Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Su değirmeni, hidrolik güç kullanan bir değirmen türüdür. Su değirmeninde, öğütme, yalpalama veya çekiçleme gibi mekanik işlemleri yapmak için su çarkı veya su türbini kullanılmaktadır. Bu tür işlemler, un, ahşap, kâğıt, tekstil ve birçok metal ürün de dahil olmak üzere birçok maddi ürünün üretiminde gereklidir. Su değirmenleri öğütme değirmenleri, hızar, kağıt değirmenleri, tekstil değirmenleri, çekiçli değirmenler, gezici çekiçli değirmenler, haddehaneler ve tel çekme değirmenlerini içerebilir.
Su değirmenlerini sınıflandırmanın ana yollarından biri değirmenin dönüş şekline bakmaktır (dikey veya yatay). Dikey su değirmenleri dişli mekanizması vasıtasıyla dikey bir su çarkı ile beslenirken, yatay su değirmenleri böyle bir mekanizmaya sahip olmayan yatay bir su çarkı ile donatılmıştır. Eski tip su değirmenlerinin daha fazla türü vardır. Bu türler suyun değirmenin neresine çarptığına bağlı olarak belirlenir; altından geçen su ile çalışan değirmen, değirmenin içinden geçen su ile çalışan değirmen, breastshot ve geri tepmeli su çarkı değirmenleri. Su değirmenlerini sınıflandırmanın başka bir yolu da konumlarıyla ilgili temel özelliklere bakmaktır: gelgit değirmenleri gelgit hareketini kullanır; gemi değirmenleri ise gemideki su değirmenleridir.
Tarihçe
Batı dünyası
Su değirmenin iki ana mekanizması olan su çarkı ve dişli mekanizmasını Yunanlar keşfetmiştir.
Su ile çalışan değirmen çarkından bahseden en eski kaynak Bizantiyonlu mühendis Filon'un Pneumatica ve Parasceuastica adlı teknik tezleridir. Britanyalı teknoloji tarihçisi M.J.T. Lewis'e göre, Filon'un bahsettiği su değirmenleri MÖ 3. yüzyıla tarihlenmektedir.Ptolemaios Krallığı'nda çizilmiş Helenistik duvar resminde sakia dişlisinin tamamen gelişmiş olduğu görülmektedir.
Lewis, yatay dönüşlü su değirmeninin ilk MÖ 3. yüzyılın ilk yarısında Bizantion'daki (İstanbul) Yunan kolonileri tarafından yapıldığını, dikey dönüşlü su değirmeninin ise MÖ 240'lı yıllarda İskenderiye'de yapıldığını belirtmektedir.
Yunan coğrafyacı Strabon, Coğrafya kitabında Pontus kralı VI. Mithridatis'in Cabira'daki (Tokat) sarayının yakınlarında buğday değirmenlerinin olduğunu yazmıştır.
Romalı mühendis Vitruvius, MÖ 1. yüzyılda ilk kez su değirmeninin teknik detaylarını vermiştir. Aynı zamanda su gücüyle çalışan yoğurma makinelerini de tanımlamıştır.
Selanikli Antipater, MÖ 20 - MS 10 arası bir tarihte üstten su alarak çalışan bir ileri düzey su değirmeninden bahsetmiştir. Tahıl öğütmede kullanılan bu makineyi insan gücünü azalttığı için övmüştür.
Romalı ansiklopedici Büyük Plinius, Naturalis Historia adlı eserinde su gücüyle çalıştırılan çekicin İtalya'nın çoğu bölgesinde kullanıldığını yazmıştır. Roma'nın Suriye eyaletindeki Antakya antik kentinde MS 74'e tarihlenen bir dinkleme makinesi bulunmuştur.
MS 2. yüzyıla tarihlenen Güney Fransa'daki Barbegal Değirmenler Kompleksi, "antik dünyadaki en kuvvetli mekanik güç" olarak tanımlanmıştır. Üstten su alarak çalışan 16 değirmenden oluşan kompleks, 4 un değirmeni gücüne eşitti. Günde 4.5 ton un öğüten değirmen kompleksi, o dönemde Arles'te yaşayan 12.500 kişiye yetecek ekmeğin üretilmesini sağlıyordu. Benzer bir su değirmeni kompleksi Roma'daki Janiculum tepesinde de bulunmaktaydı. Roma halkının un ihtiyacını gideren kompleks, İmparator Aurelianus tarafından Aurelianus Surları'na dahil edilecek kadar önemli görülmüştür.
