Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Samsun ekonomisi, Türkiye'nin bir ili olan Samsun'daki iktisadi hayatı ifade eden kavramdır.
Avcılık ve balıkçılık
20. yüzyılda Samsun ormanlarında ve su kenarlarında çeşitli av hayvanları bulunmasına rağmen avcılık daha çok kurt, tilki, sansar ve yaban domuzu gibi zararlı hayvanları tarlalardan uzak tutmak için yapılmakta; bir yıl içerisinde Samsun'da en az iki bin domuz öldürülmekte ve şehirde eskiden domuz etinden salamura yapan tüccarlar bulunmaktaydı. Av eti sağlamak için ise tarla kuşu, sülün, yaban kazı, su tavuğu, tavşan, ördek, karaca ve geyik avlanmaktaydı.
Akarsu ve göletlerinde tatlı su balıkları bulunan Samsun'un kıyısında bulunduğu Karadeniz de zengin bir balık kaynağıdır. 1940'lı yılların sonunda şehirde kıyı balıkçılığı yaygın olarak yapılmakta; kefal, tirsi, hamsi, sargan, kalkan, barbunya, kötek ve lüfer bol miktarda avlanıp genellikle de şehirde tüketilmekteydi. Nisan ve mayıs aylarında avlanan kılıç balığı ve kalkan ise İstanbul ve Ankara'ya gönderilmekteydi. Balıkçılar geleneksel olarak dalyan, ağ, yemli aletler ve zıpkından oluşan teçhizatlarıyla balıkçılık yapmaktaydılar.
Samsun'da günümüzde geçmişin aksine açık deniz balıkçılığı yapılmakta, balıkçılar radarlı ve modern donanımlı büyük balıkçı motorlarıyla denize açılmaktadır. Hamsi, istavrit, palamut, lüfer ve kefal günümüzde en çok avlanan balıklardır. Hamsi, kasımdan itibaren daha çok kıyıya yakın kesimlerde avlanmakta, eylül ve kasım aylarında palamut, ekim ayında lüfer ve neredeyse tüm yıl boyunca kefal avlanabilmektedir. Ayrıca şehirde sofra balıkçılığının yanı sıra endüstriyel balıkçılık da yapılmaktadır.
2017 yılına ait verilere göre Türkiye çapında en fazla deniz ürünleri avcılığı %49'luk oran ile Samsun'un da dâhil olduğu Doğu Karadeniz Bölgesi'nde gerçekleşmiş, en fazla avlanan balık 107.185 ton ile hamsi olmuştur. Samsun'da ise avlanan en önemli iç su ürünü 60 ton ile sazan, en çok yetiştirilen ürün 4.250 ton ile alabalık olmuştur.
Enerji
Yapılan yatırımlarla birlikte enerji kaynaklarının Türkiye'ye giriş kapılarından biri durumuna gelen Samsun zengin enerji kaynaklarına yakınlığı ve uluslararası ticari ilişkileriyle çok yönlü bir merkez görünümdedir. Samsun, 2003'te açılan Mavi Akım ile birlikte Rusya doğalgazının Türkiye'ye giriş ve dağıtım noktası olmuş olup Çin, Güney Afrika gibi ülkelerden ithal edilen kömürler de Karadeniz, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerine Samsun'dan gitmektedir.
Hâlihazırda toplam güç kapasitesi 83 (MW) olan iki rüzgâr enerjisi santralinin bulunduğu Samsun'da rüzgâr gücü bakımından Alaçam ile Ayvacık'ın güneyi, Bafra'nın kuzeydoğusu ve güneybatısı, İlkadım'ın kuzeyi ve batısı, Ladik'in batısı, Salıpazarı'nın güneydoğusu, Vezirköprü'nün güneybatısı ve Havza ile 19 Mayıs'ın tamamı 6,5-7 m/s üzerinde rüzgâr hızına ve %30'un üzerinde kapasite faktörüne sahip olması dolayısıyla yatırım yapmaya uygun bir görüntü çizmektedir. Yerleşim alanları, koruma altındaki bölgeler, ormanlık noktalar gibi yatırım yapmaya uygun olmayan alanlar çıkarıldığındaysa ilde elektrik enerjisine çevrilebilecek toplam 5.242,48 MW rüzgâr gücü potansiyelinin bulunduğu hesaplanmaktadır.
Yıllık ortalama 2288 saat güneşlenme süresi olan Samsun'da 1 m²'lik bir alana yıllık toplam 1300 kWsa güneş enerjisi düşmekte olup uygun açıyla yerleştirilen ortalama %18 verimli bir panel ile 260 kWsa enerji üretilebilmektedir. Buna göre en az güneşlenme süresinin yaşandığı aralık ayında 2160 Wsa enerji düşen Samsun'da bu değer temmuz ayında 5580 Wsa oranına kadar çıkmaktadır. Verilere göre Ladik m² başına 1540,3 kWsa enerji ve 277,8 kWsa elektrik üretimi kapasitesi ile Samsun'un en yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahip ilçesi görünümündedir.
Günümüzde yaygın olarak kullanılan doğalgaz ve sıvılaştırılmış petrol gazı ile çalışan cihazlarda yapılan ufak değişikliklerle değerlendirilebilen biyogaz üretimi Samsun'da ciddi potansiyel taşımaktadır. Çevre ve sağlık sorunlarının kaynaklarından biri olan organik atıkların enerjiye çevrilerek artı değer olarak kullanılabilmesiyle öne çıkan biyogaz günümüzde atıkların bekletilip gübre olarak ya da tezek hâline getirilerek daha verimsiz bir enerji kaynağı olarak kullanılmasına bağlı olarak potansiyeli oranında değerlendirilememektedir. Organik atıkların anında kullanılarak yüksek enerji değerine sahip bir yakıt olarak değerlendirilmesini mümkün kılan biyogaz bu mânâda tezekten daha avantajlı olmakla birlikte biyogaz üretiminden arta kalan ürünlerin gübre olarak kullanılması mümkün olduğundan bu alanda da bir avantaj sağlamaktadır. Toplam biyogaz potansiyeli 45.472.025,55 m³ olan Samsun'da 213.718.520,1 kWsa biyoenerji üretimi mümkün görünmektedir. Bafra, Çarşamba ve Vezirköprü ilin en önemli enerji potansiyelini bulundurmakla birlikte yumurta tavukçuluğuna bağlı olarak Kavak ve Terme'de de ciddi biyogaz potansiyeli bulunmaktadır.
Hayvancılık
Hayvancılık, tarım ile birlikte Samsun'un önemli ekonomik faaliyetlerinden biri olup yörede bulunan Osmanlı süvarileri at ihtiyaçlarını Bafra'da ve Çarşamba'da yetiştirilen Canik atlarından karşılamaktaydı. II. Bayezid döneminde Bafra'da 20 bin kısrağın bulunduğu bir hara olduğu bilinmekte olup bu atlar çevik, uzun yola dayanıklı ve düzgün yürüyüşleri ile tanınmışlardı. Günümüzde koruma altına alınan ırklardan biri olup özellikle Terme civarında sürü olarak doğada serbest bırakılarak yetiştirilmektedirler.
1930'larda kuvvetli ve boylu at yetiştirmek için Atakum'da bir aygır deposu açılarak Fransa'dan biri safkan İngiliz, biri safkan Anglo-Arap ve biri de yarım kan Anglo-Norman olmak üzere üç at ithal edilmiş; 1931, 1932 ve 1933 yıllarında halkın damızlığa elverişli atlarıyla çiftleştirilerek istenilen nitelikte taylar elde edilmiştir. Ayrıca hayvan hastalıklarıyla mücadele için Bafra, Çarşamba ve Havza'da aşı yerleri kurulmuş; 1933 yılında tüm ilde 526 katır, 10.061 eşek, 11.980 at, 119.282 sığır, 36.097 manda, 180 deve, 74.151 kıl keçisi, 120.659 koyun ve 252 tiftik olmak üzere 373.188 hayvan sayılmıştır. 1949 yılında 23.767 dönümlük bir arazi üzerine hayvancılığı geliştirmek amacıyla bir hara kurulmuştur. Aynı yılın kayıtlarında bin kadar koyun, 185 kısrak, 50 manda ve 250 kadar da kara sığırın bu harada yer aldığı belirtilmektedir. Devlet teşvikleriyle birlikte büyükbaş ve küçükbaşların yanı sıra tavuk, hindi, kaz, ördek gibi kümes hayvanlarının sayısı da sürekli artmıştır.
2017 yılına ait verilere göre yerli, kültür ve melez toplam 385.237 baş sığırın ve 19.896 baş mandanın bulunduğu ilde sağılan toplam süt miktarı 367.443 ton olmuştur. 218.920 baş koyun ve 25.108 baş keçidense 10.945 ton süt sağılmıştır. Kümes hayvancılığında ise Samsun genelinde 1.675.023 yumurta tavuğu, 1.641.800 et tavuğu, 28.309 ördek, 20.725 hindi, 35.652 kaz bulunmaktadır. Samsun'daki en önemli hayvancılık kolları büyükbaş ve küçükbaş ile kümes hayvancılığı olmakla birlikte arıcılık, ipek böcekçiliği de görülmektedir. 83.202 arı kovanının bulunduğu ilde bal üretimi 1.005,979 ton olup açılan sekiz kutudan yaş koza elde edilememiştir. Ayrıca il genelinde iki deve, 2.001 at, 2.115 katır ve 3.161 eşek bulunmaktadır.
Sanayi ve ticaret
1965 yılına kadar Samsun'un en önemli sanayi tesisleri şehir merkezinde 1879'da kurulan tütün fabrikası ile Bafra'da 1943'te kurulan Eminbey Kereste Fabrikası idi. Ayrıca 1956'da kurulan ve Anadolu'daki ilk ilaç firması olan Adeka da kimya endüstrisi alanında şehirdeki yegâne fabrikaydı. Sermaye birikiminin olmaması, enerji ile ulaşım altyapısının yetersiz ve bunlara bağlı olarak büyük miktarda üretimi olanaklı kılacak pazarın gelişmemiş olması gibi nedenlerle şehirdeki endüstriyel yapı oldukça sınırlı kalmış, buna bağlı olarak da daha çok yöre sakinlerinin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla faaliyet gösteren atölyeler yaygınlık göstermiştir.
1965-1970 arası dönemde Karadeniz Bakır İşletmelerinin Samsun fabrikası, azot fabrikası ve yem fabrikası kurularak 1970'li yılların başlarında faaliyete geçmiş ve mamullerini ülke çapında pazarlayan fabrikalar Samsun'da görülmeye başlanmıştır. İlerleyen süreçte Vezirköprü Entegre Kereste Fabrikası, Ladik Çimento Fabrikası, Çarşamba Şeker Fabrikası gibi yerel hammaddelerin işlendiği sanayi işletmeleri kurulmaya devam etmişse de devletin Samsun'daki yatırımları 1980'lerle birlikte durmuş; teşvik uygulanmamasına rağmen özel yatırımlar artış göstermiştir. Devlet ve özel sektör yatırımları ile sanayi kapasitesi hızla genişleyen Samsun Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz bölgelerinin merkezî sanayi alanı hâline gelmiştir. 1976 yılında ilde bir organize sanayi bölgesi kurulma kararı verilmiş, 1981 yılında faaliyete geçse de ancak 1994 yılında tam kapasite ile çalışmaya başlamıştır.
Günümüzde Samsun'da ikisi Tekkeköy, diğerleri ise Bafra, Çarşamba, Havza ve Kavak sınırları içerisinde olmakla beraber altı organize sanayi bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgelerdeki 160 işletmede toplam 6.246, diğer küçük sanayi sitelerinde ise 6.430 işyerinde 21.956 çalışan bulunmaktadır. Sanayi kuruluşlarının dışında şehirde 1995 yılında faaliyete başlayan bir de serbest ticaret bölgesi yer almaktadır.Ticaret Bakanlığının 2017 verilerine göre Samsun Serbest Ticaret Bölgesinin yıllık ticaret hacmi $81.829 olup toplam 404 kişi istihdam edilmektedir. 2016 yılı verilerine göre Samsun, Karadeniz Bölgesi'nin %18,7 pay ile en fazla sanayi işletmesine sahip ili durumdadır. Bu işletmelerin %70,6'sı mikro ölçekli olup büyük ölçekli işletmelerin oranı %0,9'dur. Sektörel dağılımda gıda işletmeleri %27,7 ile en büyük paya sahipken istihdam oranında da %23,64 ile yine ilk sırada gelmektedir. Şehirde en fazla istihdamı sağlayan işletme ise British American Tobacco'dur.
Konvansiyonel üretimin yanı sıra teknoloji üslerine de sahip olan ilde Ondokuz Mayıs Üniversitesinin öncülüğünde kurulan Samsun Teknopark ile Samsun Büyükşehir Belediyesinin öncülüğünde kurulan İŞGEM öne çıkan araştırma ve geliştirme ile iş geliştirme merkezleridir. Samsun Teknopark'ta 41 firma bulurken bunların büyük kısmı yazılım alanında faaliyet göstermekte olup Türkiye'nin en başarılı ilk üç iş geliştirme merkezinden biri olan İŞGEM'deki 26 firmanın ise %50'si sağlık sektörüne yönelik imalat yapmaktadır. 2017 yılında 35 patent, 26 faydalı model başvurusunun yapıldığı Samsun bu alanlarda Türkiye'de 18. ve 16. sırada gelmektedir. İlde teknoloji şirketi Reeder'ın da üretim merkezi bulunmakta olup 2019'da satışa çıkan P13 Lite Samsun'da üretilen ilk akıllı cep telefonudur.
