Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Temmuz 2021) () |
Thomas Henry Huxley (d. 4 Mayıs 1825; Ealing, Middlesex – ö. 29 Haziran 1895; Eastbourne), İngiliz biyolog. Darwin'in evrim kuramının en önemli savunucularından, felsefede agnostisizm kavramını ilk kez ortaya atan,Darwin'in buldoğu lakabıyla bilinen İngiliz biyoloji bilgini.
Thomas Henry Huxley | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 4 Mayıs 1825 Ealing, Middlesex, İngiltere |
| Ölüm | 29 Haziran 1895 (70 yaşında) Eastbourne, Sussex, İngiltere |
| Mezun olduğu okul(lar) | Sydenham Koleji Londra Charing Cross Hastanesi |
| Kariyeri | |
| Dalı | Zooloji, karşılaştırmalı anatomi |
| Çalıştığı kurumlar | Kraliyet Donanması, , , Kraliyet Enstitüsü, Londra Üniversitesi |
| Etkilendikleri | , , Charles Darwin |
| Etkiledikleri | , Patrick Geddes, Henry Fairfield Osborn, H.G. Wells, , |
| İmza | |
 | |
Gençliği
Ailesinin yedinci çocuğuydu. 1833'te 'de, babasının matematik dersleri verdiği okula başladı, ama okul yaşamını yalnızca iki yıl sürdürdü. 1835'ten sonra kendi kendine Almanca öğrendi. On iki yaşındayken ileri düzeyde jeoloji ve mantık kitapları okuyor, kendi kendine basit bilimsel deneyler yapıyordu. On beş yaşına geldiğinde Londra'nın yoksul mahallelerinde bir pratisyen hekimin yanında çırak olarak çalışmaya başladı. Kısa bir süre sonra Londra'nın merkezinde Charing Cross Hastanesi Tıp Okulu'ndan karşılıksız burs almayı başardı. Zorunlu dersler yerine ilgi duyduklarını izlemesine karşın birçok ödül kazandı; ilk araştırması öğrenciliği sırasında yayımlandı.
Yirmi bir yaşında bursu kesilince, henüz uzmanlık eğitimi yapmakta olduğu halde 'ne bir keşif gezisine çıkan "HMS Rattlesnake" adlı gemide yardımcı cerrah olarak iş buldu. Dört yıl süren gezi boyunca, geminin ilkel koşullarına karşın, mikroskobuyla denizdeki canlıları inceledi. Her limandan İngiltere'ye gönderdiği gözlem sonuçları Royal Society ve Kraliyet Enstitüsü'nün dergilerinde yayımlandı. 1850'de İngiltere'ye döndüğünde, çağının en ünlü biyoloji bilginlerinden biri olmuştu. İngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri'nin özel izniyle üç yıl etkin görev almadan gezi boyunca topladığı örnekleri inceledi. 1852'de Royal Society üyeliğine seçildi. Breslau, Edinburgh, Dublin, Cambridge, Würzburg, Oxford, Bologna ve Erlangen'deki üniversitelerden onursal doktorluk dereceleri aldı.
1850'lerde hayvanlarda bireysel davranış, mürekkepbalığı gibi kafadanbacaklılar, paleontoloji yöntemleri, bilim ve bilim eğitiminin yöntemleriyle ilkeleri, sinirlerin yapısı ve işlevleri, omurgalılarda kafatasına ilişkin kuramlar gibi konularda pek çok araştırma yayımladı. 1854'te, Deniz Kuvvetleri'ndeki görevinin başına dönmesi için yapılan çağrıyı, araştırmalarının tümünü yayımlamadığı gerekçesiyle reddedince görevden alındı. O sıralarda Sidney'de tanıştığı Henrietta Anne Heathorn ile evlenebilmek için bir iş bulmaya çalışıyordu. Londra'daki Madencilik Okulu'nda ders vermeyi sürdürdü. Bu okulun önce Fen Öğretmen Okulu, daha sonra Kraliyet Bilim Yüksekokulu haline gelmesine önayak oldu.
İlgi alanlarının genişlemesi
Charles Darwin'in Türlerin Kökeni adlı kitabı, 19. yüzyıl ortalarında bilim çevrelerini temelinden sarsmıştı. Genç Huxley, Joseph Dalton Hooker ve Charles Lyell'la birlikte kitabın yayımlanmasından önce Darwin'i destekleyen birkaç bilim insanından biri oldu. Huxley ve Darwin'in bu dönemde başlayan dostluğu yıllarca sürdü. Darwin, evrim kuramı konusunda başlatılan tartışmaların dışında kalmayı yeğlerken, Huxley bu görüşleri açıkça destekleyip heyecanla savunuyordu.
En önemli tartışmalardan biri 1860'ta İngiliz Bilim Geliştirme Derneği'nin Oxford Üniversitesi'nde yaptığı toplantıda başladı. Toplantının bu yeni ve "tehlikeli" kuramı çürütmek için iyi bir fırsat olduğunu düşünen Psikopos Samuel Wilberforce, Huxley'yi aşağılamak amacıyla ataları arasında hiç maymun olup olmadığını sorunca Huxley, atasının bir maymun olmasını, zeki ve kültürlü, ama bu zekâyı ciddi bir bilimsel tartışmayı gülünçleştirmek için kullanan bir kişi olmasına yeğlediğini söyledi. Bu tartışma, Darwin'in kuramının duyulmasını sağladığı gibi, bilimin ilahiyattan bağımsız olarak ele alınmasının başlangıcını simgelemesi açısından da önem taşıyordu.
Huxley, 1860'larda paleontoloji, taksonomi (özellikle kuşların sınıflandırılması) ve etnoloji üzerine önemli araştırmalar yürüttü. Londra Jeoloji Topluluğu ile Etnoloji Derneği'nde yöneticilik yaptı; Kraliyet Cerrahlık Okulu'nda Hunter Kürsüsü'nde dersler verdi. Londra'nın güneyinde, çalışan erkekler için açılan İşçi Erkek Yüksekokulu'nda onursal yöneticilik yaptı. Metafizik Derneği'nde etkin biçimde çalıştı. 1870'lerde başlatılan eğitim reformu üzerinde de çalışmaları ve görüşleriyle de önemli etkisi oldu. İngiltere'de 75 yıl boyunca uygulanacak olan ilköğretim sisteminin temelini attı. Ayrıca birçok yüksek öğretim kurumunun yeniden düzenlenmesinde rol oynadı. Encyclopædia Britannica'nın dokuzuncu baskısına katkıda bulundu. Ders kitapları yazdı, fen dersi öğretmenleri için uygulamalı kurslar açtı. Royal Society ve Londra Üniversitesi'nde yöneticilik yaptı. Baltimore'daki Johns Hopkins Üniversitesi'nin açılışına konuşma yapmak üzere ABD'ye gitti. Buckinghamshire'deki Eton College'nin yöneticisi olduğu sırada, Londra'daki zengin meslek örgütlerinin, teknik eğitimin geliştirilmesi için bağışlarda bulunmasını sağladı.
1878'de Aristotales'in felsefi görüşlerini Eski Yunanca'dan okumak istediği için bu dili öğrenmeye başladı. Felsefeye olan ilgisi giderek arttı. David Hume, George Berkeley ve René Descartes üzerine yazdıkları günümüzde bile aydınlatıcı niteliklerini korumaktadır. İlahiyatla da ilgilenen Huxley, kendi düşünsel konumunu da ifade eden agnostik terimini ortaya attı.
1885'te Fen Öğretmen Okulu'ndaki görevinden ayrıldı, ancak bu okulun onursal yöneticiliğini sürdürdü. 1889'da Londra'dan ayrılarak Eastbourne'e yerleşti. Orada, dönemin önde gelen bilim insanları, ilahiyatçıları ve düşünürleriyle yazışarak tartışmayı yaşamının sonuna değin sürdürdü.
Değerlendirme
Dünya çapında ün kazanan Huxley, ülkesi dışında Mısır, Rusya, İtalya, Yeni Zelanda, ABD, Avusturya, Belçika gibi pek çok ülkedeki 53 bilim derneğince çeşitli unvan ve ödüllerle onurlandırıldı. Bilimsel gelişme için etkin biçimde çalışması, düşünce ve uygulama alanlarında ilerlemeye yaptığı katkıyla, dönemin en büyük bilim insanlarından biri olarak görüldüğü gibi kendinden sonraki kuşakları da derinden etkiledi.
Huxley'in gezi notları, torunlarından Julian Huxley tarafından T.H. Huxley's Diary of the Voyage of H.M.S. Rattlesnake (1935; T.H. Huxley'nin H.M.S Rattlesnake Gezisine İlişkin Günlüğü) başlığıyla yayımlandı. Huxley üzerine en kapsamlı yaşamöyküsü ise Leonard Huxley'nin Life and Letters of Thomas Henry Huxley (1900; Thomas Henry Huxley'nin Yaşamı ve Mektupları) adlı çalışmasıdır.
