TUSAŞ Kaan, TUSAŞ tarafından geliştirilen ve Türkiye'nin 2020'li yılların sonunda seri üretim aşamasına getirmeyi planladığı çift motorlu, düşük görünürlük, sensör füzyonu, hava-hava ve havadan yere hâkimiyetlerde üstün özellikleri bulunan beşinci nesil jet muharip uçak projesidir. 21 Şubat 2024 tarihinde ilk uçuşunu, 6 Mayıs 2024 tarihinde ikinci uçuşunu gerçekleştirmiştir. İlk etapta 2028’e kadar 20 adet uçağın Türk Hava Kuvvetleri envanterine girmesi ve 2030’dan itibaren TSK Envanterinde bulunan F4 ve F-16 tipi eski uçakların yerini alması beklenmektedir.
TUSAŞ Kaan | |
---|---|
17 Mart 2023 tarihli taksi denemelerinden bir fotoğraf. | |
Türü | Çok amaçlı avcı uçağı |
Ulusal köken | Türkiye |
Üretici | TUSAŞ |
Tasarımcı | TUSAŞ |
İlk uçuş | 21 Şubat 2024 |
Hizmete giriş | 2028 (planlanan) |
Durumu | Test aşamasında |
Program maliyeti | 15-20 milyar $ (tahmini) |
Birim maliyeti | 100 milyon $ (yaklaşık) |
Kaan'ın tasarımı, Türkiye'nin de ortağı olduğu F-35 projesinin hava-hava muharebesindeki zayıflıklarını telafi etmeye yönelik TUSAŞ’da başlamıştır. Fakat Türkiye'nin Rusya'dan S-400 hava savunma sistemi almasından sonra başlayan yaptırım süreci üretici konumunda olan Türkiye'nin F-35 programından resmen çıkarılmasıyla sonuçlanmış ve Kaan, Türkiye'nin devam eden yegâne 5. nesil savaş uçağı projesi hâline gelmiştir. Kaan'ın prototipinin 18 Mart 2023'te piyasaya sürüleceği ve ilk uçuşunu 2023 yılının sonunda yapacağı resmî olarak açıklandı. Prototipin taksi yapma ve yerde çalışma testleri, 17 Mart 2023'teki tanıtımda resmen başladı.
Proje başlarda İngilizce olarak Turkish Fighter X (TF-X) olarak isimlendirilse de sonraları Milli Muharip Uçak (MMU) adı kullanılmaya başlandı. Resmî olarak 1 Mayıs 2023 tarihindeyse Kaan adını aldı.
27 Aralık 2023 tarihinde yapılması planlanan ilk uçuşun ertelenmesinden sonra, 21 Şubat 2024 tarihinde Ankara Mürted Hava Meydanı'dan kalkış yaparak ilk uçuşunu gerçekleştirdi.
İlk uçuş sırasında yerli olarak geliştirilen kanopi ve özel olarak üretilen boya kullanılmıştır.
6 Mayıs 2024 tarihinde 2. uçuşunu gerçekleştiren Kaan, 14 dakika havada kalmış, 10000 feet irtifaya ulaşmış ve 230 knot hıza ulaşmıştır.
Geliştirme süreci
Savunma Sanayii İcra Komitesinin 15 Aralık 2010 tarihindeki toplantısında, Hava Kuvvetleri Komutanlığının 2020’li yıllardan sonraki jet eğitim uçağı ve savaş uçağı ihtiyacının ulusal olanaklarla geliştirilme projesi olarak ilk aşamada kavramsal tasarım yapılması için TUSAŞ ile sözleşme görüşmelerine başlanmasına karar verilmiştir.
5. nesil savaş uçakları sınıfında, sahip olacağı aviyoniklerle ve radar dalgalarını sönümleme özelliğine sahip kompozit malzemelerden üretilecek, radarda düşük görünürlüklü bir gövde tasarımına sahip olması amaçlanan TF-X'in 2011 yılı itibarıyla TUSAŞ tarafından kavramsal tasarım aşaması başlatılmış olup kavramsal tasarım çalışmaları 29 Eylül 2013'te tamamlanmıştır.
Jet eğitim uçağı ve muharip uçak ihtiyacına yönelik olarak;
- Hava Kuvvetleri Komutanlığı harekât ihtiyaçlarının belirlenmesi,
- Gereksinimlerin analizi çalışmaları ve bunları karşılayan
- Uçağın ve sistemlerinin kavramsal tasarımı,
- Milli imkân ve kabiliyetler ile yapılabilirliğin araştırılması ve
- Uluslararası işbirliği modelleri
başlıklarında çalışılmıştır.
Saab AB ile ortaklık
Şubat 2013'te dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın talimatıyla Saab ile görüşmeler yapılmış, 13 Mart 2013 tarihinde dönemin Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün İsveç'e devlet ziyareti sırasında ise TUSAŞ ile İsveçli Saab şirketi ile bir anlaşma imzalanmıştır.
- Saab AB, Türkiye'nin TF-X programı için teknolojik tasarım yardımı sağlayacaktır.
- TUSAŞ'ın Saab'ın savaş uçağı tasarım birimini satın alma seçeneği vardır.
Fakat daha sonra bu düşünceden vazgeçilmiş, 8 Ocak 2015'te Türkiye Başbakanı Ahmet Davutoğlu; TF-X programının Kore, İsveç, Brezilya ve Endonezya ortaklığında değil tamamen bağımsız yerli bir platform olacağını açıklamıştır.
Tasarım seçimi
2015 yılına kadar yapılan değerlendirmelerde üç adet tasarım öne çıkmıştır:
- FX-1: Çift motorlu, Lockheed Martin F-22 benzeri tasarım
- FX-5: Tek motorlu, General Dynamics F-16 benzeri tasarım
- FX-6: Tek motorlu ve kanartlı, Saab JAS 39 Gripen benzeri tasarım.
Ocak 2015'te yapılan Savunma Sanayii İcra Komitesi toplantısında maliyeti yüksek olmasına karşın boyu diğerlerinden daha uzun olan, daha fazla silah yükü taşıyabilen, daha yüksek sürate ve menzile ulaşabilen çift motorlu FX-1 modelinin tercih edilmesi gerektiğini belirtildi.
Teklif süreci
13 Mart 2015 tarihinde Türk Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM) Türk Silahlı Kuvvetlerinin "bir sonraki uçak tedarik programını karşılayacak" yerli tasarım, geliştirme ve üretim faaliyetlerini gerçekleştirmek için resmen Türk şirketlerine Bilgi Talebi Dosyası (Request for Information - RFI) yayımladı. Yine aynı dönemde uçağın motoru için de TÇD (Teklife Çağrı Dosyası) yayımlanmış; General Electric, ve Snecma firmaları bu dosyaya dönüş yapmıştır. TÇD kapsamında Türkiye’deki motor altyapısını geliştirilebilecek ve mümkün olduğu sürece yerli üretim olacak bir motor istenmiştir.
BAE Systems ile anlaşma
Aralık 2015'te, Türkiye'nin Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM), ülkenin yeni nesil hava üstünlük savaşçısının tasarımına yardımcı olması için Birleşik Krallık kuruluşu BAE Systems'i seçtiğini açıkladı. Aynı gün Rolls-Royce, Türkiye'ye motoru teknoloji transferi ve MMU programı için bir türevinin ortak geliştirilmesi teklifinde bulundu.
Dönemin İngiltere Başbakanı Theresa May, Ocak 2017'de Türkiye'yi ziyareti sırasında BAE Systems ve TUSAŞ yetkilileri, BAE'nin uçakları geliştirme konusunda yardım sağlaması için yaklaşık 100 milyon sterlin tutarında bir anlaşma imzalamıştır.
TUSAŞ ile HAVELSAN işbirliği
Mayıs 2020 tarihinde TUSAŞ ile HAVELSAN, gömülü eğitim/simülasyon (Embedded Training), eğitim ve bakım simülatörleri ve çeşitli alanlarda verilecek mühendislik desteği (Virtual Test Environment, proje seviyesi yazılım geliştirme ve siber güvenlik) konularında iş birliğine imza atmıştır.
Program takviminin açıklanması
Geliştirme sürecinin Faz-1 kısmının 2014 yılının sonunda tamamlanması hedeflenmiş olsa da T0 denilen ve başlangıç koşullarının yerine getirilip projenin resmî olarak başlamasını belirten durum 2018 yılının sonunda olmuştur.
30 Haziran 2021'de Türk Hava Kuvvetleri, MMU programı hakkında basına açık bir sunum yaptı. Sunumda T0 aşamasının hemen ardından Faz-1 Aşama-1 ile birlikte ön tasarım çalışmalarına başlandığı belirtildi. Ön tasarım faaliyetlerinin bir parçası olarak sistem gereksinimleri incelemesi (SRR) yürütülmektedir. 2022'nin sonuna kadar sistem işlevsellik incelemesi (SFR) ve sistem gereksinimleri incelemesi (SRR) süreçlerinin tamamlanması hedeflenmektedir. Böylece ön tasarım faaliyetleri tamamlanmış olacaktır.
Faz-1 Aşama-2 kapsamında ise 2022-2029 döneminde, MMU'nun detay tasarım ve kalifikasyon faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Uçak 2023 yılında hangardan çıkacak, 2024 yılında kritik tasarım inceleme (CDR) faaliyetleri gerçekleştirilecek, 2025 yılı içerisinde Blok-0 denilen ilk uçağın üretimi tamamlanacak ve 2026 yılında ilk uçuş gerçekleştirilecektir. Bu tarihe kadar, 3 adet prototipin üretilmesi hedeflenmektedir.
Blok-1 konfigürasyonunun 2029 yılına kadar geliştirilmesi planlanmaktadır. Faz-2 kapsamında 10 adet Blok-1 savaş uçağı üretimi planlanmakta olup, uçaklar 2030-2033 yılları arasında Türk Hava Kuvvetleri'ne teslim edilecektir. Faz-3'te 2034-2040 yılları arasında diğer MMU bloklarının geliştirilmesi ve seri üretim faaliyetleri planlanmaktadır.
Parça üretiminin başlaması
4 Kasım 2021 tarihinde MMU'nun ilk parçası üretildi. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil; "Millî muharip uçağımızın ilk parça üretimini gerçekleştirdik. Ülkemizin beka projesi için attığımız her adım bizim için çok anlamlı, çok kıymetli. Heyecanla, gayretle çalışarak aynı yolda yürüdüğümüz tüm arkadaşlarıma teşekkür ediyorum." ifadelerinde bulundu.
Pakistan ile işbirliği iddiaları
Pakistan merkezli Aaj haber ajansının programına konuk olan Pakistanlı emekli general AvM Dr Rizwan Riaz ile TUSAŞ Genel Müdürü Prof. Dr. Temel Kotil, MMU projesinin Türkiye-Pakistan iş birliğinde yürütüldüğünü açıkladı. Pakistan’ın AZM projesi kapsamında edindiği birikimlerin Türkiye’nin MMU kapsamında edindiği birikimler ile ortak kullanılacağı belirtildi. Fakat daha sonra TUSAŞ kaynakları bunun bir yanlış anlaşılma olduğunu, böyle bir anlaşmanın yapılmadığını söyledi.
Son montaj hattı süreci
MMU'nun 4 Kasım 2021'de başlayan parça üretimi bir sene boyunca devam etmiş, üretilen parçalar birleştirilmiş ve uçak 23 Kasım 2022 tarihinde son montaj hattına girmiştir. MMU'nun prototipinin gerçek görüntüleri de yine bu tarihte kamuoyu ve basın organları ile ilk kez paylaşılmıştır. Aralık 2022'de uçak kendi tekerlekleri üzerine alınmış, kanopisi ve motorları takılmıştır.
Test süreci
16 Mart 2023 tarihinde Millî Muharip Uçak, üretimin tamamlanmasının ardından testler için hangardan çıkartıldı. Motor çalıştıran uçak bir süre pistte ilerleyerek ilk taksi testini gerçekleştirmiş oldu. 21 Şubat 2024 tarihinde ise ilk uçuş testini başarıyla tamamladı.
İkinci test uçuşunu 6 Mayıs 2024'te yapan KAAN, havada kaldığı 14 dakikalık sürede 10.000 feet irtifaya çıkarken 230 knot hıza ulaşmayı da başardı.
Tasarım
Uçağın birebir ölçülerde hazırlanan maketi ilk defa 2019 Paris Havacılık Fuarı'nda kamuoyuna tanıtılmıştır. Haziran 2021'de ise Türk Hava Kuvvetleri'nin basına yaptığı sunumda MMU'nun tasarım özellikleri ve ihtiyaçları açıklanmıştır:
- Yüksek manevra kabiliyeti ve güçlü bir itki sistemi
- Süperseyir kabiliyeti
- Uzun harekât yarıçapı
- Radarda düşük görünürlük
- Sensör füzyonu
- Gelişmiş veri bağı kabiliyetleri
- Yüksek hassasiyete sahip mühimmatlar atabilme kabiliyeti
Uçak gövdesi
Hüseyin Yağcı, MMU programının TUSAŞ'ın üç kavramsal tasarımında görselleştirilen şimdiye kadar düşük radar kesit yoğunluğu, iç silah koyları ve süperseyir yeteneği için en uygun hale getirilmiş bir tasarımda olduğunu ifade etmiştir; bunlar beşinci nesil savaş uçağı ile ilgili özelliklerdir. TUSAŞ'ın Gelişmiş Karbon Kompozit gövde tesisi, Lockheed Martin F-35 Lightning II uçağına gövde üretmek için hazırlanmıştır. Türkiye Savunma Sanayii Müsteşarlığı (şimdiki adıyla Savunma Sanayi Başkanlığı) ayrıca MMU gövdesi için yeni bir hafif karbon kompozit termoplastik gelişimi için bir ihale yayınlamıştır.
Ocak 2023'te basına yapılan soru-cevap etkinliğinde uçağın ön kokpit, orta gövde, kanatlar ve kuyruk olmak üzere dört ana parçadan oluştuğu belirtilmiştir. Ön bölümde 7050 ve 77450 serisi alüminyum kullanıldığı, orta gövdede titanyum imalat yapıldığı, dış kaplama ve hava alık girişlerinin ise kompozit malzemeden olduğu açıklanmıştır.
Radar ve algılayıcılar
MMU projesi kapsamında üretilecek olan uçaklarda kullanılacak olan AESA Radarı, ASELSAN üretimi Bütünleşik Radyo Frekansı Sistemi (BÜRFİS) olacaktır.
Aviyonik, sensör ve donanım
MMU, ona eşlik eden İHA'lara şifrelenmiş veri bağlantısı aracılığıyla entegre olacaktır.
MMU'da büyük olasılıkla Aselsan'ın daha önce geliştirilmiş olan kendi radar uyarı alıcısı (RWR - Radar Warning Receiver), füze uyarı sistemi (MWS - Missile Warning System), lazer uyarı sistemi (LWS - Laser Warning System), yanıltıcı parçacık ve işaret ışığı yönetimi, dağıtım sistemi ve sayısal radyo frekans hafızası (DRFM - Digital Radio Frequency Memory) tabanlı yayın bozma sistemi ile donatılacaktır.
İtki
TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil 2019 Paris havacılık fuarında yaptığı açıklamada MMU prototiplerinde test aşamasında her biri 29.000 lbs itki üreten 2 adet General Electric F110-GE-129 turbofan motorunun kullanılacağını açıkladı. Bu motorlar halihazırda F-16'larda kullanılmaktadır. Ayrıca boyutu F110'dan daha büyük olan yerli motorun da geliştirilme çalışmalarının devam ettiği açıklanmıştır. Motorun uçağa entegresinde gerekli olan yedi metre uzunluğundaki bir güçlendirilmiş titanyum parçasının üretiminde üç boyutlu titanyum yazıcı teknolojisi kullanılacaktır.
Alternatif olarak Rolls Royce firması ile Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) arasında görüşmeler devam ediyor. Ayrıca TRMotor Güç Sistemleri San. A.Ş. yerli imkanlarla, 5. nesil bir turbofan motor geliştirmek için çalışmalarına devam ediyor.
Haziran 2022 itibarıyla prototip uçaklarda kullanılacak olan F110 motorları Türkiye'ye teslim edilmiştir.
Çift koltuklu varyant
Mart 2022'de TUSAŞ, MMU'nun tandem çift koltuklu bir versiyonun da geliştirilebileceğini açıklamıştır. Buna göre Milli Muharip Uçak’ın MUM-T (Manned Unmanned Teaming, İnsanlı İnsansız Ekip) kabiliyetini en yüksek verimlilikle kullanması hedefleniyor. Eklenecek koltuk ile beraber arka koltukta yer alan pilot, Bayraktar Kızılelma gibi insansız hava araçlarını koordine edebilecek ve yönetebilecek.
Ocak 2023'te yapılan bilgilendirme toplantısında ise çift koltuklu varyantın üretilmeyeceği belirtilmiş, ikinci koltukta oturan pilotun yapması beklenen görevler tamamen uçağın bilgisayarına devredileceği söylenmiştir.
Genel özellikler
Kaynaklar: TUSAŞ
Teknik özellikler
- Mürettebat: 1
- Uzunluk: 21 metre (69 ft)
- Yükseklik: 6 metre (20 ft)
- Kanat açıklığı: 14 metre (46 ft)
- Güç kaynağı: 2 × General Electric F110-GE-129 artyakıcı turbofan (Prototipler ve 20 adet Block-10 üretimi için planlanan)(İlerleyen süreçte TR Motor ve TEİ ortak tasarım ve üretimi olan 35.000 pound-kuvvet güçteki motor kullanılıcaktır.)