MS 3. yüzyıla tarihlenen Hierapolis'teki taş değirmeni krank ve biyel kolunun birlikte kullanıldığı ilk mekanizmadır.Efes ve Ceraş'ta bulunan taş değirmenleri MS 6. yüzyıla tarihlenmektedir. Ausonius'un MS 4. yüzyılda yazdığı edebi metinlere göre, su gücüyle çalışan mermer testereler kullanılmaktaydı. Bu testereler günümüzde Almanya sınırlarında kalan Moselle Nehri'nin suyunu kullanmaktaydı. Anadolu'da yaşayan Hristiyan aziz Nissalı Gregor da Roma İmparatorluğu'nun birçok yerinde su gücünün farklı şekillere kullanıldığını belirtmiştir.
MS 3. yüzyılın sonları veya MS 4. yüzyılın başlarında tarihlenen, bilinen en eski türbinle çalışan değirmen ise Roma'nın Afrika eyaletinin Tunus şehrinde bulunmuştur.
Büyük Plinius'a göre su değirmenleri o dönemde genellikle tahıldan un elde etmek için kullanılıyordu. Bununla beraber dinkleme ve mermer şekillendirme gibi endüstriyel kullanımları da mevcuttu.
Uzakdoğu dünyası
Su çarkı Çin'de MS 30'lu yıllardan sonra bulunmuştur. O dönemde su çarkları demir döküm ve astronomik gözlemler (Zhang Heng'in yaptığı su saatli gözlem cihazı) yapmak için kullanılmaktaydı. Her ne kadar Britanyalı sinolog ve kimyager Joseph Needham su değirmenlerinin MS 1. yüzyılda Çin'de kullanıldığını söylediyse de, MS 5. yüzyıla kadar Çin'de su değirmenlerinin kullanıldığını belirten yazılı kaynak bulunmamıştır. MS 488 yılında Çinli matematikçi ve mühendis Zu Chongzhi, İmparator Wu tarafından belgelenen Çin'deki ilk su değirmenini yapmıştır.
Galeri
-
![image]()
Alttan su alarak çalışan değirmen modeli, MÖ 1. yüzyıl. Verimliliği 18. yüzyıldan önce %20 idi, günümüzde %50-60 arası verimlilikte çalışmakta -
![image]()
Üstten su alarak çalışan değirmen modeli, MÖ 1. yüzyıl. %80-90 arası verimlilikte çalışmakta. -
![image]()
Breastshot değirmen modeli, MS 3. yüzyıl. %50-60 arası verimlilikte çalışmakta.
Kaynakça
- ^ Oleson 1984, ss. 325ff.; Oleson 2000, ss. 217–302; Donners, Waelkens & Deckers 2002, ss. 10−15; Wikander 2000, ss. 371−400
- ^ Oleson 2000, s. 233
- ^ M. J. T. Lewis, Millstone and Hammer: the origins of water power (University of Hull Press 1997)
- ^ Oleson 2000, ss. 234, 270
- ^ Wikander 2000, ss. 396f.; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 11; Wilson 2002, ss. 7f.
- ^ a b Tanımda altından akan suyun gücüyle çalışan bir dişli mekanizmasını açıklamıştır.Wikander 2000, ss. 373f.; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 12
- ^ Wikander 2000, s. 402
- ^ a b Wikander 2000, s. 375; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 13
- ^ Lewis, p. vii.
- ^ Wikander 1985, s. 158; Wikander 2000, s. 403; Wilson 2002, s. 16
- ^ Wikander 2000, s. 406
- ^ Kevin Greene, "Technological Innovation and Economic Progress in the Ancient World: M.I. Finley Re-Considered", The Economic History Review, New Series, Vol. 53, No. 1. (Feb., 2000), pp. 29-59 (39)
- ^ . 17 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020.
- ^ Ritti, Grewe & Kessener 2007, s. 161
- ^ Ritti, Grewe & Kessener 2007, ss. 149–153
- ^ Wilson 2002, s. 16
- ^ Wilson 1995, ss. 507f.; Wikander 2000, s. 377; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 13
- ^ Lewis, passim.
- ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, pp. 390–392
- ^ de Crespigny 2007, s. 184
- ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 370.
- ^ de Crespigny 2007, s. 1050
- ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 88–89.
- ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 396–400.
- ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 400.
Dış bağlantılar
- Su Değirmeni 14 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Siyah Beyaz Fotoğraflar - 2 Adet)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Su degirmeni hidrolik guc kullanan bir degirmen turudur Su degirmeninde ogutme yalpalama veya cekicleme gibi mekanik islemleri yapmak icin su carki veya su turbini kullanilmaktadir Bu tur islemler un ahsap kagit tekstil ve bircok metal urun de dahil olmak uzere bircok maddi urunun uretiminde gereklidir Su degirmenleri ogutme degirmenleri hizar kagit degirmenleri tekstil degirmenleri cekicli degirmenler gezici cekicli degirmenler haddehaneler ve tel cekme degirmenlerini icerebilir Dikey donuslu su degirmeni Braine le Chateau Belcika 12 yuzyil Lyme Regis su degirmeni ic tasarimi Birlesik Krallik 14 yuzyil Su degirmenlerini siniflandirmanin ana yollarindan biri degirmenin donus sekline bakmaktir dikey veya yatay Dikey su degirmenleri disli mekanizmasi vasitasiyla dikey bir su carki ile beslenirken yatay su degirmenleri boyle bir mekanizmaya sahip olmayan yatay bir su carki ile donatilmistir Eski tip su degirmenlerinin daha fazla turu vardir Bu turler suyun degirmenin neresine carptigina bagli olarak belirlenir altindan gecen su ile calisan degirmen degirmenin icinden gecen su ile calisan degirmen breastshot ve geri tepmeli su carki degirmenleri Su degirmenlerini siniflandirmanin baska bir yolu da konumlariyla ilgili temel ozelliklere bakmaktir gelgit degirmenleri gelgit hareketini kullanir gemi degirmenleri ise gemideki su degirmenleridir TarihceBati dunyasi Su degirmenin iki ana mekanizmasi olan su carki ve disli mekanizmasini Yunanlar kesfetmistir Su ile calisan degirmen carkindan bahseden en eski kaynak Bizantiyonlu muhendis Filon un Pneumatica ve Parasceuastica adli teknik tezleridir Britanyali teknoloji tarihcisi M J T Lewis e gore Filon un bahsettigi su degirmenleri MO 3 yuzyila tarihlenmektedir Ptolemaios Kralligi nda cizilmis Helenistik duvar resminde sakia dislisinin tamamen gelismis oldugu gorulmektedir Lewis yatay donuslu su degirmeninin ilk MO 3 yuzyilin ilk yarisinda Bizantion daki Istanbul Yunan kolonileri tarafindan yapildigini dikey donuslu su degirmeninin ise MO 240 li yillarda Iskenderiye de yapildigini belirtmektedir Yunan cografyaci Strabon Cografya kitabinda Pontus krali VI Mithridatis in Cabira daki Tokat sarayinin yakinlarinda bugday degirmenlerinin oldugunu yazmistir Romali muhendis Vitruvius MO 1 yuzyilda ilk kez su degirmeninin teknik detaylarini vermistir Ayni zamanda su gucuyle calisan yogurma makinelerini de tanimlamistir Selanikli Antipater MO 20 MS 10 arasi bir tarihte ustten su alarak calisan bir ileri duzey su degirmeninden bahsetmistir Tahil ogutmede kullanilan bu makineyi insan gucunu azalttigi icin ovmustur Romali ansiklopedici Buyuk Plinius Naturalis Historia adli eserinde su gucuyle calistirilan cekicin Italya nin cogu bolgesinde kullanildigini yazmistir Roma nin Suriye eyaletindeki Antakya antik kentinde MS 74 e tarihlenen bir dinkleme makinesi bulunmustur MS 2 yuzyila tarihlenen Guney Fransa daki Barbegal Degirmenler Kompleksi antik dunyadaki en kuvvetli mekanik guc olarak tanimlanmistir Ustten su alarak calisan 16 degirmenden olusan kompleks 4 un degirmeni gucune esitti Gunde 4 5 ton un oguten degirmen kompleksi o donemde Arles te yasayan 12 500 kisiye yetecek ekmegin uretilmesini sagliyordu Benzer bir su degirmeni kompleksi Roma daki Janiculum tepesinde de bulunmaktaydi Roma halkinin un ihtiyacini gideren kompleks Imparator Aurelianus tarafindan Aurelianus Surlari na dahil edilecek kadar onemli gorulmustur MS 3 yuzyila tarihlenen Hierapolis teki tas degirmeni krank ve biyel kolunun birlikte kullanildigi ilk mekanizmadir Efes ve Ceras ta bulunan tas degirmenleri MS 6 yuzyila tarihlenmektedir Ausonius un MS 4 yuzyilda yazdigi edebi metinlere gore su gucuyle calisan mermer testereler kullanilmaktaydi Bu testereler gunumuzde Almanya sinirlarinda kalan Moselle Nehri nin suyunu kullanmaktaydi Anadolu da yasayan Hristiyan aziz Nissali Gregor da Roma Imparatorlugu nun bircok yerinde su gucunun farkli sekillere kullanildigini belirtmistir MS 3 yuzyilin sonlari veya MS 4 yuzyilin baslarinda tarihlenen bilinen en eski turbinle calisan degirmen ise Roma nin Afrika eyaletinin Tunus sehrinde bulunmustur Buyuk Plinius a gore su degirmenleri o donemde genellikle tahildan un elde etmek icin kullaniliyordu Bununla beraber dinkleme ve mermer sekillendirme gibi endustriyel kullanimlari da mevcuttu Uzakdogu dunyasi Su carki Cin de MS 30 lu yillardan sonra bulunmustur O donemde su carklari demir dokum ve astronomik gozlemler Zhang Heng in yaptigi su saatli gozlem cihazi yapmak icin kullanilmaktaydi Her ne kadar Britanyali sinolog ve kimyager Joseph Needham su degirmenlerinin MS 1 yuzyilda Cin de kullanildigini soylediyse de MS 5 yuzyila kadar Cin de su degirmenlerinin kullanildigini belirten yazili kaynak bulunmamistir MS 488 yilinda Cinli matematikci ve muhendis Zu Chongzhi Imparator Wu tarafindan belgelenen Cin deki ilk su degirmenini yapmistir GaleriAlttan su alarak calisan degirmen modeli MO 1 yuzyil Verimliligi 18 yuzyildan once 20 idi gunumuzde 50 60 arasi verimlilikte calismakta Ustten su alarak calisan degirmen modeli MO 1 yuzyil 80 90 arasi verimlilikte calismakta Breastshot degirmen modeli MS 3 yuzyil 50 60 arasi verimlilikte calismakta Kaynakca Oleson 1984 ss 325ff Oleson 2000 ss 217 302 Donners Waelkens amp Deckers 2002 ss 10 15 Wikander 2000 ss 371 400 Oleson 2000 s 233 M J T Lewis Millstone and Hammer the origins of water power University of Hull Press 1997 Oleson 2000 ss 234 270 Wikander 2000 ss 396f Donners Waelkens amp Deckers 2002 s 11 Wilson 2002 ss 7f a b Tanimda altindan akan suyun gucuyle calisan bir disli mekanizmasini aciklamistir Wikander 2000 ss 373f Donners Waelkens amp Deckers 2002 s 12 Wikander 2000 s 402 a b Wikander 2000 s 375 Donners Waelkens amp Deckers 2002 s 13 Lewis p vii Wikander 1985 s 158 Wikander 2000 s 403 Wilson 2002 s 16 Wikander 2000 s 406 Kevin Greene Technological Innovation and Economic Progress in the Ancient World M I Finley Re Considered The Economic History Review New Series Vol 53 No 1 Feb 2000 pp 29 59 39 17 Ocak 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Agustos 2020 Ritti Grewe amp Kessener 2007 s 161 Ritti Grewe amp Kessener 2007 ss 149 153 Wilson 2002 s 16 Wilson 1995 ss 507f Wikander 2000 s 377 Donners Waelkens amp Deckers 2002 s 13 Lewis passim Needham 1986 Volume 4 Part 2 pp 390 392 de Crespigny 2007 s 184 Needham 1986 Volume 4 Part 2 370 de Crespigny 2007 s 1050 Needham 1986 Volume 4 Part 2 88 89 Needham 1986 Volume 4 Part 2 396 400 Needham 1986 Volume 4 Part 2 400 Dis baglantilarSu Degirmeni 14 Eylul 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Siyah Beyaz Fotograflar 2 Adet