Diğer önemli yapıtları
- (1863; İnsanın Doğadaki Yerine İlişkin Kanıtlar)
- (1869; Protoplazma: Yaşamın Fiziksel Temeli)
- (1871; Omurgalı Hayvanların Anatomisi Üzerine Bir Elkitabı)
- (1877; Omurgasız Hayvanların Anatomisi Üzerine Bir Elkitabı)
- (1878)
- (1881; Bilim ve Kültür)
- (1892; Bazı Tartışmalı Sorunlar Üzerine Denemeler)
- (1893 Evrim ve Ahlak)
- (1894-1908, 9 cilt; Toplu Denemeler)
- (ös 1898-1903, 5 cilt; Bilimsel Anılar)
Kaynakça
Dış bağlantılar
hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikisöz'de alıntılar |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Thomas Henry Huxley haber gazete kitap akademik JSTOR Temmuz 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Thomas Henry Huxley d 4 Mayis 1825 Ealing Middlesex o 29 Haziran 1895 Eastbourne Ingiliz biyolog Darwin in evrim kuraminin en onemli savunucularindan felsefede agnostisizm kavramini ilk kez ortaya atan Darwin in buldogu lakabiyla bilinen Ingiliz biyoloji bilgini Thomas Henry HuxleyDogum4 Mayis 1825 1825 05 04 Ealing Middlesex IngiltereOlum29 Haziran 1895 70 yasinda Eastbourne Sussex IngiltereMezun oldugu okul lar Sydenham Koleji Londra Charing Cross HastanesiKariyeriDaliZooloji karsilastirmali anatomiCalistigi kurumlarKraliyet Donanmasi Kraliyet Enstitusu Londra UniversitesiEtkilendikleri Charles DarwinEtkiledikleri Patrick Geddes Henry Fairfield Osborn H G Wells ImzaGencligiAilesinin yedinci cocuguydu 1833 te de babasinin matematik dersleri verdigi okula basladi ama okul yasamini yalnizca iki yil surdurdu 1835 ten sonra kendi kendine Almanca ogrendi On iki yasindayken ileri duzeyde jeoloji ve mantik kitaplari okuyor kendi kendine basit bilimsel deneyler yapiyordu On bes yasina geldiginde Londra nin yoksul mahallelerinde bir pratisyen hekimin yaninda cirak olarak calismaya basladi Kisa bir sure sonra Londra nin merkezinde Charing Cross Hastanesi Tip Okulu ndan karsiliksiz burs almayi basardi Zorunlu dersler yerine ilgi duyduklarini izlemesine karsin bircok odul kazandi ilk arastirmasi ogrenciligi sirasinda yayimlandi Yirmi bir yasinda bursu kesilince henuz uzmanlik egitimi yapmakta oldugu halde ne bir kesif gezisine cikan HMS Rattlesnake adli gemide yardimci cerrah olarak is buldu Dort yil suren gezi boyunca geminin ilkel kosullarina karsin mikroskobuyla denizdeki canlilari inceledi Her limandan Ingiltere ye gonderdigi gozlem sonuclari Royal Society ve Kraliyet Enstitusu nun dergilerinde yayimlandi 1850 de Ingiltere ye dondugunde caginin en unlu biyoloji bilginlerinden biri olmustu Ingiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri nin ozel izniyle uc yil etkin gorev almadan gezi boyunca topladigi ornekleri inceledi 1852 de Royal Society uyeligine secildi Breslau Edinburgh Dublin Cambridge Wurzburg Oxford Bologna ve Erlangen deki universitelerden onursal doktorluk dereceleri aldi 1850 lerde hayvanlarda bireysel davranis murekkepbaligi gibi kafadanbacaklilar paleontoloji yontemleri bilim ve bilim egitiminin yontemleriyle ilkeleri sinirlerin yapisi ve islevleri omurgalilarda kafatasina iliskin kuramlar gibi konularda pek cok arastirma yayimladi 1854 te Deniz Kuvvetleri ndeki gorevinin basina donmesi icin yapilan cagriyi arastirmalarinin tumunu yayimlamadigi gerekcesiyle reddedince gorevden alindi O siralarda Sidney de tanistigi Henrietta Anne Heathorn ile evlenebilmek icin bir is bulmaya calisiyordu Londra daki Madencilik Okulu nda ders vermeyi surdurdu Bu okulun once Fen Ogretmen Okulu daha sonra Kraliyet Bilim Yuksekokulu haline gelmesine onayak oldu Ilgi alanlarinin genislemesiCharles Darwin in Turlerin Kokeni adli kitabi 19 yuzyil ortalarinda bilim cevrelerini temelinden sarsmisti Genc Huxley Joseph Dalton Hooker ve Charles Lyell la birlikte kitabin yayimlanmasindan once Darwin i destekleyen birkac bilim insanindan biri oldu Huxley ve Darwin in bu donemde baslayan dostlugu yillarca surdu Darwin evrim kurami konusunda baslatilan tartismalarin disinda kalmayi yeglerken Huxley bu gorusleri acikca destekleyip heyecanla savunuyordu En onemli tartismalardan biri 1860 ta Ingiliz Bilim Gelistirme Dernegi nin Oxford Universitesi nde yaptigi toplantida basladi Toplantinin bu yeni ve tehlikeli kurami curutmek icin iyi bir firsat oldugunu dusunen Psikopos Samuel Wilberforce Huxley yi asagilamak amaciyla atalari arasinda hic maymun olup olmadigini sorunca Huxley atasinin bir maymun olmasini zeki ve kulturlu ama bu zekayi ciddi bir bilimsel tartismayi gulunclestirmek icin kullanan bir kisi olmasina yegledigini soyledi Bu tartisma Darwin in kuraminin duyulmasini sagladigi gibi bilimin ilahiyattan bagimsiz olarak ele alinmasinin baslangicini simgelemesi acisindan da onem tasiyordu Huxley 1860 larda paleontoloji taksonomi ozellikle kuslarin siniflandirilmasi ve etnoloji uzerine onemli arastirmalar yuruttu Londra Jeoloji Toplulugu ile Etnoloji Dernegi nde yoneticilik yapti Kraliyet Cerrahlik Okulu nda Hunter Kursusu nde dersler verdi Londra nin guneyinde calisan erkekler icin acilan Isci Erkek Yuksekokulu nda onursal yoneticilik yapti Metafizik Dernegi nde etkin bicimde calisti 1870 lerde baslatilan egitim reformu uzerinde de calismalari ve gorusleriyle de onemli etkisi oldu Ingiltere de 75 yil boyunca uygulanacak olan ilkogretim sisteminin temelini atti Ayrica bircok yuksek ogretim kurumunun yeniden duzenlenmesinde rol oynadi Encyclopaedia Britannica nin dokuzuncu baskisina katkida bulundu Ders kitaplari yazdi fen dersi ogretmenleri icin uygulamali kurslar acti Royal Society ve Londra Universitesi nde yoneticilik yapti Baltimore daki Johns Hopkins Universitesi nin acilisina konusma yapmak uzere ABD ye gitti Buckinghamshire deki Eton College nin yoneticisi oldugu sirada Londra daki zengin meslek orgutlerinin teknik egitimin gelistirilmesi icin bagislarda bulunmasini sagladi 1878 de Aristotales in felsefi goruslerini Eski Yunanca dan okumak istedigi icin bu dili ogrenmeye basladi Felsefeye olan ilgisi giderek artti David Hume George Berkeley ve Rene Descartes uzerine yazdiklari gunumuzde bile aydinlatici niteliklerini korumaktadir Ilahiyatla da ilgilenen Huxley kendi dusunsel konumunu da ifade eden agnostik terimini ortaya atti 1885 te Fen Ogretmen Okulu ndaki gorevinden ayrildi ancak bu okulun onursal yoneticiligini surdurdu 1889 da Londra dan ayrilarak Eastbourne e yerlesti Orada donemin onde gelen bilim insanlari ilahiyatcilari ve dusunurleriyle yazisarak tartismayi yasaminin sonuna degin surdurdu DegerlendirmeDunya capinda un kazanan Huxley ulkesi disinda Misir Rusya Italya Yeni Zelanda ABD Avusturya Belcika gibi pek cok ulkedeki 53 bilim dernegince cesitli unvan ve odullerle onurlandirildi Bilimsel gelisme icin etkin bicimde calismasi dusunce ve uygulama alanlarinda ilerlemeye yaptigi katkiyla donemin en buyuk bilim insanlarindan biri olarak goruldugu gibi kendinden sonraki kusaklari da derinden etkiledi Huxley in gezi notlari torunlarindan Julian Huxley tarafindan T H Huxley s Diary of the Voyage of H M S Rattlesnake 1935 T H Huxley nin H M S Rattlesnake Gezisine Iliskin Gunlugu basligiyla yayimlandi Huxley uzerine en kapsamli yasamoykusu ise Leonard Huxley nin Life and Letters of Thomas Henry Huxley 1900 Thomas Henry Huxley nin Yasami ve Mektuplari adli calismasidir Diger onemli yapitlari 1863 Insanin Dogadaki Yerine Iliskin Kanitlar 1869 Protoplazma Yasamin Fiziksel Temeli 1871 Omurgali Hayvanlarin Anatomisi Uzerine Bir Elkitabi 1877 Omurgasiz Hayvanlarin Anatomisi Uzerine Bir Elkitabi 1878 1881 Bilim ve Kultur 1892 Bazi Tartismali Sorunlar Uzerine Denemeler 1893 Evrim ve Ahlak 1894 1908 9 cilt Toplu Denemeler os 1898 1903 5 cilt Bilimsel Anilar Kaynakca Hiristiyanlik Tarihi Colin Brown Yeni Yasam Yayinlari 1977 s 550 ISBN 975 8318 86 1 a b c Browne E J 2008 Turlerin kokeni Charles Darwin Orhan Duz Istanbul Versus Kitap ss 102 107 ISBN 978 9944 989 84 8 OCLC 623191115 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikisoz de alintilar