2016'da $589.775.777 ithalata karşı $367.591.710 ihracat yapılan Samsun'un dış ticaret hacmi $957.367.487 seviyesinde gerçekleşmiş, ihracatın %19,52'lik kısmının yapıldığı Hollanda en önemli dış ticaret pazarı olmuştur. İthalatta ise Rusya %43,18'lik oran ile başı çekmiştir. $81.119.000 ile Samsun'un ihracat şampiyonu Sampa Otomotiv kendi sektöründe 41. Türkiye'de ise 180. sırada yer almaktadır. 2011 yılından bu yana Avrupa Birliği ile ortak proje kapsamında sağlık ekipmanları, mobilya ve işlenmiş gıda alanlarında kümelenme çalışmalarının yürütüldüğü Samsun, Tuttlingen ve Sialkot birlikte cerrahi el aletleri üretiminde dünyanın önemli kümelenme merkezlerinden biri olarak gösterilmektedir. Hâlihazırda Türkiye'de faaliyet gösteren 183 cerrahi el aleti üreticisi firmanın 37'si Samsun'da bulunmakta olup 1956 yılında Anadolu'daki ilk ilaç fabrikası olarak kurulan Samsun merkezli Adeka da hâlen faaliyettedir.
Karadeniz devletleri arasında iş hacmi açısında ilk on arasında yer alan ve Karadeniz Bölgesi'nin en büyük limanı olan Samsun Limanı aynı zamanda bölgenin demiryolu bağlantısı olan tek limanıdır. Geniş hinterlandıyla Anadolu'dan gelen ve Anadolu'ya gidecek yüklerin uğrak noktası olan Samsun karayolu bağlantısı ile de öne çıkmaktaysa da ildeki lojistik stratejisi ve rekabet yapısı zayıf olarak sınıflanmaktadır. 2013 yılında liman ve demiryolu bağlantısı avantajı nedeniyle Viking Treni güzergâhına dâhil edilmesi düşünülen Samsun, tren hattının bakım nedeniyle kapalı olması ve başka etmenler nedeniyle proje dışında kalmıştır. Hâlen yapımı sürmekte olan Samsun Lojistik Merkezi projesinin faaliyete geçmesi ile birlikte şehrin lojistik kapasitesini arttırarak sektörel üs hâline geleceği öngörülmektedir.
Tarım
Tanzimat ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu tarımın gelişmesi için çalışmalar içerisine girmiş, bunun neticesi olarak bir ziraat örgütü kurulmuş ve Samsun'a bir ziraat müdürü tayin edilmiştir. 19. yüzyılda bağcılığın yaygın olduğu Samsun'da, günümüzde Samsun Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesinin bulunduğu yer bağ bahçeleri ile kaplı bulunduğundan buna bağlı olarak özellikle Rumlar ve Ermeniler arasında şarapçılık yaygın bir tarım sanayi kolu olarak gelişmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında yıllık üzüm rekoltesi 26.000 kg değerini geçmekte olup siyah ve kokulu bir tür üzümden sirke de üretilmekteydi.Mert Irmağı ve Kürtün Irmağı arasında da bağcılık yapılmakta, dutluklar bulunmaktaydı fakat 1908 yılında Dimetoka ve Edirne gibi şehirlerde görülen bağ ve dut hastalığı şehirlilerin gözünü korkutmuş, bağlar bozulmuştur. O dönemden sonra bağcılık Samsun'da önemli bir üretim kolu olarak yer almamıştır. Helmuth von Moltke'nin Türkiye Mektupları adlı eserinden 19. yüzyılda Samsun'da zeytin üreticiliği de yapılmakta olduğu öğrenilmektedir. Kitapta "çevresi zeytin ormanı ile kaplı" şeklinde tanıtılan Samsun'da zeytin üretimi yıllık 13.000 kg'a kadar ulaşmaktaydı.
1870'li yıllarda zeytincilik ve bağcılığın yerine tütüncülük ön plâna geçmiştir. Bununla birlikte zeytin ağaçları sökülmeye başlanmış ve boşalan alanlar tütün tarlası hâline getirilmiştir. Özellikle 19. yüzyılda yaygınlaşan tütün ekimi halkın en önemli gelir kaynağı hâline gelmiştir. Kayıtlara göre 1873 yılında ülke dışına 1.815.450 kg, ülke içine 358.223 kg; 1890 yılında ise ülke dışına 3.171.200 kg, ülke içine 1.931.000 kg tütün sevk edilmiştir. 1893 yılında Samsun'da tütün fabrikasının açılmasıyla birlikte üretilen tütünlerin bir bölümü bu fabrikada işlenmeye başlamıştır. Tütüncülüğün yanı sıra tahıl üretimi de Samsun'da önemli bir yer tutmaktaydı. Buğday, arpa ve mısır üretimin önemli bir miktarını oluşturmakta; pirinç, çavdar ve yulaf da seyrek olarak üretilmekteydi. Resmî kayıtlara göre 1879 yılında 320.850 okka pirinç, 873.988 kile mısır yetiştirilmiştir. Ayrıca aynı kayda göre şehirde 2.178 adet sergen bulunmakta olup 1887 yılı kayıtlarında yıllık pamuk üretiminin 5 milyon kg'dan fazla olduğu bilgisi yer almaktadır. 1899 ürün cetvelinde ise 1.183.500 okka keten yetiştiği ve bir de kendir mahzeni bulunduğu bilgisi yer almaktadır. Kadıköy'de bulunan asma kütükleri ile Kılıçdede'de bulunan sık limon ağaçları bu ürünlerin de bir dönem yörede yetiştirildiğini kanıtlamaktadır.
Genellikle nadas usulü ile kullanılan topraklara bakan köylülerin büyük çoğunluğu kara sapan ile iş görmekteydiler. Küçük toprak sahipleri kendi topraklarını kendileri ekip biçmekte, büyük toprak sahipleri ise ameleler ile ya da yarıcılık ile topraklarını değerlendirmekteydiler. 1912 yılı kayıtlarında bazı Samsunluların Rusya'ya gidip orada yarıcılık yaparak tütün ziraatıyla uğraştıkları bilgisi yer almaktadır.
Sebzecilik ve meyvecilik de 19. yüzyıl Samsununda yaygın olarak görülen tarım kollarından biri olup fasulye, patates, soğan başta olmak üzere hıyar, kabak, lahana, pırasa gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmekte idi. 1870 raporlarında Samsun'da 195, Bafra'da ise 300 bahçe olduğu yazmaktadır. Meyve ağaçları ise daha ziyade evlerin bahçelerinde yetiştirilmekteydi. 1900'lü yılların başında Madozyan isimli bir Ermeninin meyve çiftliği bulunmakta ve 1940'lı yıllarda il özel idaresi tarafından Madozyan Çiftliği adı altında işletilmekte idi. Buna ek olarak Lütfü Deveci Çiftliği de bir diğer meyve çiftliği idi. Çiftliklerle birlikte Çarşamba'da şeftali, elma, armut, kayısı, erik, kiraz, vişne, ve ceviz yetiştirilmekteydi. Ayrıca Dereköy karpuzu da Samsun'da yetiştirilmekte ve yörede ünlüydü.
Saban, pulluk, tırpan, kağnı, orak gibi aletler ile kas gücüne dayanarak yapılan tarım 1940'lı yıllarda yerini makine gücüne bırakmıştır. Samsun'da 1940 yılında 32 traktör, 405 tek tekerli, 1050 çift tekerli pulluk, 15 pancar mibzeri bulunmaktaydı. 1943 yılında şehirde modern tarımın desteklenmesi amacıyla 20 bin daa alan üzerine Gelemen Devlet Üretim Çiftliği kurulmuştur. Ayrıca Çarşamba'da Ziraat Bankasının 100 bin dönümlük iki çiftliği bulunmaktaydı. 1949 yılında da meyveciliğin gelişmesi için Vilayet Çiftliği adında bir çiftlik kurulmuş ve halka fidan dağıtılmaya başlanmıştır. Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalarındaki bataklıkların kurutulması ve verimli tarım alanlarının açılması nedeniyle 1950'li yıllarda traktör sayısı hızla artmış, bunlara bağlı olarak geleneksel tarım yöntemleri hızla terk edilmiştir.
Günümüzde 3.759,208 daa ile yüzölçümünün %47'si tarım alanlarından oluşan Samsun'da başlıca olarak tahıllar, baklagiller, endüstriyel bitkiler, yağlı tohumlar ve yumru bitkiler yetiştirilmektedir. Son dönemlerde artan yatırımlarla birlikte organik tarımın da yapılmaya başlandığı bir şehir hâline gelen Samsun'da organik karpuz ve ekolojik yumurta gibi ürünler yurtiçi ve yurtdışına dağıtılmaktadır. Narenciye domates, üzüm gibi eskiden bu yana üretilen meyveler günümüzde de önemli ihracat ürünlerindendir.
2013 yılı verilerine göre ilde toplam 23.810.672 ha işlenmiş tarım alanı ve uzun ömürlü bitki ekim alanı bulunmakta olup bunların 16.094.014 ha'lık kısmı hasat edilmiştir. Aynı yıl elde edilen verilere göre %61 ile tahıllar en fazla üretilen tarım ürünü olurken saman ve ot %23,6'lık pay ile ikinci konumda bulunmaktadır. Toplam 28.448.218 sebze üretim miktarına sahip olan Samsun'un Türkiye sebze üretimindeki payı %4,8'dir. Toplam 19.419.256 meyve üretimi ileyse Türkiye genelinde %0,7'lik paya sahip olmuştur. Tüm bitkisel üretim değerlerine bakıldığındaysa Türkiye'nin %2,4'lük kısmına tekabül eden Samsun'un tarımsal üretim değeri 2012'ye göre yarım milyon liralık düşüş göstererek ₺3,5 milyar olmuştur.
Kaynakça
- Özel
- ^ a b Sarısakal 2002, s. 94.
- ^ a b c d e Sarısakal 2002, s. 95.
- ^ "Balıkçılık ve Su Ürünleri". samsun.gov.tr. 15 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2014.
- ^ "Su Ürünleri, 2017". tuik.gov.tr. 12 Haziran 2018. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018.
- ^ "Su Ürünleri İstatistikleri". biruni.tuik.gov.tr. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ a b c d e f g h i j k "81 İl Sanayi Durum Raporu (2016)". sgm.sanayi.gov.tr. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ a b c d e f g h i j "TR 83 BÖLGESİ YENİLENEBİLİR ENERJİ RAPORU" (PDF). oka.org.tr. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ a b c d e Sarısakal 2002, s. 92.
- ^ "CANİK ATI". turkhaygen.gov.tr. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2018.
- ^ Sarısakal 2002, s. 93.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "HAYVANCILIK İSTATİSTİKLERİ VERİ TABANI". tuik.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ a b c d e Uzuneminoğlu, Hamza (1994). "Samsun'da Sanayi Faaliyetlerinin Dağılışı, Gelişme Alanları ve Başlıca Sorunları". Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9. Samsun. ss. 261-292. ISSN 1300-302X.
- ^ "ADEKA HAKKINDA". adeka.com.tr. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2014.
- ^ "Samsun İlinde Bulunan Organize Sanayi Bölgeleri". osbbs.sanayi.gov.tr. 13 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ Dikici, Ali. "TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ" (PDF). orsam.org.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2014.
- ^ "Samsun Serbest Bölgesi". sasbas.com. 15 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2014.
- ^ "SERBEST BÖLGELER itibarıyla YILLIK TİCARET HACİMLERİ". ticaret.gov.tr. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ "SERBEST BÖLGELERDE İSTİHDAM". ticaret.gov.tr. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ a b c "Samsun Rekabet Analizi Raporu" (PDF). oka.org.tr. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ "Hakkımızda". samsunteknopark.com. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ "Samsun Sabek İŞGEM, en başarılı ilk 3 arasında". milliyet.com.tr. 13 Ekim 2016. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ "Patent Başvurularının İllere Göre Dağılımı". turkpatent.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "Faydalı Model Başvurularının İllere Göre Dağılımı". turkpatent.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "Patent Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralanması". turkpatent.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "Faydalı Model Başvurusunda Bulunan İllerin Başvuru Sayılarına Göre Sıralanması". turkpatent.gov.tr. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ "İlk akıllı cep telefonu 'P13 Lite'ın üretimine başlandı, 1 ay içinde satışa çıkacak". sputniknews.com. 22 Şubat 2019. 22 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2019.
- ^ Atik, Gülsüm (13 Haziran 2018). "Samsun'dan 6 artı 3 şampiyon çıktı". gazetegercek.com.tr. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ "Viking Train". cargo.litrail.lt. 24 Kasım 2015. 7 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
- ^ Uysal, Onur (14 Ekim 2015). "Viking treni yüzünü Kafkaslar'a çeviriyor". tr.railturkey.org. 7 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2015.
- ^ "Samsun Yatırım Rehberi" (PDF). oka.org.tr. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2018.
- ^ 1319 Trabzon Vilâyet Salnâmesi
- ^ Cuinet 1892, s. 91.
- ^ a b Sarısakal 2002, s. 90.
- ^ Aks-ı Sâdâ (Osmanlı Türkçesi). 24 Ocak 1908. s. 3.
- ^ von Moltke, Helmuth. Moltke'nin Türkiye Mektupları. İstanbul: Remzi Kitabevi. s. 142. ISBN .
- ^ Yurt Ansiklopedisi 1981, s. 6568.
- ^ a b c d e f g h Sarısakal 2002, s. 91.
- ^ Cuinet 1892, s. 95.
- ^ a b 1279 Trabzon Vilâyet Salnâmesi
- ^ 1284 Trabzon Vilâyet Salnâmesi
- ^ 1295 Trabzon Vilâyet Salnâmesi
- ^ 1328 Trabzon Vilâyet Salnâmesi
- ^ Aks-ı Sâdâ (Osmanlı Türkçesi). 23 Ekim 1916. s. 3.
- ^ Orhun, Ömer (1949). Samsun: Tarih, Coğrafya, Ekonomi. Samsun: Ortaokul Kooperatif Yayımı. s. 36-37.
- ^ "SAMSUN DEMİRYOLU ALTYAPISI". samsun.gov.tr. 12 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2014.
- ^ Yurt Ansiklopedisi 1981, s. 6569.
- ^ "Tarım alanları, 2017". tuik.gov.tr. 19 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2018.
- ^ a b Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 139.
- ^ Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 145.
- ^ Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 151.
- ^ Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 140.
- ^ Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 142.
- ^ Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 143.
- ^ Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2014, s. 147.
- Genel
- Seçilmiş Göstergelerle Samsun 2013, Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu, 2014, ISBN , ISSN 1307-0894
- Yurt Ansiklopedisi, 9, İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1981
- Cuinet, Vital (1892), La Turquie d'Asie (Fransızca), 1, Paris: Ernest Leroux
- Sarısakal, Baki (2002), Bir Kentin Tarihi: Samsun, Samsun: Samsun Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, ISBN
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Samsun ekonomisi Turkiye nin bir ili olan Samsun daki iktisadi hayati ifade eden kavramdir Avcilik ve balikcilik20 yuzyilda Samsun ormanlarinda ve su kenarlarinda cesitli av hayvanlari bulunmasina ragmen avcilik daha cok kurt tilki sansar ve yaban domuzu gibi zararli hayvanlari tarlalardan uzak tutmak icin yapilmakta bir yil icerisinde Samsun da en az iki bin domuz oldurulmekte ve sehirde eskiden domuz etinden salamura yapan tuccarlar bulunmaktaydi Av eti saglamak icin ise tarla kusu sulun yaban kazi su tavugu tavsan ordek karaca ve geyik avlanmaktaydi Akarsu ve goletlerinde tatli su baliklari bulunan Samsun un kiyisinda bulundugu Karadeniz de zengin bir balik kaynagidir 1940 li yillarin sonunda sehirde kiyi balikciligi yaygin olarak yapilmakta kefal tirsi hamsi sargan kalkan barbunya kotek ve lufer bol miktarda avlanip genellikle de sehirde tuketilmekteydi Nisan ve mayis aylarinda avlanan kilic baligi ve kalkan ise Istanbul ve Ankara ya gonderilmekteydi Balikcilar geleneksel olarak dalyan ag yemli aletler ve zipkindan olusan techizatlariyla balikcilik yapmaktaydilar Samsun da gunumuzde gecmisin aksine acik deniz balikciligi yapilmakta balikcilar radarli ve modern donanimli buyuk balikci motorlariyla denize acilmaktadir Hamsi istavrit palamut lufer ve kefal gunumuzde en cok avlanan baliklardir Hamsi kasimdan itibaren daha cok kiyiya yakin kesimlerde avlanmakta eylul ve kasim aylarinda palamut ekim ayinda lufer ve neredeyse tum yil boyunca kefal avlanabilmektedir Ayrica sehirde sofra balikciliginin yani sira endustriyel balikcilik da yapilmaktadir 2017 yilina ait verilere gore Turkiye capinda en fazla deniz urunleri avciligi 49 luk oran ile Samsun un da dahil oldugu Dogu Karadeniz Bolgesi nde gerceklesmis en fazla avlanan balik 107 185 ton ile hamsi olmustur Samsun da ise avlanan en onemli ic su urunu 60 ton ile sazan en cok yetistirilen urun 4 250 ton ile alabalik olmustur EnerjiMavi Akim in Turkiye deki durumunu gosteren harita Yapilan yatirimlarla birlikte enerji kaynaklarinin Turkiye ye giris kapilarindan biri durumuna gelen Samsun zengin enerji kaynaklarina yakinligi ve uluslararasi ticari iliskileriyle cok yonlu bir merkez gorunumdedir Samsun 2003 te acilan Mavi Akim ile birlikte Rusya dogalgazinin Turkiye ye giris ve dagitim noktasi olmus olup Cin Guney Afrika gibi ulkelerden ithal edilen komurler de Karadeniz Ic Anadolu ve Dogu Anadolu bolgelerine Samsun dan gitmektedir Halihazirda toplam guc kapasitesi 83 MW olan iki ruzgar enerjisi santralinin bulundugu Samsun da ruzgar gucu bakimindan Alacam ile Ayvacik in guneyi Bafra nin kuzeydogusu ve guneybatisi Ilkadim in kuzeyi ve batisi Ladik in batisi Salipazari nin guneydogusu Vezirkopru nun guneybatisi ve Havza ile 19 Mayis in tamami 6 5 7 m s uzerinde ruzgar hizina ve 30 un uzerinde kapasite faktorune sahip olmasi dolayisiyla yatirim yapmaya uygun bir goruntu cizmektedir Yerlesim alanlari koruma altindaki bolgeler ormanlik noktalar gibi yatirim yapmaya uygun olmayan alanlar cikarildigindaysa ilde elektrik enerjisine cevrilebilecek toplam 5 242 48 MW ruzgar gucu potansiyelinin bulundugu hesaplanmaktadir Yillik ortalama 2288 saat guneslenme suresi olan Samsun da 1 m lik bir alana yillik toplam 1300 kWsa gunes enerjisi dusmekte olup uygun aciyla yerlestirilen ortalama 18 verimli bir panel ile 260 kWsa enerji uretilebilmektedir Buna gore en az guneslenme suresinin yasandigi aralik ayinda 2160 Wsa enerji dusen Samsun da bu deger temmuz ayinda 5580 Wsa oranina kadar cikmaktadir Verilere gore Ladik m basina 1540 3 kWsa enerji ve 277 8 kWsa elektrik uretimi kapasitesi ile Samsun un en yuksek gunes enerjisi potansiyeline sahip ilcesi gorunumundedir Gunumuzde yaygin olarak kullanilan dogalgaz ve sivilastirilmis petrol gazi ile calisan cihazlarda yapilan ufak degisikliklerle degerlendirilebilen biyogaz uretimi Samsun da ciddi potansiyel tasimaktadir Cevre ve saglik sorunlarinin kaynaklarindan biri olan organik atiklarin enerjiye cevrilerek arti deger olarak kullanilabilmesiyle one cikan biyogaz gunumuzde atiklarin bekletilip gubre olarak ya da tezek haline getirilerek daha verimsiz bir enerji kaynagi olarak kullanilmasina bagli olarak potansiyeli oraninda degerlendirilememektedir Organik atiklarin aninda kullanilarak yuksek enerji degerine sahip bir yakit olarak degerlendirilmesini mumkun kilan biyogaz bu manada tezekten daha avantajli olmakla birlikte biyogaz uretiminden arta kalan urunlerin gubre olarak kullanilmasi mumkun oldugundan bu alanda da bir avantaj saglamaktadir Toplam biyogaz potansiyeli 45 472 025 55 m olan Samsun da 213 718 520 1 kWsa biyoenerji uretimi mumkun gorunmektedir Bafra Carsamba ve Vezirkopru ilin en onemli enerji potansiyelini bulundurmakla birlikte yumurta tavukculuguna bagli olarak Kavak ve Terme de de ciddi biyogaz potansiyeli bulunmaktadir HayvancilikHayvancilik tarim ile birlikte Samsun un onemli ekonomik faaliyetlerinden biri olup yorede bulunan Osmanli suvarileri at ihtiyaclarini Bafra da ve Carsamba da yetistirilen Canik atlarindan karsilamaktaydi II Bayezid doneminde Bafra da 20 bin kisragin bulundugu bir hara oldugu bilinmekte olup bu atlar cevik uzun yola dayanikli ve duzgun yuruyusleri ile taninmislardi Gunumuzde koruma altina alinan irklardan biri olup ozellikle Terme civarinda suru olarak dogada serbest birakilarak yetistirilmektedirler 1930 larda kuvvetli ve boylu at yetistirmek icin Atakum da bir aygir deposu acilarak Fransa dan biri safkan Ingiliz biri safkan Anglo Arap ve biri de yarim kan Anglo Norman olmak uzere uc at ithal edilmis 1931 1932 ve 1933 yillarinda halkin damizliga elverisli atlariyla ciftlestirilerek istenilen nitelikte taylar elde edilmistir Ayrica hayvan hastaliklariyla mucadele icin Bafra Carsamba ve Havza da asi yerleri kurulmus 1933 yilinda tum ilde 526 katir 10 061 esek 11 980 at 119 282 sigir 36 097 manda 180 deve 74 151 kil kecisi 120 659 koyun ve 252 tiftik olmak uzere 373 188 hayvan sayilmistir 1949 yilinda 23 767 donumluk bir arazi uzerine hayvanciligi gelistirmek amaciyla bir hara kurulmustur Ayni yilin kayitlarinda bin kadar koyun 185 kisrak 50 manda ve 250 kadar da kara sigirin bu harada yer aldigi belirtilmektedir Devlet tesvikleriyle birlikte buyukbas ve kucukbaslarin yani sira tavuk hindi kaz ordek gibi kumes hayvanlarinin sayisi da surekli artmistir 2017 yilina ait verilere gore yerli kultur ve melez toplam 385 237 bas sigirin ve 19 896 bas mandanin bulundugu ilde sagilan toplam sut miktari 367 443 ton olmustur 218 920 bas koyun ve 25 108 bas kecidense 10 945 ton sut sagilmistir Kumes hayvanciliginda ise Samsun genelinde 1 675 023 yumurta tavugu 1 641 800 et tavugu 28 309 ordek 20 725 hindi 35 652 kaz bulunmaktadir Samsun daki en onemli hayvancilik kollari buyukbas ve kucukbas ile kumes hayvanciligi olmakla birlikte aricilik ipek bocekciligi de gorulmektedir 83 202 ari kovaninin bulundugu ilde bal uretimi 1 005 979 ton olup acilan sekiz kutudan yas koza elde edilememistir Ayrica il genelinde iki deve 2 001 at 2 115 katir ve 3 161 esek bulunmaktadir Sanayi ve ticaretSamsun Kent Muzesinde canlandirilan Osmanli donemine ait demirci dukkani 1965 yilina kadar Samsun un en onemli sanayi tesisleri sehir merkezinde 1879 da kurulan tutun fabrikasi ile Bafra da 1943 te kurulan Eminbey Kereste Fabrikasi idi Ayrica 1956 da kurulan ve Anadolu daki ilk ilac firmasi olan Adeka da kimya endustrisi alaninda sehirdeki yegane fabrikaydi Sermaye birikiminin olmamasi enerji ile ulasim altyapisinin yetersiz ve bunlara bagli olarak buyuk miktarda uretimi olanakli kilacak pazarin gelismemis olmasi gibi nedenlerle sehirdeki endustriyel yapi oldukca sinirli kalmis buna bagli olarak da daha cok yore sakinlerinin ihtiyaclarini karsilamak amaciyla faaliyet gosteren atolyeler yayginlik gostermistir 1965 1970 arasi donemde Karadeniz Bakir Isletmelerinin Samsun fabrikasi azot fabrikasi ve yem fabrikasi kurularak 1970 li yillarin baslarinda faaliyete gecmis ve mamullerini ulke capinda pazarlayan fabrikalar Samsun da gorulmeye baslanmistir Ilerleyen surecte Vezirkopru Entegre Kereste Fabrikasi Ladik Cimento Fabrikasi Carsamba Seker Fabrikasi gibi yerel hammaddelerin islendigi sanayi isletmeleri kurulmaya devam etmisse de devletin Samsun daki yatirimlari 1980 lerle birlikte durmus tesvik uygulanmamasina ragmen ozel yatirimlar artis gostermistir Devlet ve ozel sektor yatirimlari ile sanayi kapasitesi hizla genisleyen Samsun Orta Karadeniz ve Dogu Karadeniz bolgelerinin merkezi sanayi alani haline gelmistir 1976 yilinda ilde bir organize sanayi bolgesi kurulma karari verilmis 1981 yilinda faaliyete gecse de ancak 1994 yilinda tam kapasite ile calismaya baslamistir Gunumuzde Samsun da ikisi Tekkekoy digerleri ise Bafra Carsamba Havza ve Kavak sinirlari icerisinde olmakla beraber alti organize sanayi bolgesi bulunmaktadir Bu bolgelerdeki 160 isletmede toplam 6 246 diger kucuk sanayi sitelerinde ise 6 430 isyerinde 21 956 calisan bulunmaktadir Sanayi kuruluslarinin disinda sehirde 1995 yilinda faaliyete baslayan bir de serbest ticaret bolgesi yer almaktadir Ticaret Bakanliginin 2017 verilerine gore Samsun Serbest Ticaret Bolgesinin yillik ticaret hacmi 81 829 olup toplam 404 kisi istihdam edilmektedir 2016 yili verilerine gore Samsun Karadeniz Bolgesi nin 18 7 pay ile en fazla sanayi isletmesine sahip ili durumdadir Bu isletmelerin 70 6 si mikro olcekli olup buyuk olcekli isletmelerin orani 0 9 dur Sektorel dagilimda gida isletmeleri 27 7 ile en buyuk paya sahipken istihdam oraninda da 23 64 ile yine ilk sirada gelmektedir Sehirde en fazla istihdami saglayan isletme ise British American Tobacco dur Konvansiyonel uretimin yani sira teknoloji uslerine de sahip olan ilde Ondokuz Mayis Universitesinin onculugunde kurulan Samsun Teknopark ile Samsun Buyuksehir Belediyesinin onculugunde kurulan ISGEM one cikan arastirma ve gelistirme ile is gelistirme merkezleridir Samsun Teknopark ta 41 firma bulurken bunlarin buyuk kismi yazilim alaninda faaliyet gostermekte olup Turkiye nin en basarili ilk uc is gelistirme merkezinden biri olan ISGEM deki 26 firmanin ise 50 si saglik sektorune yonelik imalat yapmaktadir 2017 yilinda 35 patent 26 faydali model basvurusunun yapildigi Samsun bu alanlarda Turkiye de 18 ve 16 sirada gelmektedir Ilde teknoloji sirketi Reeder in da uretim merkezi bulunmakta olup 2019 da satisa cikan P13 Lite Samsun da uretilen ilk akilli cep telefonudur Gulsan Sanayi Sitesi nden bir gorunum 2016 da 589 775 777 ithalata karsi 367 591 710 ihracat yapilan Samsun un dis ticaret hacmi 957 367 487 seviyesinde gerceklesmis ihracatin 19 52 lik kisminin yapildigi Hollanda en onemli dis ticaret pazari olmustur Ithalatta ise Rusya 43 18 lik oran ile basi cekmistir 81 119 000 ile Samsun un ihracat sampiyonu Sampa Otomotiv kendi sektorunde 41 Turkiye de ise 180 sirada yer almaktadir 2011 yilindan bu yana Avrupa Birligi ile ortak proje kapsaminda saglik ekipmanlari mobilya ve islenmis gida alanlarinda kumelenme calismalarinin yurutuldugu Samsun Tuttlingen ve Sialkot birlikte cerrahi el aletleri uretiminde dunyanin onemli kumelenme merkezlerinden biri olarak gosterilmektedir Halihazirda Turkiye de faaliyet gosteren 183 cerrahi el aleti ureticisi firmanin 37 si Samsun da bulunmakta olup 1956 yilinda Anadolu daki ilk ilac fabrikasi olarak kurulan Samsun merkezli Adeka da halen faaliyettedir Karadeniz devletleri arasinda is hacmi acisinda ilk on arasinda yer alan ve Karadeniz Bolgesi nin en buyuk limani olan Samsun Limani ayni zamanda bolgenin demiryolu baglantisi olan tek limanidir Genis hinterlandiyla Anadolu dan gelen ve Anadolu ya gidecek yuklerin ugrak noktasi olan Samsun karayolu baglantisi ile de one cikmaktaysa da ildeki lojistik stratejisi ve rekabet yapisi zayif olarak siniflanmaktadir 2013 yilinda liman ve demiryolu baglantisi avantaji nedeniyle Viking Treni guzergahina dahil edilmesi dusunulen Samsun tren hattinin bakim nedeniyle kapali olmasi ve baska etmenler nedeniyle proje disinda kalmistir Halen yapimi surmekte olan Samsun Lojistik Merkezi projesinin faaliyete gecmesi ile birlikte sehrin lojistik kapasitesini arttirarak sektorel us haline gelecegi ongorulmektedir TarimTanzimat ile birlikte Osmanli Imparatorlugu tarimin gelismesi icin calismalar icerisine girmis bunun neticesi olarak bir ziraat orgutu kurulmus ve Samsun a bir ziraat muduru tayin edilmistir 19 yuzyilda bagciligin yaygin oldugu Samsun da gunumuzde Samsun Ruh Sagligi ve Sinir Hastaliklari Hastanesinin bulundugu yer bag bahceleri ile kapli bulundugundan buna bagli olarak ozellikle Rumlar ve Ermeniler arasinda sarapcilik yaygin bir tarim sanayi kolu olarak gelismistir 19 yuzyilin ikinci yarisinda yillik uzum rekoltesi 26 000 kg degerini gecmekte olup siyah ve kokulu bir tur uzumden sirke de uretilmekteydi Mert Irmagi ve Kurtun Irmagi arasinda da bagcilik yapilmakta dutluklar bulunmaktaydi fakat 1908 yilinda Dimetoka ve Edirne gibi sehirlerde gorulen bag ve dut hastaligi sehirlilerin gozunu korkutmus baglar bozulmustur O donemden sonra bagcilik Samsun da onemli bir uretim kolu olarak yer almamistir Helmuth von Moltke nin Turkiye Mektuplari adli eserinden 19 yuzyilda Samsun da zeytin ureticiligi de yapilmakta oldugu ogrenilmektedir Kitapta cevresi zeytin ormani ile kapli seklinde tanitilan Samsun da zeytin uretimi yillik 13 000 kg a kadar ulasmaktaydi 1870 li yillarda zeytincilik ve bagciligin yerine tutunculuk on plana gecmistir Bununla birlikte zeytin agaclari sokulmeye baslanmis ve bosalan alanlar tutun tarlasi haline getirilmistir Ozellikle 19 yuzyilda yayginlasan tutun ekimi halkin en onemli gelir kaynagi haline gelmistir Kayitlara gore 1873 yilinda ulke disina 1 815 450 kg ulke icine 358 223 kg 1890 yilinda ise ulke disina 3 171 200 kg ulke icine 1 931 000 kg tutun sevk edilmistir 1893 yilinda Samsun da tutun fabrikasinin acilmasiyla birlikte uretilen tutunlerin bir bolumu bu fabrikada islenmeye baslamistir Tutunculugun yani sira tahil uretimi de Samsun da onemli bir yer tutmaktaydi Bugday arpa ve misir uretimin onemli bir miktarini olusturmakta pirinc cavdar ve yulaf da seyrek olarak uretilmekteydi Resmi kayitlara gore 1879 yilinda 320 850 okka pirinc 873 988 kile misir yetistirilmistir Ayrica ayni kayda gore sehirde 2 178 adet sergen bulunmakta olup 1887 yili kayitlarinda yillik pamuk uretiminin 5 milyon kg dan fazla oldugu bilgisi yer almaktadir 1899 urun cetvelinde ise 1 183 500 okka keten yetistigi ve bir de kendir mahzeni bulundugu bilgisi yer almaktadir Kadikoy de bulunan asma kutukleri ile Kilicdede de bulunan sik limon agaclari bu urunlerin de bir donem yorede yetistirildigini kanitlamaktadir Genellikle nadas usulu ile kullanilan topraklara bakan koylulerin buyuk cogunlugu kara sapan ile is gormekteydiler Kucuk toprak sahipleri kendi topraklarini kendileri ekip bicmekte buyuk toprak sahipleri ise ameleler ile ya da yaricilik ile topraklarini degerlendirmekteydiler 1912 yili kayitlarinda bazi Samsunlularin Rusya ya gidip orada yaricilik yaparak tutun ziraatiyla ugrastiklari bilgisi yer almaktadir Sebzecilik ve meyvecilik de 19 yuzyil Samsununda yaygin olarak gorulen tarim kollarindan biri olup fasulye patates sogan basta olmak uzere hiyar kabak lahana pirasa gibi cesitli sebzeler yetistirilmekte idi 1870 raporlarinda Samsun da 195 Bafra da ise 300 bahce oldugu yazmaktadir Meyve agaclari ise daha ziyade evlerin bahcelerinde yetistirilmekteydi 1900 lu yillarin basinda Madozyan isimli bir Ermeninin meyve ciftligi bulunmakta ve 1940 li yillarda il ozel idaresi tarafindan Madozyan Ciftligi adi altinda isletilmekte idi Buna ek olarak Lutfu Deveci Ciftligi de bir diger meyve ciftligi idi Ciftliklerle birlikte Carsamba da seftali elma armut kayisi erik kiraz visne ve ceviz yetistirilmekteydi Ayrica Derekoy karpuzu da Samsun da yetistirilmekte ve yorede unluydu Saban pulluk tirpan kagni orak gibi aletler ile kas gucune dayanarak yapilan tarim 1940 li yillarda yerini makine gucune birakmistir Samsun da 1940 yilinda 32 traktor 405 tek tekerli 1050 cift tekerli pulluk 15 pancar mibzeri bulunmaktaydi 1943 yilinda sehirde modern tarimin desteklenmesi amaciyla 20 bin daa alan uzerine Gelemen Devlet Uretim Ciftligi kurulmustur Ayrica Carsamba da Ziraat Bankasinin 100 bin donumluk iki ciftligi bulunmaktaydi 1949 yilinda da meyveciligin gelismesi icin Vilayet Ciftligi adinda bir ciftlik kurulmus ve halka fidan dagitilmaya baslanmistir Kizilirmak ve Yesilirmak deltalarindaki batakliklarin kurutulmasi ve verimli tarim alanlarinin acilmasi nedeniyle 1950 li yillarda traktor sayisi hizla artmis bunlara bagli olarak geleneksel tarim yontemleri hizla terk edilmistir Gunumuzde 3 759 208 daa ile yuzolcumunun 47 si tarim alanlarindan olusan Samsun da baslica olarak tahillar baklagiller endustriyel bitkiler yagli tohumlar ve yumru bitkiler yetistirilmektedir Son donemlerde artan yatirimlarla birlikte organik tarimin da yapilmaya baslandigi bir