Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ekim 2013) |
Güney Amerika, Amerika'nın güneyinde bulunan bir kıta.Güney Yarımküre'de bulunmasına rağmen topraklarının küçük bir kısmı Kuzey Yarımküre'de yer almaktadır.Büyük Okyanus'un doğusunda, Atlas Okyanusu'nun batısında, Kuzey Amerika'nın güneyinde ve Antarktika'nın kuzeyinde bulunur. Güney Amerika, 17.840.000 km karelik bir yüzölçümüne sahiptir.Dünya yüzeyinin yaklaşık olarak %3,5'ini kaplamaktadır. 2005 yılına göre nüfusu 371.000.000'dan fazladır. Güney Amerika kıtalar arası yüzölçümü sıralamasında dördüncü ve nüfusta beşincidir.
Coğrafya
Güney Amerika’nın aynı zamanda en büyük turist kaynaklarından biri olan coğrafi yapısı, kıtanın iklim özelliklerinin etkisiyle oluşan Amazon Ormanları’nı, Şili boyunca uzanan And Dağları’nı, dünyanın en kurak sıcak çölü olma özelliğini taşıyan Atakama Çölü’nü ve Brezilya’nın kuzeyinden akan Amazon Nehri’ni kapsamaktadır.
Bugüne kadar mümkün olan en iyi şekilde korunarak gelmiş antik şehirlerden biri olan Machu Picchu da Güney Amerika’da yer almaktadır.
Tarihi
Güney Amerika'da MÖ 16.500 yıllarına kadar dayanan bir insan varlığının bulunduğu, arkeolojik kazılarla doğrulanmıştır. Amazon Ormanları'nda ise MÖ 10.000 yıllarında kalıcı bir nüfusun bulunduğu düşünülmektedir. Bu nüfusun avcılık, toplayıcılık ve tarımla uğraştığına dair kanıtlar bulunmuştur. Norte Chico, Canari, Chibca, Chachapoya, Chavin, Moçe, İnka, Aravak ve Karib gibi topluluklar bölgenin keşfedilmesine kadar çeşitli medeniyetler kurmuştur.
İspanya ve Portekiz’in yaptığı keşiflerle bölgede yayılmaya başlamasının ardından, bu medeniyetler zamanla yok olmuştur. 1500 yılından itibaren Orta Amerika ve Kolombiya’da İspanya’nın, Brezilya’da ise Portekiz’in kontrolünde sömürge yönetimleri kurulmuştur. İngiltere, Fransa ve Hollanda'nın Guyanalar’a yerleşmeye başlamasıyla, Güney Amerika neredeyse tamamen sömürge haline getirilmiştir.
1808 yılında Simon Bolivar’ın liderliğinde bir araya gelmeye başlayan yurtseverler, Güney Amerika’daki ülkelerin bağımsızlığını sağlamak amacıyla İspanya’ya karşı büyük bir savaş başlatmışlardır. 25 yıl süren mücadelenin ardından, İspanya ve Portekiz’in bölgeden çekilmesiyle sonuçlanan savaş, yerini bağımsızlığını ilan eden ülkeler arasındaki rekabete bırakmıştır. Güney Amerika'nın büyük ölçüde bölünmesine neden olan savaşlar, uzun bir süre boyunca devam etmiştir.
I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı’na askeri anlamda katılım gösteren tek Güney Amerika ülkesi olan Brezilya, Birleşik Krallık ve Fransa’nın deniz kuvvetlerine destek göndermiştir.
ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki artan rekabetin etkisiyle başlayan Soğuk Savaş, Güney Amerika’yı şiddetli bir şekilde etkilemiştir. Kolombiya ve Peru başta olmak üzere birçok ülkede, Marksizm-Leninizm'i benimseyen ve Doğu Bloku tarafından desteklenen gruplar ortaya çıkmıştır. Arjantin ve Birleşik Krallık arasında gerçekleşen Falkland Savaşı da, Soğuk Savaş sırasında Güney Amerika'da gerçekleşen olaylar arasında yer almaktadır.
1990 yılından sonra Soğuk Savaş’ın etkileri giderek azalmış, kıta çapında bir demokratikleşme süreci başlamıştır. Brezilya ve Arjantin'de ekonomik büyümenin yavaşlaması, sanayi üretiminin azalması, işsizliğin artması gibi durumlara bağlı olarak krizler yaşanmıştır. 21. yüzyıl sosyalizminin gelişmesiyle Venezuela, Bolivya ve Peru'da ise sol görüşlü iktidarlar güç kazanmıştır.
Ülkeler
| Ülke | Yüzölçümü (km²) | Nüfus (2002) | Nüfus yoğunluğu (km² başına) |
|---|---|---|---|
| Arjantin | 2,766,890 | 37,812,817 | 14 |
| Bolivya | 1,098,580 | 8,445,134 | 7.7 |
| Brezilya | 8,511,965 | 214,029,560 | 21 |
| Şili | 756,950 | 16,800,000 | 20 |
| Kolombiya | 1,138,910 | 41,008,227 | 36 |
| Ekvador | 283,560 | 13,447,494 | 47 |
| Fransız Guyanası | 91,000 | 182,333 | 2.0 |
| Guyana | 214,970 | 698,209 | 3.2 |
| Paraguay | 406,750 | 5,884,491 | 14 |
| Peru | 1,285,220 | 27,949,639 | 22 |
| Surinam | 163,270 | 436,494 | 2.7 |
| Uruguay | 176,220 | 3,386,575 | 19 |
| Venezuela | 912,050 | 24,287,670 | 27 |
| Toplam | 17,806,335 | 235,006 | 24.4 |
1 Bu ülkelerin hem Güney Amerika hem de Kuzey Amerika'da sınırları var.
(Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları kalıcı nüfusu bulunmadığı için tabloda yer almamaktadır.)
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Ekim 2013 Guney Amerika Amerika nin guneyinde bulunan bir kita Guney Yarimkure de bulunmasina ragmen topraklarinin kucuk bir kismi Kuzey Yarimkure de yer almaktadir Buyuk Okyanus un dogusunda Atlas Okyanusu nun batisinda Kuzey Amerika nin guneyinde ve Antarktika nin kuzeyinde bulunur Guney Amerika 17 840 000 km karelik bir yuzolcumune sahiptir Dunya yuzeyinin yaklasik olarak 3 5 ini kaplamaktadir 2005 yilina gore nufusu 371 000 000 dan fazladir Guney Amerika kitalar arasi yuzolcumu siralamasinda dorduncu ve nufusta besincidir CografyaGuney Amerika nin ayni zamanda en buyuk turist kaynaklarindan biri olan cografi yapisi kitanin iklim ozelliklerinin etkisiyle olusan Amazon Ormanlari ni Sili boyunca uzanan And Daglari ni dunyanin en kurak sicak colu olma ozelligini tasiyan Atakama Colu nu ve Brezilya nin kuzeyinden akan Amazon Nehri ni kapsamaktadir Bugune kadar mumkun olan en iyi sekilde korunarak gelmis antik sehirlerden biri olan Machu Picchu da Guney Amerika da yer almaktadir Amerika da InancTarihiGuney Amerika da MO 16 500 yillarina kadar dayanan bir insan varliginin bulundugu arkeolojik kazilarla dogrulanmistir Amazon Ormanlari nda ise MO 10 000 yillarinda kalici bir nufusun bulundugu dusunulmektedir Bu nufusun avcilik toplayicilik ve tarimla ugrastigina dair kanitlar bulunmustur Norte Chico Canari Chibca Chachapoya Chavin Moce Inka Aravak ve Karib gibi topluluklar bolgenin kesfedilmesine kadar cesitli medeniyetler kurmustur Ispanya ve Portekiz in yaptigi kesiflerle bolgede yayilmaya baslamasinin ardindan bu medeniyetler zamanla yok olmustur 1500 yilindan itibaren Orta Amerika ve Kolombiya da Ispanya nin Brezilya da ise Portekiz in kontrolunde somurge yonetimleri kurulmustur Ingiltere Fransa ve Hollanda nin Guyanalar a yerlesmeye baslamasiyla Guney Amerika neredeyse tamamen somurge haline getirilmistir 1808 yilinda Simon Bolivar in liderliginde bir araya gelmeye baslayan yurtseverler Guney Amerika daki ulkelerin bagimsizligini saglamak amaciyla Ispanya ya karsi buyuk bir savas baslatmislardir 25 yil suren mucadelenin ardindan Ispanya ve Portekiz in bolgeden cekilmesiyle sonuclanan savas yerini bagimsizligini ilan eden ulkeler arasindaki rekabete birakmistir Guney Amerika nin buyuk olcude bolunmesine neden olan savaslar uzun bir sure boyunca devam etmistir I Dunya Savasi ve II Dunya Savasi na askeri anlamda katilim gosteren tek Guney Amerika ulkesi olan Brezilya Birlesik Krallik ve Fransa nin deniz kuvvetlerine destek gondermistir ABD ve Sovyetler Birligi arasindaki artan rekabetin etkisiyle baslayan Soguk Savas Guney Amerika yi siddetli bir sekilde etkilemistir Kolombiya ve Peru basta olmak uzere bircok ulkede Marksizm Leninizm i benimseyen ve Dogu Bloku tarafindan desteklenen gruplar ortaya cikmistir Arjantin ve Birlesik Krallik arasinda gerceklesen Falkland Savasi da Soguk Savas sirasinda Guney Amerika da gerceklesen olaylar arasinda yer almaktadir 1990 yilindan sonra Soguk Savas in etkileri giderek azalmis kita capinda bir demokratiklesme sureci baslamistir Brezilya ve Arjantin de ekonomik buyumenin yavaslamasi sanayi uretiminin azalmasi issizligin artmasi gibi durumlara bagli olarak krizler yasanmistir 21 yuzyil sosyalizminin gelismesiyle Venezuela Bolivya ve Peru da ise sol goruslu iktidarlar guc kazanmistir Guney Amerika nin uzaydan gorunumu NASA UlkelerUlke Yuzolcumu km Nufus 2002 Nufus yogunlugu km basina Arjantin 2 766 890 37 812 817 14Bolivya 1 098 580 8 445 134 7 7Brezilya 8 511 965 214 029 560 21Sili 756 950 16 800 000 20Kolombiya 1 138 910 41 008 227 36Ekvador 283 560 13 447 494 47Fransiz Guyanasi 91 000 182 333 2 0Guyana 214 970 698 209 3 2Paraguay 406 750 5 884 491 14Peru 1 285 220 27 949 639 22Surinam 163 270 436 494 2 7Uruguay 176 220 3 386 575 19Venezuela 912 050 24 287 670 27Toplam 17 806 335 235 006 24 4 1 Bu ulkelerin hem Guney Amerika hem de Kuzey Amerika da sinirlari var Guney Georgia ve Guney Sandwich Adalari kalici nufusu bulunmadigi icin tabloda yer almamaktadir Guney Amerika Siyasi HaritasiKaynakca a b c d e f Nijman Jan 2020 Geography Realms Regions and Concepts 20 bas Wiley ISBN 978 1119607410 Antik Medeniyetler Guney Amerika 20 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan