Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk halıları, Orta Asya'dan Anadolu'ya göç eden Türkler'in anayurtlarından beraberlerinde getirdikleri dokuma geleneğine dayanan, el tezgahlarında üretilmiş düğümlü, havlı dokuma (kabartılı yüzeyli) yaygı ve örtülerdir. Anadolu'nun Türkler tarafından fethinden sonra gelişimi Anadolu'da sürmüştür ve "Anadolu halısı" olarak da bilinir. "Kilim, sumak, cicim, zili" gibi düz dokumalar ile birlikte dünyada en çok bilinen ve en eski el sanat ürünlerindendir. Anadolu'da dokunan tüm halılara Türk halısı denir ancak genel olarak "Türk Halısı" diye şöhret kazanan klasik Türk halıları Anadolu'nun batısında ve büyük kısmı Ege Bölgesi ile civarı vilayetlerde dokunan halılardır.
Tarih
Orta Asya halıları
Düğümlü halılar, ilk defa Orta Asya bozkırlarında çok erken devirlerde ortaya çıkmıştır. Bozkır kültürüne mensup göçebelerin yaşayış şartlarından doğan bir sanat türü olduğu ve bozkır kuşağının en tipik toplulukları olan Türk boylarının halı üretiminde en büyük rolü oynadığı kabul edilir. M.Ö. 3.-2. yüzyıla tarihlenen ve dünyanın bilinen en eski halısı olan Pazırık Halısının, Türk halısı ve Bozkır bölgesi halısı olduğu ifade edilmiş ve Asya Hunları'na mal edilmiştir. Bu halı, 10 santimetrekarede 36000 Gördes düğümü ile daha sonraki dönemlerde erişilememiş bir ustalık eseri idi.
Samarra halıları
Düğüm tekniği, İslam Devleti'ni yöneten Abbasi hanedanının Türk muhafızlar için Samarra kentini kurduğu dönemde Orta Asya'dan Batı'ya getirildi ve İslam dünyasında tanındı. Abbasiler döneminde kaldığı kabul edilen ve Samarra'da dokunmuş ya da Türkler tarafından Asya'da dokunup Samerra'ya getirilmiş olduğu düşünülen bazı örnekler kazılarda bulunmuştur. Bu örnekler, Kahire Müzesi'nde, İsveç'teki Gotheburg Röhss Müzesi ve Stockholm Milli Müzesi'nde sergilenir.
Büyük Selçuklular
11.-12. yüzyıllarda İran'dan Mezopotamya ve Suriye'ye yayılan Selçuklu Türkleri ile birlikte Türk halıları batıya doğru yayılmıştır. Antik kaynaklarda halı merkezleri ve çok övülen Selçuklu halılarından sıkça bahsedilmesine rağmenBüyük Selçuklular devrinden günümüze kaldığı tespit edilen Türk halısı örnekleri yoktur. Bu durum, Büyük Selçukluları'nın halı, kilim ve tekstil ürünlerinin Moğol istilası sırasında yok olması ile açıklanır. Ancak 13.-15. yüzyıl minyatürlerinde görülen halı tasvirlerinin, 12.-14. yüzyıl orijinal halı örnekleri olduğu düşünülür ve günümüzde Selçuklu halılarını tanımak için en önemli kaynak olarak değerlendirilir. Söz konusu tasvirler, Selçuklularda halıcılığın döneminin çok önemli bir sanat dalı olduğunu; yerleşmiş ve geliştirilmiş bir düğümlü halı geleneğinin mevcut bulunduğunu ve Selçuklu halı sanatının devamlı gelişmelerle daha sonraki halı sanatına sağlam bir temel olduğunu ortaya koyar. 13. yüzyıl şairi Hariri'nin Makamat (Toplantılar) eserinin İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi'nde ve Paris Bibliotheqe Nationale Müzesi'ndeki bazı minyatürleri, Selçuklu halılarını gösteren önemli örneklerdendir.
Anadolu Selçukluları
Türk halı sanatı, Anadolu'nun Türkler tarafından fethinden sonra gelişimini Anadolu'da sürdürdü. Anadolu Selçukluları'nin Anadolu'da hüküm sürdüğü devirde Konya, Kayseri, Sivas gibi şehirler halı merkezi haline geldi ve Türk halıları Müslüman olmayan bölgelere de yayıldı 13. yüzyılda atölye halıcılığı gelişti ve büyük boy halılar üretilmeye başlandı. Anadolu Selçukluları devrinden günümüze gelen yirmi sekiz halı bilinir: Bu halılardan sekizi Konya Alâeddin Câmii'nde, üçü Beyşehir Eşrefoğlu Camisi'nde, yedisi, Fustat'ta, beşi Tibet'te, beşi Divriği Ulu Camisi'nde bulunmuştur.
Beylikler Dönemi halıları
Halıcılık, Anadolu Selçukları devrinden sonra gelen (Beylikler döneminde) de Anadolu'daki önemini sürdürdü. Bu dönemde üretilen halılar, "Beylikler Dönemi Halıları" veya "14.-15. yy. Anadolu Türk Halıları Halıları" olarak adlandırılır. Genellikle hayvan figürleriyle süslü olmaları nedeniyle "Hayvan Figürlü Anadolu Halıları" olarak da bilinir. Ünlü örnekleri, günümüzde Konya Etnoğrafya Müzesi'nde bulunan "horozlu halı", İsveç'in Marby Köyü'ndeki kilisede bulunan "Marby Halısı" ile Orta İtalya’daki bir kiliseden bulunan "Ming Halısı" diye tanınan halıdır.
Anadolu halıları, 13 .yüzyıldan beri Batı ülkelerine satılmakta olsalar da 14. yüzyılda Avrupalı aristokratlar için bir prestij simgesi haline gelmiştir. Deniz ticaretinin hakimi olan İtalya, halıların ilk yayılma bölgesi ve transit merkezi idi. Bu devirde doğu minyatürlerinde olduğu gibi Avrupalı ressamlarının tablolarında da Anadolu halıları görülmeye başladı. 14 ve 15. yy.'larda Avrupalı ressamlar tablolarında sık sık hayvan figürlü halıları tasvir etmişlerdir.
Osmanlılar
Osmanlılar devrinde 14. ve 15. yüzyıl boyunca teknik ve motif bakımından Selçuklu halı sanatının prensiplerine uyuldu. Erken dönem Osmanlı halılarının örnekleri Avrupalı ressamların tablolarında sıklıkla tasvir edilmiştir. 1451’den başlayarak önce İtalyan ressamların tablolarında görülen Türk halıları, 16. yy. sonlarına kadar Hollandalı ve Alman ressamların tablolarında resmedilmiştir. Bu dönemin halılara literatüre Alman ressam Hans Holbein'in adından yola çıkarak "Holbein halıları" olarak geçti. Hayvan figürlü halıların 15. yy. sonuna doğru Avrupalı ressamların tablolarından kaybolarak yerini geometrik desenli halılara bıraktığı görülmüştüür.
16. yüzyılda Türk halıları altın çağına erişti. Saray ve camilerin ihtiyaçlarını karşılamak için çok miktarda halı dokundu ve Osmanlı mimari sanatının izleri halılarda görüldü. Bu dönemde iki tür halı dokunmaktaydı, bunlar; Saray halıları ve Uşak halılarıdır. Saray halıları, Osmanlı sarayında sanatkarlar tarafından dokunan halılarıdır. Bu halılar Anadolu halılarından farklı olarak "sine "denilen İran düğümü ile dokunmuştur. Saray halılarının renk ve desenlerinde başlangıçta İran etkileri hakimken zamanla Anadolu'ya özgü bir karakter kazanmıştır. Lale, sümbül, karanfil ve nar çiçekleri gibi bu devirde Osmanlı sanatının ana teması olan natüralist desenler halılarda da kendini göstermiştir.
Klasik Osmanlı devrinde dokunan ikinci tür halı ise Uşak halılarıdır. Osmanlı sarayına serilmek ve yabancı ülkelere hediye olarak verilmek üzere Manisa ve bu şehrin yakınındaki Uşak'a ısmarlama yolu ile halı dokunmaya başlanmış ve saray sanatkarları tarafından çizilen halı modelleri Uşak'a gönderilip burada saray adına imal ettirilmiştir. Uşak halıları, İzmir limanı vasıtasıyla Avrupa'ya sevk edildiklerinden Avrupa'da "İzmir halısı" olarak tanındı.
Uşak halıları Madalyonlu (sofra) Uşak Halıları ve Yıldızlı Uşak Halıları" adıyla iki gruba ayrılırlar. Tebriz halılarında görülen madalyon şeması 1514'te Tebriz'in Türkler tarafından fethinden sonra Türk halısına girdi. Yıldızlı Uşak Halıları sekiz kollu yıldız şekilli küçük bir göbek (sofra) ve bu göbeğin (sofra) altında ve üzerinde yıldıza benzeyen şekiller içerir. 17. yüzyılda "beyaz zeminli veya post zeminli Uşak Halıları" diye adlandırılan yeni bir halı grubu daha ortaya çıktı. Ayrıca 17. yüzyılda Uşak civarında dokunup Transilvanya'ya (Osmanlı devrinde Macaristan'a, günümüzde Romanya'ya bağlı) ihraç edilen halılar Transilvanya (veya Erdel) halıları olarak tanınıdı. Bu halılar günümüzde Macaristan müzelerinde bulunur.
17. yüzyılda Uşak halıları ününü kaybetmeye başladığı zamanlarda Batı Anadolu bölgesinde Gördes, Kula, Bergama ve Milas; İç Anadolu Bölgesi'nde de Konya-Ladik, Kırşehir ve Mucur halıları ün kazandı. Bu yörelerde dokunan halılar 18. ve 19. yüzyılda giderek artan oranlarda Avrupa'ya ihraç edilmiş, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Osmanlı ekonomisine büyük katkı sağlamıştır. İngilizler 19. yüzyılın ilk yarısında halı ticareti ile uğraşmak amacı ile Anadolu'da ticarethaneler kurdular. 1880'li yılların ortalarına gelindiğinde Batı Anadolu ticari halıcılığı altı büyük ticarethanenin tekeline girdi. Avrupa zevkine göre hazırlanmış desenler dokutulup İzmir halısı adıyla ihraç edildi. 19. yüzyıl sonuna kadar yün malzeme ile dokunmuşken pamuk ipliği kullanılmaya, zamanla bitkisel boyalar yerine sentetik boyalar kullanılmaya başlandı.
19. yüzyılda saray ve çevresinin çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan saraya bağlı fabrikalarda da halı üretimi gerçekleştirilmiştir. Sultan Abdülmecid döneminde yeni yapılan sarayların büyük boyutlu halı ihtiyacını karşılamak için Kayseri, Sivas ve Gördes’ten İstanbul'a dokuyucular getirtilerek Feshane fabrikasında halı üretildi. Hereke Fabrika-i Hümayunu'nda Osmanlı Devleti'nin son dönemlerine kadar sarayın ihtihaçları için halı üretimi devam etti. Bu fabrikada dokunan halılar, çeşitli uluslararası fuarlarda tüm dünyanın tanıdığı en kaliteli el dokuması halı unvanını kazandılar. Dolmabahçe Sarayı'nın ek binalarında da Hereke Dokumahanesi adıyla bilinen ve Sultan Vahdettin'in son günlerine kadar üretime devam eden bir dokumahane vardı.
Transilvanya Halıları
1526-1699 yılları arasında Osmanlı’nın olan Transilvanya, Avrupa ile olan halı ticaretinin merkeziydi. Türk halıları Hristiyan Protestan kiliselerinde dekor olarak kullanılıyordu. Kara Kilisi’de bugün bile Türk halıları kullanılmaktadır. Kiliselerde dekor amaçlı kullanılan halılar kullanılmadıkları için genellikle ilk hallerinde korundular. Holbein, Lotto ve Bird Bushak halıları mükemmel durumdadırlar.
Osmanlı kökenli Anadolu halıları ‘Transilvanya Halıları’ adı altında geçmektedir. Birçoğu zaman seccade motiflerine de sahip olan halılar diğer Türk halılarına göre daha küçük boydalar.
İran halılarının aksine Türk halıları sanat eserlerinde kendileri daha sonradan belli etmişlerdir. Corneil de Vos’un Abraham Grapheus'un portresinde (1620) ve Thomas de Keysers’in Bilinmeyen Adam portresinde (1626) Türk halıları görülmektedir.
Anadolu yapımı Transilvanya halıları ayrıca İtalya, Polonya, Almanya ve Macaristan kiliselerinde de dekor olarak kullanılmıştır. İsveç de Transilvanya halıları sergilenmek üzere toplanmaktadır.
Nedeni bilinmeyen bir şekilde Anadolu’da Transilvanya halılarına rastlanmamaktadır.
Motifler
Türk halılarındaki motifler, dokuyan kişinin tasarladığı veya aktarmayı düşündüğü olayın veya nesnenin sembolik karşılığıdır. Diğer el sanatlarında olduğu gibi motifler duyguların sembollerle ifadesi işlevini de görür. Örneğin dünyanın en eski halısı olarak kabul edilen Pazırık Halısı, Asya atlı göçebe toplumu kültür öğelerinin bir yansıması niteliğindedir. Pazırık halısında mutlu yaşamı temsil eden bölüm halının ortasına yerleştirilmiş, bordürlere de o insanların dinsel inançlarını temsil eden konular ters hareketli olarak dağıtılmıştır.
Türk halılarında görülen bazı motifler şunlardır: Akrep motifi, yeraltı güçlerinin ya da kötülüğün sembolüdür. Zehirli ve öldürücü gücü nedeniyle ölüm, hastalık, acı, keder gibi anlamlara işaret eder. Gurur ve özgürlüğün simgesi olarak da görülür.Çengel, kadın-erkek, deniz-dalga, dağ-vadi gibi zıt odakları birleştiren hareketleri sembolize eder, evlilik ve bereketi sembolize etmek için de kullanılır. Eli belinde, dişiliğin, uğur, bereket ve mutluluğun simgesidir. El ve parmak motifleri uğur, iyileştirici özellik ve kutsallık anlamlarını taşır. Kuş motifi çok farkı anlamlara gelir; mutluluk, sevinç, ölen kişinin ruhu, kadınla özdeşleşmiştir. Saç bağı motifi genç kızların evlenme isteğini gösterir; doğum ve çoğalmayı da ifade eder.Hayat ağacı, insanların dünya ile gökyüzü arasındaki basamaklarının simgesidir.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Türk halısı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Resim galerisi
-
![image]()
Type I small-pattern Holbein carpet with "kufic" main border and "infinite repeat" field pattern, Anatolia, 16th century. -
![image]()
Batı Anadolu 'Loto halı', "kufik" ana sınır ve "sonsuz tekrar" alan deseni, 16. yüzyıl, Saint Louis Sanat Müzesi. -
![image]()
"Kufik" iç kenarlı Ürgüp halısı -
![image]()
17. yüzyıl Türk seccade ile tek bir niş; Varşova Ulusal Müzesi. -
![image]()
Kırşehir tek niş seccade, Tilavet odası, , Konya -
![image]()
Kırşehir tek niş seccade, 18. yüzyıl, Mevlâna Türbesi, Konya -
![image]()
Konya tek niş seccade -
![image]()
Gaziantep çift niş seccade -
![image]()
Orta Anadolu çift niş seccade -
![image]()
Çok sayıda nişli seccade -
![image]()
Edirne Selimiye Camii içi çok katlı seccade (saph) -
![image]()
Sultan Ahmet Camii çoklu-niş seccade. -
![image]()
1604 tarihli bir tabloda Holbein halısı. -
![image]()
Elibelinde motifi
Kaynakça
- ^ The Brukenthal Museum: The extraordinary value of the Anatolian Carpet 9 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Brukenthalmuseum.ro. Retrieved on 2012-01-27.
- ^ a b c d e f Gökmen, Ertan. "Osmanlı dönemi Gördes halıcılığı" (PDF). Celal Bayar Üniversitesi i Manisa ve Yöresi Türk Tarihi ve Kültürünü Uygulama ve Araştırma Merkezi. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ a b c Deniz, Bekir. "Anadolu Türk Halı Sanatının Kaynakları". Sanat Tarihi dergisi, Sanat Tarihi dergisi, Sayı: 14/-1 Yıl: Nisan 2005. 25 Kasım 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ a b Kardeşlik, Selman. "Doğu Minyatürlerinde Tasvir Edilen Selçuklu Halıları". Vakıf Restorasyon Yıllığı, Yıl 2012, Sayı 4. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ a b c Yılmaz, Bülent. "Pazırık‟dan Günümüze Türk Halı Sanatı". Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Ocak 2017. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ a b . Anadoluselcuklumimarisi.com. 14 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2018.
- ^ Öztürk, Bahadır. "Tezgâhtan Saraya: Osmanlı Saray Halıları". Yedi:Sanat, Tasarm, Bilim dergisi, Sayı 16, Yaz 2016. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2018.
- ^ a b Özdinç, Öznur. (PDF). Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 3, Sayı 6, Mart 2016. 15 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018.
- ^ "Yörük Halısı Desenleri" (PDF). Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 2013. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Haziran 2018.
- ^ Çakmak, Mehmet Ali; Özdemir, Tuğba. . International Journal Of Eurasian Education And Culture, Sayı:4, Yıl: nisan 2018. 25 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turk halilari Orta Asya dan Anadolu ya goc eden Turkler in anayurtlarindan beraberlerinde getirdikleri dokuma gelenegine dayanan el tezgahlarinda uretilmis dugumlu havli dokuma kabartili yuzeyli yaygi ve ortulerdir Anadolu nun Turkler tarafindan fethinden sonra gelisimi Anadolu da surmustur ve Anadolu halisi olarak da bilinir Kilim sumak cicim zili gibi duz dokumalar ile birlikte dunyada en cok bilinen ve en eski el sanat urunlerindendir Anadolu da dokunan tum halilara Turk halisi denir ancak genel olarak Turk Halisi diye sohret kazanan klasik Turk halilari Anadolu nun batisinda ve buyuk kismi Ege Bolgesi ile civari vilayetlerde dokunan halilardir 18 yuzyil halisiTarihOrta Asya halilari Dugumlu halilar ilk defa Orta Asya bozkirlarinda cok erken devirlerde ortaya cikmistir Bozkir kulturune mensup gocebelerin yasayis sartlarindan dogan bir sanat turu oldugu ve bozkir kusaginin en tipik topluluklari olan Turk boylarinin hali uretiminde en buyuk rolu oynadigi kabul edilir M O 3 2 yuzyila tarihlenen ve dunyanin bilinen en eski halisi olan Pazirik Halisinin Turk halisi ve Bozkir bolgesi halisi oldugu ifade edilmis ve Asya Hunlari na mal edilmistir Bu hali 10 santimetrekarede 36000 Gordes dugumu ile daha sonraki donemlerde erisilememis bir ustalik eseri idi Samarra halilari Dugum teknigi Islam Devleti ni yoneten Abbasi hanedaninin Turk muhafizlar icin Samarra kentini kurdugu donemde Orta Asya dan Bati ya getirildi ve Islam dunyasinda tanindi Abbasiler doneminde kaldigi kabul edilen ve Samarra da dokunmus ya da Turkler tarafindan Asya da dokunup Samerra ya getirilmis oldugu dusunulen bazi ornekler kazilarda bulunmustur Bu ornekler Kahire Muzesi nde Isvec teki Gotheburg Rohss Muzesi ve Stockholm Milli Muzesi nde sergilenir Buyuk Selcuklular Hariri nin Makamat minyaturunde bir hali tasviri 11 12 yuzyillarda Iran dan Mezopotamya ve Suriye ye yayilan Selcuklu Turkleri ile birlikte Turk halilari batiya dogru yayilmistir Antik kaynaklarda hali merkezleri ve cok ovulen Selcuklu halilarindan sikca bahsedilmesine ragmenBuyuk Selcuklular devrinden gunumuze kaldigi tespit edilen Turk halisi ornekleri yoktur Bu durum Buyuk Selcuklulari nin hali kilim ve tekstil urunlerinin Mogol istilasi sirasinda yok olmasi ile aciklanir Ancak 13 15 yuzyil minyaturlerinde gorulen hali tasvirlerinin 12 14 yuzyil orijinal hali ornekleri oldugu dusunulur ve gunumuzde Selcuklu halilarini tanimak icin en onemli kaynak olarak degerlendirilir Soz konusu tasvirler Selcuklularda haliciligin doneminin cok onemli bir sanat dali oldugunu yerlesmis ve gelistirilmis bir dugumlu hali geleneginin mevcut bulundugunu ve Selcuklu hali sanatinin devamli gelismelerle daha sonraki hali sanatina saglam bir temel oldugunu ortaya koyar 13 yuzyil sairi Hariri nin Makamat Toplantilar eserinin Istanbul Suleymaniye Kutuphanesi nde ve Paris Bibliotheqe Nationale Muzesi ndeki bazi minyaturleri Selcuklu halilarini gosteren onemli orneklerdendir Anadolu Selcuklulari Konya Alaaeddin Camisi nde bulunan bir Selcuklu halisi Turk hali sanati Anadolu nun