Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Biyoloji ve tıpta bulaş, bir bulaşıcı hastalığın enfekte konakçıdan, doğal konaklardan, vektörlerden veya portörlerden başka canlılara geçmesine denir. Hastalık bulaştıran canlı bazı durumlarda hasta olmayabilir (örn: subklinik enfeksiyon).
Terim genellikle mikroorganizmaların bir canlıdan başka canlıya aşağıdaki yollarla geçmesine denir :
- Damlacık teması– Öksürmeyle veya hapşırmayla
- Doğrudan fiziksel temas – Hasta kişiye dokunmayla veya cinsel temasla
- Dolaylı fiziksel temas– Genellikle toprak kirliliği ya da kirli yüzeylerden (fomite)
- Hava yoluyla – Mikroorganizmalar uzun süre havada kalırlarsa
- Fekal-oral bulaş– Genellikle sanitasyon ve hijyen eksikliğinden dolayı kirlenmiş gıda ve su kaynakları, gelişmekte olan birçok ülkede ana bulaş yoludur, gelişmiş ülkelerde çok az görülür.
Bulaş başka bir organizma veya bir vektörle (örn: sivrisinek, kene) ya da bir ara konakla (örn: pişmemiş domuz eti yiyen insanlara tenya bulaşabilir) dolaylı yoldan da olabilir. Dolaylı bulaş yoluyla bazı zoonoz hastalıklar ve daha tipik olarak makroparazitler (Örn: bit, pire, kene) gibi bazı büyük patojenler bulaşabilir.
Yatay ve dikey bulaş
Hastalıklar doğrudan iki şekilde bulaşabilirler:
- Yatay hastalık geçişi - Bir kişiden, aynı gruptaki diğerlerine (mesela aynı yaş grubundaki insanlar) bulaşmasına denir. Öpme, dokunma, ısırma, yalama veya hava temasıyla (öksürük, hapşırık)
(vektörler ya da fomitler, fiziksel temas olmadan da hastalık bulaşmasında neden olabilirler).
- Dikey hastalık geçişi – Hastalığın anneden veya babadan yavrularına geçmesine denir, (doğum öncesi hastalık geçişi gibi)
Bulaş, virülans ve sağkalım
Hastalık etkenlerinin türlerini devam ettirebilmeleri için bir canlıdan diğerine sürekli bulaşmaları gerekir. Enfeksiyöz ajanlar genelde en az bir bulaş yolunda uzmanlaşmışlardır. Örnek olarak bazı bakteri ve virüsler solunum yoluyla yayılmak için öksürük ve hapşırığa neden olurlarken, bazıları ise ishale neden olurlar.
Virülans ve bulaş arasında karmaşık bir ilişki vardır ve etkenlerin uzun süreli değişimleri açısından önemli sonuçları bulunmaktadır. Bir patojene bağışıklık kazanmak nesiller alır ve hastalığa ilk zamanlarda birçok kurban verilebilir. Genelde hastalığın ilk dalgasında ölüm oranı oldukça yüksektir. Bir hastalık hastayı hızla öldürüyor ise, etken başka bir canlıya bulaşmadan önce hasta ölebilir.
Giriş kapısı
Patojenlerin vücuda girdiği yere giriş kapısı denir.
- Damlacık temasında ve hava yoluyla bulaşmada genelde solunum sistemi giriş kapısıdır.
İletim yolları
Hava yoluyla bulaş
Öksürük, hapşırık yoluyla havaya saçılan ve uzun süre havada kalabilen etkenler solunum yoluyla alınırlarsa enfeksiyona neden olurlar."
Bu tür hastalıklara örnekler:
- Bakteriyel Menenjit
- Su çiçeği
- Nezle
- Grip
- Kabakulak
- Streptokok farenjiti
- Tüberküloz
- Kızamık
- Kızamıkçık
- Boğmaca
- SARS
- Cüzzam
Damlacık temasıyla bulaşma
Damlacık temasıyla bulaşmada, öksürük, hapşırık veya hasta kişiyle konuşma sırasında, konuşanın mukozalarına (göz, burun, ağız) tükürük sıçratma gibi durumlar rol oynar. Etken barındıran damlacıklarla kirlenmiş yüzeylere temasla da iletim sağlanır. Damlacıklar büyük oldukları için havada asılı kalmazlar ve genelde sınırlı bir alana saçılım gösterirler.
Bu tarz hastalıklar:
- Solunum yolu virüsleri (örn: Grip, parainfluenza virüsü, adenovirus)
- Bordetella pertusis
- Pneumococcal pneumonia
- Difteri
- Boğmaca
- Kızamıkçık
Fekal-oral bulaş
Hijyen ve sanitasyon yetersizliğinden dolayı sıklıkla görülmektedir. Bu tür enfeksiyonlar kanalizasyon sisteminin yetersiz olması, içme sularının temizliğinin sağlanamaması, insanların el yıkama gibi hijyen kurallarına uymaması ve çeşitli imkânsızlıklar nedeniyle artış göstermektedirler.
- Kolera
- Hepatit A
- Çocuk felci
- Rotavirüs
- Salmonella
- Parazitler (örn: Bağırsak solucanı)
Cinsel Yolla Bulaşma
Vajinal, anal ve daha az olarak oral seks sonucunda bulaşan hastalıklara cinsel yolla bulaşan hastalıklar denir. Etkenler: Cinsel yüzeylerin direkt temasıyla yüzeylerden, genital salgılar yoluyla, penis, vajina veya anüsteki küçük yırtıklar veya yaralar sonucu çıkan kandan bulaşma gösterirler. Vajina rektumdan daha elastik yapıda olduğu için daha kolay uyum sağlar ve yırtılmalar çok daha az görülür, bu yüzden anal seks daha tehlikelidir.
Bazı hastalıklar şunlardır:
- HIV/AIDS
- Klamidya
- Genital siğiller
- Belsoğukluğu
- Hepatit B
- Frengi
- Herpes
- Trichomoniasis
Oral cinsel bulaşma
HIV ve Hepatit B gibi cinsel yolla bulaşan hastalıkların normalde ağızdan ağıza temasla bulaşmadıkları düşünülmektedir, ancak bazı hastalıklar ağız-genital organ teması yoluyla bulaşmaktadırlar. HIV olgularında bu olasılık düşünülmüştür. Ağız-genital organ teması sonucu ağız enfeksiyonlarına yol açan herpes simplex virus 1 insidansında artış görülmüştür.
Oral bulaş
Öpüşme gibi direkt temas yoluyla ya da sigara, bardak gibi kişisel eşyaların paylaşımıyla dolaylı yoldan bulaşan hastalıklarıdır.
- Sitomegalovirüs infections
- Herpes simplex virus (özellikle HSV-1)
- Infectious mononucleosis
(herpes virusün tüm formları.)
Direkt temas yoluyla bulaşma
Direkt temasla bulaşan hastalıklara kontajiyöz hastalıklar denir. (kontajiyöz hastalıkla bulaşıcı hastalık aynı şey değildir; tüm kontajöyöz hastalıklar bulaşıcı olmalarına rağmen tüm bulaşıcı hastalıklar kontajiyöz değildir) Bu tür hastalıklar yeteri kadar temizlenmeden kullanılan bir vücut havlusu veya giysilerle bulaşabilirler (örn: şiddetle hasta bölgeye sürtülmüş çorap). Bu yüzden kontajiyöz hastalıklar okullar gibi kişisel eşyaların sıklıkla paylaşıldığı yerlerde çokça görülmekteedirler.
Direkt temas ile bulaşan bazı hastalıklar:
- Ayak mantarı
- İmpetigo
- Frengi (Hastanın şankrına temas olursa)
- Siğiller
- Konjunktivitis
Dikey bulaş
Bu tarz enfeksiyonlar doğumdan önce, doğum sırasında veya doğumdan sonra (anna sütüyle) anneden bebeğine bulaşırlar.
Bu yolla bulaşan enfeksiyon hastalıklarına örnek: HIV, Hepatit B and Frengi.
İatrojenik bulaş
Enfekte materyalin enjeksiyonuyla veya transplantasyonuyla meydana gelen bulaşma.
Örnekler:
- Büyüme hormonu enjeksiyonu sonrasında Creutzfeldt-Jakob Hastalığı
- MRSA enfeksiyonu
Vektör kaynaklı bulaş
Kendisi hasta olmadan, etkenleri diğer canlılara taşıyarak onlarda hastalık oluşmasına sebebiyet veren canlılara vektör (eklembacaklılar, vektör. Omurgalılar, portör) denir.
Enfektivite
Bir etkenin organizmalara giriş şekli, sağkalım gücü, konakçı türlerinin çokluğu, bulaşma kolaylığı gibi parametrelerinin diğer etkenlerle karşılaştırılması sonucu çıkan sonuca etkenin enfektivitesi denir. Etkenlerin, direkt temas, vücut sıvıları, hava yolu ya da vektörler aracılığıyla olmak üzere birçok yoldan bulaşma şekilleri vardır.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Bulaş ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
| Wikimedia Commons'ta Bulaş ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
- ^ Bush, A.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2020.
- ^ Horizontal Disease Transmission 23 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., online-medical-dictionary.org.
- ^ Routes of transmission of infectious diseases agents 15 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from Modes of Introduction of Exotic Animal Disease Agents by Katharine M.
- ^ Vertical transmission 9 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (definition -- medterms.com)
- ^ (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2015.
- ^ (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2015.
- ^ Pathogens and vectors 5 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ . Washington State Department of Health. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2010.
- ^ Ryan KJ; Ray CG (editors) (2004). Sherris Medical Microbiology (4.4yayıncı = McGraw Hill bas.). ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Biyoloji ve tipta bulas bir bulasici hastaligin enfekte konakcidan dogal konaklardan vektorlerden veya portorlerden baska canlilara gecmesine denir Hastalik bulastiran canli bazi durumlarda hasta olmayabilir orn subklinik enfeksiyon source source source source source source Salvador Bahia Brezilya Ilk dang salgini mekansal difuzyon modeli17 yuzyilda bir doktorun vebadan korunmak icin giydigi elbise Terim genellikle mikroorganizmalarin bir canlidan baska canliya asagidaki yollarla gecmesine denir Damlacik temasi Oksurmeyle veya hapsirmayla Dogrudan fiziksel temas Hasta kisiye dokunmayla veya cinsel temasla Dolayli fiziksel temas Genellikle toprak kirliligi ya da kirli yuzeylerden fomite Hava yoluyla Mikroorganizmalar uzun sure havada kalirlarsa Fekal oral bulas Genellikle sanitasyon ve hijyen eksikliginden dolayi kirlenmis gida ve su kaynaklari gelismekte olan bircok ulkede ana bulas yoludur gelismis ulkelerde cok az gorulur Bulas baska bir organizma veya bir vektorle orn sivrisinek kene ya da bir ara konakla orn pismemis domuz eti yiyen insanlara tenya bulasabilir dolayli yoldan da olabilir Dolayli bulas yoluyla bazi zoonoz hastaliklar ve daha tipik olarak makroparazitler Orn bit pire kene gibi bazi buyuk patojenler bulasabilir Yatay ve dikey bulasHastaliklar dogrudan iki sekilde bulasabilirler Yatay hastalik gecisi Bir kisiden ayni gruptaki digerlerine mesela ayni yas grubundaki insanlar bulasmasina denir Opme dokunma isirma yalama veya hava temasiyla oksuruk hapsirik vektorler ya da fomitler fiziksel temas olmadan da hastalik bulasmasinda neden olabilirler Dikey hastalik gecisi Hastaligin anneden veya babadan yavrularina gecmesine denir dogum oncesi hastalik gecisi gibi Bulas virulans ve sagkalimHastalik etkenlerinin turlerini devam ettirebilmeleri icin bir canlidan digerine surekli bulasmalari gerekir Enfeksiyoz ajanlar genelde en az bir bulas yolunda uzmanlasmislardir Ornek olarak bazi bakteri ve virusler solunum yoluyla yayilmak icin oksuruk ve hapsiriga neden olurlarken bazilari ise ishale neden olurlar Virulans ve bulas arasinda karmasik bir iliski vardir ve etkenlerin uzun sureli degisimleri acisindan onemli sonuclari bulunmaktadir Bir patojene bagisiklik kazanmak nesiller alir ve hastaliga ilk zamanlarda bircok kurban verilebilir Genelde hastaligin ilk dalgasinda olum orani oldukca yuksektir Bir hastalik hastayi hizla olduruyor ise etken baska bir canliya bulasmadan once hasta olebilir Giris kapisiPatojenlerin vucuda girdigi yere giris kapisi denir Damlacik temasinda ve hava yoluyla bulasmada genelde solunum sistemi giris kapisidir Iletim yollariHava yoluyla bulas Oksuruk hapsirik yoluyla havaya sacilan ve uzun sure havada kalabilen etkenler solunum yoluyla alinirlarsa enfeksiyona neden olurlar Bu tur hastaliklara ornekler Bakteriyel Menenjit Su cicegi Nezle Grip Kabakulak Streptokok farenjiti Tuberkuloz Kizamik Kizamikcik Bogmaca SARS CuzzamDamlacik temasiyla bulasma Hapsirmayla hastalik bulasmasi Damlacik temasiyla bulasmada oksuruk hapsirik veya hasta kisiyle konusma sirasinda konusanin mukozalarina goz burun agiz tukuruk sicratma gibi durumlar rol oynar Etken barindiran damlaciklarla kirlenmis yuzeylere temasla da iletim saglanir Damlaciklar buyuk olduklari icin havada asili kalmazlar ve genelde sinirli bir alana sacilim gosterirler Bu tarz hastaliklar Solunum yolu virusleri orn Grip parainfluenza virusu adenovirus Bordetella pertusis Pneumococcal pneumonia Difteri Bogmaca KizamikcikFekal oral bulas Hijyen egitimi onemlidir Hijyen ve sanitasyon yetersizliginden dolayi siklikla gorulmektedir Bu tur enfeksiyonlar kanalizasyon sisteminin yetersiz olmasi icme sularinin temizliginin saglanamamasi insanlarin el yikama gibi hijyen kurallarina uymamasi ve cesitli imkansizliklar nedeniyle artis gostermektedirler Kolera Hepatit A Cocuk felci Rotavirus Salmonella Parazitler orn Bagirsak solucani Cinsel Yolla Bulasma Cinsel birlesmede kondom kullanimi hastaliklari buyuk olcude azaltmatadir Vanuatu 2007 Fotograf Rob Maccoll Vajinal anal ve daha az olarak oral seks sonucunda bulasan hastaliklara cinsel yolla bulasan hastaliklar denir Etkenler Cinsel yuzeylerin direkt temasiyla yuzeylerden genital salgilar yoluyla penis vajina veya anusteki kucuk yirtiklar veya yaralar sonucu cikan kandan bulasma gosterirler Vajina rektumdan daha elastik yapida oldugu icin daha kolay uyum saglar ve yirtilmalar cok daha az gorulur bu yuzden anal seks daha tehlikelidir Bazi hastaliklar sunlardir HIV AIDS Klamidya Genital sigiller Belsoguklugu Hepatit B Frengi Herpes TrichomoniasisOral cinsel bulasma HIV ve Hepatit B gibi cinsel yolla bulasan hastaliklarin normalde agizdan agiza temasla bulasmadiklari dusunulmektedir ancak bazi hastaliklar agiz genital organ temasi yoluyla bulasmaktadirlar HIV olgularinda bu olasilik dusunulmustur Agiz genital organ temasi sonucu agiz enfeksiyonlarina yol acan herpes simplex virus 1 insidansinda artis gorulmustur Oral bulas Opusme gibi direkt temas yoluyla ya da sigara bardak gibi kisisel esyalarin paylasimiyla dolayli yoldan bulasan hastaliklaridir Sitomegalovirus infections Herpes simplex virus ozellikle HSV 1 Infectious mononucleosis herpes virusun tum formlari Direkt temas yoluyla bulasma Direkt temasla bulasan hastaliklara kontajiyoz hastaliklar denir kontajiyoz hastalikla bulasici hastalik ayni sey degildir tum kontajoyoz hastaliklar bulasici olmalarina ragmen tum bulasici hastaliklar kontajiyoz degildir Bu tur hastaliklar yeteri kadar temizlenmeden kullanilan bir vucut havlusu veya giysilerle bulasabilirler orn siddetle hasta bolgeye surtulmus corap Bu yuzden kontajiyoz hastaliklar okullar gibi kisisel esyalarin siklikla paylasildigi yerlerde cokca gorulmekteedirler Direkt temas ile bulasan bazi hastaliklar Ayak mantari Impetigo Frengi Hastanin sankrina temas olursa Sigiller KonjunktivitisDikey bulas Bu tarz enfeksiyonlar dogumdan once dogum sirasinda veya dogumdan sonra anna sutuyle anneden bebegine bulasirlar Bu yolla bulasan enfeksiyon hastaliklarina ornek HIV Hepatit B and Frengi Iatrojenik bulas Enfekte materyalin enjeksiyonuyla veya transplantasyonuyla meydana gelen bulasma Ornekler Buyume hormonu enjeksiyonu sonrasinda Creutzfeldt Jakob Hastaligi MRSA enfeksiyonuVektor kaynakli bulas Bir doktor sagim hizmetcisinin elinde sigircicegi virusunun etkilerini incerkenChagas hastaliginin bulasma yollari Kendisi hasta olmadan etkenleri diger canlilara tasiyarak onlarda hastalik olusmasina sebebiyet veren canlilara vektor eklembacaklilar vektor Omurgalilar portor denir EnfektiviteBir etkenin organizmalara giris sekli sagkalim gucu konakci turlerinin coklugu bulasma kolayligi gibi parametrelerinin diger etkenlerle karsilastirilmasi sonucu cikan sonuca etkenin enfektivitesi denir Etkenlerin direkt temas vucut sivilari hava yolu ya da vektorler araciligiyla olmak uzere bircok yoldan bulasma sekilleri vardir Ayrica bakinizBulasicilik Salgin Bulasici hastalikWikimedia Commons ta Bulas ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Wikimedia Commons ta Bulas ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Kaynakca Bush A Arsivlenmis kopya 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Nisan 2020 Horizontal Disease Transmission 23 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde online medical dictionary org Routes of transmission of infectious diseases agents 15 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde from Modes of Introduction of Exotic Animal Disease Agents by Katharine M Vertical transmission 9 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde definition medterms com PDF 5 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Temmuz 2015 PDF 5 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 5 Nisan 2015 Pathogens and vectors 5 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Washington State Department of Health 13 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2010 Ryan KJ Ray CG editors 2004 Sherris Medical Microbiology 4 4yayinci McGraw Hill bas ISBN 0 8385 8529 9 KB1 bakim Fazladan yazi yazar listesi link