Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Pontus (Yunanca: Πόντος, Pontos "Deniz") Karadeniz'in güney kıyısında, günümüz Türkiye'sinin Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yer alan bir bölgedir. Bu ad bölgenin kıyıları ve iç kesimlerinde yer alan dağlar için, Arkaik Dönem itibarıyla burayı kolonileştiren Grekler tarafından Karadeniz'in Grekçe ismi olan: Πόντος Εὔξεινος, Pontos Eukseinos (Misafirperver Deniz)'dan türetilerek verilmiştir. Daha sonra Eshilos'un Persler (MÖ 472) eseri ve Herodot'un Herodot Tarihi (MÖ 440 civarı) eseri dönemlerinde sadeleşerek Pontos (ὁ Πόντος) adı kullanılmıştır.
Orijinal bir ismi olmamasına rağmen, Ksenofon'un Anabasis'inde (MÖ 370 civarı), Kızılırmak'ın (Halys) doğusundaki bölgeye "Eν Πόντῳ (En Pontu)" adı verilmiş ve bu nedenle Pontus olarak adlandırılmıştır. Bölgenin kapsadığı alan tarih içinde değişikliğe uğramıştır fakat genellikle doğuda Kolhis'ten (günümüz Gürcistan'ı) batıda Paflagonya'ya kadar olan bölge olarak belirlenmektedir. Helen, Roma ve Bizans dönemlerinde Trabzon İmparatorluğu'na kadar, bazı devletler ve vilayetler Pontus ismini almıştır. Pontus, aynı zamanda Antik Grek mitolojisinde ve tarihyazımında (Herodot ve Strabon tarafından) Amazonların asıl vatanı olarak görülmüştür.
Tarih
Ön Yerleşimciler
Pontus, en yakını Hattiler olmak üzere, Bronz Çağı medeniyetlerinin uzağında yer almıştır. Bölgenin kontrolü, Hattilerin doğudaki komşuları olan Hurri devletleri Azzi ve Hayasa gibi devletlerin varlığıyla daha da zorlaştı. O zamanlarda, bölge dışındakilerin bu bölgeden tek umudu bölgedeki güç sahibi bir liderle geçici bir ittifak olabilirdi. Hattiler, kuzeydoğudaki düzensiz yerleşimcilerine Kaşkalar adını vermişlerdir. 2004 yılında haklarında arkeolojik olarak, az da olsa bulgulara rastlanmıştır.
Hattilerin yıkılışından hemen sonra, Asur meclisi, Kaşkaların o zamana kadar adı bilinmeyen bir kavim olan Muşkiler ile birlikte topraklarına girdiğini kaydetmiştir. Bölgenin Demir Çağı ziyaretçileri olan Grekler, bölgenin çoğunlukla birbirinden ayrı bulunan kabilelerden oluştuğunu ve isimlerinin: (Muşkiler ile bağdaştırılan) Moskhlar,Levkosuriler,Marlar, Makronlar, Mosinikler, Tibarenler,Tzanlar ve Çalibler ya da Çaldlar olduğunu belirmiştirler.
Ermeni dili, Hattiler, Asurluluar ve hiçbir Hatti sonrası kavim arasında kayda geçmemiştir; Herodot'un öne sürdüğü antik bir teoriye göre: Demir Çağı'nın ilk dönemlerinde, Frigya'dan bu bölgeye göçenler bölgede konuşulan dile etki etmiştir. Ardından onları Hint-Avrupa dil ailesine bağlı bir dil konuşan Grekler takip etmiştir. Grekler, var olan kayıtlara göre bu bölgeye en erken yerleşen uzun süreli yerleşimcilerden olmuştur. MÖ 8. yüzyıl boyunca Pontus, bir diğer Hint-Avrupa dili konuşan kavim olan Kimmerlerin bir üssü haline geldi. Kimmerler, Lidyalılar tarafından mağlup edildiler ve Alyattes'in fetih çalışmaları sonucunda yıkıldılar.
Pers ve Helen dönemlerine kadar kayda değer bir edebi eserin varlığı söz konusu olmadığından erken dönemlerde bölgede hangi dilin konuşulduğuna dair net bir çıkarım yapılamamaktadır. Bazı kaynaklarca günümüzde Pontus'un doğusunda Tzanların devamı olduğu düşünülen Lazlar tarafından konuşulmakta olan Kartvel dillerinin bu bölgede Demir Çağı'nda da konuşulmakta olduğu ileri sürülmektedir.
Yunan Kolonizasyonu
Yunan tüccarların Pontus bölgesine ilk seyahatleri ve maceralarının tahminen MÖ 1000'li yıllarda başladığı düşünülmekte; bu topluluklara ait yerleşim yerlerinin MÖ 8. yüzyılda oluştuğu ve şehirleştiğine dair arkeolojik kanıtlar bulunmaktadır. Bu bilgiler Kayserili Eusebios'un, Pontus'taki en eski yerleşim yerlerinden olan Sinop'un kuruluşuna dair MÖ 731 yılı kaydı ile uyuşmaktadır.İason ve Argonotların Kolhis'e seyahatleri ile ilgili kahramanlık destanları, Herakles'in Karadeniz'e yelken açması ve Odisyus'un Kimmer topraklarındaki gezintileri ve Zeus'un Prometheus'u tanrılara karşı geldiği için Kafkas dağlarına sürmesi, Grek kolonistlerin bölgedeki yerli Kafkas halklarıyla olan etkileşimini gözler önüne sermektedir. Pontus'tan bahseden en eski yazılı belge ise Karyandalı Skilas tarafından MÖ 7. yüzyılda bölgede bulunan yerleşkeleri betimleyen bir yazında mevcuttur.
