayette bulunan theDalum Runik Taşında az ve öz biçimde: "Tóki ve erkek kardeşleri, bu taşı erkek kardeşlerinin anısına diktirmiştir. Biri batıda, diğeri doğuda ölmüştür."
Runik Taşlar'da en çok bahsedilen ülke, zamanında güney İtalya'nın bir kısmı yanında Balkanlar ile Küçük Asya'nın büyük kısmını kaplayan Bizans İmparatorluğu'dur. Bizans İmparatorluğu'nda bir kişi hangi vilayetinde ve hangi sebepten ölürse ölsün, bu olay kısaca "O Yunanistan'da öldü" diye belirtilirdi. Bazen bir istisna, Lombardların ülkesi olarak bilinen Güney İtalya için yapılırdı, örneğin Vareg Muhafızlarından olduğu düşünülen Inga'nın Óleifr'i hakkında Södermanland'da bulunan Runik Taşta şöyle yazmaktadır: "Inga, bu taşı Óleifr'in anısına diktirmiştir. Inga'nın... Óleifr rotasını doğuya sürmüş ve Lombardların ülkesinde kendi sonuyla buluşmuştur.
Diğer İskandinav insanları Gardariki'de (Rusya ve Ukrayna) ölmüştür. Örneğin Esta Runik Taşında bildirildiğne göre oğlu Ingifastr Novgorod'da (Holmgarðr) ölmüştür: "Holmgarðr'da geminin lideri olarak denizcileri ile beraber ölmüştür." Evinden çok uzakta ölmemiş, Æistfari ("Estonya gezgini"), Æistulfr ("Estonya kurtu") and Æistr ("Estonyalı") gibi kişisel isimlerden anlaşıldığı üzere Estonya ile yakın temas vardı. Estonya'da ölenleri anlatan Runik Taşlardan bir tanesi Ängby Taşı, Björn'ün Vironia'da (Virland) öldüğünü söyler.
Runik Taşlar'da kayıt altına alınmış birçok ölüm şekli vardı. Åda Runik Taşı, Livonia'ya bir yolculuk sırasında Bergviðr'ın boğulduğunu belirtir, Sjonhem Runik Taşı, Gotlander Hróðfúss'un muhtemelen Balkanlar'da bir grup insan tarafından ihanete uğratılarak öldürüldüğünü rapor eder. Doğuya yolculukları anlatan en ünlü Runik Taşlar olan Ingvar Runik Taşları, Ingvar'ın müslüman dünyasına uzak seyahatini anlatır. Sonu trajedi ile biten bu seyahatten, hiç kimse geri dönememiştir, onların anısına 25'ten fazla Runik Taş dikilmiştir.
Batıya seferler
Diğer Vikingler batıya doğru gitti. 10 Ağustos 991'da İngiltere'de Maldon, Essex'de Blackwater Nehri'nin yakınında Anglosakson'lar ile istila ve talan için gelmiş Vikingler arasında Maldon Savaşı olmuştur. Bu savaş Vikinglerin zaferi Anglosaksonların mağlubiyetiyle sonuçlanmıştır. Savaştan sonra 3.000 kg. gümüş ağırlığa eşit olan 10.000 Romalı pundu Vikinglere tazminat olarak verilmiştir. Buna "Danegeld" adı verilmiştir ve İngiltere tarihinde Vikinglere verilen ilk parasal tazminat olarak kayıtlara geçmiştir. Danegeld'in bir parçası İsveç'te Södermanland civarında Södra Betby'de bir çayın çamurunda bulunmuştur. Aynı yerde, "[...] Hákon'ın oğlu Ulfr ile batıya gitmiş Jôrundr, O'nun oğlu, anısına dikilmiştir" yazan bir Runik Taşta bulunmuştır. Batıya seferin gümüş İngiliz hazinesi ile bağlantısı olasıdır. Danegeld, diğer Runik Taşlarda daha açıktır. Vallentuna'da yaşayan Borrestalı Ulf, birçok kez batıya yolculuk etmiştir. Bu, Yttergärde Runik Taşında anlatılmıştır:
- Ve Ulfr, İngiltere'de üç kez ödeme almıştır. İlkini Tosti ödedi. Sonra Þorketill ödedi. Sonra Knútr ödedi.
Tosti, İsveç şefi Skoglar Tosti olabilir. Snorri Sturluson (1179 – 1242 arası yaşadı) tarafından yazılan ve Norveç krallarının yaşam öykülerini anlatan saga türü Heimskringla isimli destanda adı geçmektedir. Snorri, onu "askeri seferlerin büyük kısmına katılmış" bir "büyük savaşçı" olarak anlatmıştır. Þorketill, en ünlü Viking şeflerinden ve çok sık İngiltere'de kalmış Uzun Thorkell'dir. Knútr, 1016 yılında İngiltere Kralı olan Büyük Knud'den başkası değildir.
Knud, İngiltere'yi fethinde ona yardımcı olan Vikinglerin büyük kısmını eve yollamış yalnızca yakın koruma olarak "Þingalið" birliğini yanında tutmuştur. Bu birliğin bir parçası olmak büyük bir onur olarak kabul edilirdi ve Uppland'de bulunan Häggeby Runik Taşında Geiri, "Batıda birliğin maiyetinde oturdu" yazarken, Landeryd Runik Taşında da Þjalfi, "Knútr ile beraber" yazmaktadır. Bazı İsveç Vikingleri, Thorkell ve Büyük Knud gibi sadece Danes ile beraber seyahat etmek dışında bir şey istememelerine rağmen hedefe ulaşamamışlardır. Uppland, Husby-Sjuhundra'dan gelen Sveinn, İngiltere yolunun yarısında ölmüştür. Onun hatırasına dikilen U 539 Runik Taşında: "Jútland'da öldü, İngiltere'ye seyahat etmek istiyordu." Guðvér gibi diğer Vikingler, Södermanland'e bulunan Grinda Runik Taşında anlatıldığı üzere sadece İngiltere'ye değil aynı zamanda Saksonya'ya da saldırmışlardır.
|
Toplamda yaklaşık 30 tane Runik Taş İngiltere'ye giden insanların hikâyesini anlatır. Bazıları yalındır ve sadece Londra ya da Bath'a gömülmüş Vikingleri söyler.
Din değiştirme
Danimarka, İngiltere ya da Saksonya ve Bizans İmparatorluğu'na seyahat etmiş İsveçliler, İsveç'in Hristiyan olmasında önemli rol oynamışlardır, ve iki Runik Taş insanların Danimarka'da nasıl vaftiz edildiklerini anlatır, örneğin Amnö'de bulunan Runik Taşı "Danimarka'da hristiyan elbiseler içinde öldü" demektedir. Stokholm yakınlarında bulunan Vallentuna'de bulunan bir başka Runik Taşında da benzer bir mesaj vardır, bu taşta, iki evladın dönmeden önce ölüm yataklarında beklediklerini anlatmaktadır:"Onlar, (onların) hristiyan elbiselerinde öldüler." Hristiyan elbiseleri ya da vaftiz elbiseleri, hvitavaðir, pagan İskandinavlar'a, vaftiz oldukları sırada verilirdi ve Uppland'da bu elbiselerde ölmüş dönmeleri anlatan en az yedi taş bulunmaktadır.
Misyonerler tarafından kullanılan dil, birçok taşta yer almaktadır ve dua ettikleri formal dilden farklı bir dil kullanılmıştır. İkisi Uppland'da, üçüncüsü Danimarka adası Bornholm'da bulunan üç taşta "Işık ve cennet" deyimi yer almaktadır. Risbyle'de bulunan U 160 Runik Taşında, "Tanrı ve tanrının annesi, ruhuna yardım etsin; ona ışığı ve cenneti göstersin." yazar ve Bornholm Runik Taşı ayrıca Aziz Mikâil'i de yüceltir:"Tanrım ve Aziz Mikâil, Auðbjôrn ve Gunnhildr'ın ruhlarına ışık ve cennet içinde yardım etsin."
Hıristiyon terminolojisi, erken pagan yerine kullanılmıştır ve böylece Cennet, Valhalla yerine geçmiş, Thor duaları ile büyü ve sihirlerin yerini ise Aziz Mikâil, İsa, Tanrı ve Tanrı'nın annesi almıştır. Cennetin ordusunun lideri olan Aziz Mikâil, Odin'in psychopomp rolünü üstlemiş ve ölü Hristiyanların Işık ve cennet'e doğru yolculuklarında önderlik etmiştir. Uppland'da bir, Gotland'da bir, Bornholm'da üç ve Lolland'da bir Runik Taş Aziz Mikâil'e dualar içermektedir.
Ayrıca Bogesund Runik Taşı vardır, bu taş din değiştiren insanların artık aile mezarlığına gömülmediğine tanıklık eder: "O, Ekerö (Eikrey)'de öldü(?). O, kilisenin bahçesine gömüldü"
Runik taşların diğer tipleri
Bir diğer ilginç Runik Taş grubu, kendini övmek için dikilenlerdir. Övünmek, Kuzey ülkelerinde bir erdemdi, destanlardaki kahramanların davranışlarını alır ve zamanın Runik Taşlarında örnek olarak kullanılırdı. Yüzlerce insan sıklıkla kişisel başarılarını ya da olumlu davranışlarını duyurmak için amacıyla taşları tıraşlamışlardır. Birkaç örnek, konunun anlaşılması için yeterlidir:
- U 1011:"Vigmund, bu taşı en akıllı kişi olan kendi hatırasına dikmiştir. Tanrım, Gemi Kaptanı Vigmund'un ruhuna yardım etsin. Vigmund ve Åfrid, bu hatıratı yaşarken tıraşlamışlardır."
- Frösö Runik Taşı: “Östman Gudfast'sın oğlu köprü yapmış ve Jämtland'ı Hristiyanlaştırmıştır”
- Dr 212: Eskill Skulkason, bu taşı kendisi için diktirmiştir. Eskill'in yaptığı bu hatıra sonsuza kadar ayakta kalacaktır.;”
- Jarlabanke Runik Taşı: “Jarlabanki, bu taşı yaşarken koymuştur. Ve bu köy yolunu ruhunun hatırası için yapmıştır. Ve Täby'nin tamamına kendi başına sahip olmuştur. Tanrım ruhuna yardım etsin.”
Diğer Runik Taşlar, önceki üç yazının ikisinde kanıtlanacağı üzere, göreceli yeni Hristiyanların kutsal eylemlerini hatırlatmak içindir. Bunlarda, taşların dikilmesine katkı sağlayan insanların iyi çalışma örnekleri görülebilir. Diğer yazılar dini içerik bulundurur. Örneğin:
- U 160: “Ulvshattil ve Gye ve Une, bu taşı, onların iyi babaları, Ulv anısına dikmişlerdir. O, Skolhamra'da yaşamıştır. Tanrı ve Tanrı'nın annesi ruhunu korusun, onu Işık ve cenneti ile ödüllendirsin.”
Runik Taşlar, erkeklerin hatıralarını ölümsüzleştirmek için dikilselerde, kadınlar hakkında da birçok söz vardır, genelde vicdanlı mülk sahipleri ve dindar Hristiyanlar olarak gösterilmişlerdir:
- Sö 101:“Sigrid, Alrik'in annesi, Orm'un kızkardeşi, bu köprüyü kocası ve Sigoerd'un babası Holmgers ve onun ruhu için yaptırmıştır.”
geniş ailelerin önemli üyeleri olarak:
- Br Olsen;215: "Mael-Lomchon ile Adils'in karısı ve Dubh-Gael'in kızı, bu haçı süt annesi Mael-Muire'nun hatırasına dikilmiştir. İyi bir süt oğul, kötü evlattan daha iyidir."
ve çok özlenen sevilen birileri olarak:
- N 68: "Gunnor, Thythrik'un kızı, kızı Astrid'in hatırasına köprü yaptı. Hadeland'ın en yetenekli kızıydı."
Renk
Kırmızı renk süslemelerde daha kolay fark edildiği ve Runik Taşlar Viking çağında kırmızıya boyandığı için, bugün çoğu runiktaş Falu kırmızısı ile boyanmaktadır. Gerçekten, Runik Taşlarda Eski Nors dilinde yazılmış kelimelerden biri fa kelimesidir ve orijinal anlamı Proto-Nors dilinde (faihian) "boyamak" anlamına gelir. Üstelik Hávamál'da Odin, "bende Runik Taşlara yazdım ve onları boyadım" demektedir." ve yaklaşık 1000 yılından önce yazılmış bir şiir olan Guðrúnarkviða II'de, Gudrun şöyle söyler: "In the cup were runes of every kind / Written and reddened, I could not read them".
Orijinal olarak boyandığı beyan edilen birçok Runik Taş vardır. Södermanland'da bulunan bir Runik Taş şöyle söyler: "Here shall these stones stand, reddened with runes", aynı vilayette bulunan ikinci bir Runik Taş ise şöyle söyler:"Ásbjörn traşladı ved Ulfr boyadı" Södermanland'da bulunan üçüncü bir Runik Taşta ise şöyle yazar:"Ásbjôrn cut the stone, painted as a marker, bound with runes".
Özellikle yapıldıktan çok uzun olmayan bir süre sonra kilise yapımında inşaat malzemesi olarak kullanılmışsa, orijinal renkleri beklenmedik şekilde çok iyi durumda kalmış bazı Runik Taşlar mevcuttur. Öland'da Köping kilisesinde ortaya çıkan bir Runik Taşın kelimelerindeki renkler siyah ve kırmızı arasında değişmekteydi.
En yaygın ortak boyalar, yağ ve su ile çerçevelenmiş aşıboyası, kurşun oksit, duman, Kalsiyum karbonat ve diğer toprak renkleriydi. Ayrıca Vikingler, beyaz kurşun ((PbCO3)2·Pb(OH)2), yeşil Malahit ve mavi Azurit renklerini Kıta Avrupası'ndan ithal etmişlerdir.
Elektron mikroskobu kullanan kimyacılar, Runik Taşlar üzerinde kalan boya kalıntılarını analiz edebiliyorlar ve bir durumda ithal pahalı bir renk olan parlak kırmızı Vermilyon keşfettiler. Fakat ağırlıklı renkler beyaz ve kırmızı kurşundur.
Runik Taşların kan ile kırmızı yapıldığı anlatılan ilginç metinler vardır. Örneğin Grettis sagasında anlatıldığı üzere Völva Þuríðr, taşı kendi kanı ile boyamıştır. Benzer şekilde Egils sagasında Egill Skallagrímsson'un taşı kendi kanı ile boyadığı anlatılır.
Muhafaza ve bakım
Açığa çıkarılmış Runik Taşların yazılı yüzleri birçok tehdit ile karşı karşıyadır.
İsveç'te, Likenler yaklaşık yılda 2 mm büyürler. Daha ideal durumlarda, göreceli daha hızlı büyüyebilirler. Birçok Runik Taş, yol kenarlarında bulunmaktadır ve yolun tozu likenlerin daha hızlı büyümesine neden olur. Bu durum likenleri en önemli sorun yapmaktadır. Likenlerin küçük kökleri kaya içinde ilerlemekte ve çok küçük parçaların kopmasına neden olarak kayayı gözenekli hale getirerek zaman içerisinde yazıların kalitesini düşürmektedir. Ayrıca Su yosunları ve Yapraklı kara yosunları da kayanın daha gözenekli ve ufalanmalarına sebep olur.
Uygun koruma teknikleri kötüleşme hızını yavaşlatmaktadır. Bu metot ile taşı nemli çamur ile sıvanarak Likenler, su yosunları ve yapraklı kara yosunları ile savaşmaktır. Bu birkaç hafta bu şekilde bırakılarak, organik maddelerin oksijenle temasının kesilerek ölümlerine neden olunur.
Popüler Kültür
Oyuncuların antik güç ve silah kazandıkları yerler olarak Runik Taşlar, "Elder Scrolls V: Skyrim" isimli video oyununde çok sık görünürler.
Kaynakça
- ^ . 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2015.
- ^ Avrasyada Runik Yazı - T.Kürüm - 2002[]
- ^ . 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2015.
- ^ a b c d The article runsten in Nationalencyklopedin (1995), tome 16, p. 91-92.
- ^ a b c d e Zilmer 2005:38
- ^ a b c Olstad, Lisa (16 Aralık 2002). . forskning.no. 8 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2008.
- ^ Ynglinga saga 4 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . in English translation, at Northvegr.
- ^ a b "Bellows 1936:44". 7 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Kasım 2011. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi: "bellowshovamol" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ a b c d e f Harrison & Svensson 2007:192
- ^ Entry DR 42 in Rundata.
- ^ Page 1995:207-244
- ^ Pritsak 1987:306
- ^ Sawyer, B. 2000:26
- ^ Zilmer 2005:39
- ^ Larsson 1999:176
- ^ a b c Harrison & Svensson 2007:195
- ^ Jansson 1987:120
- ^ Harrison & Svensson 2007:195ff
- ^ Jansson 1987:116
- ^ a b Jansson 1987:118
- ^ Jansson 1987:119
- ^ a b c d e f Harrison & Svensson 2007:196
- ^ The entry U 241 in Rundata.
- ^ a b c d e f g h i Harrison & Svensson 2007:197
- ^ The entry Ög 8 in Rundata.
- ^ The entry Vg 184 in Rundata.
- ^ The entry Vg 197 in Rundata.
- ^ The entry Sö 65 in Rundata.
- ^ The entry Sö 171 in Rundata.
- ^ Harrison & Svensson 2007:197ff
- ^ a b c d e f g Harrison & Svensson 2007:198
- ^ The entry Sö 260 in Rundata.
- ^ The entry U 344 in Rundata.
- ^ The entry U 668 in Rundata.
- ^ The entry Ög 111 in Rundata.
- ^ Harrison & Svensson 2007:198ff
- ^ The entry U 539 in Rundata.
- ^ a b c d e Harrison & Svensson 2007:199
- ^ The entry Sö 166 in Rundata.
- ^ a b c d e f Jansson 1987:113
- ^ a b Jansson 1987:112
- ^ Entry U 699 in Rundata.
- ^ The entry U 243 in Rundata.
- ^ St. Gallen katedralinden bir keşiş, bir grup İskandinavın Frank kralı Dindar Ludwig'in sarayına yaptıkları ziyareti anlatır. Ziyaretçiler, vaftiz olmayı kabul etmişler ve karşılığında çok değerli vaftiz elbiseleri almışlardır fakat yeterli elbise olmadığı için, elbiseler kesilip ve ziyaretçilere pay edilmiştir. Vikinglerden biri 20 kez vaftiz edildiğini ve her zaman güzel elbiseler aldığını fakat bu sefer bir savaşçıdan daha çok çobana yakışacak paçavralar aldığını söylemiştir.(Harrison & Svensson 2007:199)
- ^ Entry U 160 in Rundata.
- ^ Entry DR 399 in Rundata.
- ^ yunanca ruhların lideri, bir nevi mürşitlik, yol göstericilik. öte tarafa geçen ruhlara yardım eden ruhların ismi. Örneğin İslam'da Azrail.
- ^ Jansson 1987:114
- ^ Entry U 170 in Rundata.
- ^ a b c d e f Harrison & Svensson 2007:208
- ^ a b Jansson 1987:156
- ^ Jansson 1987:153
- ^ "Bellows 1936:459". 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Mart 2012.
- ^ Entry Sö 206 in Rundata.
- ^ Entry Sö 347 in Rundata.
- ^ Entry Sö 213 in Rundata.
- ^ Inorganic Chemistry,Egon Wiberg, Arnold Frederick Holleman Elsevier 2001
- ^ Harrison & Svensson 2007:209
- ^ Jansson 1987:154
- ^ a b Snaedal & Åhlen 2004:33-34
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Runik Taslar runik tarzi yukseltilmis tas yaziti ama bu terim kayalar ve kaya uzerinde yazitlar icin de kullanilir Bu gelenek 4 yuzyilda baslamis ve 12 yuzyilda da surmustur En cok Iskandinavya da bulunur ancak Viking Cagi nda ziyaret ettikleri yerlere de dikilmis taslar vardir Genellikle olen erkekler icin dikilmis anitlardir Renkleri yipranmis ve artik belli olmamasina ragmen genellikle dikildikleri zaman parlak renkliydiler Kelime olarak buyulu tas seklinde anlamlandirilmaktadirlar Lingsberg Runiktasi Isvec U 240 olarak bilinirErken donem runiktas Mojbro Runiktasi Uppland Isvec Macaristan dan Ortaasya ya tum Avrasya cografyasinda da gorulmektedirler Hatta J Mayfield tarafindan yayinlanan genis bir makalede Orhun Alfabesi ne benzerliklerine deginilmektedir Bu yazida isaret edildigi gibi T Kurum tarafindan yapilan calismalarla Isvec ten Mojbro Kylever ve Istaby taslarinin Orhun Alfabesiyle Turkce olarak Mojbro tasi orneginde tas ustunde var olan resimle de uyumlu olarak okunmalari yapilmistir Bu konuyu hakli cikaracak baska bir bilgi de bizzat Isvecli S Lagenbring tarafindan yazilan Isvec ve Turkce Dil ve Kultur Ortakligi kitabidir Tarihce Danimarka daki en eski runik taslardandir Runik yazitlar ile taslar yerlestirme gelenegi ilk olarak 4 ve 5 yuzyilda ortaya cikti bu erken donemde Norvec ve Isvec te genellikle mezarlarin yanina yerlestirilirdi En erken Danimarka Runik tasi 6 ve 7 yuzyillarda ortaya cikmistir ve Iskandinavya da Hicret Donemine ait yaklasik 50 Runik tas mevcuttur En cok Runik tas 950 1100 yillari arasinda insa edilmis ve cogunlukla Isvec ile Danimarka da ve az miktarda Norvec te dikilmislerdir Bu gelenek hem de Ynglinga hem de Havamal destanlarinda belirtilmistir Erkekler icin onlarin hatiralarina bir tumsege dikilmelidirler ve tum diger savascilar icin seckin yigitlikleri icin durmalidir bu tas bu gelenek Odin in zamaninden beri devam eder Ynglinga destani Bir ogul iyidir gec dogsa bile Ve olum babasi sayilirdi Bellek taslarda nadiren yolda eslik eder Kaybeder akrabalari onun kan bagini Havamal 960li yillarda Danimarka da en fazla Runik tasin meydana cikacagi bir egilim ortaya cikti Kral Mavi dis Harald vaftiz edilmis ve yeni bir duzen ile yeni bir cagin gelisini kutlamak amaciyla bir tas insa ettirmistir yazitta Kral Haraldr emretti ki bu anitin babasi Gormr ve annesi THyrve anisina ve kendisi icin tum Danimarka ve Norvec i kazanmasi ve Hristiyan yapmasi anisina dikilmesine Tasin iki tarafi resimlerle dekore edilmis uc tarafi vardi Bir tarafta genellikle diger tum taslarda da kullanilmis prototip bir hayvan kazinmis ve baska bir tarafta Isa nin Danimarka nin en eski tasviri vardi Bu tasin yapilmasindan kisa bir sure sonra Iskandinavya da bir runik gelenegi basladi Iskandinav reisleri ve guclu klanlari Krali Harald i taklit etmeye calisti bu dalga Danimarka ve Isvec uzerinden kuzeye dogru yayildi Cogu bolgelerdeki heves bir nesil sonra yok oldu ama merkezi Isvec te Uppland ve Sodermanland vilayetlerinde bu moda 12 yuzyila kadar surduDagilimRunik Taslar in en yuksek yogunluga sahip Isvec te dagilimi Runik Tas km gt 10 5 9 1 4 lt 1 Runik Tas yok Iskandinavya da yaklasik 3 000 tas uzerinde 6 000 civarinda runik yazi mevcuttur Batida Man Adasi ndan doguda Karadeniz e kuzeyde Jamtland den guneyde Schleswig e kadar her gittikleri yere bu gelenegi tasidiklarindan dunyanin diger bolgelerinde de Runik taslar vardir Runik taslar Iskandinav ya da dengesiz dagilmistir Izlanda da hic yokken Danimarka da 250 tane Norvec te 50 tane vardir Isvec te ise tanima bagli olarak 1 700 ile 2 500 arasidir Iskandinavya disinda Man Adasi nda 9 yuzyil ile 11 yuzyil baslarindan 30 tane ayaktadir Az miktarda Runik tas Ingiltere Irlanda Iskocya ve Faroe Adalari nda bulunmaktadir Berezan haric Dogu Avrupa da hicbir Runik tas yoktur muhtemelen mevcut taslarin eksikligi yerel nufusun yabancilarin diktigi bu taslara saygi duymamasidir Runik taslar yol kopru insaatlari ve sig yerler gibi secilen noktalarin manzarali yerlerine yerlestirilirlerdi Orta Cag kiliselerinin insaatlarinda malzeme olarak kullanilmislardir bu taslarin zaten kilisenin yerinde mi oldugu yoksa sonradan oraya mi tasindigi tartismalidir Guney Scania vilayetinde Runik taslar uzerinde ayni zamanda kilise insa edilen arazi uzerine buyuk malikanelere baglidir Malaren Vadisi nde Runik taslar avlu gibi bir gayrimenkulun parcasina mezar