Turkler tarafindan fethinden sonra gelisimini Anadolu da surdurdu Anadolu Selcuklulari nin Anadolu da hukum surdugu devirde Konya Kayseri Sivas gibi sehirler hali merkezi haline geldi ve Turk halilari Musluman olmayan bolgelere de yayildi 13 yuzyilda atolye haliciligi gelisti ve buyuk boy halilar uretilmeye baslandi Anadolu Selcuklulari devrinden gunumuze gelen yirmi sekiz hali bilinir Bu halilardan sekizi Konya Alaeddin Camii nde ucu Beysehir Esrefoglu Camisi nde yedisi Fustat ta besi Tibet te besi Divrigi Ulu Camisi nde bulunmustur Beylikler Donemi halilari Isvicre de bir muze de bulunan soyut hayvan figurlu hali ornegi Halicilik Anadolu Selcuklari devrinden sonra gelen Beylikler doneminde de Anadolu daki onemini surdurdu Bu donemde uretilen halilar Beylikler Donemi Halilari veya 14 15 yy Anadolu Turk Halilari Halilari olarak adlandirilir Genellikle hayvan figurleriyle suslu olmalari nedeniyle Hayvan Figurlu Anadolu Halilari olarak da bilinir Unlu ornekleri gunumuzde Konya Etnografya Muzesi nde bulunan horozlu hali Isvec in Marby Koyu ndeki kilisede bulunan Marby Halisi ile Orta Italya daki bir kiliseden bulunan Ming Halisi diye taninan halidir Anadolu halilari 13 yuzyildan beri Bati ulkelerine satilmakta olsalar da 14 yuzyilda Avrupali aristokratlar icin bir prestij simgesi haline gelmistir Deniz ticaretinin hakimi olan Italya halilarin ilk yayilma bolgesi ve transit merkezi idi Bu devirde dogu minyaturlerinde oldugu gibi Avrupali ressamlarinin tablolarinda da Anadolu halilari gorulmeye basladi 14 ve 15 yy larda Avrupali ressamlar tablolarinda sik sik hayvan figurlu halilari tasvir etmislerdir Osmanlilar Osmanlilar devrinde 14 ve 15 yuzyil boyunca teknik ve motif bakimindan Selcuklu hali sanatinin prensiplerine uyuldu Erken donem Osmanli halilarinin ornekleri Avrupali ressamlarin tablolarinda siklikla tasvir edilmistir 1451 den baslayarak once Italyan ressamlarin tablolarinda gorulen Turk halilari 16 yy sonlarina kadar Hollandali ve Alman ressamlarin tablolarinda resmedilmistir Bu donemin halilara literature Alman ressam Hans Holbein in adindan yola cikarak Holbein halilari olarak gecti Hayvan figurlu halilarin 15 yy sonuna dogru Avrupali ressamlarin tablolarindan kaybolarak yerini geometrik desenli halilara biraktigi gorulmustuur 16 yuzyilda Turk halilari altin cagina eristi Saray ve camilerin ihtiyaclarini karsilamak icin cok miktarda hali dokundu ve Osmanli mimari sanatinin izleri halilarda goruldu Bu donemde iki tur hali dokunmaktaydi bunlar Saray halilari ve Usak halilaridir Saray halilari Osmanli sarayinda sanatkarlar tarafindan dokunan halilaridir Bu halilar Anadolu halilarindan farkli olarak sine denilen Iran dugumu ile dokunmustur Saray halilarinin renk ve desenlerinde baslangicta Iran etkileri hakimken zamanla Anadolu ya ozgu bir karakter kazanmistir Lale sumbul karanfil ve nar cicekleri gibi bu devirde Osmanli sanatinin ana temasi olan naturalist desenler halilarda da kendini gostermistir Klasik Osmanli devrinde dokunan ikinci tur hali ise Usak halilaridir Osmanli sarayina serilmek ve yabanci ulkelere hediye olarak verilmek uzere Manisa ve bu sehrin yakinindaki Usak a ismarlama yolu ile hali dokunmaya baslanmis ve saray sanatkarlari tarafindan cizilen hali modelleri Usak a gonderilip burada saray adina imal ettirilmistir Usak halilari Izmir limani vasitasiyla Avrupa ya sevk edildiklerinden Avrupa da Izmir halisi olarak tanindi Usak halilari Madalyonlu sofra Usak Halilari ve Yildizli Usak Halilari adiyla iki gruba ayrilirlar Tebriz halilarinda gorulen madalyon semasi 1514 te Tebriz in Turkler tarafindan fethinden sonra Turk halisina girdi Yildizli Usak Halilari sekiz kollu yildiz sekilli kucuk bir gobek sofra ve bu gobegin sofra altinda ve uzerinde yildiza benzeyen sekiller icerir 17 yuzyilda beyaz zeminli veya post zeminli Usak Halilari diye adlandirilan yeni bir hali grubu daha ortaya cikti Ayrica 17 yuzyilda Usak civarinda dokunup Transilvanya ya Osmanli devrinde Macaristan a gunumuzde Romanya ya bagli ihrac edilen halilar Transilvanya veya Erdel halilari olarak taninidi Bu halilar gunumuzde Macaristan muzelerinde bulunur 17 yuzyilda Usak halilari ununu kaybetmeye basladigi zamanlarda Bati Anadolu bolgesinde Gordes Kula Bergama ve Milas Ic Anadolu Bolgesi nde de Konya Ladik Kirsehir ve Mucur halilari un kazandi Bu yorelerde dokunan halilar 18 ve 19 yuzyilda giderek artan oranlarda Avrupa ya ihrac edilmis 19 yuzyil sonu ve 20 yuzyil baslarinda Osmanli ekonomisine buyuk katki saglamistir Ingilizler 19 yuzyilin ilk yarisinda hali ticareti ile ugrasmak amaci ile Anadolu da ticarethaneler kurdular 1880 li yillarin ortalarina gelindiginde Bati Anadolu ticari haliciligi alti buyuk ticarethanenin tekeline girdi Avrupa zevkine gore hazirlanmis desenler dokutulup Izmir halisi adiyla ihrac edildi 19 yuzyil sonuna kadar yun malzeme ile dokunmusken pamuk ipligi kullanilmaya zamanla bitkisel boyalar yerine sentetik boyalar kullanilmaya baslandi 19 yuzyilda saray ve cevresinin cesitli ihtiyaclarini karsilamak uzere kurulan saraya bagli fabrikalarda da hali uretimi gerceklestirilmistir Sultan Abdulmecid doneminde yeni yapilan saraylarin buyuk boyutlu hali ihtiyacini karsilamak icin Kayseri Sivas ve Gordes ten Istanbul a dokuyucular getirtilerek Feshane fabrikasinda hali uretildi Hereke Fabrika i Humayunu nda Osmanli Devleti nin son donemlerine kadar sarayin ihtihaclari icin hali uretimi devam etti Bu fabrikada dokunan halilar cesitli uluslararasi fuarlarda tum dunyanin tanidigi en kaliteli el dokumasi hali unvanini kazandilar Dolmabahce Sarayi nin ek binalarinda da Hereke Dokumahanesi adiyla bilinen ve Sultan Vahdettin in son gunlerine kadar uretime devam eden bir dokumahane vardi Transilvanya Halilari1526 1699 yillari arasinda Osmanli nin olan Transilvanya Avrupa ile olan hali ticaretinin merkeziydi Turk halilari Hristiyan Protestan kiliselerinde dekor olarak kullaniliyordu Kara Kilisi de bugun bile Turk halilari kullanilmaktadir Kiliselerde dekor amacli kullanilan halilar kullanilmadiklari icin genellikle ilk hallerinde korundular Holbein Lotto ve Bird Bushak halilari mukemmel durumdadirlar Osmanli kokenli Anadolu halilari Transilvanya Halilari adi altinda gecmektedir Bircogu zaman seccade motiflerine de sahip olan halilar diger Turk halilarina gore daha kucuk boydalar Iran halilarinin aksine Turk halilari sanat eserlerinde kendileri daha sonradan belli etmislerdir Corneil de Vos un Abraham Grapheus un portresinde 1620 ve Thomas de Keysers in Bilinmeyen Adam portresinde 1626 Turk halilari gorulmektedir Anadolu yapimi Transilvanya halilari ayrica Italya Polonya Almanya ve Macaristan kiliselerinde de dekor olarak kullanilmistir Isvec de Transilvanya halilari sergilenmek uzere toplanmaktadir Nedeni bilinmeyen bir sekilde Anadolu da Transilvanya halilarina rastlanmamaktadir MotiflerTurk halilarindaki motifler dokuyan kisinin tasarladigi veya aktarmayi dusundugu olayin veya nesnenin sembolik karsiligidir Diger el sanatlarinda oldugu gibi motifler duygularin sembollerle ifadesi islevini de gorur Ornegin dunyanin en eski halisi olarak kabul edilen Pazirik Halisi Asya atli gocebe toplumu kultur ogelerinin bir yansimasi niteligindedir Pazirik halisinda mutlu yasami temsil eden bolum halinin ortasina yerlestirilmis bordurlere de o insanlarin dinsel inanclarini temsil eden konular ters hareketli olarak dagitilmistir Turk halilarinda gorulen bazi motifler sunlardir Akrep motifi yeralti guclerinin ya da kotulugun semboludur Zehirli ve oldurucu gucu nedeniyle olum hastalik aci keder gibi anlamlara isaret eder Gurur ve ozgurlugun simgesi olarak da gorulur Cengel kadin erkek deniz dalga dag vadi gibi zit odaklari birlestiren hareketleri sembolize eder evlilik ve bereketi sembolize etmek icin de kullanilir Eli belinde disiligin ugur bereket ve mutlulugun simgesidir El ve parmak motifleri ugur iyilestirici ozellik ve kutsallik anlamlarini tasir Kus motifi cok farki anlamlara gelir mutluluk sevinc olen kisinin ruhu kadinla ozdeslesmistir Sac bagi motifi genc kizlarin evlenme istegini gosterir dogum ve cogalmayi da ifade eder Hayat agaci insanlarin dunya ile gokyuzu arasindaki basamaklarinin simgesidir Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Turk halisi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Hereke halisi Milas halisi Turkmen halisi Eli belinde Kumkapi halisiResim galerisiType I small pattern Holbein carpet with kufic main border and infinite repeat field pattern Anatolia 16th century Bati Anadolu Loto hali kufik ana sinir ve sonsuz tekrar alan deseni 16 yuzyil Saint Louis Sanat Muzesi Kufik ic kenarli Urgup halisi 17 yuzyil Turk seccade ile tek bir nis Varsova Ulusal Muzesi Kirsehir tek nis seccade Tilavet odasi Konya Kirsehir tek nis seccade 18 yuzyil Mevlana Turbesi Konya Konya tek nis seccade Gaziantep cift nis seccade Orta Anadolu cift nis seccade Cok sayida nisli seccade Edirne Selimiye Camii ici cok katli seccade saph Sultan Ahmet Camii coklu nis seccade 1604 tarihli bir tabloda Holbein halisi Elibelinde motifiKaynakca The Brukenthal Museum The extraordinary value of the Anatolian Carpet 9 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Brukenthalmuseum ro Retrieved on 2012 01 27 a b c d e f Gokmen Ertan Osmanli donemi Gordes haliciligi PDF Celal Bayar Universitesi i Manisa ve Yoresi Turk Tarihi ve Kulturunu Uygulama ve Arastirma Merkezi 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Haziran 2018 a b c Deniz Bekir Anadolu Turk Hali Sanatinin Kaynaklari Sanat Tarihi dergisi Sanat Tarihi dergisi Sayi 14 1 Yil Nisan 2005 25 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2018 a b Kardeslik Selman Dogu Minyaturlerinde Tasvir Edilen Selcuklu Halilari Vakif Restorasyon Yilligi Yil 2012 Sayi 4 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2018 a b c Yilmaz Bulent Pazirik dan Gunumuze Turk Hali Sanati Oguz Turkmen Arastirmalari Dergisi Cilt 1 Sayi 1 Ocak 2017 12 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2018 a b Anadoluselcuklumimarisi com 14 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Haziran 2018 Ozturk Bahadir Tezgahtan Saraya Osmanli Saray Halilari Yedi Sanat Tasarm Bilim dergisi Sayi 16 Yaz 2016 12 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2018 a b Ozdinc Oznur PDF Sosyal Bilimler Dergisi Yil 3 Sayi 6 Mart 2016 15 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2018 Yoruk Halisi Desenleri PDF Milli Egitim Bakanligi Ankara 2013 22 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Haziran 2018 Cakmak Mehmet Ali Ozdemir Tugba International Journal Of Eurasian Education And Culture Sayi 4 Yil nisan 2018 25 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Haziran 2018