Pers İmparatorluğu'nun Genişlemesi
MÖ 6. yüzyıldan itibaren Pontus, yerel Grek kolonilerinin Perslere vergi ödemesi kaydıyla Ahameniş İmparatorluğu'nun himayesi altına girdi. Atinalı kumandan Zenofon, MÖ 401-400 yılları arasında Pontus'tan geçtiğinde hiç Persli ile karşılaşmadığını belirtmiştir.
Kuzey Anadolu'nun bu kısmındaki halklar Pers İmparatorluğu'nun üçüncü ve on dokuzuncu satraplıklarına bağlıydılar. Pers etkisinin giderek derinleştiğine dair izler, muzaffer Pers komutanları tarafından MÖ 6. yüzyılda Zile'de inşa ettirilen ve Pers tanrılarına adanan Anaitis, Omanes ve Anadatos tapınaklarında görülebilmektedir.
Pontus Krallığı
Pontus Krallığı'nın genişlemesi genellikle Kızılırmak'ın (Halys) doğusunda gerçekleşmiştir. MÖ 4. yüzyıl boyunca, Misya'da bulunan Kios (günümüz Gemlik'i) şehrini yönetmiş olan Kioslu I. Arizobarzanes, krallığı kuran Pers hanedanlığının, bu şehrin adını kullanan ilk hükümdarı ve Kioslu II. Mitridates ise son hükümdarıdır. Kioslu II. Mitridates'in oğlu kendini Pontuslu I. Mitridates Ktistes olarak adlandırmıştır.
Encyclopaedia Iranica'da belirtildiği üzere ailenin en ünlü üyesi, kendini Grek medeniyetine sempatisiyle tanıtmış ancak Pers kökenini de inkâr etmemiş olan VI. Mitritades Eupator'dur. VI. Mitridates geleneklerine bağlı kalarak harem ve hadım sahibi olmuş, çocuklarına Pers isimleri vermiş, Pasargad'da Pers kralları için adaklar adatmış, yönettiği yerlere satraplar atamış, kralların kralı unvanını almıştır. Helenistik Grek yazınlarına bakıldığında Pontus'taki Grek kültürünün etkisi, kıyı yerleşimlerinin ve kralın sarayının ötesine geçmemiştir.
Büyük İskender'in ölümünden sonraki sıkıntılı dönemde, Mitridates Ktistes, İskender'in haleflerinden olan Antigonus'un hizmetindeydi ve bu düzensiz zamanı iyi hamlelerle yönetiyordu. Kısa bir süre sonra MÖ 302'de Pontus Krallığı'nı kurdu ve ondan sonra gelenler de MÖ 64 yılına kadar bu ismiyle devlete hükmettiler. Bu hanedanlık Pers dünyası yerle bir olurken Helenistik dünyada ayakta kalmış ve gelişimini sürdürmüştür.
Krallık en geniş sınırlarına, büyük unvanlı olarak da bilinen VI. Mitridates Eupator döneminde Romalılar ile çatışma içindeyken ulaşmıştır. Onun hükümdarlığında Pontus devleti Kapadokya'yı Bitinya'dan Kolhis'e uzanan kıyı şeridini, Paflagonya'nın ve Küçük Ermenistan'ın bir kısmını ve elinde tutmuştur. Küçük Ermenistan'ı elinde tutmasına rağmen Ermeni Kralı Büyük Tigran ile müttefik olmuş ve kızı Cleopatra ile evlendirmiştir. Sonrasında ise Romalılar, Kral Mitridates ve damadı Tigran'ı Mitridat Savaşları'nda mağlup ederek Pontus'u Roma topraklarına katmıştır.
Roma Eyaleti Dönemi
Pontus Krallığı'nın MÖ 64'te Pompey tarafından hakimiyet altına alınmasının ardından gündelik hayatta ufak değişimler görünse de şehirleri kontrol eden oligarklarla şehir ve taşrada yaşayan halkta ve Pontus adında bir değişiklik görülmemektedir. İlhak edilen krallığın topraklarının bir kısmı Roma İmparatorluğu'nun Bitinya toprakları ile birleşik bir çifte eyalet olan Bitinya ve Pontus eyaletinin içinde yer almıştır. Bu eyaletin kapsadığı alan içinde Heraklea (günümüz Ereğli'si) ile Amisos (günümüz Samsun'u) arasındaki ora Pontica (Pontus kıyıları) bulunmaktadır. Pontus'un daha büyük bir kısmı ise Galatya Eyaletine dahil edilmiştir.
Özellikle Romalı ve Roma bakış açısıyla aktaranlarca; Pontus adı, bu dönemden itibaren bu bölge toprakları için tek başına kullanılmaya başladı. Yeni Ahit'te de bu ad sıklıkla kullanılmaktadır. Eski krallığın doğu kısmı, Kolhis ile birlikte bağıl bir krallık olarak yönetilmiştir. Bu krallığın son hükümdarı II. Polemon'dur.
MS 62'de Nero tarafından bölgenin tümü bir Roma eyaleti haline getirilmiş ve üç vilayete bölünmüştür: Batıda Galatya ile sınır olan Pontus Galaticus, ortada başkenti Polemonyum'dan (günümüz Fatsa'sı) adını alan Pontus Polemoniacus ve doğuda Kapadokya (Küçük Ermenistan) ile sınır olan Pontus Cappadocicus. Sonradan Roma İmparatoru Trayan, MS 2. yüzyılın başlarında Pontus eyaletinin tümünü Kapadokya eyaletine dahil etmiştir. MS 287 yılında Gotlar tarafından Trabzon'a yapılan yağmaya karşılık, Roma İmparatoru Diyokletyan bölgeyi daha küçük parçalara ayırıp yönetimini kolaylaştırmayı amaçlamıştır.
Diyokletyan'ın M.S. 295 civarındaki eyalet düzenlemesi ile Pontus bölgesi, Dioecesis Ponitca içinde üç küçük bağımsız kısma bölünmüştür:
- Pontus Galatyası: Aynı zamanda Diospontus olarak adlandırılmış ve Büyük Konstantin tarafından annesinin anısı için adı Helenopontus olarak değiştirilmiştir. Merkezi Amisos'tur (günümüz Samsun'u). Sinop, Amasya, Andres, İbora (günümüz İverionü'sü) ve Zile de bu kısma dahil şehirlerdendir.
- Pontus Polemoniacus: Merkezi Polemonium'dur (günümüz Fatsa'sı). Neokayserya (günümüz Niksarı), Argiropolis (günümüz Gümüşhane'si), Komana ve Kerasus (günümüz Giresun'u) bu kısma dahil şehirlerdendir.
- Pontus Kapadokyası: Merkezi Trabzon'dur, Atane (günümüz Pazar'ı) ve Rize gibi küçük liman şehirlerini barındırır. Bu kısım Kolhis'e kadar uzanmaktaydı.
Bizans Eyaleti ve Teması Dönemi
Bizans imparatoru Jüstinyen bölgeyi 536 yılında yeniden düzenlemiştir:
- Pontus Polemoniacus bölünerek batı parçası (Fatsa ve Niksar) Helenopontus'a, Komana kısmı yeni II. Ermenistan eyaletine, geri kalan kısım (Trabzon ve Giresun) ise başkenti Jüstinyenopolis olan I. Büyük Ermenistan eyaletine dahil edildi.
- Helenopontus, Fatsa ile Niksar'ı kapsadı ve Zile II. Ermenistan'a dahil edildi. Yerel yöneticinin derecesi Moderatör olarak belirlendi.
- Paflagonya, Honorias'ı kapsadı ve bir Praetor'un yönetimine bırakıldı.
Bizans İmparatorluğu'nun ilk zamanlarında Trabzon bir kültür ve bilimsel öğrenim merkezi haline geldi. 7. yüzyılda Tychicus adındaki bir kişi bir öğretim okulu açmak için Konstantinopolis'ten buraya gelmiştir. Öğrencilerinden birisi de erken dönem Ermeni alimlerinden Şiraklı Ananya'dır.
Bizans İmparatorluğu yönetiminde Pontus, Ermenistan Teması'na bağlanmıştır. En batıdaki Paflagonya Bölgesi ise Bukellarya Teması'na bağlanmıştır. İlerleyen zamanlarda bu geniş temalar bölünerek daha küçük hale getirilmiştir. 10. yüzyıldan itibaren Pontus, Gabrades ailesi tarafından yönetilen Kaldya ve Kolonya temalarına bölünmüştür. 8. yüzyıldan, Selçuklu'nun 1070 ve 1080 yılları arasındaki Anadolu akınlarına kadar bölgede bir refah çağı yaşanmıştır. I. Aleksiyos Komnenos tarafından bölgede düzenin tekrar sağlanmasının ardından bölge, Trabzonlu Gabras ailesi gibi, özerk hükümdarlarca yönetilmiştir.
Bölgede kurulan kıyı kaleleri ağı sayesinde 11. ve 15. yüzyıllar arasında askeri anlamda korunmayı başarmıştır.
Trabzon İmparatorluğu
Dördüncü Haçlı Seferi sırasında 1204 yılında Konstantinopolis'in kaybedilmesinden sonra, Komnenos hanedanlığının yönetiminde Trabzon İmparatorluğu kurularak Pontus'a hakim oldu. Trabzon İmparatorluğu, bölgenin jeopolitik olarak izole olması ve diplomatik mücadelelerle; kimi zaman Gürcü kimi zaman Türk hükümdarlarına bağlanarak, Konstantinopolis'in fethinden sonra 1461 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethedilene kadar hakimiyetini sürdürdü. Trabzon İmparatorluğu, Komnenos Hanedanlığı döneminde bir kültür merkezi olmuştur.
Osmanlı Vilayeti Dönemi
Trabzon'un fethiyle başlayan Osmanlı hakimiyetinde, 17. yüzyıldan itibaren Pontus Rumları Müslüman olmaya başlamıştır. 1920'li yıllara kadar, nüfusun %25'ini oluşturan Hristiyan Rum topluluğu bu bölgede (Trabzon'dan Kars'a kadar), 1990'lı yıllara kadar da Gürcistan ve Ermenistan bölgelerinde kültürlerini ve dillerini koruyarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kromli adı verilen sayıları 12.000 ile 15.000 arasında değiştiği ve Krom, İmera, Lividya, Pırdi, Alitinos, Mohora ve Ligosti köylerinde yaşadığı tahmin edilen bir gizli Hristiyan Rum topluluğu tespit edilmiştir. Of vadisinde İslamlaşmış Rumların çoğu, Antik Grekçe karakteristiği ile ana dilleri Ofitik lehçesini konuşmaktadırlar.
Pontus Cumhuriyeti
Pontus Cumhuriyeti (Yunanca: Δημοκρατία του Πόντου, Dimoktratiya Tu Pontu), Karadeniz'in güney kıyısında kurulması önerilmiş bir Pontus Rum devletidir. Kapsadığı toprakların günümüz Türkiye'sinin Karadeniz Bölgesi'ni barındırması düşünülmekteydi. Bu devletin kurulması 1919'daki Paris Barış Konferansı'nda önerilmiş fakat Elefteryos Venizelos bölgedeki Ermenilerle Wilson Prensipleri açısından çatışmaya düşmemek ve bölgenin istikrarsızlığı nedeniyle çekincesini belirtmiştir. Devletin varlığı söz konusu olmamış ve bölgedeki Pontus Rumları kırıma uğramıştır. 1922 yılından sonra da "nüfus mübadelesi" adıyla Yunan devleti ile karşılıklı devlet meselesi olarak kabul edilmiştir.
Günümüz
Bu bölgeyi de kapsayan ve 22 ilden oluşan Karadeniz Bölgesi, Türkiye'nin coğrafi bölgelerinden birisidir.
Din
Yeni Ahit'te tekrarla belirtildiği üzere, Pontus yerlileri ilk Hristiyan topluluklarından biridir. Elçilerin İşleri 2:9'da Hamsin Yortusu'nda bu toplulukların Kudüs'te bulunduğundan bahseder. Elçilerin İşleri 18:2'de Korint'te, Pontuslu Yahudi bir çadırcı olan ve karısı Priskilla ile bir çadırda yaşayan Akuila'dan ve Hristiyan oluşlarından bahseder. 1. Petrus 1:1'de Havari Petrus, mektubunda Pontuslulardan "seçilmişler" olarak bahsetmektedir.
Birinci İznik Konsili döneminde, Trabzon'un kendi piskoposu bulunmaktaydı. Trabzon Piskoposu, Poti Metropoliti'ne tabiydi. 9. yüzyılda Trabzon, Lazika'nın Metropolitliği konumuna geldi.
Tanınmış Pontuslular
- Sinoplu Diyojen (MÖ 408-323 civarı), Kinik felsefenin kurucularından, Sinoplu Grek felsefecisi.
- Strabon (MÖ 64 - MS 24 civarı), Amasyalı Grek tarihçi, coğrafyacı ve filozofu.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ πόντος 4 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus.
- ^ Εὔξεινος 4 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., William J. Slater, Lexicon to Pindar, on Perseus.
- ^ Roger Matthews (December 2004). "Landscapes of Terror and Control: Imperial Impacts in Paphlagonia". Near Eastern Archaeology. 67 (4): 200–211.
- ^ Records of Tiglath-Pileser I apud RD Barnett (1975). "30". The Cambridge Ancient History. ss. 417f., 420.
- ^ So the 1877 translation of "Sargon's Great Inscription in the Palace of Khorsabad", http://www.shsu.edu/~his_ncp/Sargon.html 19 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 2 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2020.
- ^ Hewsen, Robert H. (2009). "Armenians on the Black Sea: The Province of Trebizond". In Richard G. Hovannisian (ed.). Armenian Pontus: The Trebizond-Black Sea Communities. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, Inc. pp. 40 f. ISBN 1-56859-155-1.
- ^ a b c d e Hewsen, 43.
- ^ a b Hewsen, 46.
- ^ Kristensen, Anne Katrine Gade (1988). Who were the Cimmerians, and where did they come from?: Sargon II, and the Cimmerians, and Rusa I. Copenhagen Denmark: The Royal Danish Academy of Science and Letters.
- ^ Hewsen, 39 f.
- ^ Hewsen, 39.
- ^ Hewsen, 40.
- ^ Herodotus 3.90-94.
- ^ Strabo 11.8.4 C512; 12.3.37 C559.
- ^ electricpulp.com. "PONTUS – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org.
- ^ a b c d e f Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Anderson, John George Clark (1911). "Pontus". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 22 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 70–71.
- ^ Hewsen, 41 f.
- ^ a b c Hewsen, 42.
- ^ a b Hewsen, 47.
- ^ Robert W. Edwards, “The Garrison Forts of the Pontos: A Case for the Diffusion of the Armenian Paradigm,” Revue des Études Arméniennes 19, 1985, pp.181-284, pls.1-51b.
- ^ Hewsen, 48 f.
- ^ Pentzopoulos, Dimitri (2002). The Balkan exchange of minorities and its impact on Greece. C. Hurst & Co. Publishers. ss. 29-30. ISBN . 11 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2020.
- ^ Hewsen, 54.
- ^ . incil.info. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021.
- ^ . incil.info. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021.
- ^ . incil.info. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021.
Dış bağlantılar
 | Tarih ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Pontus Yunanca Pontos Pontos Deniz Karadeniz in guney kiyisinda gunumuz Turkiye sinin Dogu Karadeniz Bolgesi nde yer alan bir bolgedir Bu ad bolgenin kiyilari ve ic kesimlerinde yer alan daglar icin Arkaik Donem itibariyla burayi kolonilestiren Grekler tarafindan Karadeniz in Grekce ismi olan Pontos Eὔ3einos Pontos Eukseinos Misafirperver Deniz dan turetilerek verilmistir Daha sonra Eshilos un Persler MO 472 eseri ve Herodot un Herodot Tarihi MO 440 civari eseri donemlerinde sadeleserek Pontos ὁ Pontos adi kullanilmistir Anadolu daki Pontus Bolgesi nin konumu Orijinal bir ismi olmamasina ragmen Ksenofon un Anabasis inde MO 370 civari Kizilirmak in Halys dogusundaki bolgeye En Pontῳ En Pontu adi verilmis ve bu nedenle Pontus olarak adlandirilmistir Bolgenin kapsadigi alan tarih icinde degisiklige ugramistir fakat genellikle doguda Kolhis ten gunumuz Gurcistan i batida Paflagonya ya kadar olan bolge olarak belirlenmektedir Helen Roma ve Bizans donemlerinde Trabzon Imparatorlugu na kadar bazi devletler ve vilayetler Pontus ismini almistir Pontus ayni zamanda Antik Grek mitolojisinde ve tarihyaziminda Herodot ve Strabon tarafindan Amazonlarin asil vatani olarak gorulmustur TarihOn Yerlesimciler Pontus Bolgesi Pontus en yakini Hattiler olmak uzere Bronz Cagi medeniyetlerinin uzaginda yer almistir Bolgenin kontrolu Hattilerin dogudaki komsulari olan Hurri devletleri Azzi ve Hayasa gibi devletlerin varligiyla daha da zorlasti O zamanlarda bolge disindakilerin bu bolgeden tek umudu bolgedeki guc sahibi bir liderle gecici bir ittifak olabilirdi Hattiler kuzeydogudaki duzensiz yerlesimcilerine Kaskalar adini vermislerdir 2004 yilinda haklarinda arkeolojik olarak az da olsa bulgulara rastlanmistir Hattilerin yikilisindan hemen sonra Asur meclisi Kaskalarin o zamana kadar adi bilinmeyen bir kavim olan Muskiler ile birlikte topraklarina girdigini kaydetmistir Bolgenin Demir Cagi ziyaretcileri olan Grekler bolgenin cogunlukla birbirinden ayri bulunan kabilelerden olustugunu ve isimlerinin Muskiler ile bagdastirilan Moskhlar Levkosuriler Marlar Makronlar Mosinikler Tibarenler Tzanlar ve Calibler ya da Caldlar oldugunu belirmistirler Ermeni dili Hattiler Asurluluar ve hicbir Hatti sonrasi kavim arasinda kayda gecmemistir Herodot un one surdugu antik bir teoriye gore Demir Cagi nin ilk donemlerinde Frigya dan bu bolgeye gocenler bolgede konusulan dile etki etmistir Ardindan onlari Hint Avrupa dil ailesine bagli bir dil konusan Grekler takip etmistir Grekler var olan kayitlara gore bu bolgeye en erken yerlesen uzun sureli yerlesimcilerden olmustur MO 8 yuzyil boyunca Pontus bir diger Hint Avrupa dili konusan kavim olan Kimmerlerin bir ussu haline geldi Kimmerler Lidyalilar tarafindan maglup edildiler ve Alyattes in fetih calismalari sonucunda yikildilar Pers ve Helen donemlerine kadar kayda deger bir edebi eserin varligi soz konusu olmadigindan erken donemlerde bolgede hangi dilin konusulduguna dair net bir cikarim yapilamamaktadir Bazi kaynaklarca gunumuzde Pontus un dogusunda Tzanlarin devami oldugu dusunulen Lazlar tarafindan konusulmakta olan Kartvel dillerinin bu bolgede Demir Cagi nda da konusulmakta oldugu ileri surulmektedir Yunan Kolonizasyonu Ksenofon un Anabasis inde Trabzon dan denize inen 10 000 Grek Bernard Granville Baker 1901 Yunan tuccarlarin Pontus bolgesine ilk seyahatleri ve maceralarinin tahminen MO 1000 li yillarda basladigi dusunulmekte bu topluluklara ait yerlesim yerlerinin MO 8 yuzyilda olustugu ve sehirlestigine dair arkeolojik kanitlar bulunmaktadir Bu bilgiler Kayserili Eusebios un Pontus taki en eski yerlesim yerlerinden olan Sinop un kurulusuna dair MO 731 yili kaydi ile uyusmaktadir Iason ve Argonotlarin Kolhis e seyahatleri ile ilgili kahramanlik destanlari Herakles in Karadeniz e yelken acmasi ve Odisyus un Kimmer topraklarindaki gezintileri ve Zeus un Prometheus u tanrilara karsi geldigi icin Kafkas daglarina surmesi Grek kolonistlerin bolgedeki yerli Kafkas halklariyla olan etkilesimini gozler onune sermektedir Pontus tan bahseden en eski yazili belge ise Karyandali Skilas tarafindan MO 7 yuzyilda bolgede bulunan yerleskeleri betimleyen bir yazinda mevcuttur Pers Imparatorlugu nun Genislemesi MO 6 yuzyildan itibaren Pontus yerel Grek kolonilerinin Perslere vergi odemesi kaydiyla Ahamenis Imparatorlugu nun himayesi altina girdi Atinali kumandan Zenofon MO 401 400 yillari arasinda Pontus tan gectiginde hic Persli ile karsilasmadigini belirtmistir Kuzey Anadolu nun bu kismindaki halklar Pers Imparatorlugu nun ucuncu ve on dokuzuncu satrapliklarina bagliydilar Pers etkisinin giderek derinlestigine dair izler muzaffer Pers komutanlari tarafindan MO 6 yuzyilda Zile de insa ettirilen ve Pers tanrilarina adanan Anaitis Omanes ve Anadatos tapinaklarinda gorulebilmektedir Pontus Kralligi VI Mitridates Pontus Kralligi nin genislemesi genellikle Kizilirmak in Halys dogusunda gerceklesmistir MO 4 yuzyil boyunca Misya da bulunan Kios gunumuz Gemlik i sehrini yonetmis olan Kioslu I Arizobarzanes kralligi kuran Pers hanedanliginin bu sehrin adini kullanan ilk hukumdari ve Kioslu II Mitridates ise son hukumdaridir Kioslu II Mitridates in oglu kendini Pontuslu I Mitridates Ktistes olarak adlandirmistir Encyclopaedia Iranica da belirtildigi uzere ailenin en unlu uyesi kendini Grek medeniyetine sempatisiyle tanitmis ancak Pers kokenini de inkar etmemis olan VI Mitritades Eupator dur VI Mitridates geleneklerine bagli kalarak harem ve hadim sahibi olmus cocuklarina Pers isimleri vermis Pasargad da Pers krallari icin adaklar adatmis yonettigi yerlere satraplar atamis krallarin krali unvanini almistir Helenistik Grek yazinlarina bakildiginda Pontus taki Grek kulturunun etkisi kiyi yerlesimlerinin ve kralin sarayinin otesine gecmemistir Buyuk Iskender in olumunden sonraki sikintili donemde Mitridates Ktistes Iskender in haleflerinden olan Antigonus un hizmetindeydi ve bu duzensiz zamani iyi hamlelerle yonetiyordu Kisa bir sure sonra MO 302 de Pontus Kralligi ni kurdu ve ondan sonra gelenler de MO 64 yilina kadar bu ismiyle devlete hukmettiler Bu hanedanlik Pers dunyasi yerle bir olurken Helenistik dunyada ayakta kalmis ve gelisimini surdurmustur Krallik en genis sinirlarina buyuk unvanli olarak da bilinen VI Mitridates Eupator doneminde Romalilar ile catisma icindeyken ulasmistir Onun hukumdarliginda Pontus devleti Kapadokya yi Bitinya dan Kolhis e uzanan kiyi seridini Paflagonya nin ve Kucuk Ermenistan in bir kismini ve elinde tutmustur Kucuk Ermenistan i elinde tutmasina ragmen Ermeni Krali Buyuk Tigran ile muttefik olmus ve kizi Cleopatra ile evlendirmistir Sonrasinda ise Romalilar Kral Mitridates ve damadi Tigran i Mitridat Savaslari nda maglup ederek Pontus u Roma topraklarina katmistir Roma Eyaleti Donemi Roma ya bagli Pontus Kralligi Kolhis ile birlik halinde MS 50 dolaylari Pontus Kralligi nin MO 64 te Pompey tarafindan hakimiyet altina alinmasinin ardindan gundelik hayatta ufak degisimler gorunse de sehirleri kontrol eden oligarklarla sehir ve tasrada yasayan halkta ve Pontus adinda bir degisiklik gorulmemektedir Ilhak edilen kralligin topraklarinin bir kismi Roma Imparatorlugu nun Bitinya topraklari ile birlesik bir cifte eyalet olan Bitinya ve Pontus eyaletinin icinde yer almistir Bu eyaletin kapsadigi alan icinde Heraklea gunumuz Eregli si ile Amisos gunumuz Samsun u arasindaki ora Pontica Pontus kiyilari bulunmaktadir Pontus un daha buyuk bir kismi ise Galatya Eyaletine dahil edilmistir Ozellikle Romali ve Roma bakis acisiyla aktaranlarca Pontus adi bu donemden itibaren bu bolge topraklari icin tek basina kullanilmaya basladi Yeni Ahit te de bu ad siklikla kullanilmaktadir Eski kralligin dogu kismi Kolhis ile birlikte bagil bir krallik olarak yonetilmistir Bu kralligin son hukumdari II Polemon dur MS 62 de Nero tarafindan bolgenin tumu bir Roma eyaleti haline getirilmis ve uc vilayete bolunmustur Batida Galatya ile sinir olan Pontus Galaticus ortada baskenti Polemonyum dan gunumuz Fatsa si adini alan Pontus Polemoniacus ve doguda Kapadokya Kucuk Ermenistan ile sinir olan Pontus Cappadocicus Sonradan Roma Imparatoru Trayan MS 2 yuzyilin baslarinda Pontus eyaletinin tumunu Kapadokya eyaletine dahil etmistir MS 287 yilinda Gotlar tarafindan Trabzon a yapilan yagmaya karsilik Roma Imparatoru Diyokletyan bolgeyi daha kucuk parcalara ayirip yonetimini kolaylastirmayi amaclamistir Dioecesis Pontica ve kisimlari MS 400 civari Diyokletyan in M S 295 civarindaki eyalet duzenlemesi ile Pontus bolgesi Dioecesis Ponitca icinde uc kucuk bagimsiz kisma bolunmustur Pontus Galatyasi Ayni zamanda Diospontus olarak adlandirilmis ve Buyuk Konstantin tarafindan annesinin anisi icin adi Helenopontus olarak degistirilmistir Merkezi Amisos tur gunumuz Samsun u Sinop Amasya Andres Ibora gunumuz Iverionu su ve Zile de bu kisma dahil sehirlerdendir Pontus Polemoniacus Merkezi Polemonium dur gunumuz Fatsa si Neokayserya gunumuz Niksari Argiropolis gunumuz Gumushane si Komana ve Kerasus gunumuz Giresun u bu kisma dahil sehirlerdendir Pontus Kapadokyasi Merkezi Trabzon dur Atane gunumuz Pazar i ve Rize gibi kucuk liman sehirlerini barindirir Bu kisim Kolhis e kadar uzanmaktaydi Bizans Eyaleti ve Temasi Donemi Bizans imparatoru Justinyen bolgeyi 536 yilinda yeniden duzenlemistir Pontus Polemoniacus bolunerek bati parcasi Fatsa ve Niksar Helenopontus a Komana kismi yeni II Ermenistan eyaletine geri kalan kisim Trabzon ve Giresun ise baskenti Justinyenopolis olan I Buyuk Ermenistan eyaletine dahil edildi Helenopontus Fatsa ile Niksar i kapsadi ve Zile II Ermenistan a dahil edildi Yerel yoneticinin derecesi Moderator olarak belirlendi Paflagonya Honorias i kapsadi ve bir Praetor un yonetimine birakildi Bizans Imparatorlugu nun ilk zamanlarinda Trabzon bir kultur ve bilimsel ogrenim merkezi haline geldi 7 yuzyilda Tychicus adindaki bir kisi bir ogretim okulu acmak icin Konstantinopolis ten buraya gelmistir Ogrencilerinden birisi de erken donem Ermeni alimlerinden Sirakli Ananya dir Bizans Imparatorlugu yonetiminde Pontus Ermenistan Temasi na baglanmistir En batidaki Paflagonya Bolgesi ise Bukellarya Temasi na baglanmistir Ilerleyen zamanlarda bu genis temalar bolunerek daha kucuk hale getirilmistir 10 yuzyildan itibaren Pontus Gabrades ailesi tarafindan yonetilen Kaldya ve Kolonya temalarina bolunmustur 8 yuzyildan Selcuklu nun 1070 ve 1080 yillari arasindaki Anadolu akinlarina kadar bolgede bir refah cagi yasanmistir I Aleksiyos Komnenos tarafindan bolgede duzenin tekrar saglanmasinin ardindan bolge Trabzonlu Gabras ailesi gibi ozerk hukumdarlarca yonetilmistir Trabzon Kalesi Bolgede kurulan kiyi kaleleri agi sayesinde 11 ve 15 yuzyillar arasinda askeri anlamda korunmayi basarmistir Trabzon Imparatorlugu Dorduncu Hacli Seferi sirasinda 1204 yilinda Konstantinopolis in kaybedilmesinden sonra Komnenos hanedanliginin yonetiminde Trabzon Imparatorlugu kurularak Pontus a hakim oldu Trabzon Imparatorlugu bolgenin jeopolitik olarak izole olmasi ve diplomatik mucadelelerle kimi zaman Gurcu kimi zaman Turk hukumdarlarina baglanarak Konstantinopolis in fethinden sonra 1461 yilinda Osmanli Imparatorlugu tarafindan fethedilene kadar hakimiyetini surdurdu Trabzon Imparatorlugu Komnenos Hanedanligi doneminde bir kultur merkezi olmustur Yabanci Kaynaklarda 1914 Nufus Sayimi Istatistigi Bolgelerdeki Rum nufusunun dagilimi mavi renkle gosterilmektedir Osmanli Vilayeti Donemi Trabzon un fethiyle baslayan Osmanli hakimiyetinde 17 yuzyildan itibaren Pontus Rumlari Musluman olmaya baslamistir 1920 li yillara kadar nufusun 25 ini olusturan Hristiyan Rum toplulugu bu bolgede Trabzon dan Kars a kadar 1990 li yillara kadar da Gurcistan ve Ermenistan bolgelerinde kulturlerini ve dillerini koruyarak varliklarini surdurmuslerdir Kromli adi verilen sayilari 12 000 ile 15 000 arasinda degistigi ve Krom Imera Lividya Pirdi Alitinos Mohora ve Ligosti koylerinde yasadigi tahmin edilen bir gizli Hristiyan Rum toplulugu tespit edilmistir Of vadisinde Islamlasmis Rumlarin cogu Antik Grekce karakteristigi ile ana dilleri Ofitik lehcesini konusmaktadirlar Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti delegasyonunun 1919 Paris Baris Konferansina sundugu Birlesik Ermenistan haritasinda Pontus bolgesi de icindedir Pontus Cumhuriyeti Pontus Cumhuriyeti Yunanca Dhmokratia toy Pontoy Dimoktratiya Tu Pontu Karadeniz in guney kiyisinda kurulmasi onerilmis bir Pontus Rum devletidir Kapsadigi topraklarin gunumuz Turkiye sinin Karadeniz Bolgesi ni barindirmasi dusunulmekteydi Bu devletin kurulmasi 1919 daki Paris Baris Konferansi nda onerilmis fakat Elefteryos Venizelos bolgedeki Ermenilerle Wilson Prensipleri acisindan catismaya dusmemek ve bolgenin istikrarsizligi nedeniyle cekincesini belirtmistir Devletin varligi soz konusu olmamis ve bolgedeki Pontus Rumlari kirima ugramistir 1922 yilindan sonra da nufus mubadelesi adiyla Yunan devleti ile karsilikli devlet meselesi olarak kabul edilmistir Gunumuz Bu bolgeyi de kapsayan ve 22 ilden olusan Karadeniz Bolgesi Turkiye nin cografi bolgelerinden birisidir DinYeni Ahit te tekrarla belirtildigi uzere Pontus yerlileri ilk Hristiyan topluluklarindan biridir Elcilerin Isleri 2 9 da Hamsin Yortusu nda bu topluluklarin Kudus te bulundugundan bahseder Elcilerin Isleri 18 2 de Korint te Pontuslu Yahudi bir cadirci olan ve karisi Priskilla ile bir cadirda yasayan Akuila dan ve Hristiyan oluslarindan bahseder 1 Petrus 1 1 de Havari Petrus mektubunda Pontuslulardan secilmisler olarak bahsetmektedir Birinci Iznik Konsili doneminde Trabzon un kendi piskoposu bulunmaktaydi Trabzon Piskoposu Poti Metropoliti ne tabiydi 9 yuzyilda Trabzon Lazika nin Metropolitligi konumuna geldi Taninmis PontuslularSinoplu Diyojen MO 408 323 civari Kinik felsefenin kurucularindan Sinoplu Grek felsefecisi Strabon MO 64 MS 24 civari Amasyali Grek tarihci cografyaci ve filozofu Ayrica bakinizRum Kirimi Buyuk ErmenistanKaynakca pontos 4 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Henry George Liddell Robert Scott A Greek English Lexicon on Perseus Eὔ3einos 4 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde William J Slater Lexicon to Pindar on Perseus Roger Matthews December 2004 Landscapes of Terror and Control Imperial Impacts in Paphlagonia Near Eastern Archaeology 67 4 200 211 Records of Tiglath Pileser I apud RD Barnett 1975 30 The Cambridge Ancient History ss 417f 420 So the 1877 translation of Sargon s Great Inscription in the Palace of Khorsabad http www shsu edu his ncp Sargon html 19 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ocak 2020 Hewsen Robert H 2009 Armenians on the Black Sea The Province of Trebizond In Richard G Hovannisian ed Armenian Pontus The Trebizond Black Sea Communities Costa Mesa CA Mazda Publishers Inc pp 40 f ISBN 1 56859 155 1 a b c d e Hewsen 43 a b Hewsen 46 Kristensen Anne Katrine Gade 1988 Who were the Cimmerians and where did they come from Sargon II and the Cimmerians and Rusa I Copenhagen Denmark The Royal Danish Academy of Science and Letters Hewsen 39 f Hewsen 39 Hewsen 40 Herodotus 3 90 94 Strabo 11 8 4 C512 12 3 37 C559 electricpulp com PONTUS Encyclopaedia Iranica www iranicaonline org a b c d e f Bu madde artik kamu mali olan bir yayindan alinan metni iceriyor Anderson John George Clark 1911 Pontus Chisholm Hugh Ed Encyclopaedia Britannica 22 11 bas Cambridge University Press ss 70 71 Hewsen 41 f a b c Hewsen 42 a b Hewsen 47 Robert W Edwards The Garrison Forts of the Pontos A Case for the Diffusion of the Armenian Paradigm Revue des Etudes Armeniennes 19 1985 pp 181 284 pls 1 51b Hewsen 48 f Pentzopoulos Dimitri 2002 The Balkan exchange of minorities and its impact on Greece C Hurst amp Co Publishers ss 29 30 ISBN 978 1 85065 702 6 11 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2020 Hewsen 54 incil info 25 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Agustos 2021 incil info 25 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Agustos 2021 incil info 25 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Agustos 2021 Dis baglantilarTarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz