Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yakutlar ya da Sahalar (Sahaca: Сахалар [Sahalar]), Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkı.
Saha | |
|---|---|
 Saha Cumhuriyeti bayrağı | |
 | |
| Toplam nüfus | |
500.000 kişi (2010 yılı) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 478,085 |
 Kazakistan | 415 |
 Ukrayna | 304 |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türk halkları | |
Yakutlar, dil bağlamında bakılacak olursa Türk dillerinin kuzey öbeğine bağlı bir dildir. Çoğunluğu Saha Cumhuriyeti'nde olmak üzere, bu dili yaklaşık 456.000 kişi konuşur. Yakutça, Magadan, Sahalin bölgelerinde, Taymir ve Evenk özerk bölgelerinde de konuşulur. Sahaların dili, aynı zamanda kuzey Sibirya'nın küçük halklarının ticârî dilidir. 1960 ve 70'lerde kültürel ve manevi bir canlanma Saha dili ve edebiyatının yeniden doğmasını sağlamıştır.
Sahalar, 13. ve 14. yüzyıllarda Moğol kökenli Buryatların akınlarından sonra Sibirya'nın Baykal Gölü bölgesinden kuzeye göçen ve Türkçe konuşan insanların torunlarıdır. Bölgenin yerlisi olan daha küçük sayıdaki Moğol, Even (Lamut), Tunguz ve Eski Asya halkları da Sahalarla kaynaşmıştır. Bölgenin güney ve kuzeyi arasında kültürel farklılıklar bulunmasına rağmen, her iki grup da Doğu Ortodoks Kilisesi ile Şamanist ve Tengrici inançlarının bir bileşimini benimsemiştir. Sahaların nüfusu 1926 ile 1959 arasında kolektivizasyonun ve Sovyet baskısının sonucunda hızla düşmüştür. Bugün Rusya Federasyonu topraklarının beşte birini oluşturan Saha Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 929.280'dir (2002); Sahaların bu nüfus içindeki oranı % 46'dır (432.290) ve cumhuriyetin nüfusunun çoğunluğunu oluştururlar.
Kültür
Eski Türk kültürünün izlerinin büyük oranda hissedildiği Saha Türklerinin kültürü yöredeki öbür Türk topluluklarının kültürü ile büyük bir benzerlik gösterir. Saha Türkleri eski Türk giyim ve yaşam tarzını bugüne kadar yaşatmayı başarmışlardır. Ayrıca Sahalar kış aylarında ren geyiğinin derisinden hazırlanan ayakkabılar giymektedirler.
Dil
Yakutça, Sahaca (саха тыла-Sakha Tyla), Yakut Türkçesi ya da Saha Türkçesi; Sahaların (Saha Türklerinin, Yakutların, Yakut Türklerinin) konuştuğu Kuzeydoğu Asya'da konuşulan, Türki diller dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir.Türki diller ailesinin Kuzeydoğu Dilleri (Sibirya Dilleri) grubundan Şaz Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, Saha Cumhuriyeti'nde çoğunluğun resmî dilidir. Rusya, ABD, Almanya, Büyük Britanya, Kanada, İsveç, Norveç, Fransa, Güney Kore, Avustralya gibi Sahaların göçtüğü ülkelerde de resmî olmayan azınlıklar tarafından da konuşulmaktadır. Sahacayı anadili olarak konuşan 450 ile 500 bin insan bulunmaktadır. Dil; Saha Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil, Rusya Federasyonu'nda ise yerel resmî dil statüsüne sahiptir. Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların Rusça dışındaki resmî olmayan ticaret dilidir.
Sahaca, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı sondan eklemeli olması ve (ünlü uyumu) gibi dil bilgisi özellikleri ile ön plana çıkar. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne-yüklem sırasına sahiptir. Hint-Avrupa ve Hami-Sami gibi büyük dil ailelerine bağlı dillerin aksine gramatik cinsiyetin (kelimelerdeki eril ve dişi cinsiyet ayrımı) bulunmadığı klasik bir Altay dilidir. Söz varlığının bir kısmı Rusça, İngilizce, Fransızca, Moğolca, Tunguzca, Çince gibi yabancı dillerin yanı sıra çeşitli Paleo-Sibirya dillerinden geçmedir. Diğer Türk dillerinin aksine istisnalar dışında Arapça ve Farsçadan etkilenmedi. Dil, son halini 1939'da alan Kiril alfabesi tabanlı Saha Alfabesi ile yazılır.
Yakut mutfağı
Yakut mutfağında, geleneksel içki kumis, inek, kısrak ve ren geyiği sütü süt ürünleri, dilimlenmiş dondurulmuş tuzlu balık stroganina (строганина), somun eti yemekleri (oyogos), venison adlı geyik eti, dondurulmuş balık, kalın krep ve darı püresi tereyağı ve at yağı ile yapılan salamat vardır.
Kuerchekh veya kierchekh isimli tatlı, inek sütünden veya çeşitli meyvelerle kremadan yapılır.
Indigirka ise geleneksel balık salatasıdır.
Nüfus
Sahaların en fazla nüfusunun olduğu Saha Cumhuriyeti 949 753 kişilik (2009) bir nüfusa sahiptir. Куораттарга олорор дьон — 64,3 % (2002) Ülke yüzölçümü büyük olduğundan 0,3 kişi/km² düşer.
Yıllara göre nüfus dinamiği
Saha Cumhuriyeti nüfus ilerlemesi (bin kişi).
| Yıl | Sayısı |
|---|---|
| 1959 | 487 |
| 1978 | 842 |
| 1989 | 1049 |
| 2002 | 949 |
| 2010 | 958,3 |
Kadın-erkek oranı
2002 yılı resmî sayımlarında kadın-erkek oranı:
| Şehir | Kırsal | Tümü | % | |
|---|---|---|---|---|
| Erkek | 296 155 | 168 062 | 464 217 | 48,9 |
| Kadın | 313 844 | 171 219 | 485 063 | 51,1 |
Etnik dağılım
Saha Cumhuriyeti'nde 1939—2010 arası soyların oran dağılımı:
| Halk | 1939! 1959! 1970! 1979! 1989! 2002! 2010 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sahalar | 233,273 (56,5 %) | 226,053 (46,4 %) | 285,749 (43,0 %) | 313,917 (36,9 %) | 365,236 (33,4 %) | 432,290 (45,5 %) | 466,492 (49,9 %) |
| Ruslar | 146,741 (35,5 %) | 215,328 (44,2 %) | 314,308 (47,3 %) | 429,588 (50,4 %) | 550,263 (50,3 %) | 390,671 (41,1 %) | 353,649 (37,8 %) |
| Evenkiler | 10,432 (2,5 %) | 9505 (2,0 %) | 9097 (1,4 %) | 11,584 (1,4 %) | 14,428 (1,3 %) | 18,232 (1,9 %) | 21,008 (2,2 %) |
| Ukraynalılar | 4229 (1,0 %) | 12,182 (2,5 %) | 20,253 (3,0 %) | 46,326 (5,4 %) | 77,114 (7,0 %) | 34,633 (3,65 %) | 20,341 (2,2 %) |
| Evenler | 3133 (0,8 %) | 3537 (0,7 %) | 6471 (1,0 %) | 5763 (0,7 %) | 8668 (0,8 %) | 11,657 (1,2 %) | 15,071 (1,6 %) |
| Tatarlar | 4420 (1,1 %) | 5172 (1,1 %) | 7678 (1,2 %) | 10,976 (1,3 %) | 17,478 (1,6 %) | 10,768 (1,1 %) | 8122 (0,9 %) |
Kaynakça
- ^ "Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Şubat 2014.
- ^ a b c "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2016. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: ":0" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Russian Census 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Владение Языками Населением Российской Федерации), 2010
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ Статья 46 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Конституция (Основной закон) Республики Саха (Якутия)
- ^ "Информационные материалы о предварительных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года". 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Yakut language site with lyrics, mp3 and video 22 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yakut newspaper site 11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Russian translations of Yakut texts (heroic poetry, fairy tales, legends, proverbs, etc)26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- A multi-language dictionary: Yakut - Classical Mongolian - Khalkha - Russian - German - English9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- in Russian
- North-Eastern Federal University in Yakutsk 27 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Saadettin Yağmur Gömeç, Saha Türkleri - Ankara Üniversitesi24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yakutlar ya da Sahalar Sahaca Sahalar Sahalar Rusya icindeki Saha Cumhuriyeti nde yasayan Turk halki SahalarSahaSaha Cumhuriyeti bayragiToplam nufus500 000 kisi 2010 yili Onemli nufusa sahip bolgeler Rusya478 085 Kazakistan415 Ukrayna304DillerYakutca RuscaDinRus Ortodoks Hristiyanlik Tengricilik SamanizmIlgili etnik gruplarTurk halklari Yakutlar dil baglaminda bakilacak olursa Turk dillerinin kuzey obegine bagli bir dildir Cogunlugu Saha Cumhuriyeti nde olmak uzere bu dili yaklasik 456 000 kisi konusur Yakutca Magadan Sahalin bolgelerinde Taymir ve Evenk ozerk bolgelerinde de konusulur Sahalarin dili ayni zamanda kuzey Sibirya nin kucuk halklarinin ticari dilidir 1960 ve 70 lerde kulturel ve manevi bir canlanma Saha dili ve edebiyatinin yeniden dogmasini saglamistir Sahalar 13 ve 14 yuzyillarda Mogol kokenli Buryatlarin akinlarindan sonra Sibirya nin Baykal Golu bolgesinden kuzeye gocen ve Turkce konusan insanlarin torunlaridir Bolgenin yerlisi olan daha kucuk sayidaki Mogol Even Lamut Tunguz ve Eski Asya halklari da Sahalarla kaynasmistir Bolgenin guney ve kuzeyi arasinda kulturel farkliliklar bulunmasina ragmen her iki grup da Dogu Ortodoks Kilisesi ile Samanist ve Tengrici inanclarinin bir bilesimini benimsemistir Sahalarin nufusu 1926 ile 1959 arasinda kolektivizasyonun ve Sovyet baskisinin sonucunda hizla dusmustur Bugun Rusya Federasyonu topraklarinin beste birini olusturan Saha Cumhuriyeti nin toplam nufusu 929 280 dir 2002 Sahalarin bu nufus icindeki orani 46 dir 432 290 ve cumhuriyetin nufusunun cogunlugunu olustururlar KulturGeleneksel kiyafetli bir Yakut kadini Eski Turk kulturunun izlerinin buyuk oranda hissedildigi Saha Turklerinin kulturu yoredeki obur Turk topluluklarinin kulturu ile buyuk bir benzerlik gosterir Saha Turkleri eski Turk giyim ve yasam tarzini bugune kadar yasatmayi basarmislardir Ayrica Sahalar kis aylarinda ren geyiginin derisinden hazirlanan ayakkabilar giymektedirler Kuyercek geleneksel bir Yakut yemegidirDilYakutca Sahaca saha tyla Sakha Tyla Yakut Turkcesi ya da Saha Turkcesi Sahalarin Saha Turklerinin Yakutlarin Yakut Turklerinin konustugu Kuzeydogu Asya da konusulan Turki diller dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir Turki diller ailesinin Kuzeydogu Dilleri Sibirya Dilleri grubundan Saz Turkcesinin devamini olusturur Dil Saha Cumhuriyeti nde cogunlugun resmi dilidir Rusya ABD Almanya Buyuk Britanya Kanada Isvec Norvec Fransa Guney Kore Avustralya gibi Sahalarin goctugu ulkelerde de resmi olmayan azinliklar tarafindan da konusulmaktadir Sahacayi anadili olarak konusan 450 ile 500 bin insan bulunmaktadir Dil Saha Cumhuriyeti nde ulusal resmi dil Rusya Federasyonu nda ise yerel resmi dil statusune sahiptir Taymir Yarimadasi nin dogusunda yasayan halklarin Rusca disindaki resmi olmayan ticaret dilidir Sahaca diger pek cok Turki dil ile de paylastigi sondan eklemeli olmasi ve unlu uyumu gibi dil bilgisi ozellikleri ile on plana cikar Dil tumce yapisi acisindan genellikle ozne nesne yuklem sirasina sahiptir Hint Avrupa ve Hami Sami gibi buyuk dil ailelerine bagli dillerin aksine gramatik cinsiyetin kelimelerdeki eril ve disi cinsiyet ayrimi bulunmadigi klasik bir Altay dilidir Soz varliginin bir kismi Rusca Ingilizce Fransizca Mogolca Tunguzca Cince gibi yabanci dillerin yani sira cesitli Paleo Sibirya dillerinden gecmedir Diger Turk dillerinin aksine istisnalar disinda Arapca ve Farscadan etkilenmedi Dil son halini 1939 da alan Kiril alfabesi tabanli Saha Alfabesi ile yazilir Yakut mutfagiYakut mutfaginda geleneksel icki kumis inek kisrak ve ren geyigi sutu sut urunleri dilimlenmis dondurulmus tuzlu balik stroganina stroganina somun eti yemekleri oyogos venison adli geyik eti dondurulmus balik kalin krep ve dari puresi tereyagi ve at yagi ile yapilan salamat vardir Kuerchekh veya kierchekh isimli tatli inek sutunden veya cesitli meyvelerle kremadan yapilir Indigirka ise geleneksel balik salatasidir NufusSahalarin en fazla nufusunun oldugu Saha Cumhuriyeti 949 753 kisilik 2009 bir nufusa sahiptir Kuorattarga oloror don 64 3 2002 Ulke yuzolcumu buyuk oldugundan 0 3 kisi km duser Yillara gore nufus dinamigi Saha Cumhuriyeti nufus ilerlemesi bin kisi Yil Sayisi1959 4871978 8421989 10492002 9492010 958 3Kadin erkek orani 2002 yili resmi sayimlarinda kadin erkek orani Sehir Kirsal Tumu Erkek 296 155 168 062 464 217 48 9Kadin 313 844 171 219 485 063 51 1Etnik dagilim Saha Cumhuriyeti nde 1939 2010 arasi soylarin oran dagilimi Halk 1939 1959 1970 1979 1989 2002 2010Sahalar 233 273 56 5 226 053 46 4 285 749 43 0 313 917 36 9 365 236 33 4 432 290 45 5 466 492 49 9 Ruslar 146 741 35 5 215 328 44 2 314 308 47 3 429 588 50 4 550 263 50 3 390 671 41 1 353 649 37 8 Evenkiler 10 432 2 5 9505 2 0 9097 1 4 11 584 1 4 14 428 1 3 18 232 1 9 21 008 2 2 Ukraynalilar 4229 1 0 12 182 2 5 20 253 3 0 46 326 5 4 77 114 7 0 34 633 3 65 20 341 2 2 Evenler 3133 0 8 3537 0 7 6471 1 0 5763 0 7 8668 0 8 11 657 1 2 15 071 1 6 Tatarlar 4420 1 1 5172 1 1 7678 1 2 10 976 1 3 17 478 1 6 10 768 1 1 8122 0 9 Kaynakca Oficialnyj sajt Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Informacionnye materialy ob okonchatelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda 6 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Subat 2014 a b c Arsivlenmis kopya PDF 24 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Subat 2016 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 0 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Russian Census 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Vladenie Yazykami Naseleniem Rossijskoj Federacii 2010 Arsivlenmis kopya 18 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Subat 2020 Statya 46 9 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Konstituciya Osnovnoj zakon Respubliki Saha Yakutiya Informacionnye materialy o predvaritelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda 12 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 11 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 11 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 11 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 11 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 11 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 11 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Informacionnye materialy ob okonchatelnyh itogah Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda 27 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Temmuz 2013 Ayrica bakinizSaha edebiyati Turk halklari Turk dilleri Sibiryali yerli halklarDis baglantilarYakut language site with lyrics mp3 and video 22 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yakut newspaper site 11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Russian translations of Yakut texts heroic poetry fairy tales legends proverbs etc 26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde A multi language dictionary Yakut Classical Mongolian Khalkha Russian German English9 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Russian North Eastern Federal University in Yakutsk 27 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Saadettin Yagmur Gomec Saha Turkleri Ankara Universitesi24 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde