Sonsuz, eski Yunanca Lemniscate kelimesinden gelmektedir, (sembol: ∞) çoğunlukla matematik ve fizikte herhangi bir sonu olmayan şeyleri ve sayıları tarif etmekte kullanılan soyut bir kavramdır.
Matematikte “sonsuz” sıklıkla bir sayıymış gibi ele alınır (örn. Sonsuz sayıda terim vb.) ama aslında gerçek sayılar türünde bir sayı değildir. Sonsuz küçük değerlerini içeren sayı sistemlerinde bu son küçüklerin karşıtı bir sonsuz sayıdır. 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarında Georg Cantor sonsuz ve sonsuz kümeler ile ilgili birçok fikre şekil verdi. Geliştirdiği kuramda farklı boyutlarda yer almaktadır. Örneğin, tamsayıların oluştuğu küme sayılabilir sonsuzken gerçek sayıların oluşturduğu sonsuz küme ise sayılamaz sonsuzdur.
Tarihçe
Antik kültürler sonsuz hakkında çeşitli fikirlere sahipti. Antik Yunanlar ve sonsuz kavramının modern matematikçilerin tanımladığı şekilde tanımlamak yerine bu kavrama felsefi bir fikir olarak yaklaştılar.
Antik Yunan
Sonsuz hakkındaki ilk kaynaklar Milet’te yaşamış olan Sokrates öncesi düşünür Anaksimandros’a aittir. Sonsuzluğu ifade etmek için sınırsız gibi anlamlara gelen “aperion” kelimesini kullanmıştır. Ancak, sonsuzun matematiksel olarak kullanımına dair ilk örnekler Parmenides tarafından kurulan Elea okulunun bir üyesi olan Sokrates öncesi düşünür Elealı Zenon’a aittir. Aristoteles onu diyalektiğin mucidi olarak adlandırır. Asıl ünlü olduğu konu ise ’ın da belirttiği gibi ölçülemeyecek kadar akıllıca ve derin paradokslarıdır. Aristoteles’in geleneksel görüşü gereğince Helenistik dönemde potansiyel ve gerçek sonsuzu birbirinden ayırmayı tercih etmişlerdir. Örneğin, sonsuz sayıda asal sayı vardır demek yerine, Öklid, herhangi bir asal sayı grubunun içerdiği miktardan daha fazla sayıda asal sayı vardır demeyi tercih eder. (Elementler, Kitap IX)
Antik Hindistan
Hindistan’a ait olan bir Matematiksel yapıt olan tüm sayıları üç gruba ayırır. Bunlar: sayılabilir, sayılamaz ve sonsuzdur. Bu grupların her biri üç farklı alt gruba daha ayrılır.
- Sayılabilir: en düşük, ortalama, en yüksek.
- Sayısız: neredeyse sayısız, gerçekten sayısız ve çok büyük sayıda olduğundan dolayı sayısız.
- Sonsuz: neredeyse sonsuz, gerçekten sonsuz ve son derece sonsuz.
Bu sayı grupları kuramında iki tip sonsuz sayı birbirinden ayrılmıştır. Bu ayrım asaṃkhyāta (sayısız) ve ananta (sınırsız) yani kesin olarak sınırlandırılmış ve genel olarak sınırlandırılmış sonsuzlar arasındadır.
Matematik
Sonsuz Sembolü
Sonsuz sembolü (kelebek veya sekiz eğrisi diye de adlandırılır) sonsuzluğu ifade etmek için kullanılan matematiksel bir semboldür. Bu sembol, Unicode’da U+221E, LaTeX’te ise \infty olarak kodlanmıştır. İlk olarak 1655 yılında tarafından ortaya atılmıştır. Ortaya atıldığı günden beri matematik dışında modern mistisizm gibi matematik dışındaki alanlarda da kullanılmıştır.
Kalkülüs
Sonsuz küçük kalkülüsünün yaratıcılılarından biri olan Leibniz sonsuz sayılar ile oldukça ilgilenmiş ve matematikte kullanmıştır.
Gerçel Analiz
Gerçel analizde sonsuz işareti sınırsız limitleri göstermek için kullanılır. ifadesi x 'in herhangi bir sınırı olmadan büyüdüğünü, ifadesi İse x’in herhangi bir sınırı olmadan azaldığını gösterir. Eğer her t değeri için f(t) ≥ 0 ise,
- ifadesi f(t)’nin . ve arasında herhangi bir alanı sınırlandırmadığını gösterir.
- ifadesi f(t)’nin altında kalan alanın sonsuz olduğunu gösterir.
- ifadesi f(t)’nin altında kalan alanın sınırlı ve ’ya eşit olduğunu gösterir.
Sonsuz aynı zamanda sonsuz serileri gösterirken de kullanılır.
- ifadesi, bu sonsuz serilerin toplamının gerçek değerine yakınsadığını gösterir.
- ifadesi, bu sonsuz serilerin toplamının ıraksadığını gösterir. Yani bu toplam herhangi bir sınır olmadan büyür.
Sonsuz, limit tanımlamanın dışında genişletilmiş gerçek sayılar kümesinde bir değer olarak da kullanılır. ve şeklinde gösterilen noktalar gerçek sayılar topolojik uzayına eklenebilir. Bu işlem bize genişletilmiş gerçek sayıları verir.
Karmaşık Analiz
Gerçel analizde olduğu gibi karmaşık analizde de sembolü sonsuz sembolü olarak kabul edilir ve işaretsiz bir sonsuz limiti ifade eder. ifadesi, x’in büyüklüğünün ; belirlenmiş bir değerin ötesine kadar büyüdüğünü gösterir. olarak belirlenen nokta,karmaşık düzlemin tek noktada sıkıştırılmışını veren bir topolojik uzay olarak karmaşık düzleme eklenebilir. Bu işlem tamamlandığında elde edilen uzay tek boyutlu bir karmaşık katmanlı uzay ya da , genişletilmiş karmaşık yüzey ya da Riemann küresi olarak adlandırılır. Bu anlatılanlara benzer aritmetik işlemler genişletilmiş gerçek sayılar, işaretler için bir ayrım olmamasına rağmen, için de uygulanabilir. (sonsuz sayılar birbirine eklenemeyeceğinden tek istisna sonsuz sayılardadır.) Diğer taraftan, bu tip bir sonsuz sıfırdan farklı herhangi bir sayının sıfıra bölünmesiyle elde edilir. Örneğin sıfırdan farklı bir z sayısı için ifadesi sonsuz değerini verir. Bu yazıda meromorf işlevleri kutuplarda değerini alan Riemann küreleri için bir harita olarak düşünmek kolaylık sağlayabilir. Karmaşık değerli bir işlevin tanım kümesi sonsuz değerini alacak kadar da genişletilebilir. Bu tip işlevlere verilebilecek örnek grubudur.
Standart Dışı Analiz
Isaac Newton ve Gottfried Leibniz tarafından fomüle edilen sonsuz küçük kalkülüsünün orijinalinde sonsuz küçükler kullanılmıştır. 20. Yüzyılda bu tarz bir yaklaşımın ve de içeren çeşitli mantıksal sistemler boyunca sıkı bir temel oluşturabileceği gösterildi. sonsuz küçükler tersinirdir ve bunların tersinirleri sonsuz sayılardır. Bu açıdan bakıldığında sonsuz sayılar bir parçasıdır. Aralarında herhangi bir eşitlik yoktur. Örneğin H bir sonsuz sayı ise, H + H = 2H ve H + 1 farklı birer sonsuz sayıdır. Standart dışı kalkülüse bu yaklaşım tam olarak Keisler (1986)’de geliştirilmiştir.
Küme Kuramı
Sonsuzun diğer farklı şekilleri olan sıral ve nicel sonsuzlar küme kuramındaki sonsuzlardır. Georg Cantor ilk sonlu ötesi alef-sıfır olan bir sonlu ötesi sistemi geliştirmiştir. Nicel sonsuzlara dair bu modern matematiksel görüş 19. Yüzyılın sonlarında Cantor, Gottlob Frege, Richard Dedekind ve diğerlerinin çalışmalarıyla ve grup ve kümelere dair fikirleriyle gelişmiştir. Dedekind’ın yaklaşımı temelde fikrini kümelerin boyutunu belirlemede standart olarak benimseyip, Galile’nin bütün, parçalar ile aynı boyutlarda olamaz görüşünü reddetmeye dayanır. Bir sonsuz küme en azından kendisinin alt kümelerinden biri ile aynı boyuta sahip olan bir küme olarak tanımlanabilir. Sonsuzun bu tanımı olarak bilinir. Verilen şema bu konuya bir örnek teşkil etmektedir: Doğruları sonsuz noktalar kümesi olarak düşündüğümüzde alttaki mavi doğrunun sol yarısı, yukarıdaki doğruya birebir şeklinde gösterilebilir. (Yeşil benzerlik çizgiler ile.) ve tersi yapıldığında, yukarıdakinden aşağıdaki mavi doğrunun tamamına, (Kırmızı benzerlik çizgileri ile) aşağıdaki mavi doğrunun tamamı ve sol yarısı aynı niceliğe ya da boyuta sahiptir. Cantor, sıral sayılar ve nicel sayılar olmak üzere iki farklı sonsuz sayı tanımlamıştır. Sıral sayılar, iyi-sıralı kümeler veya saymanın sonsuzdan sonraki noktaları da içeren herhangi bir durma noktasına kadar devam eden sayılar şeklinde tanımlanabilir. Nicel sayılar kümelerin boyutunu, kaç elemana sahip olduklarını, belirler ve belirli bir boyutun ilk sıral sayısının o boyutun nicel sayısını belirtmek için seçilmesi ile standartlaştırılırlar. En küçük sıral sonsuz pozitif tam sayılardır ve tam sayıların niceliğine sahip herhangi bir küme sayılabilir sonsuzdur. Eğer küme pozitif tam sayılarla birebir benzeşme yapmak için çok büyükse sayılamaz denir. Canton’un görüşü etkili oldu ve modern matematik gerçek sonsuzu kabul etti. gibi belirli genişletilmiş sayı sistemleri sonlu sayıları ve farklı boyutlardaki sonsuz sayıları kapsar.
Sürekliliğin Niceliği
Cantor’un ulaştığı en önemli sonuçlardan biri de sürekliliğin niceliği ’nin doğal sayılarınkinden büyük olmasıdır. Diğer bir deyişle doğal sayılardan N daha fazla gerçek sayı R vardır. Cantor bunu şeklinde göstermiştir (bakınız Cantor'un köşegen yöntemi). Süreklilik hipotezi gerçek sayıların niceliği ile doğal sayıların niceliği arasında bir nicel sayı olmadığını söyler. Yani, . Ancak bu hipotez yaygın olarak kabul görmüş ile ne kanıtlanabilir ne de yanlışlığı ortaya konulabilir. Nicel aritmetik sadece gerçek sayı doğrusundaki noktaların sayısının bu doğrudaki herhangi bir bölmedeki noktaların sayısına eşit olduğunu göstermek için kullanılmaz. Aynı zamanda bu, sonlu boyutlu herhangi bir uzaydaki bir düzlemdeki noktaların sayısının da eşit olduğunu belirtir.
Bu sonuçların ilki (−π/2, π/2) Aralığı ve R arasında birebir benzeşme gösteren bir tanjant işlevi düşünüldüğünde aşikârdır. İkinci sonuç Cantor tarafından 1878’de kanıtlandı ancak 1980’de Giuseppe Peano boşluk dolduran eğrileri, dönüşler ve çeşitli bükülmeler sonucunda herhangi bir kareyi küpü ya da hiperküpü ya da sonlu boyutu olan bir uzayı dolduracak hale gelen eğri çizgiler, ortaya attığında sezgisel olarak anlaşılabilecek şekilde aşikâr oldu. Bu çizgiler bir karenin herhangi bir kenarındaki noktalar ile içindeki noktalar arasında birebir benzeşme kurmak için kullanılabilir.
Geometri ve Topoloji
Sonsuz boyutlu uzaylar geometri ve topolojide çokça kullanılmaktadır. Buna verilebilecek en yaygın örnekler sonsuz boyutlu karmaşık izdüşümsel uzay K(Z,2) ve sonsuz boyutlu karmaşık gerçek uzay K(Z/2Z,1) dir.
Fraktallar
Fraktal bir cismin yapısı temel olarak tekrarlanarak büyültme ile oluşur. Fraktallar yapıları bozulmadan sınırsız miktarda büyütülebilir ve düzgün hale gelirler. Çevre uzunlukları sonsuzdur ancak bazı fraktal cisimlerin sonsuz uzunlukta çevreleri olmasına rağmen sonlu miktarda yüzey alanları vardır. Sonsuz çevresi ve sonlu yüzey alanı olan bu tip fraktal eğrilere örnek olarak Koch kar tanesi örnek olarak gösterilebilir.
Sonsuzsuz Matematik
Leopold Kronecker sonsuz kavramına ve 1870 ve 1880lerde onu kullanan meslektaşlarına karşı şüphe ile yaklaştı. Matematik felsefesinde geliştirilen bu şüphecilik finitizm matematikte sadece sonlu kavramların varlığını kabul eden olarak adlandırıldı. Finitizm, oluşturmacı matematik ve sezgici matematiğin uç halidir.
Fizik
Fizikte, gerçek sayılar sürekli ölçümler için, doğal sayılar ise sayılabilir ölçümler için kullanılır. Bundan dolayı, ölçülemez miktarların sonsuz değere sahip olduğu fizikçiler tarafından kabul görmüştür. Örneğin, genişletilmiş gerçek sayılar sisteminde bir sonsuz değeri almak ya da sonsuz sayıdaki olayların sayılması. Ayrıca herhangi bir cismin sonsuz kütleye ya da enerjiye sahip olamayacağı farz edilir. Bir diğer yandan bazı sonsuz kavramların varlığı kabul edilir ancak bunlara dair deneysel bir bilgi yoktur.
Fiziksel Sonsuzun Kuramsal Uygulamaları
Ölçülebilir miktarlar için sonsuz değerleri reddetmek fikri ideolojik nedenlerden ötürü ortaya çıkan bir fikir değildir. Daha çok metodolojik ve faydacı görüşlerden dolayı ortaya çıkmıştır. Herhangi bir fiziksel veya bilimsel kuramın gerekliliklerinden biri gerçekle uyuşan ya da en azından benzerlik gösteren kullanılabilir bir formül üretmesidir. Örneğin, sonsuz kütleye sahip bir cismin var olması. Bu cismin Kütleçekim kuvvetini hesaplamaya yönelik kullanılacak her formülün sonucu sonsuz çıkacaktır ve bu sonuç cismin yerini veya diğer cisimlerin kütlesini yok sayarak yine aynı çıkacaktır ve hiçbir fayda sağlamayacaktır. Eğer sonsuz kütleli bir cisim var olsaydı, sonlu kütleye sahip herhangi bir cisim diğer cismin uygulayacağı sonsuz kuvvetten (ve bundan dolayı ivmeden) etkilenecekti. Bu tip bir olayı gerçekte gözlemlemek imkânsızdır. Bazen kuramdan elde edilen sonsuz sonucu kuramın yetersiz kaldığı ya da başarısız olduğu noktaya yaklaştığının göstergesi olabilir. Bu durum kuramın kısıtlamalarını belirlemede yardımcı olur.
Bu bakış açısı sonsuzun fizikte kullanılamayacağı anlamına gelmez. Kolaylık olsun diye genelde hesaplamalarda, denklemlerde, kuramlarda, yaklaşımlarda sonsuz seriler, sınırsız işlevler vb. kullanılır ve sonsuz miktarlarla işlemler de yapılır. Ancak fizikçiler elde edilen sonucun fiziksel olarak anlamlı olmasına gerek duyar. Kuantum kuramında sonsuz değere ulaşan sonuçlar fiziksel bir anlamı olması için yorumlanır. Bu sürece yeniden boyutlandırım adı verilir.
Ancak, sonucun sonsuz olduğu bazı kuramsal durumlar da vardır. Bu duruma kara delikleri tarif ederken kullanılan aykırılık örnek olarak verilebilir. Genel görelilik kuramındaki bazı denklemlerin çözümleri boyutsuz ve sonlu kütleli bu nedenle de sonsuz yoğunluğa sahip cisimlerin var olmasına izin verir. Bu matematiksel aykırılık denilen duruma ya da fiziksel kuramın çöktüğü yere bir örnektir. Bu fiziksel sonsuzların var olduğunu göstermez, daha çok kuramın bu tip durumları doğru açıklayamadığını gösterir. Diğer iki örnek ise ters kare kuvvet kanunları olan Newton’un çekim kuvveti yasası ve Coulomb’un elektrostatik yasasıdır. r=0 durumunda bu denklemler sonsuz değerini verir.
Kozmoloji
1584’te İtalyan filozof ve astronom olan Giordano Bruno “On the Infinite Universe and Worlds” (Sonuz Evren ve Dünyalar) adlı eserinde “ Sayılamayacak kadar çok güneş vardır ve sayılamayacak kadar dünya bunların etrafında bizim güneşimiz etrafında dönen yedi gezegen gibi dönmektedir. Canlılar bu dünyalar üzerinde yaşamlarını sürdürmektedir.” Şeklinde açıklayarak sonsuz evren fikrini ortaya atmıştır Kozmologlar uzun süre boyunca sonsuzun fiziksel dünyamızda var olup olmadığını keşfetmek için uğraştılar: “Sonsuz sayıda yıldız var mı? Evrenin sonlu bir hacmi var mı? Uzay sonsuza kadar devam mı ediyor?” gibi ucu açık sorularla bu konu üzerinde çalışmışlardır. Dikkat edilmesi gereken bir nokta ise sonsuz olmanın mantıken sınırı olmamaktan farklı şeyler olduğudur. Dünya’nın iki boyutlu yüzeyi sonludur ama sınırı yoktur. Düz bir doğru boyunca gidilirse sonuçta başlangıç noktasına geri dönülür. Evren de, en azından prensipte, bu tip benzer bir topolojiye sahip olabilir. Eğer öyleyse, evren boyunca düz bir çizgide ilerleyen birisi en sonunda başlangıç noktasına geri dönecektir. Diğer bir açıdan, eğer evren bir küre gibi eğrilmek yerine düz bir topolojiye sahipse hem sınırsız hem de sonsuz olabilir. Evrenin eğriliği kozmik arka plan ışımasındaki çok kutuplu momentler sayesinde ölçülür. WMAP uzay aracının kaydettiği ışıma analizleri evrenin düz bir topolojiye sahip olduğunun işaretlerini vermektedir. Bu durum sonsuz fiziksel evren ile tutarlı olacaktır. 2009’da fırlatılan Planck adlı uzay aracının bu kozmik ışımaları 10 kat daha hassas şekilde kaydetmesi ve evrenin sonsuz olup olmadığı konusunda daha fazla fikir edinilmesine yardımcı olması bekleniyor. Sonsuzluk fikri, astrofizikçi Michio Kaku tarafından açıklanan çoklu evren hipotezine kadar uzanmaktadır. Bu hipoteze göre birçok sayıda ve çeşitlilikte evrenler bulunmaktadır.
Mantık
Mantıkta sonsuz gerileme savı “ bir tezin hatalı olduğunu gösteren felsefi bir sav” olarak görülür çünkü “ Var olan bir sonsuz seri olsa da olmasa da bu sav sonsuz bir seri yaratır ve tezin sahip olduğu görevi (örn. Doğrulama) azaltır.”
Bilgisayar
Kayan standardı (IEEE 754) ve değerlerini açıkça belirtir. Bunlar aritmetik taşma, sıfıra bölme ve diğer istisnai işlemlerin sonucu olarak tanımlanmıştır.
Java ve J gibi bazı programlama dilleri kullanıcıya pozitif ve negatif sonsuz değerlerine dil sabiti olarak erişim izni verir. Bunlar en büyük ve en küçük elemanlar, kendilerinden büyük ve küçük olanlarla karşılaştırıldığında, olarak kullanılabilir. Pencereleme, arama ve sınıflandırma algoritmalarında başlangıç ve bitiş değerleri olarak kullanışlıdırlar.
En büyük ve en küçük elemanlara sahip olmayan ama ilişki operatörünün aşırı yüklenmesine izin veren dillerde programcı en büyük ve en küçük elemanları yaratabilir. Programın ilk durumunda bu tip değerlere izin vermeyen ama kayan nokta işaretçilerini uygulayan dillerde sonsuz değerleri belirli işlemlerin sonucu olarak hala ulaşılabilir ve kullanılabilir olabilir.
Sanat ve Kavramsal Bilimler
Perspektif sanatı, gözlemciden sonsuz uzaklıkta bulunan hayali bir kaybolma veya sonsuz noktası kullanır. Bu, sanatçıya mesafeleri, cisimleri ve resimdeki uzayı gerçekçi bir şekilde betimleme imkânı tanır. Sanatçı M. C. Escher sonsuzluğu eserlerinde bahsedilen ve diğer şekillerde kullanmasıyla ünlüdür.
Kavramsal bilimci George Lakoff matematik ve bilimdeki sonsuz kavramını bir metafor olarak görür. Bu görüş sürekli artan sıra olarak tanımlanan temel sonsuz metaforu (İng. BMI) üzerine kurulmuştur. Ayrıca sonsuz sembolü sonsuz aşkı simgelemek için de kullanılmıştır. Birçok takı türü bu amaçla sonsuz sembolü şeklinde üretilmiştir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sonsuz eski Yunanca Lemniscate kelimesinden gelmektedir sembol cogunlukla matematik ve fizikte herhangi bir sonu olmayan seyleri ve sayilari tarif etmekte kullanilan soyut bir kavramdir sembolunun farkli yazi bicimleri Matematikte sonsuz siklikla bir sayiymis gibi ele alinir orn Sonsuz sayida terim vb ama aslinda gercek sayilar turunde bir sayi degildir Sonsuz kucuk degerlerini iceren sayi sistemlerinde bu son kucuklerin karsiti bir sonsuz sayidir 19 yuzyil ve 20 yuzyilin baslarinda Georg Cantor sonsuz ve sonsuz kumeler ile ilgili bircok fikre sekil verdi Gelistirdigi kuramda farkli boyutlarda yer almaktadir Ornegin tamsayilarin olustugu kume sayilabilir sonsuzken gercek sayilarin olusturdugu sonsuz kume ise sayilamaz sonsuzdur TarihceAntik kulturler sonsuz hakkinda cesitli fikirlere sahipti Antik Yunanlar ve sonsuz kavraminin modern matematikcilerin tanimladigi sekilde tanimlamak yerine bu kavrama felsefi bir fikir olarak yaklastilar Antik Yunan Sonsuz hakkindaki ilk kaynaklar Milet te yasamis olan Sokrates oncesi dusunur Anaksimandros a aittir Sonsuzlugu ifade etmek icin sinirsiz gibi anlamlara gelen aperion kelimesini kullanmistir Ancak sonsuzun matematiksel olarak kullanimina dair ilk ornekler Parmenides tarafindan kurulan Elea okulunun bir uyesi olan Sokrates oncesi dusunur Eleali Zenon a aittir Aristoteles onu diyalektigin mucidi olarak adlandirir Asil unlu oldugu konu ise in da belirttigi gibi olculemeyecek kadar akillica ve derin paradokslaridir Aristoteles in geleneksel gorusu geregince Helenistik donemde potansiyel ve gercek sonsuzu birbirinden ayirmayi tercih etmislerdir Ornegin sonsuz sayida asal sayi vardir demek yerine Oklid herhangi bir asal sayi grubunun icerdigi miktardan daha fazla sayida asal sayi vardir demeyi tercih eder Elementler Kitap IX Antik Hindistan Hindistan a ait olan bir Matematiksel yapit olan tum sayilari uc gruba ayirir Bunlar sayilabilir sayilamaz ve sonsuzdur Bu gruplarin her biri uc farkli alt gruba daha ayrilir Sayilabilir en dusuk ortalama en yuksek Sayisiz neredeyse sayisiz gercekten sayisiz ve cok buyuk sayida oldugundan dolayi sayisiz Sonsuz neredeyse sonsuz gercekten sonsuz ve son derece sonsuz Bu sayi gruplari kuraminda iki tip sonsuz sayi birbirinden ayrilmistir Bu ayrim asaṃkhyata sayisiz ve ananta sinirsiz yani kesin olarak sinirlandirilmis ve genel olarak sinirlandirilmis sonsuzlar arasindadir MatematikSonsuz Sembolu Sonsuz sembolu kelebek veya sekiz egrisi diye de adlandirilir sonsuzlugu ifade etmek icin kullanilan matematiksel bir semboldur Bu sembol Unicode da U 221E LaTeX te ise infty olarak kodlanmistir Ilk olarak 1655 yilinda tarafindan ortaya atilmistir Ortaya atildigi gunden beri matematik disinda modern mistisizm gibi matematik disindaki alanlarda da kullanilmistir Kalkulus Sonsuz kucuk kalkulusunun yaraticililarindan biri olan Leibniz sonsuz sayilar ile oldukca ilgilenmis ve matematikte kullanmistir Gercel Analiz Gercel analizde sonsuz isareti sinirsiz limitleri gostermek icin kullanilir x displaystyle x rightarrow infty ifadesi x in herhangi bir siniri olmadan buyudugunu x displaystyle x to infty ifadesi Ise x in herhangi bir siniri olmadan azaldigini gosterir Eger her t degeri icin f t 0 ise abf t dt displaystyle int a b f t dt infty ifadesi f t nin a displaystyle a ve b displaystyle b arasinda herhangi bir alani sinirlandirmadigini gosterir f t dt displaystyle int infty infty f t dt infty ifadesi f t nin altinda kalan alanin sonsuz oldugunu gosterir f t dt a displaystyle int infty infty f t dt a ifadesi f t nin altinda kalan alanin sinirli ve a displaystyle a ya esit oldugunu gosterir Sonsuz ayni zamanda sonsuz serileri gosterirken de kullanilir i 0 f i a displaystyle sum i 0 infty f i a ifadesi bu sonsuz serilerin toplaminin a displaystyle a gercek degerine yakinsadigini gosterir i 0 f i displaystyle sum i 0 infty f i infty ifadesi bu sonsuz serilerin toplaminin iraksadigini gosterir Yani bu toplam herhangi bir sinir olmadan buyur Sonsuz limit tanimlamanin disinda genisletilmis gercek sayilar kumesinde bir deger olarak da kullanilir displaystyle infty ve displaystyle infty seklinde gosterilen noktalar gercek sayilar topolojik uzayina eklenebilir Bu islem bize genisletilmis gercek sayilari verir Karmasik Analiz Gercel analizde oldugu gibi karmasik analizde de displaystyle infty sembolu sonsuz sembolu olarak kabul edilir ve isaretsiz bir sonsuz limiti ifade eder x displaystyle x rightarrow infty ifadesi x in buyuklugunun x displaystyle x belirlenmis bir degerin otesine kadar buyudugunu gosterir displaystyle infty olarak belirlenen nokta karmasik duzlemin tek noktada sikistirilmisini veren bir topolojik uzay olarak karmasik duzleme eklenebilir Bu islem tamamlandiginda elde edilen uzay tek boyutlu bir karmasik katmanli uzay ya da genisletilmis karmasik yuzey ya da Riemann kuresi olarak adlandirilir Bu anlatilanlara benzer aritmetik islemler genisletilmis gercek sayilar isaretler icin bir ayrim olmamasina ragmen icin de uygulanabilir sonsuz sayilar birbirine eklenemeyeceginden tek istisna sonsuz sayilardadir Diger taraftan bu tip bir sonsuz sifirdan farkli herhangi bir sayinin sifira bolunmesiyle elde edilir Ornegin sifirdan farkli bir z sayisi icin z 0 displaystyle z 0 infty ifadesi sonsuz degerini verir Bu yazida meromorf islevleri kutuplarda displaystyle infty degerini alan Riemann kureleri icin bir harita olarak dusunmek kolaylik saglayabilir Karmasik degerli bir islevin tanim kumesi sonsuz degerini alacak kadar da genisletilebilir Bu tip islevlere verilebilecek ornek grubudur Standart Disi Analiz Isaac Newton ve Gottfried Leibniz tarafindan fomule edilen sonsuz kucuk kalkulusunun orijinalinde sonsuz kucukler kullanilmistir 20 Yuzyilda bu tarz bir yaklasimin ve de iceren cesitli mantiksal sistemler boyunca siki bir temel olusturabilecegi gosterildi sonsuz kucukler tersinirdir ve bunlarin tersinirleri sonsuz sayilardir Bu acidan bakildiginda sonsuz sayilar bir parcasidir Aralarinda herhangi bir esitlik yoktur Ornegin H bir sonsuz sayi ise H H 2H ve H 1 farkli birer sonsuz sayidir Standart disi kalkuluse bu yaklasim tam olarak Keisler 1986 de gelistirilmistir Kume Kurami Sonsuz kume ve oz alt kume arasindaki birebirlik ozelligi Sonsuzun diger farkli sekilleri olan siral ve nicel sonsuzlar kume kuramindaki sonsuzlardir Georg Cantor ilk sonlu otesi alef sifir ℵ0 displaystyle aleph 0 olan bir sonlu otesi sistemi gelistirmistir Nicel sonsuzlara dair bu modern matematiksel gorus 19 Yuzyilin sonlarinda Cantor Gottlob Frege Richard Dedekind ve digerlerinin calismalariyla ve grup ve kumelere dair fikirleriyle gelismistir Dedekind in yaklasimi temelde fikrini kumelerin boyutunu belirlemede standart olarak benimseyip Galile nin butun parcalar ile ayni boyutlarda olamaz gorusunu reddetmeye dayanir Bir sonsuz kume en azindan kendisinin alt kumelerinden biri ile ayni boyuta sahip olan bir kume olarak tanimlanabilir Sonsuzun bu tanimi olarak bilinir Verilen sema bu konuya bir ornek teskil etmektedir Dogrulari sonsuz noktalar kumesi olarak dusundugumuzde alttaki mavi dogrunun sol yarisi yukaridaki dogruya birebir seklinde gosterilebilir Yesil benzerlik cizgiler ile ve tersi yapildiginda yukaridakinden asagidaki mavi dogrunun tamamina Kirmizi benzerlik cizgileri ile asagidaki mavi dogrunun tamami ve sol yarisi ayni nicelige ya da boyuta sahiptir Cantor siral sayilar ve nicel sayilar olmak uzere iki farkli sonsuz sayi tanimlamistir Siral sayilar iyi sirali kumeler veya saymanin sonsuzdan sonraki noktalari da iceren herhangi bir durma noktasina kadar devam eden sayilar seklinde tanimlanabilir Nicel sayilar kumelerin boyutunu kac elemana sahip olduklarini belirler ve belirli bir boyutun ilk siral sayisinin o boyutun nicel sayisini belirtmek icin secilmesi ile standartlastirilirlar En kucuk siral sonsuz pozitif tam sayilardir ve tam sayilarin niceligine sahip herhangi bir kume sayilabilir sonsuzdur Eger kume pozitif tam sayilarla birebir benzesme yapmak icin cok buyukse sayilamaz denir Canton un gorusu etkili oldu ve modern matematik gercek sonsuzu kabul etti gibi belirli genisletilmis sayi sistemleri sonlu sayilari ve farkli boyutlardaki sonsuz sayilari kapsar Surekliligin Niceligi Cantor un ulastigi en onemli sonuclardan biri de surekliligin niceligi c displaystyle mathbf c nin dogal sayilarinkinden ℵ0 displaystyle aleph 0 buyuk olmasidir Diger bir deyisle dogal sayilardan N daha fazla gercek sayi R vardir Cantor bunu c 2ℵ0 gt ℵ0 displaystyle mathbf c 2 aleph 0 gt aleph 0 seklinde gostermistir bakiniz Cantor un kosegen yontemi Sureklilik hipotezi gercek sayilarin niceligi ile dogal sayilarin niceligi arasinda bir nicel sayi olmadigini soyler Yani c ℵ1 ℶ1 displaystyle mathbf c aleph 1 beth 1 Ancak bu hipotez yaygin olarak kabul gormus ile ne kanitlanabilir ne de yanlisligi ortaya konulabilir Nicel aritmetik sadece gercek sayi dogrusundaki noktalarin sayisinin bu dogrudaki herhangi bir bolmedeki noktalarin sayisina esit oldugunu gostermek icin kullanilmaz Ayni zamanda bu sonlu boyutlu herhangi bir uzaydaki bir duzlemdeki noktalarin sayisinin da esit oldugunu belirtir Tek boyutlu bir cizgide iki boyutlu bir karedeki ile ayni sayida nokta oldugunu gosteren fraktal yapinin ilk uc adimi Bu sonuclarin ilki p 2 p 2 Araligi ve R arasinda birebir benzesme gosteren bir tanjant islevi dusunuldugunde asikardir Ikinci sonuc Cantor tarafindan 1878 de kanitlandi ancak 1980 de Giuseppe Peano bosluk dolduran egrileri donusler ve cesitli bukulmeler sonucunda herhangi bir kareyi kupu ya da hiperkupu ya da sonlu boyutu olan bir uzayi dolduracak hale gelen egri cizgiler ortaya attiginda sezgisel olarak anlasilabilecek sekilde asikar oldu Bu cizgiler bir karenin herhangi bir kenarindaki noktalar ile icindeki noktalar arasinda birebir benzesme kurmak icin kullanilabilir Geometri ve Topoloji Sonsuz boyutlu uzaylar geometri ve topolojide cokca kullanilmaktadir Buna verilebilecek en yaygin ornekler sonsuz boyutlu karmasik izdusumsel uzay K Z 2 ve sonsuz boyutlu karmasik gercek uzay K Z 2Z 1 dir Fraktallar Fraktal bir cismin yapisi temel olarak tekrarlanarak buyultme ile olusur Fraktallar yapilari bozulmadan sinirsiz miktarda buyutulebilir ve duzgun hale gelirler Cevre uzunluklari sonsuzdur ancak bazi fraktal cisimlerin sonsuz uzunlukta cevreleri olmasina ragmen sonlu miktarda yuzey alanlari vardir Sonsuz cevresi ve sonlu yuzey alani olan bu tip fraktal egrilere ornek olarak Koch kar tanesi ornek olarak gosterilebilir Sonsuzsuz Matematik Leopold Kronecker sonsuz kavramina ve 1870 ve 1880lerde onu kullanan meslektaslarina karsi suphe ile yaklasti Matematik felsefesinde gelistirilen bu suphecilik finitizm matematikte sadece sonlu kavramlarin varligini kabul eden olarak adlandirildi Finitizm olusturmaci matematik ve sezgici matematigin uc halidir FizikFizikte gercek sayilar surekli olcumler icin dogal sayilar ise sayilabilir olcumler icin kullanilir Bundan dolayi olculemez miktarlarin sonsuz degere sahip oldugu fizikciler tarafindan kabul gormustur Ornegin genisletilmis gercek sayilar sisteminde bir sonsuz degeri almak ya da sonsuz sayidaki olaylarin sayilmasi Ayrica herhangi bir cismin sonsuz kutleye ya da enerjiye sahip olamayacagi farz edilir Bir diger yandan bazi sonsuz kavramlarin varligi kabul edilir ancak bunlara dair deneysel bir bilgi yoktur Fiziksel Sonsuzun Kuramsal Uygulamalari Olculebilir miktarlar icin sonsuz degerleri reddetmek fikri ideolojik nedenlerden oturu ortaya cikan bir fikir degildir Daha cok metodolojik ve faydaci goruslerden dolayi ortaya cikmistir Herhangi bir fiziksel veya bilimsel kuramin gerekliliklerinden biri gercekle uyusan ya da en azindan benzerlik gosteren kullanilabilir bir formul uretmesidir Ornegin sonsuz kutleye sahip bir cismin var olmasi Bu cismin Kutlecekim kuvvetini hesaplamaya yonelik kullanilacak her formulun sonucu sonsuz cikacaktir ve bu sonuc cismin yerini veya diger cisimlerin kutlesini yok sayarak yine ayni cikacaktir ve hicbir fayda saglamayacaktir Eger sonsuz kutleli bir cisim var olsaydi sonlu kutleye sahip herhangi bir cisim diger cismin uygulayacagi sonsuz kuvvetten ve bundan dolayi ivmeden etkilenecekti Bu tip bir olayi gercekte gozlemlemek imkansizdir Bazen kuramdan elde edilen sonsuz sonucu kuramin yetersiz kaldigi ya da basarisiz oldugu noktaya yaklastiginin gostergesi olabilir Bu durum kuramin kisitlamalarini belirlemede yardimci olur Bu bakis acisi sonsuzun fizikte kullanilamayacagi anlamina gelmez Kolaylik olsun diye genelde hesaplamalarda denklemlerde kuramlarda yaklasimlarda sonsuz seriler sinirsiz islevler vb kullanilir ve sonsuz miktarlarla islemler de yapilir Ancak fizikciler elde edilen sonucun fiziksel olarak anlamli olmasina gerek duyar Kuantum kuraminda sonsuz degere ulasan sonuclar fiziksel bir anlami olmasi icin yorumlanir Bu surece yeniden boyutlandirim adi verilir Ancak sonucun sonsuz oldugu bazi kuramsal durumlar da vardir Bu duruma kara delikleri tarif ederken kullanilan aykirilik ornek olarak verilebilir Genel gorelilik kuramindaki bazi denklemlerin cozumleri boyutsuz ve sonlu kutleli bu nedenle de sonsuz yogunluga sahip cisimlerin var olmasina izin verir Bu matematiksel aykirilik denilen duruma ya da fiziksel kuramin coktugu yere bir ornektir Bu fiziksel sonsuzlarin var oldugunu gostermez daha cok kuramin bu tip durumlari dogru aciklayamadigini gosterir Diger iki ornek ise ters kare kuvvet kanunlari olan Newton un cekim kuvveti yasasi ve Coulomb un elektrostatik yasasidir r 0 durumunda bu denklemler sonsuz degerini verir Kozmoloji 1584 te Italyan filozof ve astronom olan Giordano Bruno On the Infinite Universe and Worlds Sonuz Evren ve Dunyalar adli eserinde Sayilamayacak kadar cok gunes vardir ve sayilamayacak kadar dunya bunlarin etrafinda bizim gunesimiz etrafinda donen yedi gezegen gibi donmektedir Canlilar bu dunyalar uzerinde yasamlarini surdurmektedir Seklinde aciklayarak sonsuz evren fikrini ortaya atmistir Kozmologlar uzun sure boyunca sonsuzun fiziksel dunyamizda var olup olmadigini kesfetmek icin ugrastilar Sonsuz sayida yildiz var mi Evrenin sonlu bir hacmi var mi Uzay sonsuza kadar devam mi ediyor gibi ucu acik sorularla bu konu uzerinde calismislardir Dikkat edilmesi gereken bir nokta ise sonsuz olmanin mantiken siniri olmamaktan farkli seyler oldugudur Dunya nin iki boyutlu yuzeyi sonludur ama siniri yoktur Duz bir dogru boyunca gidilirse sonucta baslangic noktasina geri donulur Evren de en azindan prensipte bu tip benzer bir topolojiye sahip olabilir Eger oyleyse evren boyunca duz bir cizgide ilerleyen birisi en sonunda baslangic noktasina geri donecektir Diger bir acidan eger evren bir kure gibi egrilmek yerine duz bir topolojiye sahipse hem sinirsiz hem de sonsuz olabilir Evrenin egriligi kozmik arka plan isimasindaki cok kutuplu momentler sayesinde olculur WMAP uzay aracinin kaydettigi isima analizleri evrenin duz bir topolojiye sahip oldugunun isaretlerini vermektedir Bu durum sonsuz fiziksel evren ile tutarli olacaktir 2009 da firlatilan Planck adli uzay aracinin bu kozmik isimalari 10 kat daha hassas sekilde kaydetmesi ve evrenin sonsuz olup olmadigi konusunda daha fazla fikir edinilmesine yardimci olmasi bekleniyor Sonsuzluk fikri astrofizikci Michio Kaku tarafindan aciklanan coklu evren hipotezine kadar uzanmaktadir Bu hipoteze gore bircok sayida ve cesitlilikte evrenler bulunmaktadir MantikMantikta sonsuz gerileme savi bir tezin hatali oldugunu gosteren felsefi bir sav olarak gorulur cunku Var olan bir sonsuz seri olsa da olmasa da bu sav sonsuz bir seri yaratir ve tezin sahip oldugu gorevi orn Dogrulama azaltir BilgisayarKayan standardi IEEE 754 ve degerlerini acikca belirtir Bunlar aritmetik tasma sifira bolme ve diger istisnai islemlerin sonucu olarak tanimlanmistir Java ve J gibi bazi programlama dilleri kullaniciya pozitif ve negatif sonsuz degerlerine dil sabiti olarak erisim izni verir Bunlar en buyuk ve en kucuk elemanlar kendilerinden buyuk ve kucuk olanlarla karsilastirildiginda olarak kullanilabilir Pencereleme arama ve siniflandirma algoritmalarinda baslangic ve bitis degerleri olarak kullanislidirlar En buyuk ve en kucuk elemanlara sahip olmayan ama iliski operatorunun asiri yuklenmesine izin veren dillerde programci en buyuk ve en kucuk elemanlari yaratabilir Programin ilk durumunda bu tip degerlere izin vermeyen ama kayan nokta isaretcilerini uygulayan dillerde sonsuz degerleri belirli islemlerin sonucu olarak hala ulasilabilir ve kullanilabilir olabilir Sanat ve Kavramsal BilimlerSonsuzluk metaforunu kullanan calisma Perspektif sanati gozlemciden sonsuz uzaklikta bulunan hayali bir kaybolma veya sonsuz noktasi kullanir Bu sanatciya mesafeleri cisimleri ve resimdeki uzayi gercekci bir sekilde betimleme imkani tanir Sanatci M C Escher sonsuzlugu eserlerinde bahsedilen ve diger sekillerde kullanmasiyla unludur Kavramsal bilimci George Lakoff matematik ve bilimdeki sonsuz kavramini bir metafor olarak gorur Bu gorus surekli artan sira olarak tanimlanan temel sonsuz metaforu Ing BMI uzerine kurulmustur Ayrica sonsuz sembolu sonsuz aski simgelemek icin de kullanilmistir Bircok taki turu bu amacla sonsuz sembolu seklinde uretilmistir