Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ulukayın – Türk, Altay, Çuvaş, Yakut, Moğol ve Macar mitolojilerinde, halk inancında ve şamanizmde Yaşam Ağacı. Uluğkayın, Ulıkadhın, Olokaygın şeklinde de söylenir. Baykayın, Baykadhın, Paykaygın olarak da bilinir. Eşanlamlı olarak Bayterek (Beyterek, Begterek) veya Ulubuk (Olobuk, Olıbuk) da denir. Yerle göğü birbirine bağlayan yaşam ağacıdır. Yakutlarda Luk Mas (Aal Luuk Mas, Ağal Luğuk Mas) denilir.
Taşıdığı anlam ve önem
Kayra Han tarafından dikilmiştir. Dünya ile birlikte yaratılmıştır. Dünyanın, yeraltının ve gökyüzünün tam merkezindedir. Dalları gökyüzünü ayakta tutar. Kökleri toprağın tüm katlarını delip yeraltı okyanusuna kadar uzanır. Öksökö kuşu etrafında dönerek uçar ve bazen de tepesine konar. Dokuz boy (Türklerin dokuz kavmi veya yeryüzündeki dokuz büyük insan ırkı) bu ağacın dokuz dalından türemiştir. Umay Ana Yaşam Ağacı’nın sahibidir ve yeryüzüne inerken bu ağacı kullanır. Kübey Hanım bu ağacın içinde yaşar. Kökleri yeraltına, dalları gökyüzüne uzar. Köklerinden yaşam suyu (Bengüsu) akar. Her dalı, altından yetmiş yapraklı olarak tanımlanır. Yapraklarının büyüklüğü birer at derisi kadardır. Türk mitolojisinde çok önemli bir yere sahiptir. Gökleri delip bilinmez yüksekliklere çıkar. Uluğ Kayın’ın dallarından biri Güneşe biri de Aya uzanır. Tepesinde Ülgen oturur. Bazen bir çam ağacı olarak kabul edilir. Ağacın bir yanında ay bir yanında ise Güneş bulunur. Bazen Demirdağ’ın üzerinde durduğu kabul edilir. Sekiz gölgeli, dokuz köklü olarak anılır. İnsanların ruhları bu ağacın dalları arasında uçuşur durur. Bu ruhlar küçük kuşlara benzerler. Osmanlı Devlet’nin kurucusu Osman Bey’in rüyasında gördüğü, büyüyüp tüm Dünyayı kaplaya ağaç da Uluğ Kayın’a benzemektedir. Ağaca bez (çaput) bağlayarak dilekte bulunma da yine Uluğ Kayın ile bağlantılı görünmektedir. İlge denilen reçinesi, onu yiyenlere müthiş bir güç verir. Çuvaş bayrağında sembolize edilmiş bir hayat ağacı vardır. Maniheizm’in etkisiyle Yaşam Ağacı’nın karşıtı olan Ölüm Ağacı da Türk kültürüne girmiştir fakat çok fazla yaygınlaşmamıştır. Bazen aynı kökten çıkan iki ağaç olarak adlandırılır ki, bu durum iki zirvesi olan Dünya Dağı ile de uygun düşer. Mani dini ile bu ikiz ağaçlardan birine Ölüm işlevi yüklenmiştir. Hayat Ağacına hemen hemen aynı özelliklerle ama biraz daha ayrıntısız ve basit olarak Macar mitolojisinde de Vilagfa veya Eletfa adıyla rastlanır. İsim Macarcadır ama motif Ural-Altay düşünüşüne aittir. Macarlara göre şaman trans halindeki yolculuğunda bu ağaca tırmanarak göğe çıkar.
Zambu
Yakutlara göre cennette büyüyen Yaşam Ağacıdır. Tanrıça Kıpay-Hotun bu ağaçta yaşar ve göğüslerini insanlığı beslemek için kullanırdı. Dört nehrin ortaya çıktığı bu ağacın dibinde bir ejderha yatıyordu.
Çalama uygulaması
Çalama, Türk halk inancında kutsal sayılan bir nesneye veya varlığa çaput bağlama anlamına gelir. Ağaçlara bez ve çaput bağlama uygulamasıdır. Yapılan eyleme Çalama/Calama denir. Uluğ Kayın inancıyla bağlantılıdır. Mayalamak sözcüğü Türkçede Çalmak fiili ile ifade edilir. Bu bağlamda bir düşüncenin, isteğin kutlu bir yere mayalanması gibi algılanabilir. Kurbanlık koçlara kurdele bağlanması da yine bu anlayışla alakalıdır. İslam dini bu tür yaklaşımları kesin olarak yasaklamıştır. Çalamak (çaput bağlamak) fiili ile de kullanılır. Çalmak sözcüğünün bir anlamı da kumaşı kesmek olarak yer alır. Yal/Al anlayışı ile de bağlantılı olabilir.