alanina ya da komsu gayrimenkullerin sinirlarina yerlestirilirdi Runik taslar genellikle tek bir anit ve daha nadiren cift olarak gorunur Bazi durumlarda yukseltilmis diger taslarla birlikte daha buyuk anitlarin parcasidirlar Ancak bugune kadar bulunan Runik taslardan 95 inin yeri bilinmektedir bilim insanlari yerleri bilinen bu taslarin 40 ini kendi ozgun konumunlarinda bulmuslardir Geri kalani ise kiliseleri yollar kopruler mezarlar ciftlikler ve su yollarinda bulunmustur Ote yandan bilim insanlari bu son grup taslarin kendi orijinal yerlerinden cok uzaga goturulmediklerini dusunmektedirler Dinin etkisi Isvec Sodermanland da Stenkvista Runik tasi hac yerine Thor un cekicini gostermektedir Bu sekilde sadece iki Runik tas bilinmektedir Pek cok bolgede bulunan tas yazitlarin yaklasik 50 sinde Hristiyanligin izleri vardir dunyanin en yuksek yogunlukta runik yazitlarin oldugu Uppland de bulunan 1196 tas yazitin yaklasik 70 inde kazinmis haclar veya Hristiyan dualari ile acikca Hristiyandir sadece birkac Runik tas acikca Hristiyan degildir Alimler pek cok Hristiyan Runik Tasin Uppland de toplanmasinin nedenini ilcenin Iskandinav putperestligin ve yeni Hristiyanlasmis Isvec Krali arasindaki catismanin odak noktasinda olmasi olarak ileri surmuslerdir Reislerin krala bagliliklarini gostermek icin Runik taslarina Hristiyan haclari ve dualar ekleyerek Hristiyan inanclarini gostermek icin calismalari mumkundur Bu teoriye karsi Norvec Danimarka ve gercegi Gotaland runik tas gelenegi ile ilgili bir aciklama yoktur Ayrica tek bir runik tas kral yonelik herhangi bir iliskiyi beyan eder Ek olarak runik taslar donusumun oldukca bariscil bir surec oldugunu gostermek icin dikilmistir Bir baska teoriye gore hepsi degil ama bazi klanlar arasinda populer olan bir sosyal moda oldugudur Guney Uppland da bazi klanlar runik tas dikmeye basladiklarinda komsu klanlar onlari taklit etmeye baslamislardir Ancak bu klanlarin diktikleri taslar kismen daha az etkili olmus ve ayni populerlige ulasmamistir Bazi bilim insanlari uzun Viking seferleri ve ilcede olusan zenginligin artmasina dikkat cekmektedirler Ayni zamanlarda Stockholm yakinlarindaki Isvecli reisler ticaret yoluyla ile hem Dogu hem de Bati daki yagmalar sonucu hatiri sayilir servetler yarattilar Bu Danimarka da bulunan Jelling Stones ta gorulebilir ya da Ingilizce yuksek hac ve diger anitlarda hissedilir Runik taslar Iskandinav toplumunda Hristiyanlik degisimini farkli yollardan gosterir en buyuk degisimlerden biri olunun klanin mezar alaninda atalari arasinda gomulmemesidir Bunun yerine kilise mezarligina gomulmeleridir Runik Taslar ciftliklerde bir anit olarak hizmet ederken bazi aileler icin aile mezar alanina bitisik insa edilmis kilise nedeniyle daha az degisiklik olmustur YazilarAarhus Danimarka da bulunan tas DR 66 iki kral arasinda gecen savasi anlatmaktadir ve ozellikler sitilize bir mask ile betimlenmistir Bu taslarin temel amaci mulkiyet isareti insaat hakkinda ovunme olu akrabalarindan yuceltmek ve onemli olaylari anlatmaktir Uppland bazi bolgelerinde bu taslar sosyal ve ekonomik belirtec olarak gorev gorur Hemen hemen tum Runik taslarda Viking Cagi sonlarinda ayni formul kullanildi Metin tasi kim dikti olen kim ve diktirenle olenin birbiriyle iliskisini anlatir Ayrica yazitta asagidaki ornekte oldugu gibi olu bir kisinin sosyal durumunu olasi yabanci yolculuklari olum yeri ve ayni zamanda bir dua bulunurdu Lingsberg Runik tasi U 241 Bu tas Danr ve Huskarl ve Sveinn babalarinin babasi Ulfrikr anisina dikilmistir Ingiltere den iki kere ganimet almisti Tanri ve Tanri nin annesi baba ve oglunun ruhlarina yardimci olsun Tasi diktirenler En az 10 tas birkac erkek ile birlikte bir kadin tarafindan diktirilirken cogu Runik tas erkekler tarafindan sadece sekiz tanesi tek bir kadin tarafindan diktirilmistir Runik taslari olenin ogullari ve dul esi diktirilmesi genel kural olmasina ragmen kardes ve kizkardesleri tarafindan diktirilmis ornekler de mevcuttur Neredeyse sadece Uppland Sodermanland ve Oland da kadinlarin erkek yakinlari ile birlikte Runik tas diktirmistir Kardesler amcalar dayilar anne babalar is ortaklarinin gibi pek cok kisinin Runik tas diktirme sebebi bilinmemektedir ancak mirascilar arasinda olmalari bunun bir nedeni olmasi mumkundur Hatirasina tas dikilenler 94 tas erkeklerin hatirasina dikilmistir Ancak genel alginin aksine Runik taslarin buyuk bolumum evinde olenler icin dikilmistir En unlu ve yabanci seyahatlerden bahsederek insanlarin boyle dusunmelerine neden olan Runik taslar sadece yaklasik 10 oranindadir ve genellikle Viking seferlerinden donemeyenlerin anisina dikilmislerdir Bu taslar yaklasik olarak bir ya da daha fazla olu akraba hatirasina dikilmis Runik taslarin cogunlugu ile ayni mesaji tasir Doguya seferler Kalvesten Runik Tasi IsvecDjulafors Runik Tasi Isvec Bilim insanlari tarafindan dogu sefer yollarina dusen ilk kisi olarak bilinen Ostergotlandli Eyvindr in kaderi 9 yuzyil Kalvesten Runik Tasinda anlatilmistir Yazi Styggr Stigr bu aniti oglu Eyvindr anisina dikmistir Eivisl ile beraber Dogu ya gitmistir Vikingr renklendirmis ve Grimulfr Taslarin savascilarin nerede oldugunu nadiren belirtmesi tarihciler acisindan talihsiz bir durumdur Vastergotland Smula Runik Tasinda doguya yapilan askeri seferde olenler hakkinda bilgi sahibi oluyoruz Gulli Kolli bu tasi karisinin kardesleri yigit erkekler Asbjorn ve Juli anisina diktirmistir Ve onlar maiyetleri ile beraber doguda olmuslerdir Ayni vilayette bulunan theDalum Runik Tasinda az ve oz bicimde Toki ve erkek kardesleri bu tasi erkek kardeslerinin anisina diktirmistir Biri batida digeri doguda olmustur Runik Taslar da en cok bahsedilen ulke zamaninda guney Italya nin bir kismi yaninda Balkanlar ile Kucuk Asya nin buyuk kismini kaplayan Bizans Imparatorlugu dur Bizans Imparatorlugu nda bir kisi hangi vilayetinde ve hangi sebepten olurse olsun bu olay kisaca O Yunanistan da oldu diye belirtilirdi Bazen bir istisna Lombardlarin ulkesi olarak bilinen Guney Italya icin yapilirdi ornegin Vareg Muhafizlarindan oldugu dusunulen Inga nin oleifr i hakkinda Sodermanland da bulunan Runik Tasta soyle yazmaktadir Inga bu tasi oleifr in anisina diktirmistir Inga nin oleifr rotasini doguya surmus ve Lombardlarin ulkesinde kendi sonuyla bulusmustur Diger Iskandinav insanlari Gardariki de Rusya ve Ukrayna olmustur Ornegin Esta Runik Tasinda bildirildigne gore oglu Ingifastr Novgorod da Holmgardr olmustur Holmgardr da geminin lideri olarak denizcileri ile beraber olmustur Evinden cok uzakta olmemis AEistfari Estonya gezgini AEistulfr Estonya kurtu and AEistr Estonyali gibi kisisel isimlerden anlasildigi uzere Estonya ile yakin temas vardi Estonya da olenleri anlatan Runik Taslardan bir tanesi Angby Tasi Bjorn un Vironia da Virland oldugunu soyler Runik Taslar da kayit altina alinmis bircok olum sekli vardi Ada Runik Tasi Livonia ya bir yolculuk sirasinda Bergvidr in boguldugunu belirtir Sjonhem Runik Tasi Gotlander Hrodfuss un muhtemelen Balkanlar da bir grup insan tarafindan ihanete ugratilarak olduruldugunu rapor eder Doguya yolculuklari anlatan en unlu Runik Taslar olan Ingvar Runik Taslari Ingvar in musluman dunyasina uzak seyahatini anlatir Sonu trajedi ile biten bu seyahatten hic kimse geri donememistir onlarin anisina 25 ten fazla Runik Tas dikilmistir Batiya seferler Yttergarde Runestone IsvecValleberga Runestone Isvec Londra da olen iki Viking i anlatir Diger Vikingler batiya dogru gitti 10 Agustos 991 da Ingiltere de Maldon Essex de Blackwater Nehri nin yakininda Anglosakson lar ile istila ve talan icin gelmis Vikingler arasinda Maldon Savasi olmustur Bu savas Vikinglerin zaferi Anglosaksonlarin maglubiyetiyle sonuclanmistir Savastan sonra 3 000 kg gumus agirliga esit olan 10 000 Romali pundu Vikinglere tazminat olarak verilmistir Buna Danegeld adi verilmistir ve Ingiltere tarihinde Vikinglere verilen ilk parasal tazminat olarak kayitlara gecmistir Danegeld in bir parcasi Isvec te Sodermanland civarinda Sodra Betby de bir cayin camurunda bulunmustur Ayni yerde Hakon in oglu Ulfr ile batiya gitmis Jorundr O nun oglu anisina dikilmistir yazan bir Runik Tasta bulunmustir Batiya seferin gumus Ingiliz hazinesi ile baglantisi olasidir Danegeld diger Runik Taslarda daha aciktir Vallentuna da yasayan Borrestali Ulf bircok kez batiya yolculuk etmistir Bu Yttergarde Runik Tasinda anlatilmistir Ve Ulfr Ingiltere de uc kez odeme almistir Ilkini Tosti odedi Sonra THorketill odedi Sonra Knutr odedi Tosti Isvec sefi Skoglar Tosti olabilir Snorri Sturluson 1179 1242 arasi yasadi tarafindan yazilan ve Norvec krallarinin yasam oykulerini anlatan saga turu Heimskringla isimli destanda adi gecmektedir Snorri onu askeri seferlerin buyuk kismina katilmis bir buyuk savasci olarak anlatmistir THorketill en unlu Viking seflerinden ve cok sik Ingiltere de kalmis Uzun Thorkell dir Knutr 1016 yilinda Ingiltere Krali olan Buyuk Knud den baskasi degildir Knud Ingiltere yi fethinde ona yardimci olan Vikinglerin buyuk kismini eve yollamis yalnizca yakin koruma olarak THingalid birligini yaninda tutmustur Bu birligin bir parcasi olmak buyuk bir onur olarak kabul edilirdi ve Uppland de bulunan Haggeby Runik Tasinda Geiri Batida birligin maiyetinde oturdu yazarken Landeryd Runik Tasinda da THjalfi Knutr ile beraber yazmaktadir Bazi Isvec Vikingleri Thorkell ve Buyuk Knud gibi sadece Danes ile beraber seyahat etmek disinda bir sey istememelerine ragmen hedefe ulasamamislardir Uppland Husby Sjuhundra dan gelen Sveinn Ingiltere yolunun yarisinda olmustur Onun hatirasina dikilen U 539 Runik Tasinda Jutland da oldu Ingiltere ye seyahat etmek istiyordu Gudver gibi diger Vikingler Sodermanland e bulunan Grinda Runik Tasinda anlatildigi uzere sadece Ingiltere ye degil ayni zamanda Saksonya ya da saldirmislardir Grjotgardr ve Einridi ogullari onlarin yetenekli babalari hatirasina tasi yapmislardir Gudver batidaydi Ingiltere yi odemeye bolmustu erkek gucu ile saldirdi Saksonya nin sehirlerine Toplamda yaklasik 30 tane Runik Tas Ingiltere ye giden insanlarin hikayesini anlatir Bazilari yalindir ve sadece Londra ya da Bath a gomulmus Vikingleri soyler Modern Runiktas Stokholm Isvec yakiniDin degistirme Danimarka Ingiltere ya da Saksonya ve Bizans Imparatorlugu na seyahat etmis Isvecliler Isvec in Hristiyan olmasinda onemli rol oynamislardir ve iki Runik Tas insanlarin Danimarka da nasil vaftiz edildiklerini anlatir ornegin Amno de bulunan Runik Tasi Danimarka da hristiyan elbiseler icinde oldu demektedir Stokholm yakinlarinda bulunan Vallentuna de bulunan bir baska Runik Tasinda da benzer bir mesaj vardir bu tasta iki evladin donmeden once olum yataklarinda beklediklerini anlatmaktadir Onlar onlarin hristiyan elbiselerinde olduler Hristiyan elbiseleri ya da vaftiz elbiseleri hvitavadir pagan Iskandinavlar a vaftiz olduklari sirada verilirdi ve Uppland da bu elbiselerde olmus donmeleri anlatan en az yedi tas bulunmaktadir Misyonerler tarafindan kullanilan dil bircok tasta yer almaktadir ve dua ettikleri formal dilden farkli bir dil kullanilmistir Ikisi Uppland da ucuncusu Danimarka adasi Bornholm da bulunan uc tasta Isik ve cennet deyimi yer almaktadir Risbyle de bulunan U 160 Runik Tasinda Tanri ve tanrinin annesi ruhuna yardim etsin ona isigi ve cenneti gostersin yazar ve Bornholm Runik Tasi ayrica Aziz Mikail i de yuceltir Tanrim ve Aziz Mikail Audbjorn ve Gunnhildr in ruhlarina isik ve cennet icinde yardim etsin Hiristiyon terminolojisi erken pagan yerine kullanilmistir ve boylece Cennet Valhalla yerine gecmis Thor dualari ile buyu ve sihirlerin yerini ise Aziz Mikail Isa Tanri ve Tanri nin annesi almistir Cennetin ordusunun lideri olan Aziz Mikail Odin in psychopomp rolunu ustlemis ve olu Hristiyanlarin Isik ve cennet e dogru yolculuklarinda onderlik etmistir Uppland da bir Gotland da bir Bornholm da uc ve Lolland da bir Runik Tas Aziz Mikail e dualar icermektedir Ayrica Bogesund Runik Tasi vardir bu tas din degistiren insanlarin artik aile mezarligina gomulmedigine taniklik eder O Ekero Eikrey de oldu O kilisenin bahcesine gomuldu Runik taslarin diger tipleri Jelling tasi Iskandinavya da buyuk bir Runik Tas modasini tetiklemistir Gronland dan Kingittorsuaq Runik Tasi Bir diger ilginc Runik Tas grubu kendini ovmek icin dikilenlerdir Ovunmek Kuzey ulkelerinde bir erdemdi destanlardaki kahramanlarin davranislarini alir ve zamanin Runik Taslarinda ornek olarak kullanilirdi Yuzlerce insan siklikla kisisel basarilarini ya da olumlu davranislarini duyurmak icin amaciyla taslari tiraslamislardir Birkac ornek konunun anlasilmasi icin yeterlidir U 1011 Vigmund bu tasi en akilli kisi olan kendi hatirasina dikmistir Tanrim Gemi Kaptani Vigmund un ruhuna yardim etsin Vigmund ve Afrid bu hatirati yasarken tiraslamislardir Froso Runik Tasi Ostman Gudfast sin oglu kopru yapmis ve Jamtland i Hristiyanlastirmistir Dr 212 Eskill Skulkason bu tasi kendisi icin diktirmistir Eskill in yaptigi bu hatira sonsuza kadar ayakta kalacaktir Jarlabanke Runik Tasi Jarlabanki bu tasi yasarken koymustur Ve bu koy yolunu ruhunun hatirasi icin yapmistir Ve Taby nin tamamina kendi basina sahip olmustur Tanrim ruhuna yardim etsin Diger Runik Taslar onceki uc yazinin ikisinde kanitlanacagi uzere goreceli yeni Hristiyanlarin kutsal eylemlerini hatirlatmak icindir Bunlarda taslarin dikilmesine katki saglayan insanlarin iyi calisma ornekleri gorulebilir Diger yazilar dini icerik bulundurur Ornegin U 160 Ulvshattil ve Gye ve Une bu tasi onlarin iyi babalari Ulv anisina dikmislerdir O Skolhamra da yasamistir Tanri ve Tanri nin annesi ruhunu korusun onu Isik ve cenneti ile odullendirsin Runik Taslar erkeklerin hatiralarini olumsuzlestirmek icin dikilselerde kadinlar hakkinda da bircok soz vardir genelde vicdanli mulk sahipleri ve dindar Hristiyanlar olarak gosterilmislerdir So 101 Sigrid Alrik in annesi Orm un kizkardesi bu kopruyu kocasi ve Sigoerd un babasi Holmgers ve onun ruhu icin yaptirmistir genis ailelerin onemli uyeleri olarak Br Olsen 215 Mael Lomchon ile Adils in karisi ve Dubh Gael in kizi bu haci sut annesi Mael Muire nun hatirasina dikilmistir Iyi bir sut ogul kotu evlattan daha iyidir ve cok ozlenen sevilen birileri olarak N 68 Gunnor Thythrik un kizi kizi Astrid in hatirasina kopru yapti Hadeland in en yetenekli kiziydi RenkYeniden boyanan Oland da bulunan Resmo nun kilisesinde bulunan runiktas Bugun Stokholm de bulunan Isvec Ulusal Eski Eserler Muzesi nde korunmaktadir Kirmizi renk suslemelerde daha kolay fark edildigi ve Runik Taslar Viking caginda kirmiziya boyandigi icin bugun cogu runiktas Falu kirmizisi ile boyanmaktadir Gercekten Runik Taslarda Eski Nors dilinde yazilmis kelimelerden biri fa kelimesidir ve orijinal anlami Proto Nors dilinde faihian boyamak anlamina gelir Ustelik Havamal da Odin bende Runik Taslara yazdim ve onlari boyadim demektedir ve yaklasik 1000 yilindan once yazilmis bir siir olan Gudrunarkvida II de Gudrun soyle soyler In the cup were runes of every kind Written and reddened I could not read them Orijinal olarak boyandigi beyan edilen bircok Runik Tas vardir Sodermanland da bulunan bir Runik Tas soyle soyler Here shall these stones stand reddened with runes ayni vilayette bulunan ikinci bir Runik Tas ise soyle soyler Asbjorn trasladi ved Ulfr boyadi Sodermanland da bulunan ucuncu bir Runik Tasta ise soyle yazar Asbjorn cut the stone painted as a marker bound with runes Ozellikle yapildiktan cok uzun olmayan bir sure sonra kilise yapiminda insaat malzemesi olarak kullanilmissa orijinal renkleri beklenmedik sekilde cok iyi durumda kalmis bazi Runik Taslar mevcuttur Oland da Koping kilisesinde ortaya cikan bir Runik Tasin kelimelerindeki renkler siyah ve kirmizi arasinda degismekteydi En yaygin ortak boyalar yag ve su ile cercevelenmis asiboyasi kursun oksit duman Kalsiyum karbonat ve diger toprak renkleriydi Ayrica Vikingler beyaz kursun PbCO3 2 Pb OH 2 yesil Malahit ve mavi Azurit renklerini Kita Avrupasi ndan ithal etmislerdir Elektron mikroskobu kullanan kimyacilar Runik Taslar uzerinde kalan boya kalintilarini analiz edebiliyorlar ve bir durumda ithal pahali bir renk olan parlak kirmizi Vermilyon kesfettiler Fakat agirlikli renkler beyaz ve kirmizi kursundur Runik Taslarin kan ile kirmizi yapildigi anlatilan ilginc metinler vardir Ornegin Grettis sagasinda anlatildigi uzere Volva THuridr tasi kendi kani ile boyamistir Benzer sekilde Egils sagasinda Egill Skallagrimsson un tasi kendi kani ile boyadigi anlatilir Muhafaza ve bakimAciga cikarilmis Runik Taslarin yazili yuzleri bircok tehdit ile karsi karsiyadir Isvec te Likenler yaklasik yilda 2 mm buyurler Daha ideal durumlarda goreceli daha hizli buyuyebilirler Bircok Runik Tas yol kenarlarinda bulunmaktadir ve yolun tozu likenlerin daha hizli buyumesine neden olur Bu durum likenleri en onemli sorun yapmaktadir Likenlerin kucuk kokleri kaya icinde ilerlemekte ve cok kucuk parcalarin kopmasina neden olarak kayayi gozenekli hale getirerek zaman icerisinde yazilarin kalitesini dusurmektedir Ayrica Su yosunlari ve Yaprakli kara yosunlari da kayanin daha gozenekli ve ufalanmalarina sebep olur Uygun koruma teknikleri kotulesme hizini yavaslatmaktadir Bu metot ile tasi nemli camur ile sivanarak Likenler su yosunlari ve yaprakli kara yosunlari ile savasmaktir Bu birkac hafta bu sekilde birakilarak organik maddelerin oksijenle temasinin kesilerek olumlerine neden olunur Populer KulturOyuncularin antik guc ve silah kazandiklari yerler olarak Runik Taslar Elder Scrolls V Skyrim isimli video oyununde cok sik gorunurler Kaynakca 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ekim 2015 Avrasyada Runik Yazi T Kurum 2002 olu kirik baglanti 26 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ekim 2015 a b c d The article runsten in Nationalencyklopedin 1995 tome 16 p 91 92 a b c d e Zilmer 2005 38 a b c Olstad Lisa 16 Aralik 2002 forskning no 8 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Nisan 2008 Ynglinga saga 4 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde in English translation at Northvegr a b Bellows 1936 44 7 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Kasim 2011 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi bellowshovamol adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme a b c d e f Harrison amp Svensson 2007 192 Entry DR 42 in Rundata Page 1995 207 244 Pritsak 1987 306 Sawyer B 2000 26 Zilmer 2005 39 Larsson 1999 176 a b c Harrison amp Svensson 2007 195 Jansson 1987 120 Harrison amp Svensson 2007 195ff Jansson 1987 116 a b Jansson 1987 118 Jansson 1987 119 a b c d e f Harrison amp Svensson 2007 196 The entry U 241 in Rundata a b c d e f g h i Harrison amp Svensson 2007 197 The entry Og 8 in Rundata The entry Vg 184 in Rundata The entry Vg 197 in Rundata The entry So 65 in Rundata The entry So 171 in Rundata Harrison amp Svensson 2007 197ff a b c d e f g Harrison amp Svensson 2007 198 The entry So 260 in Rundata The entry U 344 in Rundata The entry U 668 in Rundata The entry Og 111 in Rundata Harrison amp Svensson 2007 198ff The entry U 539 in Rundata a b c d e Harrison amp Svensson 2007 199 The entry So 166 in Rundata a b c d e f Jansson 1987 113 a b Jansson 1987 112 Entry U 699 in Rundata The entry U 243 in Rundata St Gallen katedralinden bir kesis bir grup Iskandinavin Frank krali Dindar Ludwig in sarayina yaptiklari ziyareti anlatir Ziyaretciler vaftiz olmayi kabul etmisler ve karsiliginda cok degerli vaftiz elbiseleri almislardir fakat yeterli elbise olmadigi icin elbiseler kesilip ve ziyaretcilere pay edilmistir Vikinglerden biri 20 kez vaftiz edildigini ve her zaman guzel elbiseler aldigini fakat bu sefer bir savascidan daha cok cobana yakisacak pacavralar aldigini soylemistir Harrison amp Svensson 2007 199 Entry U 160 in Rundata Entry DR 399 in Rundata yunanca ruhlarin lideri bir nevi mursitlik yol gostericilik ote tarafa gecen ruhlara yardim eden ruhlarin ismi Ornegin Islam da Azrail Jansson 1987 114 Entry U 170 in Rundata a b c d e f Harrison amp Svensson 2007 208 a b Jansson 1987 156 Jansson 1987 153 Bellows 1936 459 27 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Mart 2012 Entry So 206 in Rundata Entry So 347 in Rundata Entry So 213 in Rundata Inorganic Chemistry Egon Wiberg Arnold Frederick Holleman Elsevier 2001 ISBN 0123526515 Harrison amp Svensson 2007 209 Jansson 1987 154 a b Snaedal amp Ahlen 2004 33 34