sehir haline gelen Samsun da organik karpuz ve ekolojik yumurta gibi urunler yurtici ve yurtdisina dagitilmaktadir Narenciye domates uzum gibi eskiden bu yana uretilen meyveler gunumuzde de onemli ihracat urunlerindendir 2013 yili verilerine gore ilde toplam 23 810 672 ha islenmis tarim alani ve uzun omurlu bitki ekim alani bulunmakta olup bunlarin 16 094 014 ha lik kismi hasat edilmistir Ayni yil elde edilen verilere gore 61 ile tahillar en fazla uretilen tarim urunu olurken saman ve ot 23 6 lik pay ile ikinci konumda bulunmaktadir Toplam 28 448 218 sebze uretim miktarina sahip olan Samsun un Turkiye sebze uretimindeki payi 4 8 dir Toplam 19 419 256 meyve uretimi ileyse Turkiye genelinde 0 7 lik paya sahip olmustur Tum bitkisel uretim degerlerine bakildigindaysa Turkiye nin 2 4 luk kismina tekabul eden Samsun un tarimsal uretim degeri 2012 ye gore yarim milyon liralik dusus gostererek 3 5 milyar olmustur KaynakcaOzel a b Sarisakal 2002 s 94 a b c d e Sarisakal 2002 s 95 Balikcilik ve Su Urunleri samsun gov tr 15 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ocak 2014 Su Urunleri 2017 tuik gov tr 12 Haziran 2018 13 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Haziran 2018 Su Urunleri Istatistikleri biruni tuik gov tr 13 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Dogrudan bir kaynak olmayip ilgili veriye ulasmak icin sorgulama yapilmalidir arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 a b c d e f g h i j k 81 Il Sanayi Durum Raporu 2016 sgm sanayi gov tr 13 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 a b c d e f g h i j TR 83 BOLGESI YENILENEBILIR ENERJI RAPORU PDF oka org tr 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 a b c d e Sarisakal 2002 s 92 CANIK ATI turkhaygen gov tr 13 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Haziran 2018 Sarisakal 2002 s 93 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 HAYVANCILIK ISTATISTIKLERI VERI TABANI tuik gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 a b c d e Uzuneminoglu Hamza 1994 Samsun da Sanayi Faaliyetlerinin Dagilisi Gelisme Alanlari ve Baslica Sorunlari Ondokuz Mayis Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi 9 Samsun ss 261 292 ISSN 1300 302X ADEKA HAKKINDA adeka com tr 29 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Subat 2014 Samsun Ilinde Bulunan Organize Sanayi Bolgeleri osbbs sanayi gov tr 13 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 Dikici Ali TURKIYE SERBEST BOLGELERI PDF orsam org tr 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 31 Ocak 2014 Samsun Serbest Bolgesi sasbas com 15 Mart 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Ocak 2014 SERBEST BOLGELER itibariyla YILLIK TICARET HACIMLERI ticaret gov tr 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 SERBEST BOLGELERDE ISTIHDAM ticaret gov tr 17 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 a b c Samsun Rekabet Analizi Raporu PDF oka org tr 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 Hakkimizda samsunteknopark com 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 Samsun Sabek ISGEM en basarili ilk 3 arasinda milliyet com tr 13 Ekim 2016 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 Patent Basvurularinin Illere Gore Dagilimi turkpatent gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Faydali Model Basvurularinin Illere Gore Dagilimi turkpatent gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Patent Basvurusunda Bulunan Illerin Basvuru Sayilarina Gore Siralanmasi turkpatent gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Faydali Model Basvurusunda Bulunan Illerin Basvuru Sayilarina Gore Siralanmasi turkpatent gov tr 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 Ilk akilli cep telefonu P13 Lite in uretimine baslandi 1 ay icinde satisa cikacak sputniknews com 22 Subat 2019 22 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Subat 2019 Atik Gulsum 13 Haziran 2018 Samsun dan 6 arti 3 sampiyon cikti gazetegercek com tr 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 Viking Train cargo litrail lt 24 Kasim 2015 7 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2015 Uysal Onur 14 Ekim 2015 Viking treni yuzunu Kafkaslar a ceviriyor tr railturkey org 7 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2015 Samsun Yatirim Rehberi PDF oka org tr 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Haziran 2018 1319 Trabzon Vilayet Salnamesi Cuinet 1892 s 91 a b Sarisakal 2002 s 90 Aks i Sada Osmanli Turkcesi 24 Ocak 1908 s 3 von Moltke Helmuth Moltke nin Turkiye Mektuplari Istanbul Remzi Kitabevi s 142 ISBN 9789751405074 Yurt Ansiklopedisi 1981 s 6568 a b c d e f g h Sarisakal 2002 s 91 Cuinet 1892 s 95 a b 1279 Trabzon Vilayet Salnamesi 1284 Trabzon Vilayet Salnamesi 1295 Trabzon Vilayet Salnamesi 1328 Trabzon Vilayet Salnamesi Aks i Sada Osmanli Turkcesi 23 Ekim 1916 s 3 Orhun Omer 1949 Samsun Tarih Cografya Ekonomi Samsun Ortaokul Kooperatif Yayimi s 36 37 SAMSUN DEMIRYOLU ALTYAPISI samsun gov tr 12 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2014 Yurt Ansiklopedisi 1981 s 6569 Tarim alanlari 2017 tuik gov tr 19 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2018 a b Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 139 Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 145 Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 151 Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 140 Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 142 Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 143 Secilmis Gostergelerle Samsun 2014 s 147 GenelSecilmis Gostergelerle Samsun 2013 Ankara Turkiye Istatistik Kurumu 2014 ISBN 9789751961891 ISSN 1307 0894 Yurt Ansiklopedisi 9 Istanbul Anadolu Yayincilik 1981 Cuinet Vital 1892 La Turquie d Asie Fransizca 1 Paris Ernest Leroux Sarisakal Baki 2002 Bir Kentin Tarihi Samsun Samsun Samsun Valiligi Il Kultur Mudurlugu Yayinlari ISBN 9755852891