- Artyakıcı olmadan itki gücü: 2 × 17.155 pound-kuvvet (76 kN)
- Artyakıcı ile itme gücü: 2 × 29.400 pound-kuvvet (131 kN)
Performans
- Azami hız: Mach 1,8 (2.210 km/sa; 1.190 kn)
- Servis tavanı: 55.000 fit (17.000 m)
- G limiti: +9g / -3,5g
Aviyonikler
- ASELSAN AESA Radarı Bütünleşik RF Sistemi (BÜRFİS)
- SAR (Sentetik Açıklıklı Radar Sistemi)
- IRST (Kızılötesi arama ve takip sensörü) (KARAT)
- EOTS (Elektro-optik hedefleme sistemi) (TOYGUN)
- DIRCM (Yönlendirilmiş Kızılötesi Karşı Tedbir Sistemi) (Yıldırım-300)
- UKSS (Uçuş Kontrol Sistemi Sensörleri)
- ASELSAN Kaska Monteli Gösterge Sistemi (TULGAR)
- ASELSAN MURAT 600-A
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Milli uçak 'KAAN' ilk uçuşunu yaptı". 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
- ^ "Türkiye'nin göklerdeki gücü! Milli Muharip Uçak KAAN 2028'de envantere giriyor". 16 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2024.
- ^ a b "TUSAŞ Kaan". 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Ocak 2022.
- ^ . CNN Türk. 9 Ocak 2023. 9 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2023.
- ^ . Gareth Jennings. Janes Newspaper. 24 Kasım 2022. 27 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2022.
- ^ . Overt Defense. 25 Kasım 2022. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ "Milli Muharip Uçağın adı KAAN oldu". TRT Haber. 1 Mayıs 2023. 1 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mayıs 2023.
- ^ . NTV.
|arşiv-url=
kullanmak için|arşiv-tarihi=
gerekiyor () tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024. - ^ . TRT Haber. 21 Şubat 2024.
|arşiv-url=
kullanmak için|arşiv-tarihi=
gerekiyor () tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2024. - ^ "TÜRKİYE : 5. Nesil Milli Savaş Uçağı KAAN İlk Uçuşunu Gerçekleştirdi! - ULU Savunma". 21 Şub 2024.
- ^ bigpara@hurriyet.com.tr (6 Mayıs 2024). "Milli Muharip Uçak KAAN ikinci kez havalandı | Genel Haberler | Bigpara". bigpara.hurriyet.com.tr. 20 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Mayıs 2024.
- ^ . ssm.gov.tr. T.C. M.S.B. Savunma Sanayii Müsteşarlığı. 12 Ekim 2012. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012.
- ^ "Proje, ssm.gov.tr". 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2016.
- ^ . TUSAŞ - Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş., tai.com.tr. 18 Ekim 2012. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012.
- ^ "Türkiye, SAAB ile masaya oturdu". dunya.com. 7 Şubat 2013. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ a b Ayyıldız, Muhammed (22 Aralık 2021). "MMU TF-X Programına Bir Bakış". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ "İşte milli savaş uçağı!". Habertürk.com. Habertürk. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2016.
- ^ "'Milli savaş uçağı' FX-1 olacak". Cumhuriyet. Cumhuriyet (gazete). 11 Ocak 2015. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ TF-X Program RFI
- ^ . T24. 28 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021.
- ^ "Rolls-Royce Offers Engine for Turkish-Made Fighter Jet". Defense News. 6 Aralık 2015. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2016.
- ^ "Britain, Turkey sign defence deal to develop Turkish fighter jet". Reuters. 27 Ocak 2017. 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mart 2017.
- ^ Şahin, Anıl (2 Mayıs 2020). "TUSAŞ ile HAVELSAN arasında Milli Muharip Uçak anlaşması". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ a b c d "Türk Hava Kuvvetleri'nin MMU TF-X Sunumu ve Öne Çıkanlar". savunmasanayist.com. Savunma Sanayi ST. 1 Temmuz 2021. 14 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ . savunmasanayist.com. 4 Kasım 2021. 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2021.
- ^ Azman, Kaan (22 Şubat 2022). . defenceturk.net. DefenceTurk. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2022.
- ^ . tolgaozbek.com. Tolga Özbek. 22 Şubat 2022. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.
- ^ . aa.com.tr. Anadolu Ajansı. 23 Kasım 2022. 23 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
- ^ . savunmasanayist.com. SavunmaSanayiST. 21 Kasım 2022. 21 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2022.
- ^ Öner, Fuat (28 Aralık 2022). . haber7.com. Haber7. 28 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2022.
- ^ . tolgaozbek.com. 17 Mart 2023. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023.
- ^ Yusuf Emir Işık (21 Şubat 2024). "Milli Muharip Uçak KAAN ilk uçuşunu yaptı!". defenceturk.net. 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Şubat 2024.
- ^ Işık, Yusuf Emir (6 Mayıs 2024). "KAAN ikinci kez gökyüzüyle buluştu". DefenceTurk. 7 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024.
- ^ "MMU görücüye böyle çıktı". airturkhaber.com. Air Türk Haber. 21 Haziran 2019. 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019.
- ^ a b Özbek, Tolga (13 Ocak 2023). . tolgaozbek.com. Tolga Özbek. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023.
- ^ a b "Milli Muharip Uçak (MMU) | TAI TF-X Uçağı". www.sanalsavunma.com. Sanal Savunma. 3 Temmuz 2021. 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2022.
- ^ "TAI TFX / F-X Experimental Fifth Generation Fighter Concept". Military Factory, militaryfactory.com. 18 Haziran 2013. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ . Quwa, quwa.org. 11 Mayıs 2016. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . Aselsan, aselsan.com.tr. 11 Mayıs 2016. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2019.
- ^ . Star.com.tr. 13 Ocak 2021. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . sanalsavunma.com. Sanal Savunma. 7 Temmuz 2020. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022.
- ^ Güleş, Okan (2 Haziran 2022). "Milli Muharip Uçak için önemli gelişme: İlk teslimatlar yapıldı". tgrthaber.com. TGRT Haber. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ Işık, Yusuf Emir (2 Haziran 2022). "MMU'nun ilk F110 motorları teslim edildi". defenceturk.net. DefenceTurk. 2 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ . tolgaozbek.com. Tolga Özbek. 29 Mart 2022. 29 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2022.
- ^ . web.archive.org. 4 Aralık 2023. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
- ^ Selcan Tüten (6 Haziran 2024). "Milli Muharip Uçak KAAN'a Büyük Güncelleme! Gelişmiş Radar Sistemi..." Sanayi Gazetesi. 7 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
TUSAS Kaan TUSAS tarafindan gelistirilen ve Turkiye nin 2020 li yillarin sonunda seri uretim asamasina getirmeyi planladigi cift motorlu dusuk gorunurluk sensor fuzyonu hava hava ve havadan yere hakimiyetlerde ustun ozellikleri bulunan besinci nesil jet muharip ucak projesidir 21 Subat 2024 tarihinde ilk ucusunu 6 Mayis 2024 tarihinde ikinci ucusunu gerceklestirmistir Ilk etapta 2028 e kadar 20 adet ucagin Turk Hava Kuvvetleri envanterine girmesi ve 2030 dan itibaren TSK Envanterinde bulunan F4 ve F 16 tipi eski ucaklarin yerini almasi beklenmektedir TUSAS Kaan17 Mart 2023 tarihli taksi denemelerinden bir fotograf TuruCok amacli avci ucagiUlusal koken TurkiyeUreticiTUSASTasarimciTUSASIlk ucus21 Subat 2024Hizmete giris2028 planlanan DurumuTest asamasindaProgram maliyeti15 20 milyar tahmini Birim maliyeti100 milyon yaklasik Kaan in tasarimi Turkiye nin de ortagi oldugu F 35 projesinin hava hava muharebesindeki zayifliklarini telafi etmeye yonelik TUSAS da baslamistir Fakat Turkiye nin Rusya dan S 400 hava savunma sistemi almasindan sonra baslayan yaptirim sureci uretici konumunda olan Turkiye nin F 35 programindan resmen cikarilmasiyla sonuclanmis ve Kaan Turkiye nin devam eden yegane 5 nesil savas ucagi projesi haline gelmistir Kaan in prototipinin 18 Mart 2023 te piyasaya surulecegi ve ilk ucusunu 2023 yilinin sonunda yapacagi resmi olarak aciklandi Prototipin taksi yapma ve yerde calisma testleri 17 Mart 2023 teki tanitimda resmen basladi Proje baslarda Ingilizce olarak Turkish Fighter X TF X olarak isimlendirilse de sonralari Milli Muharip Ucak MMU adi kullanilmaya baslandi Resmi olarak 1 Mayis 2023 tarihindeyse Kaan adini aldi 27 Aralik 2023 tarihinde yapilmasi planlanan ilk ucusun ertelenmesinden sonra 21 Subat 2024 tarihinde Ankara Murted Hava Meydani dan kalkis yaparak ilk ucusunu gerceklestirdi Kaan Ilk Ucus Ilk ucus sirasinda yerli olarak gelistirilen kanopi ve ozel olarak uretilen boya kullanilmistir 6 Mayis 2024 tarihinde 2 ucusunu gerceklestiren Kaan 14 dakika havada kalmis 10000 feet irtifaya ulasmis ve 230 knot hiza ulasmistir Gelistirme sureciSavunma Sanayii Icra Komitesinin 15 Aralik 2010 tarihindeki toplantisinda Hava Kuvvetleri Komutanliginin 2020 li yillardan sonraki jet egitim ucagi ve savas ucagi ihtiyacinin ulusal olanaklarla gelistirilme projesi olarak ilk asamada kavramsal tasarim yapilmasi icin TUSAS ile sozlesme gorusmelerine baslanmasina karar verilmistir Paris Air Show da MMU TF X ya ait prototip ilkornek 5 nesil savas ucaklari sinifinda sahip olacagi aviyoniklerle ve radar dalgalarini sonumleme ozelligine sahip kompozit malzemelerden uretilecek radarda dusuk gorunurluklu bir govde tasarimina sahip olmasi amaclanan TF X in 2011 yili itibariyla TUSAS tarafindan kavramsal tasarim asamasi baslatilmis olup kavramsal tasarim calismalari 29 Eylul 2013 te tamamlanmistir Jet egitim ucagi ve muharip ucak ihtiyacina yonelik olarak Hava Kuvvetleri Komutanligi harekat ihtiyaclarinin belirlenmesi Gereksinimlerin analizi calismalari ve bunlari karsilayan Ucagin ve sistemlerinin kavramsal tasarimi Milli imkan ve kabiliyetler ile yapilabilirligin arastirilmasi ve Uluslararasi isbirligi modelleri basliklarinda calisilmistir Saab AB ile ortaklik Subat 2013 te donemin basbakani Recep Tayyip Erdogan in talimatiyla Saab ile gorusmeler yapilmis 13 Mart 2013 tarihinde donemin Turkiye Cumhurbaskani Abdullah Gul un Isvec e devlet ziyareti sirasinda ise TUSAS ile Isvecli Saab sirketi ile bir anlasma imzalanmistir Saab AB Turkiye nin TF X programi icin teknolojik tasarim yardimi saglayacaktir TUSAS in Saab in savas ucagi tasarim birimini satin alma secenegi vardir Fakat daha sonra bu dusunceden vazgecilmis 8 Ocak 2015 te Turkiye Basbakani Ahmet Davutoglu TF X programinin Kore Isvec Brezilya ve Endonezya ortakliginda degil tamamen bagimsiz yerli bir platform olacagini aciklamistir Tasarim secimi 2015 yilina kadar yapilan degerlendirmelerde uc adet tasarim one cikmistir FX 1 Cift motorlu Lockheed Martin F 22 benzeri tasarim FX 5 Tek motorlu General Dynamics F 16 benzeri tasarim FX 6 Tek motorlu ve kanartli Saab JAS 39 Gripen benzeri tasarim TUBITAK SAGE ve ROKETSAN tarafindan gelistirilen SOM J seyir fuzesi MMU TF X ve F 35 in ic silah bolmesine sigacak sekilde tasarlanmistir Ocak 2015 te yapilan Savunma Sanayii Icra Komitesi toplantisinda maliyeti yuksek olmasina karsin boyu digerlerinden daha uzun olan daha fazla silah yuku tasiyabilen daha yuksek surate ve menzile ulasabilen cift motorlu FX 1 modelinin tercih edilmesi gerektigini belirtildi Teklif sureci 13 Mart 2015 tarihinde Turk Savunma Sanayii Mustesarligi SSM Turk Silahli Kuvvetlerinin bir sonraki ucak tedarik programini karsilayacak yerli tasarim gelistirme ve uretim faaliyetlerini gerceklestirmek icin resmen Turk sirketlerine Bilgi Talebi Dosyasi Request for Information RFI yayimladi Yine ayni donemde ucagin motoru icin de TCD Teklife Cagri Dosyasi yayimlanmis General Electric ve Snecma firmalari bu dosyaya donus yapmistir TCD kapsaminda Turkiye deki motor altyapisini gelistirilebilecek ve mumkun oldugu surece yerli uretim olacak bir motor istenmistir BAE Systems ile anlasma Aralik 2015 te Turkiye nin Savunma Sanayii Mustesarligi SSM ulkenin yeni nesil hava ustunluk savascisinin tasarimina yardimci olmasi icin Birlesik Krallik kurulusu BAE Systems i sectigini acikladi Ayni gun Rolls Royce Turkiye ye motoru teknoloji transferi ve MMU programi icin bir turevinin ortak gelistirilmesi teklifinde bulundu Donemin Ingiltere Basbakani Theresa May Ocak 2017 de Turkiye yi ziyareti sirasinda BAE Systems ve TUSAS yetkilileri BAE nin ucaklari gelistirme konusunda yardim saglamasi icin yaklasik 100 milyon sterlin tutarinda bir anlasma imzalamistir TUSAS ile HAVELSAN isbirligi Mayis 2020 tarihinde TUSAS ile HAVELSAN gomulu egitim simulasyon Embedded Training egitim ve bakim simulatorleri ve cesitli alanlarda verilecek muhendislik destegi Virtual Test Environment proje seviyesi yazilim gelistirme ve siber guvenlik konularinda is birligine imza atmistir Program takviminin aciklanmasi Gelistirme surecinin Faz 1 kisminin 2014 yilinin sonunda tamamlanmasi hedeflenmis olsa da T0 denilen ve baslangic kosullarinin yerine getirilip projenin resmi olarak baslamasini belirten durum 2018 yilinin sonunda olmustur 30 Haziran 2021 de Turk Hava Kuvvetleri MMU programi hakkinda basina acik bir sunum yapti Sunumda T0 asamasinin hemen ardindan Faz 1 Asama 1 ile birlikte on tasarim calismalarina baslandigi belirtildi On tasarim faaliyetlerinin bir parcasi olarak sistem gereksinimleri incelemesi SRR yurutulmektedir 2022 nin sonuna kadar sistem islevsellik incelemesi SFR ve sistem gereksinimleri incelemesi SRR sureclerinin tamamlanmasi hedeflenmektedir Boylece on tasarim faaliyetleri tamamlanmis olacaktir Faz 1 Asama 2 kapsaminda ise 2022 2029 doneminde MMU nun detay tasarim ve kalifikasyon faaliyetleri gerceklestirilecektir Ucak 2023 yilinda hangardan cikacak 2024 yilinda kritik tasarim inceleme CDR faaliyetleri gerceklestirilecek 2025 yili icerisinde Blok 0 denilen ilk ucagin uretimi tamamlanacak ve 2026 yilinda ilk ucus gerceklestirilecektir Bu tarihe kadar 3 adet prototipin uretilmesi hedeflenmektedir Blok 1 konfigurasyonunun 2029 yilina kadar gelistirilmesi planlanmaktadir Faz 2 kapsaminda 10 adet Blok 1 savas ucagi uretimi planlanmakta olup ucaklar 2030 2033 yillari arasinda Turk Hava Kuvvetleri ne teslim edilecektir Faz 3 te 2034 2040 yillari arasinda diger MMU bloklarinin gelistirilmesi ve seri uretim faaliyetleri planlanmaktadir MMU TF X prototipine ait arkadan gorunum Le Bourget 2019 Parca uretiminin baslamasi 4 Kasim 2021 tarihinde MMU nun ilk parcasi uretildi TUSAS Genel Muduru Temel Kotil Milli muharip ucagimizin ilk parca uretimini gerceklestirdik Ulkemizin beka projesi icin attigimiz her adim bizim icin cok anlamli cok kiymetli Heyecanla gayretle calisarak ayni yolda yurudugumuz tum arkadaslarima tesekkur ediyorum ifadelerinde bulundu Pakistan ile isbirligi iddialari Pakistan merkezli Aaj haber ajansinin programina konuk olan Pakistanli emekli general AvM Dr Rizwan Riaz ile TUSAS Genel Muduru Prof Dr Temel Kotil MMU projesinin Turkiye Pakistan is birliginde yurutuldugunu acikladi Pakistan in AZM projesi kapsaminda edindigi birikimlerin Turkiye nin MMU kapsaminda edindigi birikimler ile ortak kullanilacagi belirtildi Fakat daha sonra TUSAS kaynaklari bunun bir yanlis anlasilma oldugunu boyle bir anlasmanin yapilmadigini soyledi Son montaj hatti sureci MMU nun 4 Kasim 2021 de baslayan parca uretimi bir sene boyunca devam etmis uretilen parcalar birlestirilmis ve ucak 23 Kasim 2022 tarihinde son montaj hattina girmistir MMU nun prototipinin gercek goruntuleri de yine bu tarihte kamuoyu ve basin organlari ile ilk kez paylasilmistir Aralik 2022 de ucak kendi tekerlekleri uzerine alinmis kanopisi ve motorlari takilmistir Test sureci 16 Mart 2023 tarihinde Milli Muharip Ucak uretimin tamamlanmasinin ardindan testler icin hangardan cikartildi Motor calistiran ucak bir sure pistte ilerleyerek ilk taksi testini gerceklestirmis oldu 21 Subat 2024 tarihinde ise ilk ucus testini basariyla tamamladi Ikinci test ucusunu 6 Mayis 2024 te yapan KAAN havada kaldigi 14 dakikalik surede 10 000 feet irtifaya cikarken 230 knot hiza ulasmayi da basardi TasarimUcagin birebir olculerde hazirlanan maketi ilk defa 2019 Paris Havacilik Fuari nda kamuoyuna tanitilmistir Haziran 2021 de ise Turk Hava Kuvvetleri nin basina yaptigi sunumda MMU nun tasarim ozellikleri ve ihtiyaclari aciklanmistir Yuksek manevra kabiliyeti ve guclu bir itki sistemi Superseyir kabiliyeti Uzun harekat yaricapi Radarda dusuk gorunurluk Sensor fuzyonu Gelismis veri bagi kabiliyetleri Yuksek hassasiyete sahip muhimmatlar atabilme kabiliyetiUcak govdesi Huseyin Yagci MMU programinin TUSAS in uc kavramsal tasariminda gorsellestirilen simdiye kadar dusuk radar kesit yogunlugu ic silah koylari ve superseyir yetenegi icin en uygun hale getirilmis bir tasarimda oldugunu ifade etmistir bunlar besinci nesil savas ucagi ile ilgili ozelliklerdir TUSAS in Gelismis Karbon Kompozit govde tesisi Lockheed Martin F 35 Lightning II ucagina govde uretmek icin hazirlanmistir Turkiye Savunma Sanayii Mustesarligi simdiki adiyla Savunma Sanayi Baskanligi ayrica MMU govdesi icin yeni bir hafif karbon kompozit termoplastik gelisimi icin bir ihale yayinlamistir Ocak 2023 te basina yapilan soru cevap etkinliginde ucagin on kokpit orta govde kanatlar ve kuyruk olmak uzere dort ana parcadan olustugu belirtilmistir On bolumde 7050 ve 77450 serisi aluminyum kullanildigi orta govdede titanyum imalat yapildigi dis kaplama ve hava alik girislerinin ise kompozit malzemeden oldugu aciklanmistir Radar ve algilayicilar MMU projesi kapsaminda uretilecek olan ucaklarda kullanilacak olan AESA Radari ASELSAN uretimi Butunlesik Radyo Frekansi Sistemi BURFIS olacaktir Aviyonik sensor ve donanim MMU ona eslik eden IHA lara sifrelenmis veri baglantisi araciligiyla entegre olacaktir MMU da buyuk olasilikla Aselsan in daha once gelistirilmis olan kendi radar uyari alicisi RWR Radar Warning Receiver fuze uyari sistemi MWS Missile Warning System lazer uyari sistemi LWS Laser Warning System yaniltici parcacik ve isaret isigi yonetimi dagitim sistemi ve sayisal radyo frekans hafizasi DRFM Digital Radio Frequency Memory tabanli yayin bozma sistemi ile donatilacaktir Itki TUSAS Genel Muduru Temel Kotil 2019 Paris havacilik fuarinda yaptigi aciklamada MMU prototiplerinde test asamasinda her biri 29 000 lbs itki ureten 2 adet General Electric F110 GE 129 turbofan motorunun kullanilacagini acikladi Bu motorlar halihazirda F 16 larda kullanilmaktadir Ayrica boyutu F110 dan daha buyuk olan yerli motorun da gelistirilme calismalarinin devam ettigi aciklanmistir Motorun ucaga entegresinde gerekli olan yedi metre uzunlugundaki bir guclendirilmis titanyum parcasinin uretiminde uc boyutlu titanyum yazici teknolojisi kullanilacaktir Alternatif olarak Rolls Royce firmasi ile Savunma Sanayii Baskanligi SSB arasinda gorusmeler devam ediyor Ayrica TRMotor Guc Sistemleri San A S yerli imkanlarla 5 nesil bir turbofan motor gelistirmek icin calismalarina devam ediyor Haziran 2022 itibariyla prototip ucaklarda kullanilacak olan F110 motorlari Turkiye ye teslim edilmistir Cift koltuklu varyant Mart 2022 de TUSAS MMU nun tandem cift koltuklu bir versiyonun da gelistirilebilecegini aciklamistir Buna gore Milli Muharip Ucak in MUM T Manned Unmanned Teaming Insanli Insansiz Ekip kabiliyetini en yuksek verimlilikle kullanmasi hedefleniyor Eklenecek koltuk ile beraber arka koltukta yer alan pilot Bayraktar Kizilelma gibi insansiz hava araclarini koordine edebilecek ve yonetebilecek Ocak 2023 te yapilan bilgilendirme toplantisinda ise cift koltuklu varyantin uretilmeyecegi belirtilmis ikinci koltukta oturan pilotun yapmasi beklenen gorevler tamamen ucagin bilgisayarina devredilecegi soylenmistir Genel ozelliklerKaynaklar TUSAS Teknik ozellikler Murettebat 1 Uzunluk 21 metre 69 ft Yukseklik 6 metre 20 ft Kanat acikligi 14 metre 46 ft Guc kaynagi 2 General Electric F110 GE 129 artyakici turbofan Prototipler ve 20 adet Block 10 uretimi icin planlanan Ilerleyen surecte TR Motor ve TEI ortak tasarim ve uretimi olan 35 000 pound kuvvet gucteki motor kullanilicaktir Artyakici olmadan itki gucu 2 17 155 pound kuvvet 76 kN Artyakici ile itme gucu 2 29 400 pound kuvvet 131 kN Performans Azami hiz Mach 1 8 2 210 km sa 1 190 kn Servis tavani 55 000 fit 17 000 m G limiti 9g 3 5gAviyonikler ASELSAN AESA Radari Butunlesik RF Sistemi BURFIS SAR Sentetik Aciklikli Radar Sistemi IRST Kizilotesi arama ve takip sensoru KARAT EOTS Elektro optik hedefleme sistemi TOYGUN DIRCM Yonlendirilmis Kizilotesi Karsi Tedbir Sistemi Yildirim 300 UKSS Ucus Kontrol Sistemi Sensorleri ASELSAN Kaska Monteli Gosterge Sistemi TULGAR ASELSAN MURAT 600 AAyrica bakinizLockheed Martin F 22 Raptor Lockheed Martin F 35 Lightning II Northrop YF 23 Suhoy Su 57 Chengdu J 20 Flygsystem 2020 HAL AMCA KAI KF 21 Boramae Mitsubishi X 2 Shinshin Shenyang J 31 Savas ucaklari listesiKaynakca Milli ucak KAAN ilk ucusunu yapti 21 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Subat 2024 Turkiye nin goklerdeki gucu Milli Muharip Ucak KAAN 2028 de envantere giriyor 16 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2024 a b TUSAS Kaan 11 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Ocak 2022 CNN Turk 9 Ocak 2023 9 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ocak 2023 Gareth Jennings Janes Newspaper 24 Kasim 2022 27 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Kasim 2022 Overt Defense 25 Kasim 2022 25 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Kasim 2022 Milli Muharip Ucagin adi KAAN oldu TRT Haber 1 Mayis 2023 1 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mayis 2023 NTV arsiv url kullanmak icin arsiv tarihi gerekiyor yardim tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2024 TRT Haber 21 Subat 2024 arsiv url kullanmak icin arsiv tarihi gerekiyor yardim tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2024 TURKIYE 5 Nesil Milli Savas Ucagi KAAN Ilk Ucusunu Gerceklestirdi ULU Savunma 21 Sub 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link bigpara hurriyet com tr 6 Mayis 2024 Milli Muharip Ucak KAAN ikinci kez havalandi Genel Haberler Bigpara bigpara hurriyet com tr 20 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Mayis 2024 ssm gov tr T C M S B Savunma Sanayii Mustesarligi 12 Ekim 2012 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Ekim 2012 Proje ssm gov tr 13 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mart 2016 TUSAS Turk Havacilik ve Uzay Sanayii A S tai com tr 18 Ekim 2012 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Ekim 2012 Turkiye SAAB ile masaya oturdu dunya com 7 Subat 2013 27 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2022 a b Ayyildiz Muhammed 22 Aralik 2021 MMU TF X Programina Bir Bakis savunmasanayist com Savunma Sanayi ST 26 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2022 Iste milli savas ucagi Haberturk com Haberturk 25 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2016 Milli savas ucagi FX 1 olacak Cumhuriyet Cumhuriyet gazete 11 Ocak 2015 27 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2022 TF X Program RFI T24 28 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Kasim 2021 Rolls Royce Offers Engine for Turkish Made Fighter Jet Defense News 6 Aralik 2015 27 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2016 Britain Turkey sign defence deal to develop Turkish fighter jet Reuters 27 Ocak 2017 12 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mart 2017 Sahin Anil 2 Mayis 2020 TUSAS ile HAVELSAN arasinda Milli Muharip Ucak anlasmasi savunmasanayist com Savunma Sanayi ST 27 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2022 a b c d Turk Hava Kuvvetleri nin MMU TF X Sunumu ve One Cikanlar savunmasanayist com Savunma Sanayi ST 1 Temmuz 2021 14 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2022 savunmasanayist com 4 Kasim 2021 4 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Kasim 2021 Azman Kaan 22 Subat 2022 defenceturk net DefenceTurk 22 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2022 tolgaozbek com Tolga Ozbek 22 Subat 2022 22 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2022 aa com tr Anadolu Ajansi 23 Kasim 2022 23 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2022 savunmasanayist com SavunmaSanayiST 21 Kasim 2022 21 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Kasim 2022 Oner Fuat 28 Aralik 2022 haber7 com Haber7 28 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Aralik 2022 tolgaozbek com 17 Mart 2023 17 Mart 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mart 2023 Yusuf Emir Isik 21 Subat 2024 Milli Muharip Ucak KAAN ilk ucusunu yapti defenceturk net 21 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Subat 2024 Isik Yusuf Emir 6 Mayis 2024 KAAN ikinci kez gokyuzuyle bulustu DefenceTurk 7 Mayis 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mayis 2024 MMU gorucuye boyle cikti airturkhaber com Air Turk Haber 21 Haziran 2019 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Temmuz 2019 a b Ozbek Tolga 13 Ocak 2023 tolgaozbek com Tolga Ozbek 13 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Ocak 2023 a b Milli Muharip Ucak MMU TAI TF X Ucagi www sanalsavunma com Sanal Savunma 3 Temmuz 2021 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2022 TAI TFX F X Experimental Fifth Generation Fighter Concept Military Factory militaryfactory com 18 Haziran 2013 29 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Quwa quwa org 11 Mayis 2016 9 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Aselsan aselsan com tr 11 Mayis 2016 9 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi 3 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Temmuz 2019 Star com tr 13 Ocak 2021 13 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi sanalsavunma com Sanal Savunma 7 Temmuz 2020 4 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Nisan 2022 Gules Okan 2 Haziran 2022 Milli Muharip Ucak icin onemli gelisme Ilk teslimatlar yapildi tgrthaber com TGRT Haber 2 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Haziran 2022 Isik Yusuf Emir 2 Haziran 2022 MMU nun ilk F110 motorlari teslim edildi defenceturk net DefenceTurk 2 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Haziran 2022 tolgaozbek com Tolga Ozbek 29 Mart 2022 29 Mart 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2022 web archive org 4 Aralik 2023 4 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2024 Selcan Tuten 6 Haziran 2024 Milli Muharip Ucak KAAN a Buyuk Guncelleme Gelismis Radar Sistemi Sanayi Gazetesi 7 Haziran 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2024