Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşınma (İngilizce; wear, Almanca, verschleiß), birbirine temas eden ve birbirine göre izafi hareket yapan cisimlerden sürtünme etkisiyle oluşan malzeme ve kütle kaybıdır. Aşınma Triboloji biliminin bir konusudur.
| Malzeme hasar modları |
|---|
| Korozyon |
| Sürünme |
| Yorulma |
| Çatlak |
| Aşınma |
Aşınma sonucu makine elemanlarının şekillerinde, yüzey kalitelerinde ve boyutlarında değişiklikler meydana gelir. bu değişiklikler sonucu makine parçaları fonksiyonlarını icra edemez hale gelirler. Malzemelerin aşınma sebeplerini ve mekanizmalarını doğru bir şekilde anlayabilmek için aşınma olayına etkiyen ana faktörleri, yani aşınan malzemeyi, aşındırıcı malzemeyi, yağlama durumunu, izafi hareketi ve yük durumunu bilmek gerekir. Bu faktörler bilindiği takdirde aşınmaya çözüm bulunabilir.
Aşınmanın günlük hayata etkileri
Kainatta hiçbir şey ilk günkü gibi kalamaz, sürekli bir değişim içerisindedir. Bu değişime aşınma mekanizmalarının etkisi büyüktür. Deniz kenarında dalgalar sebebiyle oluşan kıyı erozyonu, çöllerde rüzgâr nedeniyle olan rüzgâr erozyonu tabiatın kendi mekanizmalarıyla oluşturduğu aşınmalara birer örnektir. Aşınmayı gündelik yaşamın her cephesinde de görmek mümkündür. Giydiğimiz giysi ve ayakkabıların zamanla yıpranmasında, kullandığımız eşya ve mobilyaların hızla eskimesinde ve bıçakların ve diğer kesici aletlerin körelmesinde aşınmayı gözlemleyebiliriz.
İstatistiklere göre makine elemanlarının ortalama %70'inin hurdaya ayrılma sebebi aşınmadır. Aşınmanın sonucu olarak meydana gelen malzeme kayıpları, aşınan parçaların yenileriyle değiştirilmesi zorunluluğu, makinelerin faaliyetleri için harcanan zaman ve emek ve bu faaliyetler için istihdam edilen teknik personel göz önüne alındığında her yıl milli sermayeye oldukça büyük yükler getirmektedir. Mühendisler her türlü makine aşınmanın etkilerini dikkate almak zorundadırlar.
Sınıflandırılması
Aşınma hızı açısından
Aşınmayı, ortaya çıkma hızı ve biçimi açısından zamanla gelişen ve aniden meydana gelen aşınma olmak üzere ikiye ayırabiliriz.
Zamanla meydana gelen aşınma
Bu tür aşınmada makine elemanı üç aşamada aşınır ve normal çalışma ömrünü tamamlar. Zamanla gelişen aşınma tipinin kademeleri aşağıda verilmiştir.
Rodaj safhası
Zamanla gelişen aşınmada, ilk aşaması, biribirine göre izafi hareket yapan makine elemanlarının alışma safhası olarak tanımlanabilir. Bu kademede hızlı ve şiddetli bir aşınma söz konusudur. Bu ilk aşınmaya aşınması adı verilir. Rodajın nasıl gerçekleştiği, biribirine temas eden makine elemanlarının bu aşamadan sonraki ömürleri için çok önemlidir. Rodaj aşınması mümkün olan en kısa zamanda, en az yükle ve normal hızdan daha düşük hızlarda tamamlanmalıdır. Bu sebeple birbirine alışacak makine elemanları rodaj için özel üretilmiş özel katkılı yağlayıcılarla yağlanırlar.
Asıl aşınma safhası
Rodajdan sonraki aşama, makine elemanının ömrünü belirleyen ve rodajın nasıl gerçekleştirildiğine sıkı sıkıya bağlı olan asıl aşınma safhasıdır. Bu safhada aşınma hızı çok azdır. Rodaj ne kadar uygun yapılmışsa bu aşama, dolayısıyla makine elemanı ömrü o kadar uzun olur.
Şiddetli aşınma safhası
Makine elemanı önceden belirlenen bir aşınma sınırına kadar aşındığı zaman normal çalışma ömrünü tamamlamış demektir. Bu aşınma safhasında aşınma hızı oldukça artmıştır. Aşınma bu sınıra dayandığında makine elemanı değiştirilmelidir. Aksi takdirde makine elemanı makinede çok büyük hasarlara sebebiyet verebilir.
Aniden meydana gelen aşınma
Bu aşınma türünde parçalar üzerinde olaydan önce herhangi bir aşınma gözlenmemektedir. Bu tip aşınma, yanlış malzeme seçimi, yağlamanın uygun yapılamamaması, sürtünme dolayısıyla meydana çıkan ısıl enerjinin dış ortama aktarılamaması gibi sebeplerden aniden ortaya çıkmaktadır. Biribiriyle eş çalışan makine elemanları bu durumda kilitlenebilirler ve çalışamaz duruma gelirler. Aniden meydana gelen aşınmaya en güzel örnek yenme ve olaylarıdır.
Aşınma mekanizmaları
Başlıca aşınma mekanizmaları; adhezyon (yapışma), abrazyon, yorulma (pitting), korozyon, delaminasyon (kavkıma), kavitasyon aşınmalarıdır.
Adhezyon aşınması
Yapışma, ovalanma ve kavrama olarak da bilinen adhezyon aşınması, birbirine temas eden cisimlerin temas yüzeylerinin, bir normal kuvvet etkisi altında izafi hareket yapmaları sırasında görülen, cisimlerin gerçek temas yüzeylerinin yüzey pürüzlüğü sebebiyle aslında çok çok küçük olduğundan, bu noktalardaki gerilmeler çok küçük yük durumlarında dahi sınırına erişirler ve akarak uğrarlar ve cisimler birbirine mikro kaynaklar ile bağlanırlar. Bu sırada iki cisim arasında devam eden izafi hareket sebebiyle kaynak bağı kopar. Bu kopma sonucu diğer cisme göre yumuşak olan malzemeden imal edilmiş cismin yüzeyinde boşluklar oluşur, diğer yüzeydeyse çıkıntılar meydana gelir ve iki yüzey arasına adhezif parçacıklar dökülür.
Abrazyon aşınması
Abrazyon aşınması, birbirine göre izafi hareket yapan iki cisim arasına çevre etkisiyle yabancı sert parçacıkların girmesi ve bu parçacıkların yumuşak yüzeye gömülerek sert yüzeyden sanki eğelercesine veya zımparalarcasına malzeme kaldırmasıyla kendini gösteren bir aşınma türüdür. Sert parçacıklar gömüldükleri yüzeyde de tahribat yaparlar ve yüzeyi hareket yönünde çizerler. Makine elemanlarının yüzeyleri ısıl işlem ile sertleştirilerek bu tür aşınmaya karşı önlem alınmaya çalışılır.
Erozyon
Erozyon, bir yüzeye hızla püskürtülen katı parçacıklarının, sıvı veya gaz jetlerinin o yüzeyi aşındırarak kütle kaybetmesine yol açmasıdır. Toprak erozyonu sıvılar (sel veya yağmur suları) tarafından neden olunan bir çeşit erozyon örneğidir. Çöl ortamlarında rüzgâr tarafından savrulan kum taneciklerinin araçları, yapıları ve makineleri aşındırdıkları görülür. Bu da katı taneciklerinin ve gazların yaptığı erozyona örnektir.
Korozyon
Korozyon, kimyasal maddelerin (katı, sıvı veya gaz) katı nesnelerin yüzeyleriyle kimyasal etkileşim sonucu kütle yitirmesine neden olmasıdır. Paslanma ve eriyip yok olma bunun örnekleri olarak gösterilebilir.
Delaminasyon (Kavkıma)
Bir nesnenin başka bir nesne üzerine uyguladığı yükün yüzey altında oluşturduğu gerilmeler o nesnenin gerilme direncinin üzerine çıkarak yüzey altında çatlaklar oluşturular. Bu çatlaklar yüzey altında ilerleyip yüzeye ulaştıklarında yüzey parçacıklar kavkıma görünümünde serbest kalırlar. Bu aşınma yöntemi "delaminasyon" (Kavkıma) olarak bilinir.
Yüzeysel yorgunluk
Katı malzemeler etkisi altında bulundukları gerilmelerin sürekli olarak peryodik bir şekilde artıp azalması sonucu olağan gerilme dirençlerinden daha az bir gerilme ortamında dahi zayıflayıp parçalanmaya başlayabilirler. Bu aşınma yöntemine "yüzeysel yorgunluk" denir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Askeland, Donald R.; Malzeme Bilimi ve Mühendislik Malzemeleri - Cilt 2, Nobel Yayın Dağıtım,
- Akkurt, Mustafa; Makina Elemanları - Cilt 3, Birsen Yayınevi,
- Issler, L.; Hasar Bilgisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 1976
| Wikimedia Commons'ta Aşınma ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Asinma Ingilizce wear Almanca verschleiss birbirine temas eden ve birbirine gore izafi hareket yapan cisimlerden surtunme etkisiyle olusan malzeme ve kutle kaybidir Asinma Triboloji biliminin bir konusudur Malzeme hasar modlariKorozyonSurunmeYorulmaCatlakAsinmaBu kutu degistirCol ortaminda ruzgarin sebep oldugu bir erozyon Asinma sonucu makine elemanlarinin sekillerinde yuzey kalitelerinde ve boyutlarinda degisiklikler meydana gelir bu degisiklikler sonucu makine parcalari fonksiyonlarini icra edemez hale gelirler Malzemelerin asinma sebeplerini ve mekanizmalarini dogru bir sekilde anlayabilmek icin asinma olayina etkiyen ana faktorleri yani asinan malzemeyi asindirici malzemeyi yaglama durumunu izafi hareketi ve yuk durumunu bilmek gerekir Bu faktorler bilindigi takdirde asinmaya cozum bulunabilir Asinmanin gunluk hayata etkileriKainatta hicbir sey ilk gunku gibi kalamaz surekli bir degisim icerisindedir Bu degisime asinma mekanizmalarinin etkisi buyuktur Deniz kenarinda dalgalar sebebiyle olusan kiyi erozyonu collerde ruzgar nedeniyle olan ruzgar erozyonu tabiatin kendi mekanizmalariyla olusturdugu asinmalara birer ornektir Asinmayi gundelik yasamin her cephesinde de gormek mumkundur Giydigimiz giysi ve ayakkabilarin zamanla yipranmasinda kullandigimiz esya ve mobilyalarin hizla eskimesinde ve bicaklarin ve diger kesici aletlerin korelmesinde asinmayi gozlemleyebiliriz Istatistiklere gore makine elemanlarinin ortalama 70 inin hurdaya ayrilma sebebi asinmadir Asinmanin sonucu olarak meydana gelen malzeme kayiplari asinan parcalarin yenileriyle degistirilmesi zorunlulugu makinelerin faaliyetleri icin harcanan zaman ve emek ve bu faaliyetler icin istihdam edilen teknik personel goz onune alindiginda her yil milli sermayeye oldukca buyuk yukler getirmektedir Muhendisler her turlu makine asinmanin etkilerini dikkate almak zorundadirlar SiniflandirilmasiAsinma hizi acisindan Asinmayi ortaya cikma hizi ve bicimi acisindan zamanla gelisen ve aniden meydana gelen asinma olmak uzere ikiye ayirabiliriz Zamanla meydana gelen asinma Bu tur asinmada makine elemani uc asamada asinir ve normal calisma omrunu tamamlar Zamanla gelisen asinma tipinin kademeleri asagida verilmistir Rodaj safhasi Zamanla gelisen asinmada ilk asamasi biribirine gore izafi hareket yapan makine elemanlarinin alisma safhasi olarak tanimlanabilir Bu kademede hizli ve siddetli bir asinma soz konusudur Bu ilk asinmaya asinmasi adi verilir Rodajin nasil gerceklestigi biribirine temas eden makine elemanlarinin bu asamadan sonraki omurleri icin cok onemlidir Rodaj asinmasi mumkun olan en kisa zamanda en az yukle ve normal hizdan daha dusuk hizlarda tamamlanmalidir Bu sebeple birbirine alisacak makine elemanlari rodaj icin ozel uretilmis ozel katkili yaglayicilarla yaglanirlar Asil asinma safhasi Rodajdan sonraki asama makine elemaninin omrunu belirleyen ve rodajin nasil gerceklestirildigine siki sikiya bagli olan asil asinma safhasidir Bu safhada asinma hizi cok azdir Rodaj ne kadar uygun yapilmissa bu asama dolayisiyla makine elemani omru o kadar uzun olur Siddetli asinma safhasi Makine elemani onceden belirlenen bir asinma sinirina kadar asindigi zaman normal calisma omrunu tamamlamis demektir Bu asinma safhasinda asinma hizi oldukca artmistir Asinma bu sinira dayandiginda makine elemani degistirilmelidir Aksi takdirde makine elemani makinede cok buyuk hasarlara sebebiyet verebilir Aniden meydana gelen asinma Bu asinma turunde parcalar uzerinde olaydan once herhangi bir asinma gozlenmemektedir Bu tip asinma yanlis malzeme secimi yaglamanin uygun yapilamamamasi surtunme dolayisiyla meydana cikan isil enerjinin dis ortama aktarilamamasi gibi sebeplerden aniden ortaya cikmaktadir Biribiriyle es calisan makine elemanlari bu durumda kilitlenebilirler ve calisamaz duruma gelirler Aniden meydana gelen asinmaya en guzel ornek yenme ve olaylaridir Asinma mekanizmalari Bir santrifuj pompada kavitasyon sonucu olusan asinma Baslica asinma mekanizmalari adhezyon yapisma abrazyon yorulma pitting korozyon delaminasyon kavkima kavitasyon asinmalaridir Adhezyon asinmasi Yapisma ovalanma ve kavrama olarak da bilinen adhezyon asinmasi birbirine temas eden cisimlerin temas yuzeylerinin bir normal kuvvet etkisi altinda izafi hareket yapmalari sirasinda gorulen cisimlerin gercek temas yuzeylerinin yuzey puruzlugu sebebiyle aslinda cok cok kucuk oldugundan bu noktalardaki gerilmeler cok kucuk yuk durumlarinda dahi sinirina erisirler ve akarak ugrarlar ve cisimler birbirine mikro kaynaklar ile baglanirlar Bu sirada iki cisim arasinda devam eden izafi hareket sebebiyle kaynak bagi kopar Bu kopma sonucu diger cisme gore yumusak olan malzemeden imal edilmis cismin yuzeyinde bosluklar olusur diger yuzeydeyse cikintilar meydana gelir ve iki yuzey arasina adhezif parcaciklar dokulur Abrazyon asinmasi Abrazyon asinmasi birbirine gore izafi hareket yapan iki cisim arasina cevre etkisiyle yabanci sert parcaciklarin girmesi ve bu parcaciklarin yumusak yuzeye gomulerek sert yuzeyden sanki egelercesine veya zimparalarcasina malzeme kaldirmasiyla kendini gosteren bir asinma turudur Sert parcaciklar gomuldukleri yuzeyde de tahribat yaparlar ve yuzeyi hareket yonunde cizerler Makine elemanlarinin yuzeyleri isil islem ile sertlestirilerek bu tur asinmaya karsi onlem alinmaya calisilir Erozyon Erozyon bir yuzeye hizla puskurtulen kati parcaciklarinin sivi veya gaz jetlerinin o yuzeyi asindirarak kutle kaybetmesine yol acmasidir Toprak erozyonu sivilar sel veya yagmur sulari tarafindan neden olunan bir cesit erozyon ornegidir Col ortamlarinda ruzgar tarafindan savrulan kum taneciklerinin araclari yapilari ve makineleri asindirdiklari gorulur Bu da kati taneciklerinin ve gazlarin yaptigi erozyona ornektir Korozyon Korozyon kimyasal maddelerin kati sivi veya gaz kati nesnelerin yuzeyleriyle kimyasal etkilesim sonucu kutle yitirmesine neden olmasidir Paslanma ve eriyip yok olma bunun ornekleri olarak gosterilebilir Delaminasyon Kavkima Bir nesnenin baska bir nesne uzerine uyguladigi yukun yuzey altinda olusturdugu gerilmeler o nesnenin gerilme direncinin uzerine cikarak yuzey altinda catlaklar olusturular Bu catlaklar yuzey altinda ilerleyip yuzeye ulastiklarinda yuzey parcaciklar kavkima gorunumunde serbest kalirlar Bu asinma yontemi delaminasyon Kavkima olarak bilinir Yuzeysel yorgunluk Kati malzemeler etkisi altinda bulunduklari gerilmelerin surekli olarak peryodik bir sekilde artip azalmasi sonucu olagan gerilme direnclerinden daha az bir gerilme ortaminda dahi zayiflayip parcalanmaya baslayabilirler Bu asinma yontemine yuzeysel yorgunluk denir Ayrica bakinizTriboloji Erozyon Asinma cevrimiKaynakcaAskeland Donald R Malzeme Bilimi ve Muhendislik Malzemeleri Cilt 2 Nobel Yayin Dagitim ISBN 975 591 106 5 Akkurt Mustafa Makina Elemanlari Cilt 3 Birsen Yayinevi ISBN 975 511 179 4 Issler L Hasar Bilgisi Karadeniz Teknik Universitesi Yayinlari 1976Wikimedia Commons ta Asinma ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir