Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sovyetler Birliği'nin Türkiye üzerindeki toprak iddiaları, 1945’ten 1953’e kadar süren, Sovyetler Birliği Türkiye'nin Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi arasındaki kara sınırının ve Boğazların güvenliğinin gözden geçirilmesini amaçlayan birkaç farklı öneriden oluşuyordu. Nikita Kruşçev’in anılarında belirtildiğine göre Josef Stalin ve başbakan yardımcısı Lavrenti Beriya bu iddialar konusunda hemfikir olarak, Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu topraklarının büyük bir bölümünün Gürcistan ve Ermenistan'a ait olduğunu iddia etmişlerdir. Buna göre, eğer başarılı olursa, Karadeniz çevresinde Sovyetlerin konumu güçlendirilip Britanya'nın Orta Doğu’daki etkisi zayıflatacaktı.
Arka plan
İkinci Dünya Savaşı'nın nihayete ermesinin ardından Sovyetler Birliği ile Batı dünyası arasında Orta Doğu'daki üç önemli ülke olan Yunanistan, İran ve Türkiye üzerinde anlaşmazlıklar yaşanmaya başladı.
Sovyetler Birliği'nin ihracatı için önemli bir su yolu olan Boğazlar üzerinde Türkiye’nin tek başına kontrol sağlamasına olanak veren, 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nden memnun değildi.
| “ | Boğazları kapattığı takdirde Rusya'nın ithalat ve ihracatını, hatta savunmasını bile engelleyebilecek Rusya'nın Türkiye'ye bağımlı kalması mümkün değildir. İspanya ya da Mısır'a Süveyş Kanalı'nı kapatma hakkı verilseydi Britanya ne yapardı ya da herhangi bir Güney Amerika Cumhuriyeti'nin Panama Kanalı'nı kapatma hakkı olsaydı ABD Hükümeti ne derdi? | „ |
Avrupa'da yeni düzenin belirlenmesi için İkinci Dünya Savaşı'nın galip ülkelerinin organize ettiği Yalta Konferansı'nın ardından, 1945'te Sovyetler Birliği'nin Türkiye'ye dönük politikası tehdit edici bir çizgiye geldi. 19 Mart 1945'te, Sovyetler Birliği'nin Dışişleri Bakanı Vyaçeslav Molotov, "yeni şartlara uyum sağlaması ve iyileştirilmeler yapılması" gerekçesiyle Kasım 1945'te süresi dolacak olan 1925 Sovyetler Birliği-Türkiye Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması'nın yenilenmeyeceğini ilan etti.
7 Haziran'da Türkiye'nin Moskova büyükelçisi Selim Sarper ile Molotov arasında görüşmeler ve pazarlıklar başladı. Selim Sarper, Türkiye'nin Sovyetler Birliği ile karşılıklı yardımlaşma anlaşmasına açık olmasına rağmen, Boğazların statüsünün değiştirilmesinin anlaşmanın diğer taraflarından dolayı zor olduğunu Molotov'a iletti.
Molotov, Sovyetler Birliği ile Türkiye'nin Boğazlar konusunda anlaşmaya varması durumunda kimsenin itiraz etmeyeceğini iddia etti. Molotov, bu anlaşmanın yenilenmesi için Gürcistan ve Ermenistan'ın, Kars ve Ardahan üzerindeki toprak iddialarının çözülmesi gerektiğini, eğer toprak meselesinde anlaşmaya varılamazsa, Sovyetler ile Türkiye arasındaki müzakerelerin Boğazlar meselesiyle sınırlı kalacağını söyledi.
Kars ve Ardahan çevresindeki tartışmalı bölge 1878-1921 yılları arasında Rus İmparatorluğu tarafından yönetilmişti. Molotov, Rusya tarafından Türkiye'ye devredilen ve şimdi söz konusu iki Sovyet cumhuriyeti tarafından hak iddia edilen bu bölgede de tıpkı 1921 yılında Polonya’ya verilmiş toprakları Sovyetlerin geri alması gibi geri almak, bu devri meşrulaştırmak ve bu konuyu yeniden müzakere etmek istediğini söyledi.
Selim Sarper, bu görüşmeler sırasında Türkiye'ye ilettiği raporda kişisel görüşü olarak toprak taleplerinin üzerinde ısrarla durulacağını sanmadığını, Molotov'un bu konuyu diğer noktalarda taviz koparmak için öne sürdüğünü; Boğazlarda üs için de ısrar edebileceğini ancak bunu da Boğazların savaş sırasında ortak savunması tavizini koparmak için yaptığını ileri sürdü.
Molotov ile Sarper arasındaki 18 Haziran'da yapılan görüşmede Sarper'e Türkiye, toprak taleplerini karşılayamazsa karşılıklı yardımlaşma anlaşması olmayacağını ama Boğazlar üzerine pazarlık yapılabileceğini Sovyetler Birliği tarafından söylendi.
İddialar
Sovyet iddiaları şu şekilde idi;[]
- Eski Kars Oblastı, 1878 yılında Rusya’nın, 1918-1920 yıllarında ise o günlerde Sovyetler’de bir cumhuriyet olan Ermenistan’a aitti. Iğdır ve çevresi Erivan Valiliği’ne dahildi.
- Alashkert (Eleşkirt) ovası (bundan kasıtları Erzurum, Van, Muş, Bitlis ve Kars'ın bir kısmıydı), Doğubayazıt ve Kars tarihi Ermeni Hanlığına aitti.
1946-1948 yılları arasında II. Dünya Savaşı’nda 150.000 Ermeni; Suriye, Lübnan, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Kıbrıs, Filistin, Irak, Mısır ve Fransa’dan Sovyetlerin bir parçası olan Ermenistan'a göç etmişti. Sovyet hükûmeti bu yüzden bu toprakları alıp Ermenilere vermek istedi. Bunun üzerine stratejik olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Türkiye’nin topraklarının tehdit edilmesine karşı çıktı. 1934 yılında Amerikan Dışişleri Bakanlığı, Amerikan Başkanı Wilson’un 1913-1921 yılları içinde düzenlediği Ermenistan’ın kaybettiği toprakların hak iddia sürecinin dolduğunu kabul etmesine rağmen [] 1947 yılında ABD, Sovyetlerin bu iddialarını İdeolojik olarak Çekoslovakya üzerinde hak iddia eden Nazi yayılmacılarına benzetti.
Sovyet Dışişleri Komiserliği 7 Ağustos 1946 tarihinde, Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin yenilenmesi durumu için Türk Dışişleri Bakanlığı'na Sovyetlerin taleplerini içeren bir nota gönderdi. Bu notada şu talepler yer aldı:
| “ |
| „ |
Notada, Kars ve Ardahan'a dair herhangi bir talep yer almadı.
ABD, İran’da Sovyet destekli olan ve Türkiye ile İran için tehlike arz eden Mahabad Cumhuriyeti’nin ve İran için tehlikeli olan Azerbaycan Millî Hükûmeti’nin İran tarafından ilhak edilmesini destekledi. Türkiye, 1952 yılında Anti-Sovyet bir askeri örgütlenme olan NATO’ya katıldı. 1953 yılında Stalin’in ölümünün ardından, Sovyet hükûmeti ABD’ye, Türkiye ile dostluk ilişkilerini geliştirmenin bir parçası olarak, Türkiye üzerindeki toprak taleplerinden vazgeçtiğini açıkladı.
Kaynakça
- ^ Suny, Ronald Grigor (1993). Looking Toward Ararat: Armenia in Modern History (İngilizce). Indiana University Press. ss. 169, 175-176.
- ^ a b c d e f g h Roberts, Geoffrey (2011). Molotov: Stalin's Cold Warrior. Potomac Books. s. 107–108.
- ^ Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl: İkinci Dünya Savaşı Yılları 1939-1946 (PDF). T.C. Dışişleri Bakanlığı Yayınları. 1973. s. 266. 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Eylül 2023.
- ^ a b Roberts, Geoffrey (2008). Stalin's wars: from World War to Cold War, 1939-1953 (İngilizce). New Haven: Yale Univ. Press. s. 310. ISBN .
- ^ Ro'i, Yaacov (1974). From Encroachment to Involvement: A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East, 1945-1973. Transaction Publisher. s. 106–107.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sovyetler Birligi nin Turkiye uzerindeki toprak iddialari 1945 ten 1953 e kadar suren Sovyetler Birligi Turkiye nin Dogu Karadeniz ve Dogu Anadolu Bolgesi arasindaki kara sinirinin ve Bogazlarin guvenliginin gozden gecirilmesini amaclayan birkac farkli oneriden olusuyordu Nikita Kruscev in anilarinda belirtildigine gore Josef Stalin ve basbakan yardimcisi Lavrenti Beriya bu iddialar konusunda hemfikir olarak Dogu Karadeniz ve Dogu Anadolu topraklarinin buyuk bir bolumunun Gurcistan ve Ermenistan a ait oldugunu iddia etmislerdir Buna gore eger basarili olursa Karadeniz cevresinde Sovyetlerin konumu guclendirilip Britanya nin Orta Dogu daki etkisi zayiflatacakti Soguk Savas doneminin basladigi 1945 1953 yillari arasinda Sovyetler Birligi nin Turkiye uzerindeki toprak iddialari Artvin Kars ve Ardahan i kapsiyordu turuncu alan Arka planIkinci Dunya Savasi nin nihayete ermesinin ardindan Sovyetler Birligi ile Bati dunyasi arasinda Orta Dogu daki uc onemli ulke olan Yunanistan Iran ve Turkiye uzerinde anlasmazliklar yasanmaya basladi Sovyetler Birligi nin ihracati icin onemli bir su yolu olan Bogazlar uzerinde Turkiye nin tek basina kontrol saglamasina olanak veren 1936 yilinda imzalanan Montro Bogazlar Sozlesmesi nden memnun degildi Bogazlari kapattigi takdirde Rusya nin ithalat ve ihracatini hatta savunmasini bile engelleyebilecek Rusya nin Turkiye ye bagimli kalmasi mumkun degildir Ispanya ya da Misir a Suveys Kanali ni kapatma hakki verilseydi Britanya ne yapardi ya da herhangi bir Guney Amerika Cumhuriyeti nin Panama Kanali ni kapatma hakki olsaydi ABD Hukumeti ne derdi 9 Ekim 1944 Stalin in Churchill ile gorusmesindeki sozler Avrupa da yeni duzenin belirlenmesi icin Ikinci Dunya Savasi nin galip ulkelerinin organize ettigi Yalta Konferansi nin ardindan 1945 te Sovyetler Birligi nin Turkiye ye donuk politikasi tehdit edici bir cizgiye geldi 19 Mart 1945 te Sovyetler Birligi nin Disisleri Bakani Vyaceslav Molotov yeni sartlara uyum saglamasi ve iyilestirilmeler yapilmasi gerekcesiyle Kasim 1945 te suresi dolacak olan 1925 Sovyetler Birligi Turkiye Dostluk ve Tarafsizlik Antlasmasi nin yenilenmeyecegini ilan etti 7 Haziran da Turkiye nin Moskova buyukelcisi Selim Sarper ile Molotov arasinda gorusmeler ve pazarliklar basladi Selim Sarper Turkiye nin Sovyetler Birligi ile karsilikli yardimlasma anlasmasina acik olmasina ragmen Bogazlarin statusunun degistirilmesinin anlasmanin diger taraflarindan dolayi zor oldugunu Molotov a iletti Molotov Sovyetler Birligi ile Turkiye nin Bogazlar konusunda anlasmaya varmasi durumunda kimsenin itiraz etmeyecegini iddia etti Molotov bu anlasmanin yenilenmesi icin Gurcistan ve Ermenistan in Kars ve Ardahan uzerindeki toprak iddialarinin cozulmesi gerektigini eger toprak meselesinde anlasmaya varilamazsa Sovyetler ile Turkiye arasindaki muzakerelerin Bogazlar meselesiyle sinirli kalacagini soyledi Kars ve Ardahan cevresindeki tartismali bolge 1878 1921 yillari arasinda Rus Imparatorlugu tarafindan yonetilmisti Molotov Rusya tarafindan Turkiye ye devredilen ve simdi soz konusu iki Sovyet cumhuriyeti tarafindan hak iddia edilen bu bolgede de tipki 1921 yilinda Polonya ya verilmis topraklari Sovyetlerin geri almasi gibi geri almak bu devri mesrulastirmak ve bu konuyu yeniden muzakere etmek istedigini soyledi Selim Sarper bu gorusmeler sirasinda Turkiye ye ilettigi raporda kisisel gorusu olarak toprak taleplerinin uzerinde israrla durulacagini sanmadigini Molotov un bu konuyu diger noktalarda taviz koparmak icin one surdugunu Bogazlarda us icin de israr edebilecegini ancak bunu da Bogazlarin savas sirasinda ortak savunmasi tavizini koparmak icin yaptigini ileri surdu Molotov ile Sarper arasindaki 18 Haziran da yapilan gorusmede Sarper e Turkiye toprak taleplerini karsilayamazsa karsilikli yardimlasma anlasmasi olmayacagini ama Bogazlar uzerine pazarlik yapilabilecegini Sovyetler Birligi tarafindan soylendi IddialarSovyet iddialari su sekilde idi kaynak belirtilmeli Eski Kars Oblasti 1878 yilinda Rusya nin 1918 1920 yillarinda ise o gunlerde Sovyetler de bir cumhuriyet olan Ermenistan a aitti Igdir ve cevresi Erivan Valiligi ne dahildi Alashkert Eleskirt ovasi bundan kasitlari Erzurum Van Mus Bitlis ve Kars in bir kismiydi Dogubayazit ve Kars tarihi Ermeni Hanligina aitti 1946 1948 yillari arasinda II Dunya Savasi nda 150 000 Ermeni Suriye Lubnan Yunanistan Bulgaristan Romanya Kibris Filistin Irak Misir ve Fransa dan Sovyetlerin bir parcasi olan Ermenistan a goc etmisti Sovyet hukumeti bu yuzden bu topraklari alip Ermenilere vermek istedi Bunun uzerine stratejik olarak Amerika Birlesik Devletleri ABD Turkiye nin topraklarinin tehdit edilmesine karsi cikti 1934 yilinda Amerikan Disisleri Bakanligi Amerikan Baskani Wilson un 1913 1921 yillari icinde duzenledigi Ermenistan in kaybettigi topraklarin hak iddia surecinin doldugunu kabul etmesine ragmen kaynak belirtilmeli 1947 yilinda ABD Sovyetlerin bu iddialarini Ideolojik olarak Cekoslovakya uzerinde hak iddia eden Nazi yayilmacilarina benzetti Sovyet Disisleri Komiserligi 7 Agustos 1946 tarihinde Montro Bogazlar Sozlesmesi nin yenilenmesi durumu icin Turk Disisleri Bakanligi na Sovyetlerin taleplerini iceren bir nota gonderdi Bu notada su talepler yer aldi Ticaret gemilerine her zaman acik olmasi Karadeniz e kiyisi olan ulkelerin silahli kuvvetlerinin gemilerine her zaman acik olmasi Ozel durumlar haricinde Karadeniz e kiyisi olmayan ulkelerin savas gemilerine kapali olmasi Turkiye ve diger Karadeniz e kiyisi olan ulkelerin kontrolunde olmasi Sovyetler Birligi ve Turkiye tarafindan ortak olarak savunulmasi Notada Kars ve Ardahan a dair herhangi bir talep yer almadi ABD Iran da Sovyet destekli olan ve Turkiye ile Iran icin tehlike arz eden Mahabad Cumhuriyeti nin ve Iran icin tehlikeli olan Azerbaycan Milli Hukumeti nin Iran tarafindan ilhak edilmesini destekledi Turkiye 1952 yilinda Anti Sovyet bir askeri orgutlenme olan NATO ya katildi 1953 yilinda Stalin in olumunun ardindan Sovyet hukumeti ABD ye Turkiye ile dostluk iliskilerini gelistirmenin bir parcasi olarak Turkiye uzerindeki toprak taleplerinden vazgectigini acikladi Kaynakca Suny Ronald Grigor 1993 Looking Toward Ararat Armenia in Modern History Ingilizce Indiana University Press ss 169 175 176 a b c d e f g h Roberts Geoffrey 2011 Molotov Stalin s Cold Warrior Potomac Books s 107 108 Turkiye Dis Politikasinda 50 Yil Ikinci Dunya Savasi Yillari 1939 1946 PDF T C Disisleri Bakanligi Yayinlari 1973 s 266 17 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Eylul 2023 a b Roberts Geoffrey 2008 Stalin s wars from World War to Cold War 1939 1953 Ingilizce New Haven Yale Univ Press s 310 ISBN 978 0 300 13622 7 Ro i Yaacov 1974 From Encroachment to Involvement A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East 1945 1973 Transaction Publisher s 106 107