Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Samsun'da din, Türkiye'nin bir ili olan Samsun'da ilk yerleşim döneminden itibaren uygulanan dinî pratik ve inanışların bütünü. Yerleşim geçmişi Taş Çağı'na dek uzanan Samsun'un yerleşik kültürü ile Grek kolonicilerin getirdiği inançların birleşimi kenti dinî açıdan Karadeniz'in en önemli yerleşimlerinden biri hâline getirmiştir. Amisos yerleşim alanı ve nekropolünü içerisinde barındıran Çakalca-Karadoğan Höyüğü'nde yapılan kazılarda Milet kolonisi dönemine tarihlenen ve farklı betimlemelere sahip Kibele heykelcikleri bulunmuştur. Kibele'nin yanı sıra aynı döneme tarihlenen Kore heykelcikleri de kurtarılmıştır. Heykelcikler hâricinde Kibele ile Kore adına hazırlanan ve üzerinde adak adamaya dair Grekçe işlemelerin bulunduğu çanak-çömlekler keşfedilmiştir. MÖ 6. yüzyılın ortalarına tarihlenen buluntular şehirde güçlü bir tanrıça kültünün bulunduğunu göstermekle birlikte törensel amaçlarla kullanılan dinî alanların bulunduğunu da kanıtlamaktadır. Heykelciklerin bulunduğu muntazam pozisyonları ve kırılarak çömleklere koyuldukları dikkate alındığında bir ritüelin parçası olarak toprağa gömüldükleri anlaşılmakta olup sonraki yüzyıllara ait buluntu sayısının oldukça az olması şehirlilerin zaman içerisinde dinî adetlerini değiştirdiklerini göstermektedir.
Helenistik kazı katmanlarına gelindiğinde farklı betimlemelere sahip çok sayıda Dionisos tiyatro maskı bulunmuştur. Bu masklar şehirde Dionisos ritüellerinin yapıldığı bir alanın bulunduğuna yorulmakta olup Amisos'ta ana tanrıça kültünün gerilediğini göstermesi bakımından önemli görülmektedir. Amisos'a komşu olan ve kaplıcaları ile ünlü olan Therma Phazimoniton'da şifa tanrısı Asklepios ve nemflere, yine yakın çevrede Zeus ve Hermes'e sunulan yazıtlı adaklar keşfedilmiştir. Bunların hâricinde gerek Amisos'ta gerek yakın çevresinde Apollon, Hera, Thetis, nereidlere saygı gösterildiğini kanıtlayan çok sayıda parça ele geçirilmiştir. VI. Mithridatis devrinde Ares, Dionisos ve Zeus kültleri baskın duruma geçse de Roma dönemine gelindiğinde saygı gösterilen tanrı ve tanrıçaların sayısı artmıştır.
Şehirde çoktanrılı inanç hâkim olsa da Josephus'un aktardıklarına göre antik Anadolu'nun tek tanrıya inanan Yahudi diasporasına sahip şehirlerinden biri olup aynı zamanda Diospontus eyaletinin ticari başkenti görünümündeydi. 1. yüzyılın ilk yıllarında doğan bir diğer tek tanrılı din olan Hristiyanlık Yahudiliğin aksine tebliğci bir din olarak öne çıkmış, dinlerini kitlelere yaymayı görev edinen evanjelik Hristiyanlar kendileri gibi tek tanrıya inanan Yahudilerin mevcudiyeti ve farklı coğrafyalardan insanların bir araya geldiği bir metropol olması Samsun'da yoğun faaliyet göstermişler ve bunun sonucunda aynı yüzyıl içerisinde Hristiyanlık Samsun'da hızla yayılım göstermiştir.Yeni Ahit'teki Petrus'un birinci mektubunda yer alan "Mesih İsa'nın elçisi ben Petrus'tan Pontus, Galatya, Kapadokya, Asya İli ve Bitinya'ya dağılmış ve buralarda yabancı olarak yaşayan seçilmişlere selam!" cümlesiyle Samsun'un da içerisinde yer aldığı coğrafyada yaşayan Yahudilere hitap edilmektedir.
111-113 yılları arasında Bitinya ve Pontus valisi olarak görev yapan Plinius ile İmparator Trajan arasındaki mektuplaşmadan Hristiyanlığın tehdit olarak görülecek kadar yayıldığı, Hristiyanların takibat altında tutulduğu ve Hristiyan olduğu kanıtlananların tövbe edip yeniden Roma tanrılarına ibadet etmedikleri müddetçe cezalandırıldıkları öğrenilmektedir. 303-305 yıllarında tahtta oturan Diocletianus'un imparatorluğu dönemine gelindiğinde ise Hristiyanlara yönelik tutum daha da katılaşarak zulüm boyutuna varmış, Galerius'un iktidarında da bu durum sürmüştür. Bu dönemlerde Aleksandra ve Haritini gibi kişiler öne çıkmış, dinlerini inkâr etmemeleri üzerine işkenceyle öldürülmeleri sonucu azizelik mertebesinde saygı görmüşlerdir. Roma İmparatorluğu'nun 395'te bölünmesiyle birlikte doğu topraklarına hükmeden ve resmî din olarak Hristiyanlığı benimseyen Bizans İmparatorluğu'nun hâkimiyet bölgesinde kalan Samsun zaman içerisinde episkopos makamı hâline gelmiştir. Genna adında bir manastırın bulunduğu kentte oturan ve kayıtlarda rastlanan dokuz piskopos olduğu bilinmektedir. Bunların ilki 451 yılında toplanan Kalkedon Konsili'ne katılan Antonius'tur. İsmi bilinen diğerleri ise İskenderiye Patriği Proterius'un ölümü takiben Helenopontus piskoposlarının I. Leo'ya yazdığı mektupta imzası bulunan Erythraeus, 6. yüzyılın sonlarında yaşayan ve aziz olarak kabul edilen Piskopos Florus, Üçüncü Konstantinopolis Konsili'ne katılan Tiberios, İkinci İznik Konsili'ne katılan Leon, Dördüncü Konstantinopolis Konsili'ne katılan Basileios'dur. 15. yüzyıldan itibaren Notitiae Episcopatuum'da Samsun'un kaydı bulunmamakta olup şehir dinî yönden Amaseia piskoposluğuna bağlı hâle gelmiştir.
İslam ile ilk kez 7. yüzyıldaki Emevî akınları ile tanışan Samsun'da kalıcı bir Müslüman topluluğunun oluşması 2. binyılın başlarındaki Türk akınlarıyla mümkün olmuştur. Dânişmendlilerin Amisos'un yanında kurdukları İsamisos'ta yöreye yerleşen Müslümanların sayıca ağırlığı farklı tarihçilere göre 1416 ya da 1419 yılında Osmanlıların her iki şehri de kendi egemenliklerine almasıyla birlikte gitgide artmıştır. 1485 yılına ait kayıtlara göre yaklaşık olarak 1.555 Müslüman ve 855 gayrimüslim olmak üzere 2.410 kişinin yaşadığı Samsun kazasında nüfusun %65'ini Müslümanlar oluşturmaktaydı. Bu oran 1520 yılında %86, 1576 yılında ise %89 seviyesine yükselmiş; aynı yüzyılda şehirdeki dokuz Müslüman mahallesinin sayısı 12'ye çıkmıştır. 19. yüzyılın sonlarında ticari olanakların gelişmesi ile gayrimüslim nüfusunda patlama yaşanmış, Samsun nüfusundaki gayrimüslim oranı %70 seviyesine kadar yükselmiştir. Bu nüfus artışı Gümüşhane, Kayseri, Niğde yörelerindeki Hristiyanların Samsun'a göç etmesiyle gerçekleşmiş olup yüzyılın sonunda Samsun kazasında nüfus yaklaşık 11 bin gayrimüslim ile 5 bin Müslüman civarındaydı.Canik sancağının genelindeyse Müslüman nüfus çoğunluktaydı. Dinî eğitim veren okul sayısı da buna uygun şekilde dağılmakta olup 735 Müslüman ve 154 gayrimüslim okulunda 21 binden fazla Müslüman ve 5 bine yakın gayrimüslim öğrenci eğitim almaktaydı.
Samsun'da Müslüman ve gayrimüslim nüfus arasındaki sosyal ilişkiler hoşgörüye dayanmakta ve farklı dine sahip insanlar bir arada yaşamaktaydı. Bu yapı 20. yüzyıla dek sürmüşse de I. Dünya Savaşı sonrası gelişen Pontusçu faaliyetler ile birlikte durum değişmeye başlamıştır. Savaş sonrası Osmanlı topraklarında yaşayan gayrimüslimlerin nüfusça Müslümanlardan fazla oldukları bölgelerde istedikleri takdirde özerk devlet kurabileceklerine yönelik kararlar alınması şehirlerdeki nüfus dengesini önemli bir konu hâline getirmiştir. Bu süreçte Samsun da kurulması istenen Pontus Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer almakta olup bunun için çeşitli faaliyetlere girişilmekte, nüfus plânlaması yapılmaktaydı. Samsun'daki Hristiyan nüfusun artması için bölgeye göçmenler iskân edilmekle birlikte oranlar üzerinde tahrifler de yapılmaktaydı. Dimosthenis Ekonomidis Müslüman nüfusun Hristiyanlardan fazla olduğunu kabul etse de bunların zorla Müslümanlaştırılan Hristiyan kökenli halklar olduğunu öne sürmekte, Konstantinos Konstantinidis ise Pontus olarak andığı coğrafyada 1,5 milyon Ortodoks-Rum, 500 bin Rumca konuşan Müslüman Rum ve 250 bin görünüşte Müslüman aslen Ortodoks halkın bulunduğunu iddia etmekteydi. Trabzon Metropoliti Hrisantos ise Paris Barış Konferansı'na sunduğu istatistikte Pontus bölgesinde 850 bin Hristiyana karşın 836 bin Müslüman bulunduğunu öne sürerek iddiasını 1908 Trabzon salnâmesine dayandırsa da o yıl salnâme yayınlanmadığı bilinmektedir. Bu iddialar ile Osmanlı resmî kayıtlarındaki sayılar uyuşmamakta olup resmî kayıtlara göre 1904 yılında Samsun'da yaklaşık 226.464 Müslüman ve 73.749 Hristiyan, 1914 yılında ise 265.950 Müslüman ve 127.352 gayrimüslim yaşamaktaydı. Bu dönemde sancak genelinde 497 cami ve 58 mescide karşılık 270 kilise bulunmaktaydı.Millî Mücadele sonrası gerçekleştirilen Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi Samsun'daki dinî yapıyı tamamıyla değiştirmiştir. İlk olarak 2 Ocak 1924'te Gülcemal vapuru ile 667 Müslüman mübadilin geldiği Samsun'a mübadele süresince yerleştirilen kişi sayısı toplam 32.290 olmuş, buna karşın 83.768 Hristiyan Rum meskûn Yunanistan'a gönderilmiştir. Gelen mübadillerin çoğunluğu Drama, Kavala ve Sarışaban havalisinden olup şehir merkezi, Bafra, Çarşamba, Kavak ve Terme'de Rumlardan boşalan konutlara yerleştirilmişlerdir.
Türkiye'de yapılan nüfus sayımlarında dinî aidiyet araştırılmadığından ötürü inançlara yönelik istatistikler ikinci elden anketler yoluyla çıkarılmaktadır. Ancak yapılan bu anketler zaman zaman kamuoyunda tepki çekebilmektedir.Diyanet İşleri Başkanlığının 2014 yılında gerçekleştirdiği İslam'ın toplumdaki yerine odaklı Türkiye'de Dinî Hayat Araştırması'nda Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat il grubunu kapsayan Batı Karadeniz istatistiki bölgesinin verilerine göre Allah'ın varlığına inananların oranı %99,5 olup Kur'an'ın sahihliğine inanç oranı %96,4'tür. Evliyalara dilekte bulunmak, çaput bağlamak, kurşun döktürmek gibi inançlara eğilim oranı %15'in altındadır. Müslümanların hâricinde ilde Hristiyan cemaat de bulunmakla birlikte sayıları bilinmemekte olup il genelinde Katolik ve Protestanlara ait olmak üzere faal iki kilise bulunmaktadır. Buna karşın ildeki cami sayısı 2.698'dir.
Günümüze ulaşan Samsun'daki en eski dinî yapılar 13. yüzyıla tarihlenmektedir. Göğceli Camii il genelindeki en eski cami olup Kale Camii, Pazar Camii, Yalı Camii 14. yüzyılda inşa edilen ve tarihî değere haiz diğer dinî ögelerdir. İlde mevcut en eski kilise ise 1885'te ibadete açılan ve hâlen faaliyette olan Mater Dolorosa Katolik Kilisesi'dir. Ayrıca 1993 yılında açılan Samsun Agape Protestan Kilisesi bulunmaktadır. 2006 yılında Katolik Papaz Pierre François Rene Brunissen'in bıçaklı saldırıya uğradığı ilde dönem dönem Hristiyanları hedef gösteren yayınlar ve zarar verici eylemler görülmektedir.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d Öztürk, Bülent (2017). "Antik Çağ'da Amisos ve Çevresinde Yaşayan Halkların Dinsel İnanışları". III. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu "Eski Çağda Karadeniz ve Tekkeköy: Karadeniz'in Güney Kıyısında Eski Bir Yerleşme" Özetler Kitapçığı. s. 36.
- ^ Kolağasıoğlu & Şirin 2016, s. 22.
- ^ Kolağasıoğlu & Şirin 2016, s. 24.
- ^ Kolağasıoğlu & Şirin 2016, s. 29.
- ^ Kolağasıoğlu & Şirin 2016, s. 32.
- ^ Kolağasıoğlu & Şirin 2016, s. 37.
- ^ a b (1901). "Roads in Pontus, Royal and Roman (Plate IV.)". The Journal of Hellenic Studies (İngilizce), 21. NendeIn: Society For The Promotion Of Hellenic Studies. ss. 52-66.
- ^ Wilson, Mark W. (2011). "Cities of God in northern Asia minor: Using Stark's social theories to reconstruct Peter's communities". Verbum et Ecclesia (İngilizce). 1 (32). Pretoria: University of Pretoria, Centre for Ministerial Development of the Dutch Reformed Church. ss. 1-9. doi:10.4102/ve.v32i1.422. ISSN 1609-9982.
- ^ (2007). "Asia Minor". Encyclopaedia Judaica (İngilizce). 2 (2 bas.). Thomson Gale. ss. 586-587. ISBN .
- ^ "1. Petrus 1:1". Yeni Ahit. incil.info. 12 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2018.
- ^ "Pliny and Trajan on the Christians" (İngilizce). georgetown.edu. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2018.
- ^ a b c d e f Giftopoulou, Sofia (17 Mart 2003). "Bishopric of Amisos" (İngilizce). asiaminor.ehw.gr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ Yolalıcı 1998, s. 11.
- ^ a b Öz 1999, s. 64.
- ^ Öz 1999, s. 58.
- ^ a b Yılmaz 2013, s. 174.
- ^ Yolalıcı 1998, s. 29.
- ^ Yolalıcı 1998, s. 30.
- ^ Yolalıcı 1998, s. 31.
- ^ a b Yolalıcı 1998, s. 32.
- ^ a b c d e f Yazıcı, Nuri (2012). "Pontusçu Faaliyetler ve Canik'te Nüfus Durumu". Atatürk Dergisi. 1 (1). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü. ss. 259-279. ISSN 1302-7549.
- ^ a b c Okur, Mehmet (2011). "Venizelos'un "Pontus Komplosu": Yunanistan'ın Ermenilerle İttifak Arayışı". Karadeniz (Black Sea-Çernoye More) Sosyal Bilimler Dergisi, 12. Ardahan: Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi. ss. 259-279. ISSN 1308-6200.
- ^ a b "Samsun'da Mübadele" (PDF). bakisarisakal.com. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ "Diyanet ve TÜİK'in dindarlık anketine büyük tepki". cumhuriyet.com.tr. 13 Şubat 2013. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018.
- ^ a b "Türkiye'de Dinî Hayat Araştırması" (PDF). diyanet.gov.tr. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018.
- ^ "Samsun Mater Dolorosa'da On Yılın Ardından İlk Ayin". bolsohays.com. 2 Kasım 2017. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018.
- ^ "Samsun'da Büyük Sevinç". sat7turk.com. 29 Kasım 2017. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018.
- ^ "İlerin cami sayısı açıklandı! Samsun kaçıncı sırada?". habergazetesi.com.tr. 9 Ocak 2018. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018.
- ^ a b "Camiler, Türbeler, Kiliseler". samsunkulturturizm.gov.tr. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018.
- ^ "Savcıya göre bıçaklama parasal anlaşmazlıktan". hurriyet.com.tr. 5 Temmuz 2006. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.
- ^ "Hristiyan Yahova Şahitleri Samsun'da broşür dağıtıyor". akasyam.com. 15 Eylül 2017. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.
- ^ "2017 Hak İhlalleri İzleme Raporu". protestankiliseler.org. 30 Ocak 2018. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.
- Genel
- Kolağasıoğlu, Mustafa; Şirin, Orhan Alper (2016), Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü, Samsun: Samsun ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birliği Yayınları, ISBN
- Öz, Mehmet (1999), XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Samsun da din Turkiye nin bir ili olan Samsun da ilk yerlesim doneminden itibaren uygulanan dini pratik ve inanislarin butunu Yerlesim gecmisi Tas Cagi na dek uzanan Samsun un yerlesik kulturu ile Grek kolonicilerin getirdigi inanclarin birlesimi kenti dini acidan Karadeniz in en onemli yerlesimlerinden biri haline getirmistir Amisos yerlesim alani ve nekropolunu icerisinde barindiran Cakalca Karadogan Hoyugu nde yapilan kazilarda Milet kolonisi donemine tarihlenen ve farkli betimlemelere sahip Kibele heykelcikleri bulunmustur Kibele nin yani sira ayni doneme tarihlenen Kore heykelcikleri de kurtarilmistir Heykelcikler haricinde Kibele ile Kore adina hazirlanan ve uzerinde adak adamaya dair Grekce islemelerin bulundugu canak comlekler kesfedilmistir MO 6 yuzyilin ortalarina tarihlenen buluntular sehirde guclu bir tanrica kultunun bulundugunu gostermekle birlikte torensel amaclarla kullanilan dini alanlarin bulundugunu da kanitlamaktadir Heykelciklerin bulundugu muntazam pozisyonlari ve kirilarak comleklere koyulduklari dikkate alindiginda bir rituelin parcasi olarak topraga gomuldukleri anlasilmakta olup sonraki yuzyillara ait buluntu sayisinin oldukca az olmasi sehirlilerin zaman icerisinde dini adetlerini degistirdiklerini gostermektedir Orijinali Louvre Muzesinde sergilenen Samsun da bulunan ve MO 125 75 yillari arasina tarihlenen bir Dionisos maskinin Samsun Kent Muzesi kopyasi Helenistik kazi katmanlarina gelindiginde farkli betimlemelere sahip cok sayida Dionisos tiyatro maski bulunmustur Bu masklar sehirde Dionisos rituellerinin yapildigi bir alanin bulunduguna yorulmakta olup Amisos ta ana tanrica kultunun geriledigini gostermesi bakimindan onemli gorulmektedir Amisos a komsu olan ve kaplicalari ile unlu olan Therma Phazimoniton da sifa tanrisi Asklepios ve nemflere yine yakin cevrede Zeus ve Hermes e sunulan yazitli adaklar kesfedilmistir Bunlarin haricinde gerek Amisos ta gerek yakin cevresinde Apollon Hera Thetis nereidlere saygi gosterildigini kanitlayan cok sayida parca ele gecirilmistir VI Mithridatis devrinde Ares Dionisos ve Zeus kultleri baskin duruma gecse de Roma donemine gelindiginde saygi gosterilen tanri ve tanricalarin sayisi artmistir Amisos un erken donemlerde Hristiyanlastigini ve episkopos makami oldugunu gosteren Hristiyanligin yayilimina dair harita Sehirde coktanrili inanc hakim olsa da Josephus un aktardiklarina gore antik Anadolu nun tek tanriya inanan Yahudi diasporasina sahip sehirlerinden biri olup ayni zamanda Diospontus eyaletinin ticari baskenti gorunumundeydi 1 yuzyilin ilk yillarinda dogan bir diger tek tanrili din olan Hristiyanlik Yahudiligin aksine tebligci bir din olarak one cikmis dinlerini kitlelere yaymayi gorev edinen evanjelik Hristiyanlar kendileri gibi tek tanriya inanan Yahudilerin mevcudiyeti ve farkli cografyalardan insanlarin bir araya geldigi bir metropol olmasi Samsun da yogun faaliyet gostermisler ve bunun sonucunda ayni yuzyil icerisinde Hristiyanlik Samsun da hizla yayilim gostermistir Yeni Ahit teki Petrus un birinci mektubunda yer alan Mesih Isa nin elcisi ben Petrus tan Pontus Galatya Kapadokya Asya Ili ve Bitinya ya dagilmis ve buralarda yabanci olarak yasayan secilmislere selam cumlesiyle Samsun un da icerisinde yer aldigi cografyada yasayan Yahudilere hitap edilmektedir 111 113 yillari arasinda Bitinya ve Pontus valisi olarak gorev yapan Plinius ile Imparator Trajan arasindaki mektuplasmadan Hristiyanligin tehdit olarak gorulecek kadar yayildigi Hristiyanlarin takibat altinda tutuldugu ve Hristiyan oldugu kanitlananlarin tovbe edip yeniden Roma tanrilarina ibadet etmedikleri muddetce cezalandirildiklari ogrenilmektedir 303 305 yillarinda tahtta oturan Diocletianus un imparatorlugu donemine gelindiginde ise Hristiyanlara yonelik tutum daha da katilasarak zulum boyutuna varmis Galerius un iktidarinda da bu durum surmustur Bu donemlerde Aleksandra ve Haritini gibi kisiler one cikmis dinlerini inkar etmemeleri uzerine iskenceyle oldurulmeleri sonucu azizelik mertebesinde saygi gormuslerdir Roma Imparatorlugu nun 395 te bolunmesiyle birlikte dogu topraklarina hukmeden ve resmi din olarak Hristiyanligi benimseyen Bizans Imparatorlugu nun hakimiyet bolgesinde kalan Samsun zaman icerisinde episkopos makami haline gelmistir Genna adinda bir manastirin bulundugu kentte oturan ve kayitlarda rastlanan dokuz piskopos oldugu bilinmektedir Bunlarin ilki 451 yilinda toplanan Kalkedon Konsili ne katilan Antonius tur Ismi bilinen digerleri ise Iskenderiye Patrigi Proterius un olumu takiben Helenopontus piskoposlarinin I Leo ya yazdigi mektupta imzasi bulunan Erythraeus 6 yuzyilin sonlarinda yasayan ve aziz olarak kabul edilen Piskopos Florus Ucuncu Konstantinopolis Konsili ne katilan Tiberios Ikinci Iznik Konsili ne katilan Leon Dorduncu Konstantinopolis Konsili ne katilan Basileios dur 15 yuzyildan itibaren Notitiae Episcopatuum da Samsun un kaydi bulunmamakta olup sehir dini yonden Amaseia piskoposluguna bagli hale gelmistir Islam ile ilk kez 7 yuzyildaki Emevi akinlari ile tanisan Samsun da kalici bir Musluman toplulugunun olusmasi 2 binyilin baslarindaki Turk akinlariyla mumkun olmustur Danismendlilerin Amisos un yaninda kurduklari Isamisos ta yoreye yerlesen Muslumanlarin sayica agirligi farkli tarihcilere gore 1416 ya da 1419 yilinda Osmanlilarin her iki sehri de kendi egemenliklerine almasiyla birlikte gitgide artmistir 1485 yilina ait kayitlara gore yaklasik olarak 1 555 Musluman ve 855 gayrimuslim olmak uzere 2 410 kisinin yasadigi Samsun kazasinda nufusun 65 ini Muslumanlar olusturmaktaydi Bu oran 1520 yilinda 86 1576 yilinda ise 89 seviyesine yukselmis ayni yuzyilda sehirdeki dokuz Musluman mahallesinin sayisi 12 ye cikmistir 19 yuzyilin sonlarinda ticari olanaklarin gelismesi ile gayrimuslim nufusunda patlama yasanmis Samsun nufusundaki gayrimuslim orani 70 seviyesine kadar yukselmistir Bu nufus artisi Gumushane Kayseri Nigde yorelerindeki Hristiyanlarin Samsun a goc etmesiyle gerceklesmis olup yuzyilin sonunda Samsun kazasinda nufus yaklasik 11 bin gayrimuslim ile 5 bin Musluman civarindaydi Canik sancaginin genelindeyse Musluman nufus cogunluktaydi Dini egitim veren okul sayisi da buna uygun sekilde dagilmakta olup 735 Musluman ve 154 gayrimuslim okulunda 21 binden fazla Musluman ve 5 bine yakin gayrimuslim ogrenci egitim almaktaydi Samsun da Musluman ve gayrimuslim nufus arasindaki sosyal iliskiler hosgoruye dayanmakta ve farkli dine sahip insanlar bir arada yasamaktaydi Bu yapi 20 yuzyila dek surmusse de I Dunya Savasi sonrasi gelisen Pontuscu faaliyetler ile birlikte durum degismeye baslamistir Savas sonrasi Osmanli topraklarinda yasayan gayrimuslimlerin nufusca Muslumanlardan fazla olduklari bolgelerde istedikleri takdirde ozerk devlet kurabileceklerine yonelik kararlar alinmasi sehirlerdeki nufus dengesini onemli bir konu haline getirmistir Bu surecte Samsun da kurulmasi istenen Pontus Cumhuriyeti sinirlari icerisinde yer almakta olup bunun icin cesitli faaliyetlere girisilmekte nufus planlamasi yapilmaktaydi Samsun daki Hristiyan nufusun artmasi icin bolgeye gocmenler iskan edilmekle birlikte oranlar uzerinde tahrifler de yapilmaktaydi Dimosthenis Ekonomidis Musluman nufusun Hristiyanlardan fazla oldugunu kabul etse de bunlarin zorla Muslumanlastirilan Hristiyan kokenli halklar oldugunu one surmekte Konstantinos Konstantinidis ise Pontus olarak andigi cografyada 1 5 milyon Ortodoks Rum 500 bin Rumca konusan Musluman Rum ve 250 bin gorunuste Musluman aslen Ortodoks halkin bulundugunu iddia etmekteydi Trabzon Metropoliti Hrisantos ise Paris Baris Konferansi na sundugu istatistikte Pontus bolgesinde 850 bin Hristiyana karsin 836 bin Musluman bulundugunu one surerek iddiasini 1908 Trabzon salnamesine dayandirsa da o yil salname yayinlanmadigi bilinmektedir Bu iddialar ile Osmanli resmi kayitlarindaki sayilar uyusmamakta olup resmi kayitlara gore 1904 yilinda Samsun da yaklasik 226 464 Musluman ve 73 749 Hristiyan 1914 yilinda ise 265 950 Musluman ve 127 352 gayrimuslim yasamaktaydi Bu donemde sancak genelinde 497 cami ve 58 mescide karsilik 270 kilise bulunmaktaydi Milli Mucadele sonrasi gerceklestirilen Turkiye Yunanistan nufus mubadelesi Samsun daki dini yapiyi tamamiyla degistirmistir Ilk olarak 2 Ocak 1924 te Gulcemal vapuru ile 667 Musluman mubadilin geldigi Samsun a mubadele suresince yerlestirilen kisi sayisi toplam 32 290 olmus buna karsin 83 768 Hristiyan Rum meskun Yunanistan a gonderilmistir Gelen mubadillerin cogunlugu Drama Kavala ve Sarisaban havalisinden olup sehir merkezi Bafra Carsamba Kavak ve Terme de Rumlardan bosalan konutlara yerlestirilmislerdir Mubadele ile Yunanistan a gidecek olan Samsunlu Rumlar sallarla yolculuk edecekleri gemiye tasiniyor Turkiye de yapilan nufus sayimlarinda dini aidiyet arastirilmadigindan oturu inanclara yonelik istatistikler ikinci elden anketler yoluyla cikarilmaktadir Ancak yapilan bu anketler zaman zaman kamuoyunda tepki cekebilmektedir Diyanet Isleri Baskanliginin 2014 yilinda gerceklestirdigi Islam in toplumdaki yerine odakli Turkiye de Dini Hayat Arastirmasi nda Amasya Corum Samsun ve Tokat il grubunu kapsayan Bati Karadeniz istatistiki bolgesinin verilerine gore Allah in varligina inananlarin orani 99 5 olup Kur an in sahihligine inanc orani 96 4 tur Evliyalara dilekte bulunmak caput baglamak kursun dokturmek gibi inanclara egilim orani 15 in altindadir Muslumanlarin haricinde ilde Hristiyan cemaat de bulunmakla birlikte sayilari bilinmemekte olup il genelinde Katolik ve Protestanlara ait olmak uzere faal iki kilise bulunmaktadir Buna karsin ildeki cami sayisi 2 698 dir Gunumuze ulasan Samsun daki en eski dini yapilar 13 yuzyila tarihlenmektedir Gogceli Camii il genelindeki en eski cami olup Kale Camii Pazar Camii Yali Camii 14 yuzyilda insa edilen ve tarihi degere haiz diger dini ogelerdir Ilde mevcut en eski kilise ise 1885 te ibadete acilan ve halen faaliyette olan Mater Dolorosa Katolik Kilisesi dir Ayrica 1993 yilinda acilan Samsun Agape Protestan Kilisesi bulunmaktadir 2006 yilinda Katolik Papaz Pierre Francois Rene Brunissen in bicakli saldiriya ugradigi ilde donem donem Hristiyanlari hedef gosteren yayinlar ve zarar verici eylemler gorulmektedir KaynakcaOzel a b c d Ozturk Bulent 2017 Antik Cag da Amisos ve Cevresinde Yasayan Halklarin Dinsel Inanislari III Uluslararasi Arkeoloji Sempozyumu Eski Cagda Karadeniz ve Tekkekoy Karadeniz in Guney Kiyisinda Eski Bir Yerlesme Ozetler Kitapcigi s 36 Kolagasioglu amp Sirin 2016 s 22 Kolagasioglu amp Sirin 2016 s 24 Kolagasioglu amp Sirin 2016 s 29 Kolagasioglu amp Sirin 2016 s 32 Kolagasioglu amp Sirin 2016 s 37 a b 1901 Roads in Pontus Royal and Roman Plate IV The Journal of Hellenic Studies Ingilizce 21 NendeIn Society For The Promotion Of Hellenic Studies ss 52 66 Wilson Mark W 2011 Cities of God in northern Asia minor Using Stark s social theories to reconstruct Peter s communities Verbum et Ecclesia Ingilizce 1 32 Pretoria University of Pretoria Centre for Ministerial Development of the Dutch Reformed Church ss 1 9 doi 10 4102 ve v32i1 422 ISSN 1609 9982 2007 Asia Minor Encyclopaedia Judaica Ingilizce 2 2 bas Thomson Gale ss 586 587 ISBN 9780028659305 1 Petrus 1 1 Yeni Ahit incil info 12 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Agustos 2018 Pliny and Trajan on the Christians Ingilizce georgetown edu 7 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Agustos 2018 a b c d e f Giftopoulou Sofia 17 Mart 2003 Bishopric of Amisos Ingilizce asiaminor ehw gr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Yolalici 1998 s 11 a b Oz 1999 s 64 Oz 1999 s 58 a b Yilmaz 2013 s 174 Yolalici 1998 s 29 Yolalici 1998 s 30 Yolalici 1998 s 31 a b Yolalici 1998 s 32 a b c d e f Yazici Nuri 2012 Pontuscu Faaliyetler ve Canik te Nufus Durumu Ataturk Dergisi 1 1 Erzurum Ataturk Universitesi Ataturk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi Enstitusu ss 259 279 ISSN 1302 7549 a b c Okur Mehmet 2011 Venizelos un Pontus Komplosu Yunanistan in Ermenilerle Ittifak Arayisi Karadeniz Black Sea Cernoye More Sosyal Bilimler Dergisi 12 Ardahan Ardahan Universitesi Insani Bilimler ve Edebiyat Fakultesi ss 259 279 ISSN 1308 6200 a b Samsun da Mubadele PDF bakisarisakal com 10 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Haziran 2018 Diyanet ve TUIK in dindarlik anketine buyuk tepki cumhuriyet com tr 13 Subat 2013 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2018 a b Turkiye de Dini Hayat Arastirmasi PDF diyanet gov tr 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2018 Samsun Mater Dolorosa da On Yilin Ardindan Ilk Ayin bolsohays com 2 Kasim 2017 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2018 Samsun da Buyuk Sevinc sat7turk com 29 Kasim 2017 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2018 Ilerin cami sayisi aciklandi Samsun kacinci sirada habergazetesi com tr 9 Ocak 2018 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2018 a b Camiler Turbeler Kiliseler samsunkulturturizm gov tr 16 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2018 Savciya gore bicaklama parasal anlasmazliktan hurriyet com tr 5 Temmuz 2006 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Agustos 2018 Hristiyan Yahova Sahitleri Samsun da brosur dagitiyor akasyam com 15 Eylul 2017 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Agustos 2018 2017 Hak Ihlalleri Izleme Raporu protestankiliseler org 30 Ocak 2018 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Agustos 2018 GenelKolagasioglu Mustafa Sirin Orhan Alper 2016 Cakalca Karadogan Hoyugu Arkaik Donemde Amisos ve Kybele Kultu Samsun Samsun ve Cevresi Turizm Alani Altyapi Hizmet Birligi Yayinlari ISBN 9786056703706 Oz Mehmet 1999 XV XVI Yuzyillarda Canik Sancagi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 9751609518 Wikimedia Commons ta Samsun da din ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Yilmaz Cevdet 2013 Ilkcagdan Cumhuriyete Canik 5 bas Samsun Canik Belediyesi Kultur Yayinlari ISBN 9786058747319 Yolalici M Emin 1998 XIX Yuzyilda Canik Samsun Sancagi nin Sosyal ve Ekonomik Yapisi Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 9751609526