Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
Sel, genellikle kuru olan araziyi sular altında bırakan bir su taşkını olayıdır. "Akma halinde olan su" anlamına gelen kelime, gelgitin içeri akışına da uygulanabilmektedir. Taşkınlar hidroloji disiplinin bir çalışma alanıdır. Tarım, inşaat mühendisliği ve halk sağlığı gibi alanlarda önemli bir endişe kaynağıdır. Genellikle insanların çevreye verdiği değişiklikler, sellerin yoğunluğunu ve sıklığını arttırır. Örneğin; ormansızlaşma ve sulak alanların kaldırılması gibi arazi kullanımı değişiklikleri, su seti akışındaki değişikliklere ve iklim değişikliğine yol açar. Aynı zamanda deniz seviyesinin yükselmesi gibi daha büyük çevresel sorunlara da yol açmaktadır.
Seller, orman yangınlarından sonra dünyadaki en yaygın ikinci doğal afet olarak kabul edilir.
Sel; nehir, göl veya okyanus gibi su kütlelerinden su taşması halinde meydana gelir. Seller suyun üst üste geldiği veya setlerin kırıldığı zaman suyun bir kısmının olağan sınırlarından kaçmasına neden olabilir ya da alansal bir taşkında doymuş bir zeminde yağmur suyunun birikmesi ile ortaya çıkabilir. Bir gölün veya başka bir su kütlesinin boyutu, yağıştaki mevsimsel değişiklikler ve kar erimesi ile değişmektedir. Bu boyuttaki değişikliklerin mülkleri su basmadığı veya evcil hayvanları boğmadığı sürece önemli kabul edilmesi olası değildir.
Seller, özellikle su yolundaki kıvrımlarda veya mendereslerde meydana gelir. Fakat akış hızı nehir kanalının kapasitesini aştığında ise nehirlerde de meydana gelebilir. Taşkınlar, nehirlerin doğal taşkın ovalarında olmaları halinde evlere ve iş yerlerine zarar verir. Nehirlerdeki taşkın hasarı, nehirlerden ve diğer su kütlelerinde uzaklaştırılarak ortadan kaldırılabiliyorken insanlar geleneksel olarak bu nehir kıyılarında yaşamakta ve çalışmaktadırlar. Çünkü araziler genellikle düz ve verimli olduğundan kolay ticaret, sanayi ve seyahat erişimi sağlamaktadır.
Etimoloji
Sel kelimesi, Cermen dillerinde yaygın bir kelime olan Eski İngilizcedeki "flod" kelimesinden gelmektedir.
Ana Türleri
Alansal
Su, yağış ve kar erimesi ile sızarak veya kaçarak daha hızlı eridiğinde düz veya alçak alanlarda selleri meydana getirir. Fazlalık bazen tehlikeli derinliklere kadar yerinde birikir. Yüzey toprağı doymuş hale gelerek su tablasının bir taşkın yatağı gibi sığ olduğu yerlerde bir veya bir dizi fırtınadan gelen yoğun yağmur nedeniyle sızmayı etkili bir şekilde durdurabilir. Sızıntılar ayrıca donmuş zemin, kaya, beton, kaldırım veya çatılar yoluyla ihmal edilebilir derecede yavaşlatılır. Alansal taşkın, taşkın yatakları gibi düz alanlarda ve bir akarsu kanalına bağlı olmayan yerel çöküntülerde başlar, çünkü kara akışının hızı yüzey eğimine bağlıdır. Endorheik havzalar, yağışların buharlaşmayı aştığı dönemlerde alan selleri yaşayabilir.
Riverine ( Kanal )
Seller; nemli bölgelerdeki en küçük geçici akarsulardan, kurak iklimlerdeki normal kuru kanallara ve dünyanın en büyük nehirlerine kadar her türlü nehir ve dere kenarlarında meydana gelir. Toprak üstü akış, toprak üstü alanlarda meydana geldiğinde tortulların akışla toplandığı ve asılı madde veya yatak yükü olarak taşındığı çamurlu bir sele neden olabilir. Lokalizel sel; heyelanlar, buz, enkaz veya kunduz barajları gibi drenaj engellerinden kaynaklanabilir veya daha da kötüleşebilir.
Yavaş yükselen seller en yaygın olarak büyük havza alanlarına sahip büyük nehirlerde görülür. Akıştaki artış sürekli yağış, hızlı kar erimesi, muson yağmurları veya tropikal siklonların bir sonucu olabilir. Bununla birlikte, kuru iklime sahip bölgelerde büyük nehirler büyük havzalara sahip olduğundan dolayı hızlı sel olayları yaşanabilmektedir. Ancak küçük nehir kollarının havzaları daha küçük olduğundan dolayı yağış, küçük bölgelerde çok yoğun olabilir.
Ani sellerde dahil olmak üzere hızlı sel olayları, daha küçük nehirlerde, dik vadilere sahip nehirlerde, geçirimsiz arazide uzunluğunun büyük bir kısmı boyunca akan nehirlerde veya normal olarak kuru kanallarda daha sık görülür. Nedeni lokalize konvektif yağış (yoğun gök gürültülü fırtınalar) veya bir baraj, toprak kayması, buzulun arkasında oluşturulan bir yukarı akıştan ani bir salınım olabilir. Bir durumda; ani bir sel baskını, dar bir kanyondaki popüler bir şelalede Pazar günü öğleden sonra suyun tadını çıkaran sekiz kişiyi öldürdü. Gözlemlenen herhangi bir yağış olmadan, akış hızı sadece bir dakika içinde saniyede yaklaşık 50 ila 1.500 metreküp’e (1.4 ila 42m³/s) arttı. Bir hafta içinde aynı yerde iki büyük sel meydana geldi, ancak o günlerde hiç kimse şelalede değildi. Ölümcül sel; drenaj havzasının dik, çıplak kaya yamaçlarının yaygın olduğu ve ince toprağın zaten doymuş olduğu bir kısımdaki fırtınadan kaynaklanmaktadır.
Ani sel baskınları, Amerika Birleşik Devletleri’nin Güneybatısındaki Arroyos olarak bilinen ve başka yerlerde birçok isimle bilinen kurak bölgelerdeki normalde kuru kanallarda görülen en yaygın sel türüdür. Bu ortamda gelen ilk sel suyu kumlu dere yatağını ıslatırken tükenir. Böylece selin ön kenarı daha sonra daha yüksek akışlardan daha yavaşça ilerler. Sonuç olarak hidrografın yükselen kolu, akış hızı o kadar büyük olana kadar, taşkın aşağıya doğru hareket ettikçe daha hızlı hale gelir ve toprağı ıslatarak tükenmeyi önemsiz hale getirir.
Nehir Ağzı Ve Kıyı
Haliçlerdeki seller genellikle rüzgarların ve düşük barometrik basıncın neden olduğu fırtına dalgalarının ve yüksek nehir akışlarını karşılayan büyük dalgaların bir kombinasyonundan kaynaklanır.
Kıyı bölgeleri, yüksek gelgitler ve denizdeki büyük dalga olayları ile birleşen fırtına dalgalanmaları ile sular altında kalabilir. Bu da sel savunmasını aşan dalgalara veya şiddetli durumlarda tsunami ve tropikal siklonlara neden olabilir. Tropikal bir siklondan veya ekstratropik bir siklondan gelen bir fırtına dalgası bu kategoriye girer. NHC (Ulusal Kasırga Merkezi) tarafından yapılan açıklamalara göre: “Fırtına dalgası, tahmin edilen astronomik gelgitlerin üstünde ve bir fırtınanın ürettiği ilave bir su yükselmesidir.” Fırtına dalgası, astronomik gelgit kombinasyonu nedeniyle su seviyesi artışı olarak tanımlanan fırtına gelgiti ile karşılaştırılmamalıdır. Su seviyesindeki bu artış, özellikle fırtına dalgalanması bahar gelgiti ile çakıştığı zaman kıyı bölgelerinde aşırı sellere neden olabilir, bu da bazı durumlarda fırtına gelgitlerinin 20 fit veya daha fazla olmasına neden olur.
Kentsel Sel
Kentsel sel, özellikle fırtına kanalizasyonları gibi drenaj sistemlerinin kapasitesini aşan yağışların neden olduğu daha yoğun nüfuslu bölgelerde, yerleşik bir ortamda arazi veya mülkün su altında kalmasıdır. Kentsel sel bazen ani sel veya kar erimesi gibi olaylarla tetiklense de, etkilenen toplulukların belirli taşkın yatakları içinde veya herhangi bir su kütlesinin yakınında olup olmadığına bakılmaksızın, topluluklar üzerindeki tekrarlayan ve sistemik etkileri ile karakterize edilen bir durumdur. Nehirlerin ve göllerin potansiyel taşması dışında; kar erimesi, yağmur suyu, veya hasarlı su şebekelerinden salınan sular mülk üzerinde ve kamusal geçiş haklarında birikerek bina duvarlarında ve zeminlerden sızabilir veya kanalizasyon boruları, tuvaletler ve lavabolar arayıcılığıyla binalara yedeklenebilir.
Kentsel alanlarda taşkın etkileri, akan suyun hızını arttıran mevcut asfalt yollar ve caddeler ile şiddetlenebilir. Geçimsiz yüzeyler yağmurun toprağa sızmasını engeller böylece yerel drenaj kapasitesini aşabilecek daha yüksek bir yüzey akışına neden olur.
Kentleşmiş alanlardaki taşkın akışı hem nüfus hem de alt yapı için bir tehlike oluşturmaktadır. Yakın zamandaki bazı felaketler arasında 1998’de Nimes (Fransa) ve 1992’de Vaison-La-Romaine (Fransa) su baskınları, 2005’te New Orleans (ABD) sel felaketi ve 2010-2011 yazında Queensland’da (Avustralya), Rockhampton, Bundaberg, Brisbane’deki seller yer alıyor. Kentsel ortamlardaki taşkın akışları, yüzyıllarca süren sel olaylarına rağmen nispeten yakın zamanda incelenmiştir. Son zamanlarda yapılan bazı araştırmalar, su basmış alanlardaki bireylerin güvenli tahliyesi için kriterleri dikkate almıştır.
Felaket
Felaket nehir taşkınları, genellikle bir barajın çökmesi gibi büyük altyapı arızalarıyla ilişkilidir. Ancak bir heyelan, deprem veya volkanik patlamadan kaynaklanan drenaj kanalı modifikasyonundan da kaynaklanabilir. Örnekler arasında, taşkınlar ve laharlar yer alır. Tsunamiler, en çok deniz altı depremlerinden kaynaklanan ve felaketle sonuçlanan kıyı taşkınlarına neden olabilir.
Nedenleri
Yukarı Eğim Faktörleri
Doğal yağışlardan, kontrollu veya kontrolsuz rezervuar salınımlarından bir drenaj kanalına ulaşan suyun miktarı, yeri ve zamanlaması, aşağı akış konumlarındaki akışı belirler. Bazı yağışlar buharlaşır, bazıları toprakta yavaşça süzülür, bazıları ise geçici kar veya buz olarak ayrılabilir. Bazıları kaya, kaldırım, çatılar ve doymuş veya donmuş zemin gibi yüzeylerden hızlı akış oluşturabilir. Drenaj kanalına hızlı bir şekilde ulaşan yağışların oranı; kuru, düz bir zeminde hafif yağmur için sıfırdan, biriken karda sıcak yağmurlar için yüzde 170'e yükseldiği gözlemlenmiştir. Yağış kayıtlarının çoğu, sabit bir zaman aralığı içinde alınarak ölçülen su derinliğine dayanır.
Yağış eşiğinin sıklığı, gözlemlerin mevcut olduğu toplam süre boyunca bu eşiği aşan ölçümlerin sayısına göre belirlenebilir. Bireysel veri noktaları, ölçülen her derinliği gözlemler arasındaki zaman dilimine bölerek yoğunluğa dönüştürür. Yağış olayının süresi, ölçümlerin bildirildiği sabit zaman aralığından daha az ise, bu yoğunluk gerçek tepe yoğunluğundan daha az olacaktır. Konvektif yağış olayları (gök gürültülü fırtınalar), orografik yağışlardan daha kısa süreli fırtına olayları üretme eğilimindedir. Yağış olaylarının süresi, yoğunluğu ve sıklığı sel tahmininde önemlidir. Yağış olaylarının süresi, yoğunluğu ve sıklığı sel tahmininde önemlidir. Kısa süreli yağış, küçük drenaj havzalarında sel için daha önemlidir.
Taşkın büyüklüğünü belirlemede en önemli faktör yukaru eğim faktörüdür. ilgilenilen bölgenin su havzasında olan yukarı yönündeki arazi alanıdır. Yağış yoğunluğu, yaklaşık 30 mil kare veya 80 kilometre kareden daha küçük havzalar için ikinci en önemli faktördür. Ana kanal eğimi, daha büyük su havzaları için ikinci en önemli faktördür. Kanal eğimi ve yağış yoğunluğu, sırasıyla küçük ve büyük havzalar için üçüncü en önemli faktör haline gelmektedir.
Konsantrasyon süresi, Yukarı akış drenaj alanının en uzak noktasından, ilgili alanın taşmasını kontrol eden drenaj kanalının noktasına ulaşmak için gereken zamandır. Konsantrasyon süresi, ilgi alan için kritik tepe yağış süresini belirler. Yoğun yağışların kritik süresi, çatı ve otopark drenaj yapıları için sadece birkaç dakika olabilirken, birkaç gün boyunca kümülatif yağışlar nehir havzaları için kritik olabilmektedir.
Aşağı Eğim Faktörleri
Yokuş aşağı akan su, sonunda hareketi yavaşlatan aşağı akış koşullarıyla karşılaşır. Kıyı su baskınlarının nihai kısıtlaması genellikle okyanus veya doğal gölleri oluşturan bazı kıyı su baskınlarıdır. Taşkın alçak arazilerde, gelgit dalgalanmaları gibi yükseklik değişiklikleri, kıyı ve nehir ağzı taşkınlarının önemli belirleyicileridir. Tsunamiler ve fırtına dalgalanmaları gibi daha az tahmin edilebilir olaylar da büyük su kütlelerinde yükseklik değişikliklerine neden olabilir. Akan suyun yüksekliği, akış kanalının geometrisi ve özellikle kanal derinliği, akış hızı ve içindeki tortu miktarı ile kontrol edilir. köprüler ve kanyonlar gibi akış kanalı kısıtlamaları, kısıtlamanın üzerindeki su yüksekliğini kontrol etme eğilimindedir. Drenajın herhangi bir erişimi için gerçek kontrol noktası, değişen su yüksekliği ile değişebilir, bu nedenle daha uzak bir nokta daha yüksek su seviyelerinde kontrol edene kadar daha yakın bir noktada daha düşük su seviyelerini kontrol edebilir.
Etkili taşkın kanalı geometrisi, bitki örtüsünün büyümesi, buz veya enkaz birikimi ya da taşkın kanalı içindeki köprülerin, binaların veya barajların inşası ile değiştirilebilir.
Tesadüf
Aşırı sel olayları genellikle yoğun kar yığınını eriten, yüzen buzdan kanal tıkanıklıkları üreten ve kunduz barajları gibi küçük engellerin serbest bırakılması ve alışılmadık derecede yoğun, sıcak yağışlar gibi tesadüflerden kaynaklanır. Tesadüfi olaylar, yalnızca engellenmemiş drenaj kanalları içinde akan yağış akışını dikkate alan basit istatistiksel tahmin modellerinde beklenenden daha sık taşkınlara neden olabilir. Kanal geometrisinin enkaz modifikasyonu, ağır akışlar sökülmüş odunsu bitki örtüsünü, tekneler ve demiryolu ekipmanları da dahil olmak üzere taşkından hasar görmüş yapıları ve araçları hareket ettirdiğinde yaygındır. 2010-2011 Queensland selleri sırasında yapılan son saha ölçümleri, yalnızca akış hızına, su derinliğine veya spesifik momentuma dayanan herhangi bir kriterin, hız ve su derinliği dalgalanmalarının neden olduğu tehlikeleri hesaba katamayacağını göstermiştir. Bu düşünceler, akış hareketi tarafından sürüklenen büyük enkaz ile ilgili riskleri daha da göz ardı etmektedir.
Bazı araştırmacılar, kesip doldurarak oluşturulan ulaşım koridorları ile kentsel alanlarda depolama etkisinden bahsetmişlerdir. Menfezler enkaz tarafından engellenirse ve akış sokaklar boyunca yönlendirilebilirse, menfezler dolgulara dönüştürülebilir. Çeşitli çalışmalar, fırtına olayları sırasında sokaklardaki akış kalıplarını, yeniden dağılımını ve sel modellemesi üzerindeki etkilerini incelemiştir.
Etkileri
Birincil Etkileri
Selin başlıca etkileri arasında can kaybı ve köprüler, kanalizasyon sistemleri, yollar ve kanallar dahil olmak üzere binalara ve diğer yapılara verilen hasar yer alır.
Sel de sık sık o zaman güç kaybına yol açtığı etkiler çalmak olan enerji iletim ve bazen güç üretimi, hasar. Bu, içme suyu arıtımı ve su temini kaybını içerir, bu da içme suyu kaybına veya ciddi su kirliliğine neden olabilir. Ayrıca kanalizasyon bertaraf tesisleri kaybına neden olabilir. Sel sularında insan kanalizasyon ile birlikte temiz su eksikliği, Selin konumuna bağlı olarak tifo, giardia, cryptosporidium, Kolera ve diğer birçok hastalığı içerebilen su kaynaklı hastalık riskini artırır.
"Bu, 2000 yılında Mozambik'teki yüzlerce insanın limpopo Nehri evlerini sular altında bıraktıktan sonra mülteci kamplarına kaçmasıyla oldu. Kısa bir süre sonra hastalandılar ve sağlıksız koşullar tarafından yayılan Kolera ve şişmiş nehir kıyılarında gelişen sivrisinekler tarafından yayılan sıtmadan öldüler."
Yollara ve ulaşım altyapısına verilen hasar, etkilenenlere yardım seferber etmeyi veya acil sağlık tedavisi sağlamayı zorlaştırabilir.
Sel suları genellikle tarım arazilerini sular altında bırakır, bu da araziyi çalışamaz hale getirir ve ekinlerin ekilmesini veya hasat edilmesini önler, bu da hem insanlar hem de çiftlik hayvanları için yiyecek eksikliğine neden olabilir. Bir ülke için tüm hasatlar aşırı sel koşullarında kaybolabilir. Bazı ağaç türleri, kök sistemlerinin uzun süre su basmasına dayanamayabilir.
İkincil Ve Uzun Vadeli Etkiler
Turizmde geçici bir düşüş, yeniden yapılanma maliyetleri veya fiyat artışlarına yol açan gıda kıtlığı nedeniyle ekonomik sıkıntı, şiddetli sellerin ortak bir etkisidir. Etkilenenler üzerindeki etki, özellikle ölümler, ciddi yaralanmalar ve mülk kaybı meydana geldiğinde, etkilenenlere psikolojik hasara neden olabilir.
Kentsel sel, kronik olarak ıslak evlere neden olabilir, bu da iç mekan küfünün büyümesine neden olur ve özellikle solunum semptomları olmak üzere olumsuz sağlık etkilerine neden olur. kentsel sellerin de etkilenen mahalleler için önemli ekonomik etkileri vardır. Amerika Birleşik Devletleri'nde, endüstri uzmanları ıslak bodrumların mülk değerlerini yüzde 10-25 oranında azaltabileceğini ve bir ev satın almamanın en önemli nedenlerinden biri olduğunu tahmin ediyor. ABD'ye göre Federal Acil durum yönetimi Ajansı (FEMA), küçük işletmelerin yaklaşık yüzde 40'ı bir sel felaketinden sonra kapılarını asla yeniden açmıyor.Amerika Birleşik Devletleri'nde, hem evlerde hem de işletmelerde sel hasarına karşı sigorta mevcuttur.
Seller de büyük bir yıkıcı güç olabilir. Su aktığında, köprüler, yapılar, evler, ağaçlar, arabalar gibi her türlü bina ve nesneyi yıkma yeteneğine sahiptir... Örneğin, 2007 yılında Bangladeş'te bir milyondan fazla evin tahrip edilmesinden bir sel sorumluydu. Ve Amerika Birleşik Devletleri'nde her yıl seller 7 milyar dolardan fazla hasara neden oluyor.
Yarar
Seller (özellikle daha sık veya daha küçük seller), yeraltı suyunu yeniden şarj etmek, toprağı daha verimli hale getirmek ve bazı topraklarda besin maddelerini arttırmak gibi birçok fayda sağlayabilir. Sel suları, yağışların yıl boyunca çok eşit olmayan bir şekilde dağıtılabileceği ve tarım arazisindeki zararlıları öldürebileceği kurak ve yarı kurak bölgelerde çok ihtiyaç duyulan su kaynaklarını sağlar. Tatlı su selleri özellikle nehir koridorlarında ekosistemlerin korunmasında önemli bir rol oynamaktadır ve taşkın yatağı biyoçeşitliliğinin korunmasında önemli bir faktördür. Sel, besin maddelerini göllere ve nehirlere yayabilir, bu da biyokütlenin artmasına ve balıkçılığın birkaç yıl içinde iyileşmesine neden olabilir.
Bazı balık türleri için, su basmış bir taşkın yatağı, az sayıda yırtıcı hayvan ve gelişmiş besin veya gıda seviyeleri ile yumurtlama için oldukça uygun bir yer oluşturabilir. hava balıkları gibi balıklar, yeni habitatlara ulaşmak için sellerden yararlanır. Kuş popülasyonları, sellerin neden olduğu gıda üretimindeki artıştan da kar elde edebilir.
Periyodik sel, Dicle-Fırat nehirleri, Nil Nehri, İndus Nehri, Ganj Nehri ve sarı nehir boyunca eski toplulukların refahı için gerekliydi. Yenilenebilir bir enerji kaynağı olan hidroelektrik canlılığı, sel eğilimli bölgelerde de daha yüksektir.
Taşkın Güvenliği Planlaması
Amerika Birleşik Devletleri'nde, Ulusal Hava Servisi, seller için "arkanı dön, Boğulma" tavsiyesini verir; yani, insanların geçmeye çalışmak yerine sel bölgesinden çıkmalarını önerir. En temel düzeyde, sellere karşı en iyi savunma, öngörülebilir riskleri sel tehlike bölgelerini işgal etmenin yararları ile dengelerken, yüksek değerli kullanımlar için daha yüksek bir zemin aramaktır. 22-23 hastaneler, acil durum operasyon merkezleri ve polis, yangın ve kurtarma hizmetleri gibi kritik toplum güvenliği tesisleri, en az sel riski olan alanlarda inşa edilmelidir. Kaçınılmaz olarak taşkın tehlikesi olan alanlarda olması gereken köprüler gibi yapılar, taşkınlara dayanacak şekilde tasarlanmalıdır. Sel için en çok risk altındaki alanlar, bir sel yakın olduğunda insanlar daha güvenli bölgelere çekildikçe geçici olarak terk edilebilecek değerli kullanımlara konulabilir.
Taşkın güvenliği planlaması, aşağıdakiler de dahil olmak üzere analiz ve mühendisliğin birçok yönünü içerir:
-önceki ve şimdiki sel yüksekliklerinin ve su basmış alanların gözlemlenmesi,
-istatistiksel, hidrolojik ve hidrolik model analizleri,
-gelecekteki sel senaryoları için su basmış alanların ve taşkın yüksekliklerinin haritalanması,
-uzun vadeli arazi kullanım planlaması ve düzenlenmesi,
-selleri kontrol etmek veya dayanmak için yapıların mühendislik tasarımı ve inşaatı,
-ara dönem izleme, tahmin ve acil müdahale planlaması ve
-kısa vadeli izleme, uyarı ve yanıt işlemleri.
Her konu, zaman, mekan ve ilgili insanlar arasında değişen kapsam ve ölçek ile farklı ama ilgili sorular sunar. Taşkınlarda çalışan mekanizmaları anlama ve yönetme girişimleri en az altı bin yıldır yapılmıştır.
Amerika Birleşik Devletleri'nde, Devlet Taşkın Yöneticileri Derneği tüm olumsuz etkilere neden olmadan sel nedeniyle mevcut ve gelecekteki kayıpları, maliyetleri ve insan acı hafifletmek ve taşkın doğal ve yararlı işlevlerini korumak için eğitim, politika ve faaliyetleri teşvik etmek için çalışır.Amerika Birleşik Devletleri'ndeki afet azaltma için en iyi uygulama örneklerinden oluşan bir portföy, Federal Acil durum yönetimi Ajansı'ndan edinilebilir.
Kontrol
Ana Madde: Taşkın Kontrolü
Dünyanın birçok ülkesinde, sellere eğilimli su yolları genellikle dikkatli bir şekilde yönetilmektedir. Gözaltı havzaları, barajlar, demetler, rezervuarlar ve savaklar gibi savunmalar, su yollarının kıyılarını taşmasını önlemek için kullanılır. Bu savunmalar başarısız olduğunda, kum torbaları veya taşınabilir şişirilebilir tüpler gibi acil önlemler genellikle selleri durdurmaya çalışmak için kullanılır. Kıyı selleri, deniz duvarları, plaj beslenmesi ve bariyer Adaları gibi kıyı savunmaları ile Avrupa ve Amerika'nın bazı bölgelerinde ele alınmıştır.
Nehirlerin ve akarsuların yakınındaki kıyı bölgesinde, birçok su yolunun uzun süreler boyunca dolaşmasına neden olan doğal kuvvetleri yavaşlatmak veya tersine çevirmek için erozyon kontrol önlemleri alınabilir. Barajlar gibi taşkın kontrolleri, taşkınların oluşumunu ve şiddetini azaltmaya çalışmak için zaman içinde inşa edilebilir ve muhafaza edilebilir. ABD'de, Mühendisler, ABD Ordusu gibi taşkın kontrolü barajlar ağı korur.
Kentsel sellere eğilimli alanlarda, bir çözüm insan yapımı kanalizasyon sistemlerinin ve yağmursuyu altyapısının onarımı ve genişletilmesidir. Başka bir strateji, doğal drenaj kanalları, gözenekli kaldırımlar ve sulak alanlar (toplu olarak yeşil altyapı veya sürdürülebilir kentsel drenaj sistemleri (köpük) olarak bilinir) yoluyla sokaklardaki, otoparklardaki ve binalardaki geçirimsiz yüzeyleri azaltmaktır. Sel eğilimli olarak tanımlanan alanlar, ara sıra sellere tahammül edebilecek parklara ve oyun alanlarına dönüştürülebilir. Yönetmelikler, geliştiricilerin yağmur suyunu yerinde tutmalarını ve binaların yükselmesini, taşkın duvarları ve barajlarla korunmasını veya geçici su baskınlarına dayanacak şekilde tasarlanmasını gerektirecek şekilde kabul edilebilir. Mülk sahipleri, su akışını binalarından uzaklaştırmak ve yağmur varillerini, Karter pompalarını ve çek valfleri kurmak için mülklerini yeniden düzenlemek gibi çözümlere de yatırım yapabilirler.
Bazı bölgelerde, belirli türlerin (kunduzlar gibi) varlığı taşkın kontrol nedenleri için yararlı olabilir. Kunduzlar, nehirden aşağı doğru hareket eden sel dalgalarının yüksekliğini azaltacak (şiddetli yağışlar sırasında) ve insan yapılarına verilen zararı azaltacak veya ortadan kaldıracak kunduz barajları inşa eder ve bakımını yapar, barajların yakınında (genellikle tarım arazilerinde) küçük seller pahasına. Bunun yanı sıra, yaban hayatı popülasyonlarını da artırıyor ve kirleticileri (gübre, gübre, bulamaç) filtreliyorlar.İngiltere çevre Bakanı Rebecca Pow, gelecekte kunduzların "kamu yararı" olarak kabul edilebileceğini ve toprak sahiplerine arazilerinde olması için para ödeneceğini belirtti.
Sel Bilgilerinin Analizi
Bir dere ulaşımında bir dizi yıllık maksimum akış hızı, 100 yıllık sel ve diğer tekrarlama aralıklarının taşkınlarını tahmin etmek için istatistiksel olarak analiz edilebilir. Hidrolojik olarak benzer bir bölgedeki birçok sahadan elde edilen benzer tahminler, doğrudan analiz için yeterli veri olmaksızın akışa ulaşmak için taşkın tekrarlama aralıklarının dolaylı olarak tahmin edilmesine izin vermek için her drenaj havzasının ölçülebilir özellikleri ile ilişkili olabilir.
Kanal erişimlerinin fiziksel süreç modelleri genellikle iyi anlaşılmıştır ve belirli kanal koşulları için su basması derinliğini ve alanını ve taşkın yatağı haritalama ve taşkın sigortasında kullanım gibi belirli bir akış hızını hesaplayacaktır. Tersine, son bir Selin gözlemlenen su basması alanı ve kanal koşulları göz önüne alındığında, bir model akış hızını hesaplayabilir. Çeşitli potansiyel kanal konfigürasyonlarına ve akış hızlarına uygulanan bir reach modeli, değiştirilmiş bir kanal için en uygun tasarımın seçilmesine katkıda bulunabilir. 2015 yılı itibarıyla, 1D modelleri (kanalda ölçülen taşkın seviyeleri) veya 2D modelleri (taşkın yatağının uzunluğu boyunca ölçülen değişken taşkın derinlikleri) olmak üzere çeşitli reach modelleri mevcuttur. HEC-RAS, Hidrolik Mühendislik Merkezi modeli, en popüler yazılımlardan biridir, sadece ücretsiz olarak mevcut olduğu için. TUFLOW gibi diğer modeller, hem nehir kanallarında hem de tüm taşkın yatağında taşkın derinliklerini elde etmek için 1D ve 2D bileşenlerini birleştirir.
Tam drenaj havzalarının fiziksel süreç modelleri daha da karmaşıktır. Birçok süreç bir noktada veya küçük bir alanda iyi anlaşılmış olsa da, diğerleri tüm ölçeklerde iyi anlaşılmamıştır ve normal veya aşırı iklim koşullarında süreç etkileşimleri bilinmeyebilir. Havza modelleri tipik olarak arazi-yüzey işlem bileşenlerini (bir kanala ne kadar yağış veya kar erimesinin ulaştığını tahmin etmek için) bir dizi reach modeliyle birleştirir. Örneğin, bir havza modeli, 100 yıllık bir fırtınadan kaynaklanabilecek akış hidrografını hesaplayabilir, ancak bir fırtınanın tekrarlama aralığı nadiren ilişkili selinkine eşittir. Havza modelleri, sel tahmininde ve uyarısında ve arazi kullanım değişikliği ve iklim değişikliğinin etkilerinin analizinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Sel Tahmini
Ana Maddeler: Taşkın Tahmini Ve Taşkın Uyarısı
Sellerin meydana gelmeden önce tahmin edilmesi, önlemlerin alınmasına ve insanların uyarılmasına izin verir, böylece sel koşulları için önceden hazırlanabilirler. Örneğin, çiftçiler hayvanları alçak alanlardan kaldırabilir ve kamu hizmetleri, gerektiğinde hizmetleri yeniden yönlendirmek için acil durum hükümlerini yerine getirebilir. Acil servisler, acil durumlara ortaya çıktıkça cevap vermek için vaktinden önce yeterli kaynağa sahip olmak için hükümler de yapabilir. İnsanlar su basacak alanları tahliye edebilir.
Su yolları için en doğru sel tahminlerini yapmak için, akış akışlarını ölçülen geçmiş yağış olaylarıyla ilişkilendiren uzun bir zaman serisi tarihsel verilere sahip olmak en iyisidir. bu tarihsel bilgiyi, rezervuarlardaki yedek kapasite, yeraltı suyu Seviyeleri ve alan akiferlerinin doygunluk derecesi gibi havza alanlarındaki hacimsel kapasite hakkında gerçek zamanlı bilgi ile birleştirmek de en doğru sel tahminlerini yapmak için gereklidir.
Yağış ve genel hava tahmin tekniklerinin Radar tahminleri de iyi sel tahmininin önemli bileşenleridir. Kaliteli verilerin mevcut olduğu alanlarda, bir Selin yoğunluğu ve yüksekliği oldukça iyi bir doğrulukla ve bol miktarda teslim süresi ile tahmin edilebilir. Bir sel tahmininin çıktısı tipik olarak beklenen maksimum su seviyesi ve bir su yolu boyunca kilit konumlarda gelişinin muhtemel zamanıdır, ve aynı zamanda bir Selin muhtemel istatistiksel geri dönüş süresinin hesaplanmasına izin verebilir. Birçok gelişmiş ülkede, sel riski altındaki kentsel alanlar 100 yıllık bir selden korunmaktadır-bu, herhangi bir 100 yıllık zaman diliminde yaklaşık %63'lük bir olasılıkla bir seldir.
Taunton, Massachusetts'teki ABD Ulusal Hava Servisi (NWS) Kuzeydoğu nehir tahmin Merkezi'ne (RFC) göre, kentsel alanlarda sel tahmini için bir kural, en az 1 inç (25 mm) yağış almasıdır. Birçok NWS Rfc'si, daha büyük su havzalarında ani sel veya sellere neden olmak için kısa bir süre içinde düşmesi gereken toplam yağış miktarını gösteren ani Sel rehberliği ve kafa suyu rehberliği yayınlamaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri, gerçek hidrolojik bilgisayar modellemesi (USGS), ABD Jeolojik araştırmalar bakıldığında, veri kullanır zaman, çeşitli kooperatif gözlem ağları, çeşitli otomatik hava sensörleri (NOHRSC) NOAA Ulusal Operasyonel Hidrolojik Uzaktan Algılama Merkezi, çeşitli hidroelektrik şirketler, vb için entegre bir yaklaşım. günlük veya gerektiği gibi hidrolojik tahminler oluşturmak için beklenen yağış ve/veya kar erimesinin kantitatif yağış tahminleri (QPF) ile birlikte. NWS ayrıca, Saint Lawrence Seaway bölgesinde olduğu gibi hem ABD hem de Kanada'yı etkileyen hidrolojik tahminler konusunda Environment Canada ile işbirliği yapmaktadır.
Küresel Taşkın İzleme Sistemi, "gfms", dünya çapında taşkın koşullarını haritalayan bir bilgisayar aracı, çevrimiçi olarak mevcuttur. Dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcılar, kendi bölgelerinde sellerin ne zaman meydana gelebileceğini belirlemek için GFMS'Yİ kullanabilirler. GFMS, NASA'nın Dünya gözlem uydularından ve küresel yağış ölçüm uydusu "GPM"den gelen yağış verilerini kullanır. GPM'DEN gelen yağış verileri, toprağa ne kadar su aktığını ve akışa ne kadar su aktığını belirlemek için bitki örtüsü, toprak tipi ve araziyi içeren bir arazi yüzey modeli ile birleştirilir.
Kullanıcılar, küresel Haritadaki her 12 kilometrelik ızgara noktasında her 3 saatte bir yağış, akış, su derinliği ve sel istatistiklerini görüntüleyebilir. Bu parametreler için tahminler gelecekte 5 gündür. Kullanıcılar, 1 kilometrelik çözünürlükte su basması haritalarını (su ile kaplandığı tahmin edilen alanlar) görmek için yakınlaştırabilirler.
En ölümcül seller
Ana madde: en ölümcül sellerin listesi
Aşağıda, 100.000 kişi veya daha yüksek ölü sayısına sahip olayları gösteren dünya çapında en ölümcül sellerin bir listesi bulunmaktadır.
Ölü sayıları Olayın ismi Yaşandığı yer Yaşandığı yıl
2,500,000–3,700,000 | 1931 Çin selleri | Çin | 1931 |
900,000–2,000,000 | 1887 sarı nehir seli | Çin | 1887 |
500,000–700,000 | 1938 Sarı nehir sel | Çin | 1938 |
231,000 | Banqiao Barajı'nın başarısızlığı, Tayfun Nina'nın sonucu. Yaklaşık olarak 86.000 kişi selden öldü ve bir başkası Sonraki hastalık sırasında 145.000 kişi öldü. | Çin | 1975 |
230,000 | 2004 Hint Okyanusu tsunami | Endonezya | 2004 |
145,000 | 1935 Yangtze Nehri seli | Çin | 1935 |
100,000+ | St. Felix sel, fırtına dalgalanma | Hollanda | 1530 |
100,000 | Hanoi ve Kızıl nehir Deltası seli | Vietnam | 1971 |
100,000 | 1911 Yangtze Nehri seli | Çin | 1911 |
Efsanelerde ve dinde
Sel efsaneleri (büyük, uygarlığı yok eden seller) birçok kültürde yaygındır.
Dini metinlerde ilahi misilleme şeklinde sel olayları da tanımlanmıştır. Örnek olarak, Genesis sel anlatısı Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam'da önemli bir rol oynamaktadır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ MSN Encarta Dictionary, Flood, 2006-12-28 tarihinde alındı, 2009-10-31 tarihinde arşivlendi.
- ^ Meteoroloji Sözlüğü (Haziran 2000) Sel, Wayback Machine'de 2007-08-24'te Arşivlendi, Erişim tarihi 2009-01-09.
- ^ Jones, Myrtle (2000). "Washington'un güney Puget Sound buzul arazisinde yeraltı suyu taşması". Erişim tarihi: 2015-07-23.
- ^ "Hjalmarson, Hjalmar W. (Aralık 1984). "Tanque Verde Creek, Tucson, Arizona'da Ani Sel". Hidrolik Mühendisliği Dergisi . 110 (12): 1841–1852. doi : 10.1061 / (ASCE) 0733-9429 (1984) 110: 12 (1841)".
- ^ . 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 27 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ 19 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ 5 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Babbitt, Harold E. & Doland, James J., Su Temini Mühendisliği, McGraw-Hill Book Company, 1949.
- ^ Simon, Andrew L., Temel Hidrolik, John Wiley & Sons, 1981, .
- ^ a b Simon, Andrew L., Pratik Hidrolik, John Wiley & Sons, 1981, .
- ^ Urquhart, Leonard Kilisesi, İnşaat Mühendisliği El Kitabı, McGraw-Hill Book Company, 1959.
- ^ Abbett, Robert W., Amerikan İnşaat Mühendisliği Uygulaması, John Wiley & Sons, 1956.
- ^ Amerika Birleşik Resim İçişleri Bakanlığı, Islah Bürosu, Küçük Barajların Tasarımı, Amerika Birleşik Resim Hükümeti Baskı Ofisi, 1973. 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "National Geographic Society". Science. ns-13 (309): 11-11. 4 Ocak 1889. doi:10.1126/science.ns-13.309.11-c. ISSN 0036-8075.
- ^ The principal laws relating to USDA Forest Service state and private forestry programs. [Washington, D.C.?] :: U.S. Dept. of Agriculture, Forest Service,. 2003.
- ^ Sviták, Martin; Krontorád, Karel; Kropáček, Jan; Hlásková, Luďka; Solař, Aleš (14 Eylül 2018). "Parameters of Indoor Air Quality (IAQ) in Wooden Houses". BioResources. 13 (4). doi:10.15376/biores.13.4.8222-8238. ISSN 1930-2126.
- ^ "Book Review: Great American City: Chicago and the Enduring Neighborhood Effect". Urban Studies. 50 (12): 2616-2618. 5 Ağustos 2013. doi:10.1177/0042098013494246. ISSN 0042-0980.
- ^ "Protecting Your Assets: Liability and Risk Management". Recreation, Event, and Tourism Businesses. 2009. doi:10.5040/9781492597421.ch-010.
- ^ "Affordability of National Flood Insurance Program Premiums". 6 Ağustos 2015. doi:10.17226/21709.
- ^ "WMO/GWP Associated Programme on Flood Management, "Environmental Aspects of Integrated Flood Management", 2007". 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ Junk, W. J. (20 Aralık 1999). "The flood pulse concept of large rivers: learning from the tropics". River Systems. 11 (3): 261-280. doi:10.1127/lr/11/1999/261. ISSN 1868-5749.
- ^ Sampaio, A. (3 Eylül 2010). "Virtual Reality Technology Used in Civil Engineering Education~!2010-02-18~!2010-06-15~!2010-09-02~!". The Open Virtual Reality Journal. 2 (1): 18-25. doi:10.2174/1875323x01002010018. ISSN 1875-323X.
- ^ "Tying Flood Insurance to Flood Risk for Low-Lying Structures in the Floodplain". 3 Ağustos 2015. doi:10.17226/21720.
- ^ Husain, Azhar (25 Ağustos 2017). "Flood Modelling by using HEC-RAS". International Journal of Engineering Trends and Technology. 50 (1): 1-7. doi:10.14445/22315381/ijett-v50p201. ISSN 2231-5381.
- ^ "Is It Possible To Reattach The Retrieved Tooth Fragment From Lower Lip?". Indian Journal of Dental Advancements. 07 (01). 11 Mart 2015. doi:10.5866/2015.7.10070. ISSN 2229-5038.
- ^ "Best Practices Portfolio". Federal Emergency Management Agency. Retrieved 2015-07-06". Federal Emergency Management Agency. 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ Petroski, Henry (2006). "Levees and Other Raised Ground". American Scientist. 94 (1): 7. doi:10.1511/2006.57.7. ISSN 0003-0996.
- ^ a b McLaughlin, Kathleen (6 Mart 2017). "China pledges to cut pollution and boost food safety". Science. doi:10.1126/science.aal0865. ISSN 0036-8075.
- ^ Auster, Roger Edward; Barr, Stewart; Brazier, Richard (16 Aralık 2020). "Alternative perspectives of the angling community on Eurasian beaver (Castor fiber) reintroduction in the River Otter Beaver Trial". Journal of Environmental Planning and Management: 1-19. doi:10.1080/09640568.2020.1816933. ISSN 0964-0568.
- ^ "Beaver families win legal right to remain". friendsofnormandywildlife.org.uk. 7 Ağustos 2020. 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ HYDROLOGIC ENGINEERING CENTER DAVIS CA (1 Şubat 1987). "Corps of Engineers Editor (COED)". Fort Belvoir, VA.
- ^ Joel Leister; Dr. Matthew Roberts; Michael Turnley. "BMT WBM Pty Ltd., Brisbane, Queensland, "TUFLOW Flood and Tide Simulation Software" Archived 2008-06-27 at the Wayback Machine" (PDF). 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ Plaisted, David A. (2013). "Source-to-Source Translation and Software Engineering". Journal of Software Engineering and Applications. 06 (04): 30-40. doi:10.4236/jsea.2013.64a005. ISSN 1945-3116.
- ^ Abbot, J.; Marohasy, J. (22 Mayıs 2013). "The application of artificial intelligence for monthly rainfall forecasting in the Brisbane Catchment, Queensland, Australia". River Basin Management VII. Southampton, UK: WIT Press. doi:10.2495/rbm130111. ISBN .
- ^ Connelly, Brian A; Braatz, Dean T; Halquist, John B; Deweese, Michael M; Larson, Lee; Ingram, John J. ""Advanced Hydrologic Prediction System"". Journal of Geophysical Research: Atmospheres, Volume 104, Issue D16, pp. 19,655-19,660. doi:10.1029/1999JD900051. 25 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
- ^ . dx.doi.org. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ "Grain Transportation Report. February 7, 2013". 7 Şubat 2013.
- ^ Kollipara, Puneet (24 Temmuz 2015). "What Climate Information Is Most Useful for Predicting Floods?". Eos. 96. doi:10.1029/2015eo032981. ISSN 2324-9250.
- ^ Michniuk, Anna (24 Ekim 2014). "YouTube – YouLearn. Education via YouTube?". e-mentor. 2014 (56 (4)): 37-43. doi:10.15219/em56.1122. ISSN 1731-6758.
Kaynakça
- O'Connor, Jim E. & John E. Costa (2004) Dünyanın En Büyük Selleri, Geçmişi ve Bugünü: Sebepleri ve Büyüklükleri [Genelge 1254], Washington, DC: ABD İçişleri Bakanlığı, ABD Jeolojik Araştırması
- Thompson, MT, (1964). New England'daki Tarihsel Taşkınlar [Jeolojik Araştırma Su Temini Belgesi 1779-M]. Washington, DC: Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti Baskı Ofisi .
- Powell, W. Gabe, 2009, Yerel Taşkın Ovası Yönetimi için Hidrolojik Model Girdisi Olarak Ulusal Tarım Görüntü Programı (NAIP) Verilerini Kullanarak Arazi Kullanımı/Arazi Örtüsünü (LULC) Tanımlama, Uygulamalı Araştırma Projesi, [ http: //ecommons.txstate. edu / arp / 296 / 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Texas Eyalet Üniversitesi - San Marcos
Dış Bağlantılar
- Dünya Meteoroloji Örgütü'nden Taşkın Yönetimi ile ilgili İlişkili Program 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- gelen anız yangını ve Doğal Tehlikeler CRC
- Uluslararası Sel İnisiyatifi 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . adlı UNESCO
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ocak 2021 Bu maddede kullanilan dis baglantilarin Vikipedi nin politikalarina veya kurallarina uygun olmadigi dusunulmektedir Bu maddedeki uygunsuz ve gereksiz dis baglantilari kaldirarak maddeye yararli kaynak gosterme amacli baglantilar ekleyin Bu madde veya sayfa baska bir dilden kotu bir bicimde tercume edilmistir Sayfa makine cevirisi veya dilde yetkinligi bulunmayan bir cevirmen tarafindan olusturulmus olabilir Lutfen ceviriyi gelistirmek icin yardim edin Ocak 2021 Vikipedi nin kalite standartlarina ulasabilmesi icin bu maddenin veya bir bolumundeki ansiklopedik olmayan icerigin temizlenmesi gerekmektedir Goruslerinizi lutfen tartisma sayfasinda belirtiniz Ocak 2021 Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin Cografya konusunda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Ocak 2021 Sel genellikle kuru olan araziyi sular altinda birakan bir su taskini olayidir Akma halinde olan su anlamina gelen kelime gelgitin iceri akisina da uygulanabilmektedir Taskinlar hidroloji disiplinin bir calisma alanidir Tarim insaat muhendisligi ve halk sagligi gibi alanlarda onemli bir endise kaynagidir Genellikle insanlarin cevreye verdigi degisiklikler sellerin yogunlugunu ve sikligini arttirir Ornegin ormansizlasma ve sulak alanlarin kaldirilmasi gibi arazi kullanimi degisiklikleri su seti akisindaki degisikliklere ve iklim degisikligine yol acar Ayni zamanda deniz seviyesinin yukselmesi gibi daha buyuk cevresel sorunlara da yol acmaktadir Sokaktan bir sel goruntusu Seller orman yanginlarindan sonra dunyadaki en yaygin ikinci dogal afet olarak kabul edilir Ekim 1634 te Almanya ve Danimarka nin Kuzey Denizi kiyilarina vuran selin cagdas resmi Jawa Tengah Cava da selden siginan insanlar 1865 1876 Sel nehir gol veya okyanus gibi su kutlelerinden su tasmasi halinde meydana gelir Seller suyun ust uste geldigi veya setlerin kirildigi zaman suyun bir kisminin olagan sinirlarindan kacmasina neden olabilir ya da alansal bir taskinda doymus bir zeminde yagmur suyunun birikmesi ile ortaya cikabilir Bir golun veya baska bir su kutlesinin boyutu yagistaki mevsimsel degisiklikler ve kar erimesi ile degismektedir Bu boyuttaki degisikliklerin mulkleri su basmadigi veya evcil hayvanlari bogmadigi surece onemli kabul edilmesi olasi degildir Seller ozellikle su yolundaki kivrimlarda veya mendereslerde meydana gelir Fakat akis hizi nehir kanalinin kapasitesini astiginda ise nehirlerde de meydana gelebilir Taskinlar nehirlerin dogal taskin ovalarinda olmalari halinde evlere ve is yerlerine zarar verir Nehirlerdeki taskin hasari nehirlerden ve diger su kutlelerinde uzaklastirilarak ortadan kaldirilabiliyorken insanlar geleneksel olarak bu nehir kiyilarinda yasamakta ve calismaktadirlar Cunku araziler genellikle duz ve verimli oldugundan kolay ticaret sanayi ve seyahat erisimi saglamaktadir EtimolojiSel kelimesi Cermen dillerinde yaygin bir kelime olan Eski Ingilizcedeki flod kelimesinden gelmektedir Ana TurleriAlansal Su yagis ve kar erimesi ile sizarak veya kacarak daha hizli eridiginde duz veya alcak alanlarda selleri meydana getirir Fazlalik bazen tehlikeli derinliklere kadar yerinde birikir Yuzey topragi doymus hale gelerek su tablasinin bir taskin yatagi gibi sig oldugu yerlerde bir veya bir dizi firtinadan gelen yogun yagmur nedeniyle sizmayi etkili bir sekilde durdurabilir Sizintilar ayrica donmus zemin kaya beton kaldirim veya catilar yoluyla ihmal edilebilir derecede yavaslatilir Alansal taskin taskin yataklari gibi duz alanlarda ve bir akarsu kanalina bagli olmayan yerel cokuntulerde baslar cunku kara akisinin hizi yuzey egimine baglidir Endorheik havzalar yagislarin buharlasmayi astigi donemlerde alan selleri yasayabilir Riverine Kanal Katrina kasirgasi sonrasinda sular altinda kalan New Orleans in gorunumu Seller nemli bolgelerdeki en kucuk gecici akarsulardan kurak iklimlerdeki normal kuru kanallara ve dunyanin en buyuk nehirlerine kadar her turlu nehir ve dere kenarlarinda meydana gelir Toprak ustu akis toprak ustu alanlarda meydana geldiginde tortullarin akisla toplandigi ve asili madde veya yatak yuku olarak tasindigi camurlu bir sele neden olabilir Lokalizel sel heyelanlar buz enkaz veya kunduz barajlari gibi drenaj engellerinden kaynaklanabilir veya daha da kotulesebilir Venedik Italya da duzenli sel felaketi Avustralya Kuzey Bolgesi Darwin de siddetli muson yagmuru ve yuksek gelgit nedeniyle bir derenin tasmasi Yavas yukselen seller en yaygin olarak buyuk havza alanlarina sahip buyuk nehirlerde gorulur Akistaki artis surekli yagis hizli kar erimesi muson yagmurlari veya tropikal siklonlarin bir sonucu olabilir Bununla birlikte kuru iklime sahip bolgelerde buyuk nehirler buyuk havzalara sahip oldugundan dolayi hizli sel olaylari yasanabilmektedir Ancak kucuk nehir kollarinin havzalari daha kucuk oldugundan dolayi yagis kucuk bolgelerde cok yogun olabilir Ani sellerde dahil olmak uzere hizli sel olaylari daha kucuk nehirlerde dik vadilere sahip nehirlerde gecirimsiz arazide uzunlugunun buyuk bir kismi boyunca akan nehirlerde veya normal olarak kuru kanallarda daha sik gorulur Nedeni lokalize konvektif yagis yogun gok gurultulu firtinalar veya bir baraj toprak kaymasi buzulun arkasinda olusturulan bir yukari akistan ani bir salinim olabilir Bir durumda ani bir sel baskini dar bir kanyondaki populer bir selalede Pazar gunu ogleden sonra suyun tadini cikaran sekiz kisiyi oldurdu Gozlemlenen herhangi bir yagis olmadan akis hizi sadece bir dakika icinde saniyede yaklasik 50 ila 1 500 metrekup e 1 4 ila 42m s artti Bir hafta icinde ayni yerde iki buyuk sel meydana geldi ancak o gunlerde hic kimse selalede degildi Olumcul sel drenaj havzasinin dik ciplak kaya yamaclarinin yaygin oldugu ve ince topragin zaten doymus oldugu bir kisimdaki firtinadan kaynaklanmaktadir Ani sel baskinlari Amerika Birlesik Devletleri nin Guneybatisindaki Arroyos olarak bilinen ve baska yerlerde bircok isimle bilinen kurak bolgelerdeki normalde kuru kanallarda gorulen en yaygin sel turudur Bu ortamda gelen ilk sel suyu kumlu dere yatagini islatirken tukenir Boylece selin on kenari daha sonra daha yuksek akislardan daha yavasca ilerler Sonuc olarak hidrografin yukselen kolu akis hizi o kadar buyuk olana kadar taskin asagiya dogru hareket ettikce daha hizli hale gelir ve topragi islatarak tukenmeyi onemsiz hale getirir Nehir Agzi Ve Kiyi Haliclerdeki seller genellikle ruzgarlarin ve dusuk barometrik basincin neden oldugu firtina dalgalarinin ve yuksek nehir akislarini karsilayan buyuk dalgalarin bir kombinasyonundan kaynaklanir Kiyi bolgeleri yuksek gelgitler ve denizdeki buyuk dalga olaylari ile birlesen firtina dalgalanmalari ile sular altinda kalabilir Bu da sel savunmasini asan dalgalara veya siddetli durumlarda tsunami ve tropikal siklonlara neden olabilir Tropikal bir siklondan veya ekstratropik bir siklondan gelen bir firtina dalgasi bu kategoriye girer NHC Ulusal Kasirga Merkezi tarafindan yapilan aciklamalara gore Firtina dalgasi tahmin edilen astronomik gelgitlerin ustunde ve bir firtinanin urettigi ilave bir su yukselmesidir Firtina dalgasi astronomik gelgit kombinasyonu nedeniyle su seviyesi artisi olarak tanimlanan firtina gelgiti ile karsilastirilmamalidir Su seviyesindeki bu artis ozellikle firtina dalgalanmasi bahar gelgiti ile cakistigi zaman kiyi bolgelerinde asiri sellere neden olabilir bu da bazi durumlarda firtina gelgitlerinin 20 fit veya daha fazla olmasina neden olur Kentsel Sel Kentsel sel ozellikle firtina kanalizasyonlari gibi drenaj sistemlerinin kapasitesini asan yagislarin neden oldugu daha yogun nufuslu bolgelerde yerlesik bir ortamda arazi veya mulkun su altinda kalmasidir Kentsel sel bazen ani sel veya kar erimesi gibi olaylarla tetiklense de etkilenen topluluklarin belirli taskin yataklari icinde veya herhangi bir su kutlesinin yakininda olup olmadigina bakilmaksizin topluluklar uzerindeki tekrarlayan ve sistemik etkileri ile karakterize edilen bir durumdur Nehirlerin ve gollerin potansiyel tasmasi disinda kar erimesi yagmur suyu veya hasarli su sebekelerinden salinan sular mulk uzerinde ve kamusal gecis haklarinda birikerek bina duvarlarinda ve zeminlerden sizabilir veya kanalizasyon borulari tuvaletler ve lavabolar arayiciligiyla binalara yedeklenebilir Cidde Suudi Arabistanda ki Kral Abdullah caddesi ni kaplayan sel Kentsel alanlarda taskin etkileri akan suyun hizini arttiran mevcut asfalt yollar ve caddeler ile siddetlenebilir Gecimsiz yuzeyler yagmurun topraga sizmasini engeller boylece yerel drenaj kapasitesini asabilecek daha yuksek bir yuzey akisina neden olur Kentlesmis alanlardaki taskin akisi hem nufus hem de alt yapi icin bir tehlike olusturmaktadir Yakin zamandaki bazi felaketler arasinda 1998 de Nimes Fransa ve 1992 de Vaison La Romaine Fransa su baskinlari 2005 te New Orleans ABD sel felaketi ve 2010 2011 yazinda Queensland da Avustralya Rockhampton Bundaberg Brisbane deki seller yer aliyor Kentsel ortamlardaki taskin akislari yuzyillarca suren sel olaylarina ragmen nispeten yakin zamanda incelenmistir Son zamanlarda yapilan bazi arastirmalar su basmis alanlardaki bireylerin guvenli tahliyesi icin kriterleri dikkate almistir Felaket Felaket nehir taskinlari genellikle bir barajin cokmesi gibi buyuk altyapi arizalariyla iliskilidir Ancak bir heyelan deprem veya volkanik patlamadan kaynaklanan drenaj kanali modifikasyonundan da kaynaklanabilir Ornekler arasinda taskinlar ve laharlar yer alir Tsunamiler en cok deniz alti depremlerinden kaynaklanan ve felaketle sonuclanan kiyi taskinlarina neden olabilir Ekim 2005 te Wilma kasirgasi Key West Florida ABD seline neden oldu NedenleriYukari Egim Faktorleri Dogal yagislardan kontrollu veya kontrolsuz rezervuar salinimlarindan bir drenaj kanalina ulasan suyun miktari yeri ve zamanlamasi asagi akis konumlarindaki akisi belirler Bazi yagislar buharlasir bazilari toprakta yavasca suzulur bazilari ise gecici kar veya buz olarak ayrilabilir Bazilari kaya kaldirim catilar ve doymus veya donmus zemin gibi yuzeylerden hizli akis olusturabilir Drenaj kanalina hizli bir sekilde ulasan yagislarin orani kuru duz bir zeminde hafif yagmur icin sifirdan biriken karda sicak yagmurlar icin yuzde 170 e yukseldigi gozlemlenmistir Yagis kayitlarinin cogu sabit bir zaman araligi icinde alinarak olculen su derinligine dayanir Nisan 2013 te Brezilya nin Natal Rio Grande do Norte caddesindeki sel baskinlari Yagis esiginin sikligi gozlemlerin mevcut oldugu toplam sure boyunca bu esigi asan olcumlerin sayisina gore belirlenebilir Bireysel veri noktalari olculen her derinligi gozlemler arasindaki zaman dilimine bolerek yogunluga donusturur Yagis olayinin suresi olcumlerin bildirildigi sabit zaman araligindan daha az ise bu yogunluk gercek tepe yogunlugundan daha az olacaktir Konvektif yagis olaylari gok gurultulu firtinalar orografik yagislardan daha kisa sureli firtina olaylari uretme egilimindedir Yagis olaylarinin suresi yogunlugu ve sikligi sel tahmininde onemlidir Yagis olaylarinin suresi yogunlugu ve sikligi sel tahmininde onemlidir Kisa sureli yagis kucuk drenaj havzalarinda sel icin daha onemlidir Taskin buyuklugunu belirlemede en onemli faktor yukaru egim faktorudur ilgilenilen bolgenin su havzasinda olan yukari yonundeki arazi alanidir Yagis yogunlugu yaklasik 30 mil kare veya 80 kilometre kareden daha kucuk havzalar icin ikinci en onemli faktordur Ana kanal egimi daha buyuk su havzalari icin ikinci en onemli faktordur Kanal egimi ve yagis yogunlugu sirasiyla kucuk ve buyuk havzalar icin ucuncu en onemli faktor haline gelmektedir Bir El Nino olayinin yol actigi gok gurultulu firtinalar nedeni ile Noel arifesinde Atlanta Juniper Caddesi ndeki bir otoparkta kucuk su baskini El Nino Atlanta da Ocak ayi icin ayni rekor seviyelere neden olmustur Konsantrasyon suresi Yukari akis drenaj alaninin en uzak noktasindan ilgili alanin tasmasini kontrol eden drenaj kanalinin noktasina ulasmak icin gereken zamandir Konsantrasyon suresi ilgi alan icin kritik tepe yagis suresini belirler Yogun yagislarin kritik suresi cati ve otopark drenaj yapilari icin sadece birkac dakika olabilirken birkac gun boyunca kumulatif yagislar nehir havzalari icin kritik olabilmektedir Asagi Egim Faktorleri Yokus asagi akan su sonunda hareketi yavaslatan asagi akis kosullariyla karsilasir Kiyi su baskinlarinin nihai kisitlamasi genellikle okyanus veya dogal golleri olusturan bazi kiyi su baskinlaridir Taskin alcak arazilerde gelgit dalgalanmalari gibi yukseklik degisiklikleri kiyi ve nehir agzi taskinlarinin onemli belirleyicileridir Tsunamiler ve firtina dalgalanmalari gibi daha az tahmin edilebilir olaylar da buyuk su kutlelerinde yukseklik degisikliklerine neden olabilir Akan suyun yuksekligi akis kanalinin geometrisi ve ozellikle kanal derinligi akis hizi ve icindeki tortu miktari ile kontrol edilir kopruler ve kanyonlar gibi akis kanali kisitlamalari kisitlamanin uzerindeki su yuksekligini kontrol etme egilimindedir Drenajin herhangi bir erisimi icin gercek kontrol noktasi degisen su yuksekligi ile degisebilir bu nedenle daha uzak bir nokta daha yuksek su seviyelerinde kontrol edene kadar daha yakin bir noktada daha dusuk su seviyelerini kontrol edebilir Kisa surede dusen siddetli yagmurun neden oldugu ani su baskini Etkili taskin kanali geometrisi bitki ortusunun buyumesi buz veya enkaz birikimi ya da taskin kanali icindeki koprulerin binalarin veya barajlarin insasi ile degistirilebilir Tesaduf Asiri sel olaylari genellikle yogun kar yiginini eriten yuzen buzdan kanal tikanikliklari ureten ve kunduz barajlari gibi kucuk engellerin serbest birakilmasi ve alisilmadik derecede yogun sicak yagislar gibi tesaduflerden kaynaklanir Tesadufi olaylar yalnizca engellenmemis drenaj kanallari icinde akan yagis akisini dikkate alan basit istatistiksel tahmin modellerinde beklenenden daha sik taskinlara neden olabilir Kanal geometrisinin enkaz modifikasyonu agir akislar sokulmus odunsu bitki ortusunu tekneler ve demiryolu ekipmanlari da dahil olmak uzere taskindan hasar gormus yapilari ve araclari hareket ettirdiginde yaygindir 2010 2011 Queensland selleri sirasinda yapilan son saha olcumleri yalnizca akis hizina su derinligine veya spesifik momentuma dayanan herhangi bir kriterin hiz ve su derinligi dalgalanmalarinin neden oldugu tehlikeleri hesaba katamayacagini gostermistir Bu dusunceler akis hareketi tarafindan suruklenen buyuk enkaz ile ilgili riskleri daha da goz ardi etmektedir Yagmur Banglades in kuzeybatisindaki nehirleri Ekim 2005 in baslarinda bankalarinin uzerinden ittiginde duzinelerce koy sular altinda kaldi NASA nin Terra uydusundaki Orta Cozunurluklu Goruntuleme Spektroradyometresi MODIS 12 Ekim 2005 te taskin Ghaghat ve Atrai Nehirlerinin en ust goruntusunu yakaladi Nehirlerin derin mavisi sel goruntusunde kirsal alana yayiliyor Ilkbaharda Finlandiya da duz bir alan olan Ostrobothnia da seller oldukca tipiktir Guney Ostrobothnia Ilmajoki de selle cevrili bir ev Bazi arastirmacilar kesip doldurarak olusturulan ulasim koridorlari ile kentsel alanlarda depolama etkisinden bahsetmislerdir Menfezler enkaz tarafindan engellenirse ve akis sokaklar boyunca yonlendirilebilirse menfezler dolgulara donusturulebilir Cesitli calismalar firtina olaylari sirasinda sokaklardaki akis kaliplarini yeniden dagilimini ve sel modellemesi uzerindeki etkilerini incelemistir EtkileriToledo Ohio 1881 de su Caddesi nde selBirincil Etkileri Selin baslica etkileri arasinda can kaybi ve kopruler kanalizasyon sistemleri yollar ve kanallar dahil olmak uzere binalara ve diger yapilara verilen hasar yer alir Sel de sik sik o zaman guc kaybina yol actigi etkiler calmak olan enerji iletim ve bazen guc uretimi hasar Bu icme suyu aritimi ve su temini kaybini icerir bu da icme suyu kaybina veya ciddi su kirliligine neden olabilir Ayrica kanalizasyon bertaraf tesisleri kaybina neden olabilir Sel sularinda insan kanalizasyon ile birlikte temiz su eksikligi Selin konumuna bagli olarak tifo giardia cryptosporidium Kolera ve diger bircok hastaligi icerebilen su kaynakli hastalik riskini artirir Bu 2000 yilinda Mozambik teki yuzlerce insanin limpopo Nehri evlerini sular altinda biraktiktan sonra multeci kamplarina kacmasiyla oldu Kisa bir sure sonra hastalandilar ve sagliksiz kosullar tarafindan yayilan Kolera ve sismis nehir kiyilarinda gelisen sivrisinekler tarafindan yayilan sitmadan olduler Yollara ve ulasim altyapisina verilen hasar etkilenenlere yardim seferber etmeyi veya acil saglik tedavisi saglamayi zorlastirabilir Sel sulari genellikle tarim arazilerini sular altinda birakir bu da araziyi calisamaz hale getirir ve ekinlerin ekilmesini veya hasat edilmesini onler bu da hem insanlar hem de ciftlik hayvanlari icin yiyecek eksikligine neden olabilir Bir ulke icin tum hasatlar asiri sel kosullarinda kaybolabilir Bazi agac turleri kok sistemlerinin uzun sure su basmasina dayanamayabilir Visakhapatnam da siklon Hudhud nedeniyle selIkincil Ve Uzun Vadeli Etkiler Turizmde gecici bir dusus yeniden yapilanma maliyetleri veya fiyat artislarina yol acan gida kitligi nedeniyle ekonomik sikinti siddetli sellerin ortak bir etkisidir Etkilenenler uzerindeki etki ozellikle olumler ciddi yaralanmalar ve mulk kaybi meydana geldiginde etkilenenlere psikolojik hasara neden olabilir Kentsel sel kronik olarak islak evlere neden olabilir bu da ic mekan kufunun buyumesine neden olur ve ozellikle solunum semptomlari olmak uzere olumsuz saglik etkilerine neden olur kentsel sellerin de etkilenen mahalleler icin onemli ekonomik etkileri vardir Amerika Birlesik Devletleri nde endustri uzmanlari islak bodrumlarin mulk degerlerini yuzde 10 25 oraninda azaltabilecegini ve bir ev satin almamanin en onemli nedenlerinden biri oldugunu tahmin ediyor ABD ye gore Federal Acil durum yonetimi Ajansi FEMA kucuk isletmelerin yaklasik yuzde 40 i bir sel felaketinden sonra kapilarini asla yeniden acmiyor Amerika Birlesik Devletleri nde hem evlerde hem de isletmelerde sel hasarina karsi sigorta mevcuttur Seller de buyuk bir yikici guc olabilir Su aktiginda kopruler yapilar evler agaclar arabalar gibi her turlu bina ve nesneyi yikma yetenegine sahiptir Ornegin 2007 yilinda Banglades te bir milyondan fazla evin tahrip edilmesinden bir sel sorumluydu Ve Amerika Birlesik Devletleri nde her yil seller 7 milyar dolardan fazla hasara neden oluyor Yarar Seller ozellikle daha sik veya daha kucuk seller yeralti suyunu yeniden sarj etmek topragi daha verimli hale getirmek ve bazi topraklarda besin maddelerini arttirmak gibi bircok fayda saglayabilir Sel sulari yagislarin yil boyunca cok esit olmayan bir sekilde dagitilabilecegi ve tarim arazisindeki zararlilari oldurebilecegi kurak ve yari kurak bolgelerde cok ihtiyac duyulan su kaynaklarini saglar Tatli su selleri ozellikle nehir koridorlarinda ekosistemlerin korunmasinda onemli bir rol oynamaktadir ve taskin yatagi biyocesitliliginin korunmasinda onemli bir faktordur Sel besin maddelerini gollere ve nehirlere yayabilir bu da biyokutlenin artmasina ve balikciligin birkac yil icinde iyilesmesine neden olabilir Bazi balik turleri icin su basmis bir taskin yatagi az sayida yirtici hayvan ve gelismis besin veya gida seviyeleri ile yumurtlama icin oldukca uygun bir yer olusturabilir hava baliklari gibi baliklar yeni habitatlara ulasmak icin sellerden yararlanir Kus populasyonlari sellerin neden oldugu gida uretimindeki artistan da kar elde edebilir 1991 den sonra Banglades siklonu yaklasik 140 000 kisinin olumune neden oldu Periyodik sel Dicle Firat nehirleri Nil Nehri Indus Nehri Ganj Nehri ve sari nehir boyunca eski topluluklarin refahi icin gerekliydi Yenilenebilir bir enerji kaynagi olan hidroelektrik canliligi sel egilimli bolgelerde de daha yuksektir Taskin Guvenligi PlanlamasiAmerika Birlesik Devletleri nde Ulusal Hava Servisi seller icin arkani don Bogulma tavsiyesini verir yani insanlarin gecmeye calismak yerine sel bolgesinden cikmalarini onerir En temel duzeyde sellere karsi en iyi savunma ongorulebilir riskleri sel tehlike bolgelerini isgal etmenin yararlari ile dengelerken yuksek degerli kullanimlar icin daha yuksek bir zemin aramaktir 22 23 hastaneler acil durum operasyon merkezleri ve polis yangin ve kurtarma hizmetleri gibi kritik toplum guvenligi tesisleri en az sel riski olan alanlarda insa edilmelidir Kacinilmaz olarak taskin tehlikesi olan alanlarda olmasi gereken kopruler gibi yapilar taskinlara dayanacak sekilde tasarlanmalidir Sel icin en cok risk altindaki alanlar bir sel yakin oldugunda insanlar daha guvenli bolgelere cekildikce gecici olarak terk edilebilecek degerli kullanimlara konulabilir Taskin guvenligi planlamasi asagidakiler de dahil olmak uzere analiz ve muhendisligin bircok yonunu icerir onceki ve simdiki sel yuksekliklerinin ve su basmis alanlarin gozlemlenmesi istatistiksel hidrolojik ve hidrolik model analizleri gelecekteki sel senaryolari icin su basmis alanlarin ve taskin yuksekliklerinin haritalanmasi uzun vadeli arazi kullanim planlamasi ve duzenlenmesi selleri kontrol etmek veya dayanmak icin yapilarin muhendislik tasarimi ve insaati ara donem izleme tahmin ve acil mudahale planlamasi ve kisa vadeli izleme uyari ve yanit islemleri Her konu zaman mekan ve ilgili insanlar arasinda degisen kapsam ve olcek ile farkli ama ilgili sorular sunar Taskinlarda calisan mekanizmalari anlama ve yonetme girisimleri en az alti bin yildir yapilmistir Amerika Birlesik Devletleri nde Devlet Taskin Yoneticileri Dernegi tum olumsuz etkilere neden olmadan sel nedeniyle mevcut ve gelecekteki kayiplari maliyetleri ve insan aci hafifletmek ve taskin dogal ve yararli islevlerini korumak icin egitim politika ve faaliyetleri tesvik etmek icin calisir Amerika Birlesik Devletleri ndeki afet azaltma icin en iyi uygulama orneklerinden olusan bir portfoy Federal Acil durum yonetimi Ajansi ndan edinilebilir Kontrol Ana Madde Taskin Kontrolu Dunyanin bircok ulkesinde sellere egilimli su yollari genellikle dikkatli bir sekilde yonetilmektedir Gozalti havzalari barajlar demetler rezervuarlar ve savaklar gibi savunmalar su yollarinin kiyilarini tasmasini onlemek icin kullanilir Bu savunmalar basarisiz oldugunda kum torbalari veya tasinabilir sisirilebilir tupler gibi acil onlemler genellikle selleri durdurmaya calismak icin kullanilir Kiyi selleri deniz duvarlari plaj beslenmesi ve bariyer Adalari gibi kiyi savunmalari ile Avrupa ve Amerika nin bazi bolgelerinde ele alinmistir Nehirlerin ve akarsularin yakinindaki kiyi bolgesinde bircok su yolunun uzun sureler boyunca dolasmasina neden olan dogal kuvvetleri yavaslatmak veya tersine cevirmek icin erozyon kontrol onlemleri alinabilir Barajlar gibi taskin kontrolleri taskinlarin olusumunu ve siddetini azaltmaya calismak icin zaman icinde insa edilebilir ve muhafaza edilebilir ABD de Muhendisler ABD Ordusu gibi taskin kontrolu barajlar agi korur Kentsel sellere egilimli alanlarda bir cozum insan yapimi kanalizasyon sistemlerinin ve yagmursuyu altyapisinin onarimi ve genisletilmesidir Baska bir strateji dogal drenaj kanallari gozenekli kaldirimlar ve sulak alanlar toplu olarak yesil altyapi veya surdurulebilir kentsel drenaj sistemleri kopuk olarak bilinir yoluyla sokaklardaki otoparklardaki ve binalardaki gecirimsiz yuzeyleri azaltmaktir Sel egilimli olarak tanimlanan alanlar ara sira sellere tahammul edebilecek parklara ve oyun alanlarina donusturulebilir Yonetmelikler gelistiricilerin yagmur suyunu yerinde tutmalarini ve binalarin yukselmesini taskin duvarlari ve barajlarla korunmasini veya gecici su baskinlarina dayanacak sekilde tasarlanmasini gerektirecek sekilde kabul edilebilir Mulk sahipleri su akisini binalarindan uzaklastirmak ve yagmur varillerini Karter pompalarini ve cek valfleri kurmak icin mulklerini yeniden duzenlemek gibi cozumlere de yatirim yapabilirler Bazi bolgelerde belirli turlerin kunduzlar gibi varligi taskin kontrol nedenleri icin yararli olabilir Kunduzlar nehirden asagi dogru hareket eden sel dalgalarinin yuksekligini azaltacak siddetli yagislar sirasinda ve insan yapilarina verilen zarari azaltacak veya ortadan kaldiracak kunduz barajlari insa eder ve bakimini yapar barajlarin yakininda genellikle tarim arazilerinde kucuk seller pahasina Bunun yani sira yaban hayati populasyonlarini da artiriyor ve kirleticileri gubre gubre bulamac filtreliyorlar Ingiltere cevre Bakani Rebecca Pow gelecekte kunduzlarin kamu yarari olarak kabul edilebilecegini ve toprak sahiplerine arazilerinde olmasi icin para odenecegini belirtti Sel Bilgilerinin AnaliziBir dere ulasiminda bir dizi yillik maksimum akis hizi 100 yillik sel ve diger tekrarlama araliklarinin taskinlarini tahmin etmek icin istatistiksel olarak analiz edilebilir Hidrolojik olarak benzer bir bolgedeki bircok sahadan elde edilen benzer tahminler dogrudan analiz icin yeterli veri olmaksizin akisa ulasmak icin taskin tekrarlama araliklarinin dolayli olarak tahmin edilmesine izin vermek icin her drenaj havzasinin olculebilir ozellikleri ile iliskili olabilir Kanal erisimlerinin fiziksel surec modelleri genellikle iyi anlasilmistir ve belirli kanal kosullari icin su basmasi derinligini ve alanini ve taskin yatagi haritalama ve taskin sigortasinda kullanim gibi belirli bir akis hizini hesaplayacaktir Tersine son bir Selin gozlemlenen su basmasi alani ve kanal kosullari goz onune alindiginda bir model akis hizini hesaplayabilir Cesitli potansiyel kanal konfigurasyonlarina ve akis hizlarina uygulanan bir reach modeli degistirilmis bir kanal icin en uygun tasarimin secilmesine katkida bulunabilir 2015 yili itibariyla 1D modelleri kanalda olculen taskin seviyeleri veya 2D modelleri taskin yataginin uzunlugu boyunca olculen degisken taskin derinlikleri olmak uzere cesitli reach modelleri mevcuttur HEC RAS Hidrolik Muhendislik Merkezi modeli en populer yazilimlardan biridir sadece ucretsiz olarak mevcut oldugu icin TUFLOW gibi diger modeller hem nehir kanallarinda hem de tum taskin yataginda taskin derinliklerini elde etmek icin 1D ve 2D bilesenlerini birlestirir Tam drenaj havzalarinin fiziksel surec modelleri daha da karmasiktir Bircok surec bir noktada veya kucuk bir alanda iyi anlasilmis olsa da digerleri tum olceklerde iyi anlasilmamistir ve normal veya asiri iklim kosullarinda surec etkilesimleri bilinmeyebilir Havza modelleri tipik olarak arazi yuzey islem bilesenlerini bir kanala ne kadar yagis veya kar erimesinin ulastigini tahmin etmek icin bir dizi reach modeliyle birlestirir Ornegin bir havza modeli 100 yillik bir firtinadan kaynaklanabilecek akis hidrografini hesaplayabilir ancak bir firtinanin tekrarlama araligi nadiren iliskili selinkine esittir Havza modelleri sel tahmininde ve uyarisinda ve arazi kullanim degisikligi ve iklim degisikliginin etkilerinin analizinde yaygin olarak kullanilmaktadir Sel Tahmini Ana Maddeler Taskin Tahmini Ve Taskin Uyarisi Sellerin meydana gelmeden once tahmin edilmesi onlemlerin alinmasina ve insanlarin uyarilmasina izin verir boylece sel kosullari icin onceden hazirlanabilirler Ornegin ciftciler hayvanlari alcak alanlardan kaldirabilir ve kamu hizmetleri gerektiginde hizmetleri yeniden yonlendirmek icin acil durum hukumlerini yerine getirebilir Acil servisler acil durumlara ortaya ciktikca cevap vermek icin vaktinden once yeterli kaynaga sahip olmak icin hukumler de yapabilir Insanlar su basacak alanlari tahliye edebilir Su yollari icin en dogru sel tahminlerini yapmak icin akis akislarini olculen gecmis yagis olaylariyla iliskilendiren uzun bir zaman serisi tarihsel verilere sahip olmak en iyisidir bu tarihsel bilgiyi rezervuarlardaki yedek kapasite yeralti suyu Seviyeleri ve alan akiferlerinin doygunluk derecesi gibi havza alanlarindaki hacimsel kapasite hakkinda gercek zamanli bilgi ile birlestirmek de en dogru sel tahminlerini yapmak icin gereklidir Yagis ve genel hava tahmin tekniklerinin Radar tahminleri de iyi sel tahmininin onemli bilesenleridir Kaliteli verilerin mevcut oldugu alanlarda bir Selin yogunlugu ve yuksekligi oldukca iyi bir dogrulukla ve bol miktarda teslim suresi ile tahmin edilebilir Bir sel tahmininin ciktisi tipik olarak beklenen maksimum su seviyesi ve bir su yolu boyunca kilit konumlarda gelisinin muhtemel zamanidir ve ayni zamanda bir Selin muhtemel istatistiksel geri donus suresinin hesaplanmasina izin verebilir Bircok gelismis ulkede sel riski altindaki kentsel alanlar 100 yillik bir selden korunmaktadir bu herhangi bir 100 yillik zaman diliminde yaklasik 63 luk bir olasilikla bir seldir Taunton Massachusetts teki ABD Ulusal Hava Servisi NWS Kuzeydogu nehir tahmin Merkezi ne RFC gore kentsel alanlarda sel tahmini icin bir kural en az 1 inc 25 mm yagis almasidir Bircok NWS Rfc si daha buyuk su havzalarinda ani sel veya sellere neden olmak icin kisa bir sure icinde dusmesi gereken toplam yagis miktarini gosteren ani Sel rehberligi ve kafa suyu rehberligi yayinlamaktadir Amerika Birlesik Devletleri gercek hidrolojik bilgisayar modellemesi USGS ABD Jeolojik arastirmalar bakildiginda veri kullanir zaman cesitli kooperatif gozlem aglari cesitli otomatik hava sensorleri NOHRSC NOAA Ulusal Operasyonel Hidrolojik Uzaktan Algilama Merkezi cesitli hidroelektrik sirketler vb icin entegre bir yaklasim gunluk veya gerektigi gibi hidrolojik tahminler olusturmak icin beklenen yagis ve veya kar erimesinin kantitatif yagis tahminleri QPF ile birlikte NWS ayrica Saint Lawrence Seaway bolgesinde oldugu gibi hem ABD hem de Kanada yi etkileyen hidrolojik tahminler konusunda Environment Canada ile isbirligi yapmaktadir Kuresel Taskin Izleme Sistemi gfms dunya capinda taskin kosullarini haritalayan bir bilgisayar araci cevrimici olarak mevcuttur Dunyanin herhangi bir yerindeki kullanicilar kendi bolgelerinde sellerin ne zaman meydana gelebilecegini belirlemek icin GFMS YI kullanabilirler GFMS NASA nin Dunya gozlem uydularindan ve kuresel yagis olcum uydusu GPM den gelen yagis verilerini kullanir GPM DEN gelen yagis verileri topraga ne kadar su aktigini ve akisa ne kadar su aktigini belirlemek icin bitki ortusu toprak tipi ve araziyi iceren bir arazi yuzey modeli ile birlestirilir Kullanicilar kuresel Haritadaki her 12 kilometrelik izgara noktasinda her 3 saatte bir yagis akis su derinligi ve sel istatistiklerini goruntuleyebilir Bu parametreler icin tahminler gelecekte 5 gundur Kullanicilar 1 kilometrelik cozunurlukte su basmasi haritalarini su ile kaplandigi tahmin edilen alanlar gormek icin yakinlastirabilirler En olumcul sellerAna madde en olumcul sellerin listesi Asagida 100 000 kisi veya daha yuksek olu sayisina sahip olaylari gosteren dunya capinda en olumcul sellerin bir listesi bulunmaktadir Olu sayilari Olayin ismi Yasandigi yer Yasandigi yil 2 500 000 3 700 000 1931 Cin selleri Cin 1931900 000 2 000 000 1887 sari nehir seli Cin 1887500 000 700 000 1938 Sari nehir sel Cin 1938231 000 Banqiao Baraji nin basarisizligi Tayfun Nina nin sonucu Yaklasik olarak 86 000 kisi selden oldu ve bir baskasi Sonraki hastalik sirasinda 145 000 kisi oldu Cin 1975230 000 2004 Hint Okyanusu tsunami Endonezya 2004145 000 1935 Yangtze Nehri seli Cin 1935100 000 St Felix sel firtina dalgalanma Hollanda 1530100 000 Hanoi ve Kizil nehir Deltasi seli Vietnam 1971100 000 1911 Yangtze Nehri seli Cin 1911Efsanelerde ve dindeSel efsaneleri buyuk uygarligi yok eden seller bircok kulturde yaygindir Dini metinlerde ilahi misilleme seklinde sel olaylari da tanimlanmistir Ornek olarak Genesis sel anlatisi Yahudilik Hiristiyanlik ve Islam da onemli bir rol oynamaktadir Ayrica bakinizDogal afetler Sel kontrolu Ekstrem hava olaylariKaynakca MSN Encarta Dictionary Flood 2006 12 28 tarihinde alindi 2009 10 31 tarihinde arsivlendi Meteoroloji Sozlugu Haziran 2000 Sel Wayback Machine de 2007 08 24 te Arsivlendi Erisim tarihi 2009 01 09 Jones Myrtle 2000 Washington un guney Puget Sound buzul arazisinde yeralti suyu tasmasi Erisim tarihi 2015 07 23 Hjalmarson Hjalmar W Aralik 1984 Tanque Verde Creek Tucson Arizona da Ani Sel Hidrolik Muhendisligi Dergisi 110 12 1841 1852 doi 10 1061 ASCE 0733 9429 1984 110 12 1841 25 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi 27 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 18 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 19 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi 5 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Babbitt Harold E amp Doland James J Su Temini Muhendisligi McGraw Hill Book Company 1949 Simon Andrew L Temel Hidrolik John Wiley amp Sons 1981 ISBN 0 471 07965 0 a b Simon Andrew L Pratik Hidrolik John Wiley amp Sons 1981 ISBN 0 471 05381 3 Urquhart Leonard Kilisesi Insaat Muhendisligi El Kitabi McGraw Hill Book Company 1959 Abbett Robert W Amerikan Insaat Muhendisligi Uygulamasi John Wiley amp Sons 1956 Amerika Birlesik Resim Icisleri Bakanligi Islah Burosu Kucuk Barajlarin Tasarimi Amerika Birlesik Resim Hukumeti Baski Ofisi 1973 20 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi National Geographic Society Science ns 13 309 11 11 4 Ocak 1889 doi 10 1126 science ns 13 309 11 c ISSN 0036 8075 The principal laws relating to USDA Forest Service state and private forestry programs Washington D C U S Dept of Agriculture Forest Service 2003 Svitak Martin Krontorad Karel Kropacek Jan Hlaskova Ludka Solar Ales 14 Eylul 2018 Parameters of Indoor Air Quality IAQ in Wooden Houses BioResources 13 4 doi 10 15376 biores 13 4 8222 8238 ISSN 1930 2126 Book Review Great American City Chicago and the Enduring Neighborhood Effect Urban Studies 50 12 2616 2618 5 Agustos 2013 doi 10 1177 0042098013494246 ISSN 0042 0980 Protecting Your Assets Liability and Risk Management Recreation Event and Tourism Businesses 2009 doi 10 5040 9781492597421 ch 010 Affordability of National Flood Insurance Program Premiums 6 Agustos 2015 doi 10 17226 21709 WMO GWP Associated Programme on Flood Management Environmental Aspects of Integrated Flood Management 2007 25 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2022 Junk W J 20 Aralik 1999 The flood pulse concept of large rivers learning from the tropics River Systems 11 3 261 280 doi 10 1127 lr 11 1999 261 ISSN 1868 5749 Sampaio A 3 Eylul 2010 Virtual Reality Technology Used in Civil Engineering Education 2010 02 18 2010 06 15 2010 09 02 The Open Virtual Reality Journal 2 1 18 25 doi 10 2174 1875323x01002010018 ISSN 1875 323X Tying Flood Insurance to Flood Risk for Low Lying Structures in the Floodplain 3 Agustos 2015 doi 10 17226 21720 Husain Azhar 25 Agustos 2017 Flood Modelling by using HEC RAS International Journal of Engineering Trends and Technology 50 1 1 7 doi 10 14445 22315381 ijett v50p201 ISSN 2231 5381 Is It Possible To Reattach The Retrieved Tooth Fragment From Lower Lip Indian Journal of Dental Advancements 07 01 11 Mart 2015 doi 10 5866 2015 7 10070 ISSN 2229 5038 Best Practices Portfolio Federal Emergency Management Agency Retrieved 2015 07 06 Federal Emergency Management Agency 25 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2022 Petroski Henry 2006 Levees and Other Raised Ground American Scientist 94 1 7 doi 10 1511 2006 57 7 ISSN 0003 0996 a b McLaughlin Kathleen 6 Mart 2017 China pledges to cut pollution and boost food safety Science doi 10 1126 science aal0865 ISSN 0036 8075 Auster Roger Edward Barr Stewart Brazier Richard 16 Aralik 2020 Alternative perspectives of the angling community on Eurasian beaver Castor fiber reintroduction in the River Otter Beaver Trial Journal of Environmental Planning and Management 1 19 doi 10 1080 09640568 2020 1816933 ISSN 0964 0568 Beaver families win legal right to remain friendsofnormandywildlife org uk 7 Agustos 2020 25 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2022 HYDROLOGIC ENGINEERING CENTER DAVIS CA 1 Subat 1987 Corps of Engineers Editor COED Fort Belvoir VA Joel Leister Dr Matthew Roberts Michael Turnley BMT WBM Pty Ltd Brisbane Queensland TUFLOW Flood and Tide Simulation Software Archived 2008 06 27 at the Wayback Machine PDF 25 Subat 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Subat 2022 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Plaisted David A 2013 Source to Source Translation and Software Engineering Journal of Software Engineering and Applications 06 04 30 40 doi 10 4236 jsea 2013 64a005 ISSN 1945 3116 Abbot J Marohasy J 22 Mayis 2013 The application of artificial intelligence for monthly rainfall forecasting in the Brisbane Catchment Queensland Australia River Basin Management VII Southampton UK WIT Press doi 10 2495 rbm130111 ISBN 978 1 84564 712 4 Connelly Brian A Braatz Dean T Halquist John B Deweese Michael M Larson Lee Ingram John J Advanced Hydrologic Prediction System Journal of Geophysical Research Atmospheres Volume 104 Issue D16 pp 19 655 19 660 doi 10 1029 1999JD900051 25 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Subat 2022 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link dx doi org 10 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2021 Grain Transportation Report February 7 2013 7 Subat 2013 Kollipara Puneet 24 Temmuz 2015 What Climate Information Is Most Useful for Predicting Floods Eos 96 doi 10 1029 2015eo032981 ISSN 2324 9250 Michniuk Anna 24 Ekim 2014 YouTube YouLearn Education via YouTube e mentor 2014 56 4 37 43 doi 10 15219 em56 1122 ISSN 1731 6758 KaynakcaO Connor Jim E amp John E Costa 2004 Dunyanin En Buyuk Selleri Gecmisi ve Bugunu Sebepleri ve Buyuklukleri Genelge 1254 Washington DC ABD Icisleri Bakanligi ABD Jeolojik Arastirmasi Thompson MT 1964 New England daki Tarihsel Taskinlar Jeolojik Arastirma Su Temini Belgesi 1779 M Washington DC Amerika Birlesik Devletleri Hukumeti Baski Ofisi Powell W Gabe 2009 Yerel Taskin Ovasi Yonetimi icin Hidrolojik Model Girdisi Olarak Ulusal Tarim Goruntu Programi NAIP Verilerini Kullanarak Arazi Kullanimi Arazi Ortusunu LULC Tanimlama Uygulamali Arastirma Projesi http ecommons txstate edu arp 296 24 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Texas Eyalet Universitesi San MarcosDis BaglantilarDunya Meteoroloji Orgutu nden Taskin Yonetimi ile ilgili Iliskili Program 26 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde gelen aniz yangini ve Dogal Tehlikeler CRC Uluslararasi Sel Inisiyatifi 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde adli UNESCO