Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ehl-i Hak, Yâresânizm veya Kaka'ilik (Kürtçe: یارسان, Yarsan, Farsça: اهل حق; "Ahli haq";"Gerçeğin insanları"), 14. yüzyılın sonlarında İran'ın batısında Sultan Sahak tarafından kurulan senkretik bir dini öğretidir. Toplam Ehl-i Hak nüfusunun 2 milyon ila 3 milyon arası olduğu tahmin edilmektedir. Esas olarak batı İran ve doğu Irak'ta bulunurlar ve çoğunlukla etnik Goran Kürtleridirler, ancak daha küçük gruplar halinde Türk, Fars, Lur, Azeri ve Arap inananları da bulunur. Irak'taki bazı Yarsanilere Kaka'i denir. Yarsaniler, bazen aşağılayıcı bir şekilde "Aliilahiler" veya "Aliyyullahiler" olarak da adlandırılabilirler. Birçok Yarsaninin, İran'daki İslami yönetimin baskısı nedeniyle dinlerini sakladığı tahmin edilir ve bu yüzden nüfuslarının kesin istatistikleri bulunmamaktadır.
Ehl-i Hak, çoğunlukla Goranice yazılmış ayrı bir liturjiye sahiptir. Bununla birlikte, çok az sayıdaki Yaresani Goranice'yi (Zaza-Gorani şubesine ait bir Kuzeybatı İran dili) konuşabilir çünkü ana dilleri, genellikle Kürt dillerinin diğer iki koluna ait ve Soranice'dir. Kutsal kitapları, Sultan Sahak'ın öğretileri temel alınarak 15. yüzyılda kaleme alınan Kelâm-ı Serencâm'dır.
Yarsaniler, güneş ve ateşin kutsal varlıklar olduğuna inanır ve eşitlik, saflık, doğruluk ve birlik ilkelerini takip ederler, bu da bazı araştırmacıların bu dinde Mitraik kökenleri olduğunu düşünmesine sebep olmuştur.
Yarsanizm, doktrini ve ritüelleri büyük ölçüde gizli olduğu için tarihi kitaplarda çok az yer almaktadır. Yarsanizm'in takipçileri ritüellerini ve törenlerini gizlice yerine getirmişlerdir, ancak bu Yarsanilerin birçoğunun yüzyıllar boyunca İslami veya diğer yönetimler tarafından hedef gösterilmelerini engellememiştir. Bu öğretinin takipçileri, İran'daki İslam Devrimi'nden sonra Yarsani toplumu üzerindeki baskının arttığını ve 30 yıldan fazla bir süredir yoksun bırakıldığını ve ayrımcılığa uğradığını iddia etmektedir.
Ehl-i Hak erkeklerinin alametlerinden biri de bıyıktır, çünkü Ehl-i Hak'ın kutsal kitabı Kelâm-ı Serencâm, dini ayinlere katılmak için her erkeğin bir bıyığı olması gerektiğini söyler.
Tarihi
İslam peygamberi Muhammed’in ölümünden sonra meydana gelen Osman bin Affan'ın öldürülmesi, Cemel Muharebesi, Sıffin Muharebesi ve Kerbela Katliamı gibi bazı olaylar Müslümanlar arasında etkileri günümüze kadar devam eden bazı çatışmalara neden olmuştur. Bu ihtilafların neticesinde Müslümanlar Sünnilik ve Şiilik olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır. Tarihi süreçte muhalif siyasal hareket olarak ortaya çıkan Şiilik, daha sonra dini bir harekete dönüşmüştür.
Başta Irak ve İran olmak üzere geniş bölgelerde yayılma fırsatı bulan Şiilik, zaman içinde Zeydilik, İsnâaşeriyye, İsmaililik ve İmamiye gibi farklı dallara ayrılmıştır. Ayrıca bu dört ana meshebin haricinde, Ali bin Ebu Talib'e ilahlık veya peygamberlik atfeden kimi heterodoks inanışlar da ortaya çıkmıştır. Kadim Hint-İran dinlerinden etkilenip, inanç sistemlerine enkarnasyon ve reenkarnasyon kavramlarını dahil eden ve Şiilikten önemli ölçüde etkilenmiş olan bu inanç sistemleri İslami literatürde Gulat(Galiyye) olarak isimlendirilir.
Ehl-i Hak hagiografilerine göre cemaatin kurucusu Sultan Sahak’tır. Irak’ın kuzeyinde Süleymaniye kentine bağlı olan Şehrizor bölgesinde Musa el-Kâzım soyundan dünyaya geldiğine inanılan Sahak, İran’ın doğusundaki Hewraman’a taşınmış ve cemaatin günümüze kadar ulaşan inanç sistemini kurmuştur. Hewraman, Yaresanlarca kutsal kabul edilip bugün dahi ziyaret edilmektedir. Aynı zamanda cemaat mensupları inançlarının temelini genellikle ünlü sufi Behlul Dana’ya dayandırmaktadır.
Ehl-i Hak ismi ilk defa 19. Yüzyılda Fransız diplomat ve yazar Arthur de Gobineau tarafından kullanılmış, kendi aralarında Yaresan, San, Taife-ye San isimlerini kullanmayı tercih ettikleri belirtilmiştir. İranlı araştırmacı M. Reza Hamzeh’ee tarafından yazılan “Yaresan (Ehl-i Hak)” isimli kitapta cemaatin beş dönemde şekillendiği belirtilmektedir. Kitaba göre 8. yüzyılda yaşamış Behlül Dana ile ortaya çıkan bu inanç Şah Fezl, Baba Serheng, Şah Hoşin ve son olarak 15. yüzyılda yaşamış olan Sultan Sahak ile birlikte dinsel örgütlenmesini tamamlamıştır. Ehl-i Hak mezhebinin kurucusu, kimi kaynaklara göre 1025-1027 yıllarında Luristan’da doğan, “Baba Hoşin, Şah Hoşin” unvanıyla anılan Mübarek Şah, bazılarına göre ise 14. yüzyılda yaşamış olan Sultan Sahak’tır.
Yâresânî Kürt Alevîleri ve tarihi etkilenişi
İslâmî kişiliklerden Ali bin Ebî Tâlib'in gerçek halife, yani ilk İmam olduğunu gören İslamî bir toplumdur. Şiî İslâm başta olmak üzere tasavvuf akımlarından etkilenmiştir. Bazı bilim insanları, özellikle Batı İran ve genel olarak İran'da antik zamanlarda, yani Safevî Hanedan döneminde yaygın olan din öğeleri sebebiyle Ehl-i Hakk'ın Safevî temel olarak sayılabileceği dinî düzen olarakdile getirirler. Bunun bir kanıtı olarak da, Ehl-i Hakk ile ortadoğu'daki Şiîlik ile ortak noktaları mevcuttur. Her ikisinin de Safevî Hanedan dönemine dayanan köken almış oldukları öne sürülmektedir.
Yâresânîlik inancının temel ilkeleri
| Avatar | Avatar | Avatar | Avatar | Avatar | Avatar | Avatar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Safha | Birincil (Zati Bashar) | İkincil (Zati Mihman) | İkincil (Zati Mihman) | İkincil (Zati Mihman) | İkincil (Zati Mihman) | Dişi |
| 1 | Muhammed | Cebrail | Mikâil | İsrafil | Azrail | Bilinmiyor |
| 2 | Ali | Selmân-ı Fariî | Kanber | Muhammed | İbn Nusayr | Fatma |
| 3 | *Şah Kuşin | Baba Buzurg | Pir Cafer | Bilinmiyor | Baba Tahir | Cemile Hanım |
| 4 | Sultan Sahak | Hıdır Bey (Bünyamin) | Davud *(Baba Yadigar) | Pir Musa | **İbrahim Tayyar | Dayirak Razbar |
| 5 | Kızıl Şah (Şah Yolu) | Kamber (Destevar) | Yari Can | Yâr Ali | Şah Seyfeddin | Zer Banû |
| 6 | Muhammed Bey (Nurbakhsh) | Mihrican | Abdulmelik | Bilinmiyor | Pir Kara Ali | Zehra Hanım |
| 7 | Atiş Bey | Cemşid Bey | Almas Bey | Alaaddin Han | Abdal Bey | Peri Hanım |
Açıklama 1: (*) Bir baba olmaksızın, Eşeysel Üreme ile bir bakireden doğanlar.
Açıklama 2: (**) Bir anne olmaksızın doğanlar. Not: Birinci evrenin tüm avatarları Eşeysel Üreme yolu ile doğmuştur.
"Yâresânî Âyin-î Cemi" ve "Cemhâne" adı verilen ibâdethâneleri
Ehl-i Hakk'taki temel ibâdetlerden birisi, "Cemhâne" adı verilen ibâdethânelerde yapılan Âyin-î Cem'dir. Anadolu Alevîliği'ndeki Cem ile aynı adı taşıyan ve liturjik benzerlikler de barındıran bu ibâdet şeklinde, inananlar bir araya gelerek belirli dualarları okurlar. Bazı "Ehl-i Hakk" geleneklerine göre ise, yılda en azından 17 kere "Ehl-i Hakk Cemi" yapılması gerekmektedir. Ayrıca Ehl-i Hakk Âyin-î Cemi'ni müteakip, bir hayvan kurban edilmesi ve bu kurban etinin yenilmesi de ibâdetin önemli bir ritüel kısmını oluşturmaktadır.
Coğrafî nüfus dağılımı
İran'da başta İran Kürtleri olmak üzere, Fars ve Türkmen inanç mensupları da bulunmaktadır. Coğrafik olarak en çok Kermanşah (Kirmaşah), Güney Taberistan (İran), Batı Hemedan, Kuzeybatı Horasan ve Kuzey İlam bölgelerinde yaşamaktadırlar. Bunun dışında ise, İran’ın başka yörelerinde dağınık olarak yaşayan "Ehl-i Hakk" toplulukları da mevcuttur. Kürdistan Bölgesi’nde de seyrek olarak var olan "Ehl-i Hakk" toplulukları, bu yörelerde "Kakaî" adıyla anılır.
Yâresânîlik tarîkatının tanınmış mensupları
Ali'den beri var olan ve Kürt Gorani geleneğine göre kurulan Ehl-i Hakk Tarîkatı'nın On Dokuzuncu yüzyıl başlarında liderliğini üstlenen kişi "Hacı Ni'metullâh" idi. Daha sonra ise onun oğlu olan ve 1966 yılında kitapları Osmanlı Türkçesi'ne çevrilen ve Kürt dinî musikisine kazandırdığı pek çok besteleriyle meşhur olan "Nur Ali Şâh Elâhî" (Doğumu: 1895 - Ölümü: 1974) başa geçti. İran'da Humeyni devriminden sonra Ni'metullâh'ın torunlarından biri olan "Muhammad Mokrî" (Doğumu: 1921 - Ölümü: 2007) Humeyni tarafından Sovyetler Birliği Büyükelçiliği görevine atandı. Seyyid Ahmed el-Berzencî "Ehl-i Hakk Tarîkatı" mensubu idi. Bugün Musul, Erbil ve İran'da Ehl-i Hakk'ın çok güçlü temsilcileri vardır. Elitist bir tarîkat olan Ehl-i Hakk'ın üyeleri havassa dayanır, yani seçkin şahsiyetlerden oluşmaktadır. Kız çocuklarına dinî bilgilerin yanı sıra gündelik hayatta ayakta durabilmeleri için gerekli olan pozitif bilimleri de öğretme husununa özen göstermeleriyle tanınmaktadır. Örneğin, Ni'metullâh'ın kızı Melekcan Nemâti tanınmıştır. İran'da ortadoğu bölgesinde etkinliği olan bu tarîkatın temelleri İslâm-Bâtınîliği üzerine inşa edilmiştir.
Kaynakça
- ^ Hamzeh'ee, M. Reza Fariborz (1995). Krisztina Kehl-Bodrogi (Ed.). Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill. ss. 101-117. ISBN .
- ^ P. G. Kreyenbroek (1992). Review of The Yaresan: A Sociological, Historical and Religio-Historical Study of a Kurdish Community, by M. Reza Hamzeh'ee, 1990, . Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol.55, No.3, pp.565–566.
- ^ Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. .
- ^ . BBC. 13 Kasım 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2019.
- ^ Edmonds, Cecil. Kurds, Turks, and Arabs: politics, travel, and research in north-eastern Iraq, 1919–1925. Oxford University Press, 1957.
- ^ . 22 Nisan 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2015.
- ^ . islamansiklopedisi.org.tr (İngilizce). 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2020.
- ^ a b . 29 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ (1957: 195)
- ^ Moosa (1988: 168)
- ^ . 9 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Elahi, Nur Ali. Burhan al-Haqq, (1963 first edition), Library of Congress call number BP195.A4 I42 1963 - card number:75-284686. Excerpt from pg 42 in original Persian: نسبش بحضرت امام موسی کاظم(ع) میرسد، محل تولدش قریۀ (برزنجه) ناحیۀ (شاره زور) بخش (حلبجه) شهرستان (سلیمانیه) استان (کرکوک) کشور فعلی عراق است.
- ^ a b Gzt (7 Kasım 2020). . Gzt. 1 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- ^ . 26 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2021.
- ^ a b c d Bernheimer, Teresa (2013). "Religion in , Iraq and İran". Ali'nin Ailesi - Ehl-î Beyt ve İlk Alevîler. Giriş ve Tanımlar Bölümünde (Türkçe, Arapça, Almanca, ve İngilizce). Tekin Yayınevi. ss. 11-15. ISBN .
- ^ Hazana, Şahname-i Hâkîkat ve Burhan.
Başvuru kitapları
- Genel tanıtım
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2000). Aleviler / Alewiten. Cilt 1 Band: Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 59/2000).
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 2 Band: İnanç ve Gelenekler / Glaube und Traditionen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 60/2001).
- Engin, Ismail & Franz, Erhard (2001). Aleviler / Alewiten. Cilt 3 Band: Siyaset ve Örgütler / Politik und Organisationen. Hamburg: Deutsches Orient Institut (Mitteilungen Band 61/2001).
- Kehl-Bodrogi, Krisztina (1992). Die Kizilbas/Aleviten. Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien. Die Welt des Islams, (New Series), Vol. 32, No. 1.
- Kitsikis, Dimitri (1999). Multiculturalism in the Ottoman Empire: The Alevi Religious and Cultural Community, in P. Savard & B. Vigezzi eds. Multiculturalism and the History of International Relations Milano: Edizioni Unicopli.
- Kjeilen, Tore (undated). "Alevism 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .," in the (online) Encyclopedia of the Orient.
- Shankland, David (2003). The Alevis in Turkey: The Emergence of a Secular Islamic Tradition. Curzon Press.
- White, Paul J., & Joost Jongerden (eds.) (2003). Turkey’s Alevi Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill.
- Zeidan, David (1999) "" Middle East Review of International Affairs 3/4.
- Bumke, Peter (1979). "Kizilbaş- in Tunceli (Türkei). Marginalität und Häresie." Anthropos 74, 530-548.
- Gezik, Erdal (2000), Etnik Politik Dinsel Sorunlar Bağlamında Alevî Türkler, Ankara.
- Izady, Mehrdad R. (1992), The Turks : a concise handbook, Washington & London: Taylor & Francis, ss. 170 passim, .
- Van Bruinessen, Martin, (1996). [Turkish Alevî revival in Turkey.] Middle East Report, No. 200, pp. 7–10. (NB: The on-line version is expanded from its original publication.)
- –, (1997). "Aslını inkâr eden haramzadedir! The Debate on the Turkish Ethnic Identity of the Turkish Alevis." 5 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In K. Kehl-Bodrogi, B. Kellner-Heinkele, & A. Otter-Beaujean (eds), Syncretistic Religious Communities in the Near East (Leiden: Brill).
- White, Paul J. (2003), “The Debate on the Identity of ‘Alevî Turks’.” In: Paul J. White/Joost Jongerden (eds.) Turkey’s Alevî Enigma: A Comprehensive Overview. Leiden: Brill, pp. 17–32.Alevi Tarikat konularında
- Halm, H. (1982). Die Islamische Lehre: Die Schia und die Alawiten. Zurich.
- Krisztina Kehl-Bodrogi, Krisztina, & Barbara Kellner-Heinkele, Anke Otter-Beaujean, eds. (1997) Syncretistic Religious Communities in the Near East. Leiden: Brill, pp. 11-18.
- Moosa, Matti (1988). Twelver Shiites: The islamic scoolars Syracuse University Press.
- Van Bruinessen, Martin (2005). "." French translation published as: "Les pratiques religieuses dans le monde turco-iranien: changements et continuités", Cahiers d'Études sur la Méditerranée Orientale et le Monde Turco-Iranien, no. 39-40, 101-121.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ehl i Hak Yaresanizm veya Kaka ilik Kurtce یارسان Yarsan Farsca اهل حق Ahli haq Gercegin insanlari 14 yuzyilin sonlarinda Iran in batisinda Sultan Sahak tarafindan kurulan senkretik bir dini ogretidir Toplam Ehl i Hak nufusunun 2 milyon ila 3 milyon arasi oldugu tahmin edilmektedir Esas olarak bati Iran ve dogu Irak ta bulunurlar ve cogunlukla etnik Goran Kurtleridirler ancak daha kucuk gruplar halinde Turk Fars Lur Azeri ve Arap inananlari da bulunur Irak taki bazi Yarsanilere Kaka i denir Yarsaniler bazen asagilayici bir sekilde Aliilahiler veya Aliyyullahiler olarak da adlandirilabilirler Bircok Yarsaninin Iran daki Islami yonetimin baskisi nedeniyle dinlerini sakladigi tahmin edilir ve bu yuzden nufuslarinin kesin istatistikleri bulunmamaktadir Ehl i Hak cogunlukla Goranice yazilmis ayri bir liturjiye sahiptir Bununla birlikte cok az sayidaki Yaresani Goranice yi Zaza Gorani subesine ait bir Kuzeybati Iran dili konusabilir cunku ana dilleri genellikle Kurt dillerinin diger iki koluna ait ve Soranice dir Kutsal kitaplari Sultan Sahak in ogretileri temel alinarak 15 yuzyilda kaleme alinan Kelam i Serencam dir Yarsaniler gunes ve atesin kutsal varliklar olduguna inanir ve esitlik saflik dogruluk ve birlik ilkelerini takip ederler bu da bazi arastirmacilarin bu dinde Mitraik kokenleri oldugunu dusunmesine sebep olmustur Yarsanizm doktrini ve rituelleri buyuk olcude gizli oldugu icin tarihi kitaplarda cok az yer almaktadir Yarsanizm in takipcileri rituellerini ve torenlerini gizlice yerine getirmislerdir ancak bu Yarsanilerin bircogunun yuzyillar boyunca Islami veya diger yonetimler tarafindan hedef gosterilmelerini engellememistir Bu ogretinin takipcileri Iran daki Islam Devrimi nden sonra Yarsani toplumu uzerindeki baskinin arttigini ve 30 yildan fazla bir suredir yoksun birakildigini ve ayrimciliga ugradigini iddia etmektedir Ehl i Hak erkeklerinin alametlerinden biri de biyiktir cunku Ehl i Hak in kutsal kitabi Kelam i Serencam dini ayinlere katilmak icin her erkegin bir biyigi olmasi gerektigini soyler TarihiIslam peygamberi Muhammed in olumunden sonra meydana gelen Osman bin Affan in oldurulmesi Cemel Muharebesi Siffin Muharebesi ve Kerbela Katliami gibi bazi olaylar Muslumanlar arasinda etkileri gunumuze kadar devam eden bazi catismalara neden olmustur Bu ihtilaflarin neticesinde Muslumanlar Sunnilik ve Siilik olmak uzere iki ana gruba ayrilmistir Tarihi surecte muhalif siyasal hareket olarak ortaya cikan Siilik daha sonra dini bir harekete donusmustur Basta Irak ve Iran olmak uzere genis bolgelerde yayilma firsati bulan Siilik zaman icinde Zeydilik Isnaaseriyye Ismaililik ve Imamiye gibi farkli dallara ayrilmistir Ayrica bu dort ana meshebin haricinde Ali bin Ebu Talib e ilahlik veya peygamberlik atfeden kimi heterodoks inanislar da ortaya cikmistir Kadim Hint Iran dinlerinden etkilenip inanc sistemlerine enkarnasyon ve reenkarnasyon kavramlarini dahil eden ve Siilikten onemli olcude etkilenmis olan bu inanc sistemleri Islami literaturde Gulat Galiyye olarak isimlendirilir Ehl i Hak hagiografilerine gore cemaatin kurucusu Sultan Sahak tir Irak in kuzeyinde Suleymaniye kentine bagli olan Sehrizor bolgesinde Musa el Kazim soyundan dunyaya geldigine inanilan Sahak Iran in dogusundaki Hewraman a tasinmis ve cemaatin gunumuze kadar ulasan inanc sistemini kurmustur Hewraman Yaresanlarca kutsal kabul edilip bugun dahi ziyaret edilmektedir Ayni zamanda cemaat mensuplari inanclarinin temelini genellikle unlu sufi Behlul Dana ya dayandirmaktadir Ehl i Hak ismi ilk defa 19 Yuzyilda Fransiz diplomat ve yazar Arthur de Gobineau tarafindan kullanilmis kendi aralarinda Yaresan San Taife ye San isimlerini kullanmayi tercih ettikleri belirtilmistir Iranli arastirmaci M Reza Hamzeh ee tarafindan yazilan Yaresan Ehl i Hak isimli kitapta cemaatin bes donemde sekillendigi belirtilmektedir Kitaba gore 8 yuzyilda yasamis Behlul Dana ile ortaya cikan bu inanc Sah Fezl Baba Serheng Sah Hosin ve son olarak 15 yuzyilda yasamis olan Sultan Sahak ile birlikte dinsel orgutlenmesini tamamlamistir Ehl i Hak mezhebinin kurucusu kimi kaynaklara gore 1025 1027 yillarinda Luristan da dogan Baba Hosin Sah Hosin unvaniyla anilan Mubarek Sah bazilarina gore ise 14 yuzyilda yasamis olan Sultan Sahak tir Yaresani Kurt Alevileri ve tarihi etkilenisi Islami kisiliklerden Ali bin Ebi Talib in gercek halife yani ilk Imam oldugunu goren Islami bir toplumdur Sii Islam basta olmak uzere tasavvuf akimlarindan etkilenmistir Bazi bilim insanlari ozellikle Bati Iran ve genel olarak Iran da antik zamanlarda yani Safevi Hanedan doneminde yaygin olan din ogeleri sebebiyle Ehl i Hakk in Safevi temel olarak sayilabilecegi dini duzen olarakdile getirirler Bunun bir kaniti olarak da Ehl i Hakk ile ortadogu daki Siilik ile ortak noktalari mevcuttur Her ikisinin de Safevi Hanedan donemine dayanan koken almis olduklari one surulmektedir Yaresanilik inancinin temel ilkeleri Avatar Avatar Avatar Avatar Avatar Avatar AvatarSafha Birincil Zati Bashar Ikincil Zati Mihman Ikincil Zati Mihman Ikincil Zati Mihman Ikincil Zati Mihman Disi1 Muhammed Cebrail Mikail Israfil Azrail Bilinmiyor2 Ali Selman i Farii Kanber Muhammed Ibn Nusayr Fatma3 Sah Kusin Baba Buzurg Pir Cafer Bilinmiyor Baba Tahir Cemile Hanim4 Sultan Sahak Hidir Bey Bunyamin Davud Baba Yadigar Pir Musa Ibrahim Tayyar Dayirak Razbar5 Kizil Sah Sah Yolu Kamber Destevar Yari Can Yar Ali Sah Seyfeddin Zer Banu6 Muhammed Bey Nurbakhsh Mihrican Abdulmelik Bilinmiyor Pir Kara Ali Zehra Hanim7 Atis Bey Cemsid Bey Almas Bey Alaaddin Han Abdal Bey Peri Hanim Aciklama 1 Bir baba olmaksizin Eseysel Ureme ile bir bakireden doganlar Aciklama 2 Bir anne olmaksizin doganlar Not Birinci evrenin tum avatarlari Eseysel Ureme yolu ile dogmustur Yaresani Ayin i Cemi ve Cemhane adi verilen ibadethaneleri Ehl i Hakk taki temel ibadetlerden birisi Cemhane adi verilen ibadethanelerde yapilan Ayin i Cem dir Anadolu Aleviligi ndeki Cem ile ayni adi tasiyan ve liturjik benzerlikler de barindiran bu ibadet seklinde inananlar bir araya gelerek belirli dualarlari okurlar Bazi Ehl i Hakk geleneklerine gore ise yilda en azindan 17 kere Ehl i Hakk Cemi yapilmasi gerekmektedir Ayrica Ehl i Hakk Ayin i Cemi ni muteakip bir hayvan kurban edilmesi ve bu kurban etinin yenilmesi de ibadetin onemli bir rituel kismini olusturmaktadir Cografi nufus dagilimi Iran da basta Iran Kurtleri olmak uzere Fars ve Turkmen inanc mensuplari da bulunmaktadir Cografik olarak en cok Kermansah Kirmasah Guney Taberistan Iran Bati Hemedan Kuzeybati Horasan ve Kuzey Ilam bolgelerinde yasamaktadirlar Bunun disinda ise Iran in baska yorelerinde daginik olarak yasayan Ehl i Hakk topluluklari da mevcuttur Kurdistan Bolgesi nde de seyrek olarak var olan Ehl i Hakk topluluklari bu yorelerde Kakai adiyla anilir Yaresanilik tarikatinin taninmis mensuplariAli den beri var olan ve Kurt Gorani gelenegine gore kurulan Ehl i Hakk Tarikati nin On Dokuzuncu yuzyil baslarinda liderligini ustlenen kisi Haci Ni metullah idi Daha sonra ise onun oglu olan ve 1966 yilinda kitaplari Osmanli Turkcesi ne cevrilen ve Kurt dini musikisine kazandirdigi pek cok besteleriyle meshur olan Nur Ali Sah Elahi Dogumu 1895 Olumu 1974 basa gecti Iran da Humeyni devriminden sonra Ni metullah in torunlarindan biri olan Muhammad Mokri Dogumu 1921 Olumu 2007 Humeyni tarafindan Sovyetler Birligi Buyukelciligi gorevine atandi Seyyid Ahmed el Berzenci Ehl i Hakk Tarikati mensubu idi Bugun Musul Erbil ve Iran da Ehl i Hakk in cok guclu temsilcileri vardir Elitist bir tarikat olan Ehl i Hakk in uyeleri havassa dayanir yani seckin sahsiyetlerden olusmaktadir Kiz cocuklarina dini bilgilerin yani sira gundelik hayatta ayakta durabilmeleri icin gerekli olan pozitif bilimleri de ogretme husununa ozen gostermeleriyle taninmaktadir Ornegin Ni metullah in kizi Melekcan Nemati taninmistir Iran da ortadogu bolgesinde etkinligi olan bu tarikatin temelleri Islam Batiniligi uzerine insa edilmistir Kaynakca Hamzeh ee M Reza Fariborz 1995 Krisztina Kehl Bodrogi Ed Syncretistic Religious Communities in the Near East Leiden Brill ss 101 117 ISBN 90 04 10861 0 P G Kreyenbroek 1992 Review of The Yaresan A Sociological Historical and Religio Historical Study of a Kurdish Community by M Reza Hamzeh ee 1990 3 922968 83 X Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London Vol 55 No 3 pp 565 566 Elahi Bahram 1987 The path of perfection the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi 0 7126 0200 3 BBC 13 Kasim 2019 13 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Kasim 2019 Edmonds Cecil Kurds Turks and Arabs politics travel and research in north eastern Iraq 1919 1925 Oxford University Press 1957 22 Nisan 2000 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Agustos 2015 islamansiklopedisi org tr Ingilizce 10 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Kasim 2020 a b 29 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi 1957 195 Moosa 1988 168 9 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Elahi Nur Ali Burhan al Haqq 1963 first edition Library of Congress call number BP195 A4 I42 1963 card number 75 284686 Excerpt from pg 42 in original Persian نسبش بحضرت امام موسی کاظم ع میرسد محل تولدش قریۀ برزنجه ناحیۀ شاره زور بخش حلبجه شهرستان سلیمانیه استان کرکوک کشور فعلی عراق است a b Gzt 7 Kasim 2020 Gzt 1 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2021 26 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Ocak 2021 a b c d Bernheimer Teresa 2013 Religion in Iraq and Iran Ali nin Ailesi Ehl i Beyt ve Ilk Aleviler Giris ve Tanimlar Bolumunde Turkce Arapca Almanca ve Ingilizce Tekin Yayinevi ss 11 15 ISBN 9789944611671 Hazana Sahname i Hakikat ve Burhan Basvuru kitaplari Genel tanitimEngin Ismail amp Franz Erhard 2000 Aleviler Alewiten Cilt 1 Band Kimlik ve Tarih Identitat und Geschichte Hamburg Deutsches Orient Institut Mitteilungen Band 59 2000 ISBN 3 89173 059 4 Engin Ismail amp Franz Erhard 2001 Aleviler Alewiten Cilt 2 Band Inanc ve Gelenekler Glaube und Traditionen Hamburg Deutsches Orient Institut Mitteilungen Band 60 2001 ISBN 3 89173 061 6 Engin Ismail amp Franz Erhard 2001 Aleviler Alewiten Cilt 3 Band Siyaset ve Orgutler Politik und Organisationen Hamburg Deutsches Orient Institut Mitteilungen Band 61 2001 ISBN 3 89173 062 4 Kehl Bodrogi Krisztina 1992 Die Kizilbas Aleviten Untersuchungen uber eine esoterische Glaubensgemeinschaft in Anatolien Die Welt des Islams New Series Vol 32 No 1 Kitsikis Dimitri 1999 Multiculturalism in the Ottoman Empire The Alevi Religious and Cultural Community in P Savard amp B Vigezzi eds Multiculturalism and the History of International Relations Milano Edizioni Unicopli Kjeilen Tore undated Alevism 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde in the online Encyclopedia of the Orient Shankland David 2003 The Alevis in Turkey The Emergence of a Secular Islamic Tradition Curzon Press White Paul J amp Joost Jongerden eds 2003 Turkey s Alevi Enigma A Comprehensive Overview Leiden Brill Zeidan David 1999 Middle East Review of International Affairs 3 4 Kizilbas TurkmenlerBumke Peter 1979 Kizilbas in Tunceli Turkei Marginalitat und Haresie Anthropos 74 530 548 Gezik Erdal 2000 Etnik Politik Dinsel Sorunlar Baglaminda Alevi Turkler Ankara Izady Mehrdad R 1992 The Turks a concise handbook Washington amp London Taylor amp Francis ss 170 passim ISBN 0 8448 1727 9 Van Bruinessen Martin 1996 Turkish Alevi revival in Turkey Middle East Report No 200 pp 7 10 NB The on line version is expanded from its original publication 1997 Aslini inkar eden haramzadedir The Debate on the Turkish Ethnic Identity of the Turkish Alevis 5 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi In K Kehl Bodrogi B Kellner Heinkele amp A Otter Beaujean eds Syncretistic Religious Communities in the Near East Leiden Brill White Paul J 2003 The Debate on the Identity of Alevi Turks In Paul J White Joost Jongerden eds Turkey s Alevi Enigma A Comprehensive Overview Leiden Brill pp 17 32 Alevi Tarikat konularinda Halm H 1982 Die Islamische Lehre Die Schia und die Alawiten Zurich Krisztina Kehl Bodrogi Krisztina amp Barbara Kellner Heinkele Anke Otter Beaujean eds 1997 Syncretistic Religious Communities in the Near East Leiden Brill pp 11 18 Moosa Matti 1988 Twelver Shiites The islamic scoolars Syracuse University Press Van Bruinessen Martin 2005 French translation published as Les pratiques religieuses dans le monde turco iranien changements et continuites Cahiers d Etudes sur la Mediterranee Orientale et le Monde Turco Iranien no 39 40 101 121