Turuğ
Turuğ, Türk ve Moğol şamanizminde Şaman Ağacı. Moğollar Toruğ derler. Tanrı ilk şamanı yarattığında onun evinin önüne sekiz dallı bir ağaç dikmiştir. Bu nedenle her şaman kendisini temsil eden bir ağaç diker. Bu ağaca “Turuğ” adı verilir. Turuğ, kelime anlamı olarak dayanıklı, yerinde duran, ölümsüz demektir. Tör/Törü/Türe/Törö/Turo/Turu sözcükleri Moğolcada da emir, düzen ve bunun yanında evlilik ve doğum anlamlarını bünyesinde barındırır.
Serge
Serge, Türk, Altay, Yakut ve Dolgan halk kültüründe ve mitolojisinde Kutlu Direk. Sergey veya Sergen de denir. At bağlamak için kurulan direk. Bu direğin koruyucu ruhunun (İyesinin) bulunduğuna inanılır. Genel sergenlerin dışında avluya dikilen özel At Sergenleri vardır. Kiyi Serge / Gelin Sergeni’ne sadece gelinin atı bağlanabilir. Ayrıca ulu bayramlarda dikilen özel sergenler olur. Yerin, suyun ruhlarının manevi desteğini, alabilmek için sayıları üç veya dokuz olan sergenler de mevcuttur. İnekler için dikilen serge de vardır ve buna at bağlanılmaz. Sergeler ağaçlarla, yeleden yapılan süslerle donatılır. Sergenin başına tahtadan atbaşı simgesi konur. Bazı masallarda yer altı, yeryüzü ve gökyüzünü birbirine bağlayan Altın Direk ile eşdeğer görülür. Zenginliği, saygınlığı ve gücü temsil eder. Yeryüzündeki kısmına kahramanlar, yeraltındaki bölümüne Erlik, gökyüzündeki parçasına ise Ülgen atını bağlar. Sözcük, Sırık kelimesi ile bağlantılıdır. Sermek fiilinden gelir.
Etimoloji
- Ulukayın: Uluğ ve Kayın sözcüklerinin bileşimidir. Türkçede Kayın/Katın/Kadun/Gayın/Kazın/Gacın/Hazın, Moğolcada ise Kadun/Hadun/Kadan/Hadan biçimleriyle değişik lehçe ve şivelerde yer alır.
- Bayterek: Bay (varsıl, ulu, kutlu) ve Terek (ağaç, çam, kavak) sözcüklerinin bileşik halidir.
Kayın Türkçede Akrabalık ilişkilerini de içeren bir sözcüktür. Örneğin Kayın-Ana (Kaynana), Kayın-Ata (Kaynata) gibi. Bu tamlamalar kayın ağacı ile ilişkili olarak ortaya çıkan akrabalık bağlarını ifade eder ki, muhtemelen geçmiş çağlarda evlilik törenlerinin bu ağacın altında yapılması ile alakalıdır.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dipnotlar
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Tengerism in Mongolia 30 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Turkish Mythology Dictionary - Multilingual
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ulukayin Turk Altay Cuvas Yakut Mogol ve Macar mitolojilerinde halk inancinda ve samanizmde Yasam Agaci Ulugkayin Ulikadhin Olokaygin seklinde de soylenir Baykayin Baykadhin Paykaygin olarak da bilinir Esanlamli olarak Bayterek Beyterek Begterek veya Ulubuk Olobuk Olibuk da denir Yerle gogu birbirine baglayan yasam agacidir Yakutlarda Luk Mas Aal Luuk Mas Agal Luguk Mas denilir Tasidigi anlam ve onemKayra Han tarafindan dikilmistir Dunya ile birlikte yaratilmistir Dunyanin yeraltinin ve gokyuzunun tam merkezindedir Dallari gokyuzunu ayakta tutar Kokleri topragin tum katlarini delip yeralti okyanusuna kadar uzanir Oksoko kusu etrafinda donerek ucar ve bazen de tepesine konar Dokuz boy Turklerin dokuz kavmi veya yeryuzundeki dokuz buyuk insan irki bu agacin dokuz dalindan turemistir Umay Ana Yasam Agaci nin sahibidir ve yeryuzune inerken bu agaci kullanir Kubey Hanim bu agacin icinde yasar Kokleri yeraltina dallari gokyuzune uzar Koklerinden yasam suyu Bengusu akar Her dali altindan yetmis yaprakli olarak tanimlanir Yapraklarinin buyuklugu birer at derisi kadardir Turk mitolojisinde cok onemli bir yere sahiptir Gokleri delip bilinmez yuksekliklere cikar Ulug Kayin in dallarindan biri Gunese biri de Aya uzanir Tepesinde Ulgen oturur Bazen bir cam agaci olarak kabul edilir Agacin bir yaninda ay bir yaninda ise Gunes bulunur Bazen Demirdag in uzerinde durdugu kabul edilir Sekiz golgeli dokuz koklu olarak anilir Insanlarin ruhlari bu agacin dallari arasinda ucusur durur Bu ruhlar kucuk kuslara benzerler Osmanli Devlet nin kurucusu Osman Bey in ruyasinda gordugu buyuyup tum Dunyayi kaplaya agac da Ulug Kayin a benzemektedir Agaca bez caput baglayarak dilekte bulunma da yine Ulug Kayin ile baglantili gorunmektedir Ilge denilen recinesi onu yiyenlere muthis bir guc verir Cuvas bayraginda sembolize edilmis bir hayat agaci vardir Maniheizm in etkisiyle Yasam Agaci nin karsiti olan Olum Agaci da Turk kulturune girmistir fakat cok fazla yayginlasmamistir Bazen ayni kokten cikan iki agac olarak adlandirilir ki bu durum iki zirvesi olan Dunya Dagi ile de uygun duser Mani dini ile bu ikiz agaclardan birine Olum islevi yuklenmistir Hayat Agacina hemen hemen ayni ozelliklerle ama biraz daha ayrintisiz ve basit olarak Macar mitolojisinde de Vilagfa veya Eletfa adiyla rastlanir Isim Macarcadir ama motif Ural Altay dusunusune aittir Macarlara gore saman trans halindeki yolculugunda bu agaca tirmanarak goge cikar Zambu Yakutlara gore cennette buyuyen Yasam Agacidir Tanrica Kipay Hotun bu agacta yasar ve goguslerini insanligi beslemek icin kullanirdi Dort nehrin ortaya ciktigi bu agacin dibinde bir ejderha yatiyordu Calama uygulamasiCalama Turk halk inancinda kutsal sayilan bir nesneye veya varliga caput baglama anlamina gelir Agaclara bez ve caput baglama uygulamasidir Yapilan eyleme Calama Calama denir Ulug Kayin inanciyla baglantilidir Mayalamak sozcugu Turkcede Calmak fiili ile ifade edilir Bu baglamda bir dusuncenin istegin kutlu bir yere mayalanmasi gibi algilanabilir Kurbanlik koclara kurdele baglanmasi da yine bu anlayisla alakalidir Islam dini bu tur yaklasimlari kesin olarak yasaklamistir Calamak caput baglamak fiili ile de kullanilir Calmak sozcugunun bir anlami da kumasi kesmek olarak yer alir Yal Al anlayisi ile de baglantili olabilir TurugTurug Turk ve Mogol samanizminde Saman Agaci Mogollar Torug derler Tanri ilk samani yarattiginda onun evinin onune sekiz dalli bir agac dikmistir Bu nedenle her saman kendisini temsil eden bir agac diker Bu agaca Turug adi verilir Turug kelime anlami olarak dayanikli yerinde duran olumsuz demektir Tor Toru Ture Toro Turo Turu sozcukleri Mogolcada da emir duzen ve bunun yaninda evlilik ve dogum anlamlarini bunyesinde barindirir SergeSerge Turk Altay Yakut ve Dolgan halk kulturunde ve mitolojisinde Kutlu Direk Sergey veya Sergen de denir At baglamak icin kurulan direk Bu diregin koruyucu ruhunun Iyesinin bulunduguna inanilir Genel sergenlerin disinda avluya dikilen ozel At Sergenleri vardir Kiyi Serge Gelin Sergeni ne sadece gelinin ati baglanabilir Ayrica ulu bayramlarda dikilen ozel sergenler olur Yerin suyun ruhlarinin manevi destegini alabilmek icin sayilari uc veya dokuz olan sergenler de mevcuttur Inekler icin dikilen serge de vardir ve buna at baglanilmaz Sergeler agaclarla yeleden yapilan suslerle donatilir Sergenin basina tahtadan atbasi simgesi konur Bazi masallarda yer alti yeryuzu ve gokyuzunu birbirine baglayan Altin Direk ile esdeger gorulur Zenginligi sayginligi ve gucu temsil eder Yeryuzundeki kismina kahramanlar yeraltindaki bolumune Erlik gokyuzundeki parcasina ise Ulgen atini baglar Sozcuk Sirik kelimesi ile baglantilidir Sermek fiilinden gelir EtimolojiUlukayin Ulug ve Kayin sozcuklerinin bilesimidir Turkcede Kayin Katin Kadun Gayin Kazin Gacin Hazin Mogolcada ise Kadun Hadun Kadan Hadan bicimleriyle degisik lehce ve sivelerde yer alir Bayterek Bay varsil ulu kutlu ve Terek agac cam kavak sozcuklerinin bilesik halidir Kayin Turkcede Akrabalik iliskilerini de iceren bir sozcuktur Ornegin Kayin Ana Kaynana Kayin Ata Kaynata gibi Bu tamlamalar kayin agaci ile iliskili olarak ortaya cikan akrabalik baglarini ifade eder ki muhtemelen gecmis caglarda evlilik torenlerinin bu agacin altinda yapilmasi ile alakalidir KaynakcaTurk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Dipnotlar PDF 31 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2011 Eski Iran da Dinler ve Inanislar Nimet Yildirim 29 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Aralik 2011 Ayrica bakinizYasam agaci Agac Ana Agac Ata Agac kultuDis baglantilarTengerism in Mongolia 30 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Turkish Mythology Dictionary Multilingual