Jan Žižka z Trocnova a Kalicha (y. 1360 - 11 Ekim 1424) Jan Hus'un çağdaşı ve takipçisi ve Taboritlere önderlik eden radikal Hussit koluna mensup Çek generali, askeri lideri ve günümüzde bir Çek ulusal halk kahramanıdır. Çocukluk yıllarında bir gözünü ve ardından ise her iki gözünü birden kaybettiği için "Tek Gözlü Žižka" olanak bilinir.
Jan Žižka | |
---|---|
Lakabı | Tek Gözlü Jan |
Doğum | y. 1360 Trocnov, Bohemya Krallığı |
Ölüm | 11 Ekim 1424 ; yakınlarında, Bohemya Krallığı |
Defin yeri | Kutsal Ruh Katedrali, Hradec Králové |
Bağlılığı | Hussitler (1419–1423) Taboritler (1423–1424) |
Hizmet yılları | y. 1378–1424 |
Rütbesi | Kraliçe Sofia'nın Kahyası |
Çatışma/savaşları | Leh-Litvan-Töton Savaşı |
Ödülleri | Litoměřice yakınlarındaki bir kaleye İncil'den Chalice (Kadeh) adını vermiştir. |
Jan Žižka, Papalık tarafından Kutsal Roma İmparatorluğu'nun Bohemya bölgesinde isyan eden Hussit güçlerini alt etmek amacıyla gönderilen üç Haçlı seferine karşı tek gözü kör olarak eğitimsiz ve teçhizatsız köylü askerleriyle birlikte savaşan ve ordusunun başında hayatının son aşamalarında tamamen kör olmasına rağmen tek bir savaşı bile kaybetmeyen generaldir.
Bohemya Krallığı'ndaki küçük Trocnov köyünde Çek soylu sınıfına mensup bir ailenin çocuğu olarak hayata gözlerini açtı. Piccolomini'nin Historia Bohemica'sına göre, Zizka'nın gençliğinden itibaren Bohemya Kraliyet Sarayıyla birtakım bağlantıları vardı. Bavyera Kraliçesi Sofia'ya kahya olarak hizmet verdi. Grunwald Muharebesi'nde (15 Temmuz 1410) savaştı ve burada Radzyń kentini Töton Şövalyeleri'ne karşı savundu. Daha sonra Bohemya'daki Hussit ayaklanmasında önemli bir rol oynadı. Sudoměř Muharebesi'ndeki (1420) ve Vítkov Tepesi Muharebesi'ndeki (1420) çatışmalarda Hussit güçlerine liderlik etti. Kutná Hora Muharebesi'nde (1421) Kutsal Roma İmparatorluğu ve Macar Krallığı güçlerinden oluşan orduyu mağlup etti. Savaş arabalarının bu savaşta kraliyet süvarilerine karşı etkinliği, onun Hussit ordularının başına geçmesinde önem teşkil etmiştir.
Žižka'nın Haçlı ordularına karşı uyguladığı taktikler alışılmışın dışında ve yenilikçiydi. Ordusunu yeteneklerine göre eğitip donatmanın yanı sıra, beş yüz yıl sonra ortay çıkacak olan tankı öngörerek küçük toplar ve tüfeklerle donatılmış zırhlı arabalar kullandı. Savaş alanındaki coğrafi özelliklerinden yararlanarak kuvvetleri arasında disiplini sağladı. Genellikle kendi birliklerinden sayıca üstün olan yüksek eğitimli ve zırhlı rakiplerle defalarca yüzleşebilmek için sivil köylüleri hızlı bir şekilde başarıyla eğitti.
Jan Žižka'yı ve 1420'de Vitkov Tepesinde elde edilen zaferi onurlandırmak için Prag'daki Vítkov Tepesi'ne ulusal bir anıt dikildi. Bu ulusal anıtın içinde bulunan heykeli kaidesi dahil 22 metre yüksekliği ve 16,5 ton toplam ağırlığıyla, dünyanın en büyük bronz atlı heykellerinden biridir.
Erken Dönem Hayatı
Jan Žižka, günümüzde České Budějovice bölgesinin bir parçası olan Trocnov köyünün iki büyük yönetim çiftliğinden birinde dünyaya geldi. Eski bir efsaneye göre, çiftliğe ait tarlaların ve küçük göletlerin hemen yanında büyüyen bir meşe ağacının altında doğmuştur. Žižka'nın ailesi, fazla mülke sahip olmayan olmayan aşağı bir Çek soylu sınıfına mensuptu. Ailenin geri kalanı hakkında da çok az şey bilinmektedir. Jan Žižka'nın birkaç kardeşi olduğu bilinmektedir ancak tarihçilerin tespit edebildiği tek erkek kardeşi Mantalos ve tek kız kardeşi Kariølá'dır. Ailenin armalarında kerevit kullanılmıştır.
Žižka'nın tam olarak doğum yılı ve günü bilinmemektedir. 3 Nisan 1378 tarihli bir belgede (Latince: Johannes dictus Zizka de Trocnov) "Trocnov'lu Zizka'yı yani Jan"ın bir evlilik sözleşmesinde tanık olarak yer aldığı belirlenmiştir. Bu belgeye dayanarak, Žižka'nın bu sırada reşit olduğu ve aşağı yukarı 1360 civarında doğduğu varsayılmaktadır. Bununla birlikte, bu belgede adı geçen Jan Žižka adlı kişinin Hussit generaliyle olanla aynı olup olmadığına ilişkin doğrudan bir kanıt bulunmamaktadır. Örneğin Çek tarihçi Tomek ve takipçileri, bu kişinin generalin babası olabileceğini çünkü Žižka'nın 1378'de yetişkin olduğu kabul edilirse, 1419'dan sonra bu kadar yetenekli bir komutan olamayacak kadar yaşlı olacağını savundular. Šmahel gibi diğerleri ise böyle bir yaşın bile onu başarılı bir liderlikten alıkoyamayabileceğini kabul etmektedir. Ayrıca tarihçi Petr Čornej, "Žižka" nın bir aile adı olmadığını, Žižka ailesinin diğer hiçbir üyesinde tasdik edilmeyen belirli bir takma ad olduğunu öne sürmüştür.
Žižka'nın adı, uzun vadeli mali sorunlarla mücadele etmiş olabileceği şeklinde yorumlanan 1378-1384 yılları arasındaki birkaç mülkiyet belgesinde geçmektedir. 1381'de Žižka'nın Trocnov malikanesindeki mirasın çözümlenmesiyle bağlantılı olarak Prag'da bulunduğu tasdik edilmektedir. Piccolomini'nin Prag kraliyet sarayında eğitim aldığına dair iddialarını Zizka'nın Prag'daki bu bulunuşuyla olan bağlantısını ne şekilde sağladığı net değildir. 1384 tarihli bir belgede, Žižka'nın karısı olarak Kateřina isimli bir şahıstan bahsedilir. Bu belgede, Žižka'nın Kateřina'yla olan evliliği nedeniyle çeyiz olarak sahip olduğu tarlayı sattığını belirtilmektedir. Bu tarihten sonra Žižka'nın adı 20 yıl boyunca tarihi belgelerden kaybolur ve genellikle paralı asker olduğu varsayılır.
Bir Kanun Kaçağı Olarak Žižka
liderliğindeki güney Bohemya soylularının bir kısmının 14. ve 15. yüzyılın başında Bohemya kralı 'a karşı birkaç ayaklanma yaşanmış olsa bile; ki bu dönemde Kral kısa bir süre Henry'nin kontrolündeki Pribenice ve Cesky Krumlov'daki kalelerinde esir olarak tutulmuştur; Žižka'nın bu çatışmalara katıldığına dair somut hiçbir kanıt bulunmamaktadır. 15. yüzyılın ilk yıllarında Jan Žižka'nın aile mülkünü kontrol etmekte olduğu değerlendirilmektedir. Ancak bu dönemde muhtemelen mali sorunlar nedeniyle mülklerinin bir kısmını satmaya başlamıştır. Yeterince güvenilir olmayan bazı kaynaklara göre, Žižka'nın babasının, 1407'de Plzeň yakınlarında ölmeden önce kraliyet bekçisinin yerini aldığını ve Žižka'nın kendisinin de kraliyet hizmetine alınmış olabileceğini öne sürülmektedir.
Ancak 1406'dan itibaren Žižka "Kara Kitap"ta (Latince: acta negra maleficorum) Rosenberg malikanesine karşı bir haydut olarak görünmeye başlar Ne yazık ki bu durumun nedenleri bilinmemektedir, ancak Rosenberg'li Henry'ye ile Budějovice şehrine ve onun müttefiklerine açık bir düşmanlık ilan etmesi konusunda, ailesine karşı yapılan bir tür adaletsizlikle mücadele ettiği ve buna karşı tepki göstermeye çalıştığı düşünülmektedir. Šmahel, güney Bohemya'da o dönemde bölgede büyük toplumsal gerginliğe neden olan haydutluğunun patlamasını, bölge halkının toprak talepleriyle birlikte borçluluk ve yoksulluğuna rağmen Rosenberg hanedanının kilise ve kişisel mülklerinin sürekli büyümesine bağlar. Bu koşullar nihayetinde Žižka'yı Trocnov'daki evini terk etmeye zorlamış olabilir. Tarihçi Tomek ise diğer taraftan, o zamanlar nadir olarak uygulanan mirasla kendisine kalmış mülkünden zorla mahrum bırakılmış olabileceğini iddia etmektedir. Sonuç olarak, yerel asilzade Valkoun tarafından kısmen desteklenen bir kanun kaçağı hayatı yaşamaya başlamıştır.
Her halükarda, Žižka yalnızca mali kâr peşinde koşan Rosenberg ailesinin hasmı Matěj Vůdce liderliğindeki yerel haydutları da müttefikleri olarak kullanarak yapabileceği her şekilde düşmanlarına zarar vermeye çalıştı. Grup, günümüzde bölgesinde yer alan Sedlo köyündeki bir çiftlik, 'den çok uzak olmayan bir değirmen, 'de bilinmeyen bir kadının evi veya bölgedeki ormanlarda olmak üzere çeşitli yerlerde kamp kurdu. Haydutlar, güney Bohemya yollarında seyahat eden tüccarları ve diğer insanları soyarlardı. O zamanlar gasp etmek, insanları fidye için alıkoymak ve küçük kasabalara saldırmak grubun ana gelir kaynağıydı. Žižka, bu baskınlarda yer aldı ve bir kez Rosenberg'li Henry'nin grubuna mensup bir adamın öldürülmesine katıldı. Žižka ve haydutlar, Henry'nin daha güçlü bazı düşmanlarıyla da temas halindeydi. Örneğin 1408'de Žižka, bugün Hussit Savaşlarının başlangıcında Žižka'nın ordusunun ilk komutanlarından biri olan Mikuláš'ın mezarının bulunduğu Prachatice yakınlarındaki fethine katıldı. Yardımını isteyen bir diğer soylu ise Slověnice kalesini ele geçirmek isteyen Kunštát'lı Erhart'tı.
Matěj Vůdce de dahil olmak üzere Žižka'nın arkadaşlarından bazıları sonunda yakalandı, işkence gördü ve idam edildi. Žižka'nın durumu, 25 Nisan 1409'da Budějovice şehri ile olan ihtilafının sona ermesi gerektiği Kral tarafından kabul edildiğinde ve 27 Haziran'da özel bir mektupla affedildiğinde değişti. Kral, aynı zamanda Budějovice belediye meclisine de aynısını yapmasını emretti. Bu, kralın Žižka'nın çatışmada en azından kısmen haklı olduğunu kabul ettiğini göstermektedir.
Grunwald Muharebesi (1410)
Polonyalı tarihçi Jan Długosz'a göre, 1410 yılında Žižka, Polonya-Litvanya-Töton Savaşı sırasında paralı asker olarak görev yaptı. Orta Çağ Avrupa'sının en büyük muharebelerinden biri olan 1. Tannenberg Muharebesi olarak da adlandırılan Grunwald Muharebesi'nin kazanan Polonya-Litvanya tarafında olduğu varsayılmaktadır. 15 Temmuz 1410'da savaştı ve sırasıyla Polonya Kralı Jogaila ve Büyük Dük Vytautas liderliğindeki Polonya Krallığı ve Litvanya Büyük Dükalığı ittifakı, Ulrich von Jungingen liderliğindeki Töton Şövalyelerini kesin bir şekilde mağlup etti. Şövalyeler asla eski güçlerini geri kazanamadılar ve savaş tazminatlarının mali yükü, topraklarında iç çatışmalara ve ekonomik gerilemeye neden oldu. Savaş, Doğu Avrupa'daki güç dengesini değiştirdi. Jan Długosz'a göre, savaştan sonra Žižka Radzyń kasabasının garnizonunda görev yapmıştır.
Prag Günleri
Žižka'nın 1411-1419 yılları arasında ne yaptığına ilişkin net bilgiler bulunmamaktadır. Çek teolog ve rahip 'nin 1527 civarı yazıldığı düşünülen bir raporuna göre, Žižka, Kral IV.Wenceslas'ın karısı Kraliçe Bavyera'lı Sophia'nın hizmetine kahya olarak girdi ve Jan Hus'un vaazlarına katılırken ona eşlik etti. Hus'un 1413'te Güney Bohemya sürgün edildiği gittiği göz önüne alındığında, bu raporun 1411-1412 yıllarıyla ilgili olması gerektiği değerlendirilmektedir. Žižka'yı kişisel olarak tanıyan ve 1419 olaylarına atıfta bulunan Hussit tarihçisi Březová'lı Vavřinec'e göre, müstakbel Hussit lideri daha sonra bir "Bohemya kralının bir aile üyesi" yani bir kralın saray mensubu olarak görev yaptı. Bu durum, Žižka'nın Kral'ın hizmetkârları arasında sahip olduğu istisnai konumu özellikle vurgulayan 16. yüzyıla kronikler tarafından da doğrulanmaktadır. Žižka'nın Polonya kralının 1414'te Töton Şövalyelerine karşı verdiği başarısız savaşta yer almış olması mümkün olmakla birlikte buna ilişkin somut kanıtlar yetersizdir. Bununla birlikte, bu savaş seferinin sona ermesinden sadece bir ay sonra, 7 Kasım 1414'te Prag'daki Na Příkopě sokağındaki bir evin tek gözlü kraliyet "kapıcısı" Janek tarafından satın alınması ilginçtir. Çek tarih yazımı genellikle bu "kapıcının" Žižka ile aynı kişi olduğunu kabul eder. 27 Mayıs 1416'da "kapıcı" Janek bu evi satar ve Prag'ın eski kent merkezinde daha küçük başka bir ev satın alır.
Öneminin ve Etkisinin Artışı
Jan Žižka tarihteki ilk önemli izini 30 Temmuz 1419'da Prag'da rahip önderliğindeki bir Hussit alayına katıldığında bırakmıştır. O günlerde isyana hazır bir şekilde beklemekte olan Hussit kalabalığı Prag Belediye binasının önünde toplanarak hapiste tutulan birkaç Hussit'in serbest bırakılmasını talep ediyordu. Bu talepler meclis üyeleri tarafından reddedilince, kalabalık belediye binasını bastı ve tarihte Prag Defenestrasyonları olarak adlandırılan bir hadiseyle meclis üyelerini pencerelerden aşağı attı. Prag'ın Birinci Defenestrasyonu olarak adlandırılan bu olay Hussit devriminin başlangıcı olarak kabul edilir. IV.Wenceslaus bu olayları duyduktan 17 gün sonra muhtemelen yaşadığı şoka bağlı olarak kalp krizi geçirdi ve öldü. Hussitler daha sonra şehri ele geçirdi ve tüm muhaliflerini kentten kovdu.
13 Kasım 1419'da Luxemburg Hanedanı'nın son imparatoru Kral Sigismund'un taraftarları ile Prag halkı arasında geçici bir ateşkes imzalandı. Žižka bu uzlaşmayı onaylamadı ve yandaşlarıyla birlikte krallığın en zengin şehirlerinden biri olan Plzeň'e gitmek üzere Prag'dan ayrıldı, ancak kısa süre sonra bu şehri de terk etti. 25 Mart 1420'de Hussit savaşlarının ilk meydan muharebesi olan Sudoměř'de Sigismund'un askerlerini yendi. Daha sonra Hussit hareketinin o zamanlar yeni kurulmuş olan kalesi Tábor'a geldi. Tabor'un kilise teşkilatı biraz püriten bir karaktere sahipti ve burada hükûmetin tamamen demokratik bir temelde kurulmuş olmasına rağmen çok sıkı bir askeri disiplin uygulanmaktaydı. Žižka yeni askeri topluluğun örgütlenmesinde büyük rol oynadı ve topluluğun başında bulunan dört halk komutanından (hetman) biri oldu.
Araba Kalesi Taktiği
Žižka, Çekçede "vozová hradba", Almancada ise "Wagenburg" olarak adlandırılan araba kalelerini hareketli bir tahkimat olarak kullanma taktiklerinin geliştirilmesine yardımcı oldu. Hussit ordusu sayıca üstün bir rakiple karşılaştığında, arabaları kare veya daire şeklinde dizerek savaş pozisyonu alıyordu. Arabalar tekerlekten tekerleğe zincirlerle birbirine bağlanır ve gerektiğinde atların hızlı bir şekilde koşulabilmesi için köşeleri birbirine bağlı olarak birbirine eğimli bir şekilde yerleştirilirdi. Bu araba duvarının önüne ise birlikler tarafından bir hendek kazılırdı. Her arabanın mürettebatı yaklaşık 16-22 askerden meydana gelirdi: bunlar arasında 4-8 yaylı tüfekçi, 2 tabancacı, kargı ya da balyoz la donatılmış 6-8 asker, 2 kalkan taşıyıcı ve 2 sürücü bulunurdu.
Hussitlerin savaş alanındaki taktikleri iki aşamadan oluşuyordu; birincisi savunma, ikincisi ise saldırı amaçlı bir karşı saldırı. İlk aşamada ordu arabaları düşman ordusunun yakınına yerleştirir ve topçu ateşiyle düşmanı savaşa kışkırtırdı. Topçu ateşi genellikle yakın mesafeden düşmana ağır kayıplar verdirirdi.
Daha fazla kayıp vermemek için düşman şövalyeleri sonunda saldırıya geçmek ya da geri çekilmek durumunda kalırdı. Bunun üzerine arabaların arkasına gizlenen piyadeler ateşli silahlar ve tatar yaylarıyla saldırıyı savuşturarak düşmanı zayıflatır, nişancılar ilk olarak atları hedef alarak süvarileri ana avantajlarından mahrum bırakmasını amaçlardı. Nihayetinde atları vurulan ve düşen şövalyelerin çoğu ya ölür ya da kaçmak zorunda kalırdı.
Düşmanın morali bozulur bozulmaz, ikinci aşama olan karşı saldırı başlardı. Piyadeler ve süvariler arabaların arkasından fırlayarak, çoğunlukla kanatlardan olmak üzere düşmana şiddetle saldırdı. Kanatlarda savaşırken ve arabalardan bombalanırken düşman fazla direniş gösteremeden, savaş alanından kaçamayan ağır zırhlı atsız şövalyeler geride bırakarak geri çekilmek zorunda kalırdı. Hussitler kısa sürede düşman ordularına ağır kayıplar verdirmesi ve esir almamalarıyla ünlendi.
Barutlu Silahlar
Hussit savaşları aynı zamanda savaş alanında tabancaların en erken başarılı kullanım örneklerinden biridir. Žižka barut kullanımında bir yenilikçiydi. Arabaların arasına monte edilmiş orta kalibreli toplarla sahada manevra yapan ilk Avrupalı komutandı. Çekler tabancaya "píšťala", piyade karşıtı sahra toplarına ise "houfnice" diyorlardı, ki İngilizce "pistol" ve "howitzer" kelimeleri buradan türetilmiştir. Bu dönemlerde Almanlar barutu daha küçük, taktik silahlarda kullanıma uygun hale getirmeye yeni başlamışlardı. Açık alanda sadece tek atımlık bir silahla silahlanmış bir silahşör, at üzerinde hücum eden bir şövalyeyle boy ölçüşemezdi; ancak bir kale duvarının arkasından ya da araba kalesi muhafazasının içinden, toplu ve disiplinli silahşörler tabancayı en yüksek potansiyeliyle kullanabilirdi. Žižka, Grunwald Muharebesindeki deneyimlerinden düşmanlarının nasıl saldıracağını tam olarak biliyordu ve kendisinden sayıca üstün kuvvetleri yenmek için yeni yollar buldu.
Hussite Haçlı Seferleri
Hussit Savaşları, Protestan Reformu'nun öncüleri olan Hussitlerin inancının tanınmasını sağlamak için yapılmış, ağırlıklı olarak dini bir hareket olsa da, sosyal altyapının yarattığı olumsuz etkiler tarafından da desteklenmiş ve Çek ulusal bilincini güçlendirmiştir. Katolik Kilisesi Jan Hus'un öğretilerinin sapkın olduğunu düşünüyordu. Bu nedenle Hus 1411 yılında aforoz edildi, Konstanz Konseyi tarafından kınandı ve 1415 yılında kazığa bağlanarak yakıldı. Asıl savaşlar Temmuz 1419'da, protestocu Hussitlerin belediye meclis üyelerini ve yargıcı Yeni Belediye Binası'nın pencerelerinden attığı Prag'ın Birinci Defenestrasyonu ile başladı. Rivayete göre Kral IV.Wenceslaus bu tahliyeden o kadar etkilenmişti ki kısa bir süre sonra 16 Ağustos 1419'da şoka bağlı olarak kalp krizinden öldü. Bu olay, Žižka'nın ününü kazanacağı silahlı çatışmalara yol açmıştır.
Birinci Hussit Karşıtı Haçlı Seferi
Bu dönemde Kral Sigismund resmen Macaristan Kralıydı ancak Bohemya'daki krallığı tartışmalıydı. Sigismund Bohemya tacı üzerinde hak iddia etmişti, ancak Bohemya'nın kalıtsal mı yoksa seçimli bir monarşi mi olduğu o zamanlar tartışmalıydı. Özellikle Sigismund'un tahtta hak iddia ettiği soy, Bohemya Krallığı'nın soylular tarafından seçilen seçimli bir monarşi olduğunu kabul etmişti ve bu nedenle krallığın naibi de Sigismund'un iddiasının kabul edilmemesinin nedeni olarak Sigismund'un seçilmediğini açıkça belirtmişti. Roma Kilisesi'ne sıkı sıkıya bağlı olan Sigismund, 17 Mart 1420'de "Bohemya'daki John Wycliffe, Hussitler ve diğer tüm sapkınların yok edilmesi için" bir Haçlı seferi ilan eden bir emirname yayınlayan Papa V. Martin'den yardım almakta başarılı oldu. Sigismund'un başında olduğu ve diğer birçok Alman prensinin de ona eşlik ettiği, Avrupa'nın her yerinden gelen ve büyük ölçüde yağma olasılığının cezbettiği maceracılardan oluşan büyük bir Haçlı ordusu 30 Haziran'da Prag surlarının önüne geldi. Hemen şehri kuşatmaya başladılar ve Žižka şehri savunmak zorunda kaldı. Askeri stratejisini geliştirirken pragmatist davrandı. Žižka'nın ordusu, kılıçlı, atlı ve zırhlı olmak üzere klasik bir asker olmak için hem parası hem de teçhizatı olmayan çiftçilerden ve köylülerden oluşuyordu, bu yüzden Žižka askeri verimliliğini artırmak için çiftçilerin becerilerini kullandı. Tarım aletlerini savaş aletlerine uyarladı. Tarım tokmağı, savaş tokmağına dönüştürüldü.
Sigismund tarafından tehdit edilen Prag halkı Taboritlerden yardım istedi. Žižka ve diğer komutanların önderliğindeki Taborlular başkentin savunmasında yer almak üzere yola çıktılar. Žižka ve adamları Prag'da, şehrin hemen dışındaki Vítkov olarak bilinen tepede, günümüzde bu savaş nedeniyle onun onuruna yeniden adlandırılan Žižkov'da, güçlü bir pozisyon aldılar. 14 Temmuz'da Sigismund'un orduları genel bir saldırıya geçti. Alman Haçlılarının önderliğindeki güçlü bir kuvvet, Hussitlerin açık araziyle iletişimini sağlayan kale olan Vítkov'daki mevziye saldırdı. Žižka'nın kişisel liderliği sayesinde saldırı geri püskürtüldü ve Sigismund'un kuvvetleri kuşatmayı terk etti. 22 Ağustos'ta Taboritler Prag'ı terk edip Tábor'a döndüler. Sigismund Prag'dan çekilmiş olsa da, Vyšehrad ve kaleleri kralın birliklerinin elinde kalmaya devam etti. Prag halkı Vyšehrad'ı kuşattı ve Ekim ayının sonlarına doğru garnizon kıtlık nedeniyle teslim olma noktasına geldi. Sigismund kaleyi kurtarmaya çalıştı, ancak 1 Kasım'da Pankrác köyü yakınlarında Hussitler tarafından kesin bir yenilgiye uğratıldı. Vyšehrad ve Hradčany kaleleri de teslim oldu ve kısa bir süre sonra neredeyse tüm Bohemya Hussitlerin eline geçti.
Žižka artık Sigismund'un partizanlarıyla, özellikle de güçlü bir Romalı olan Rožmberkli II.Oldřich ile sürekli mücadele halindeydi. Bu mücadele sayesinde Hussitler Bohemya'nın büyük bir bölümünü Sigismund'dan aldılar. Tahta Litvanya Büyük Dükü Vytautas'ın seçilmesi önerildi. Ancak Bohemya ve Moravya'nın mülk sahipleri 1 Haziran 1421'de Čáslav'da bir araya gelerek ülkenin tüm siyasi ve dini partilerinden seçilen yirmi üyeden oluşan geçici bir hükûmet kurulmasına karar verdiler. Čáslav'daki müzakerelere katılan Žižka, Tábor'un iki temsilcisinden biri olarak seçildi.
Žižka, adı verilen fanatik bir mezhebin bazı karışıklıklarını kısa sürede bastırdı. Daha sonra Romanistlere ve Sigismund taraftarlarına karşı seferlerine devam etti ve Litoměřice yakınlarında küçük bir kaleyi ele geçirip yeniden inşa ettikten sonra, büyük hizmetlerinin karşılığında aldığı ya da talep ettiği tek ödül olan bu kalenin mülkiyetini elinde tuttu. Hussit geleneklerine göre, bu yeni mülküne İncil'deki Kadeh (Çekçe'de Kalich) adını verdi ve bundan böyle Kadehli Žižka imzasını benimsedi. Jan Žižka, Hussit Savaşları sırasında kendisi için başka mülk ele geçirmedi. Bu durum o dönem için alışılmadık bir durumdu ve Žižka'yı çağdaşlarından ayırıyordu.
Aynı yılın ilerleyen günlerinde Rabí Kalesi'ni kuşatırken ağır yaralandı ve gören tek gözünü de kaybetti. Artık tamamen kör olmasına rağmen Tábor ordularına komuta etmeye devam etti.
İkinci Hussit Karşıtı Haçlı Seferi
Sigismund 1421'in sonunda Bohemya'yı tekrar zapt etmeye çalıştı ve önemli Kutná Hora şehrini ele geçirdi. Şehrin çoğunlukla Alman olan vatandaşları şehirdeki Hussitlerden birkaçını öldürdü ve şehrin giriş çıkışlarını, orduları surlarının dışında kamp kurmuş olan Žižka'ya kapattı. Bu durumun ardından Sigismund'un orduları bölgeye gelerek Hussitleri kuşattı. Žižka, Tábor ve Prag'ın birleşik ordularının başındaydı ve tuzağa düşürülmesine rağmen bazı tarihçilerin tarihteki ilk hareketli topçu manevrası olarak adlandırdığı şeyi gerçekleştirmeyi başardı. Žižka düşman hatlarını yararak Kolín'e doğru geri çekildi, ancak takviye kuvvet aldıktan sonra 6 Ocak 1422'de Kolín ve Kutná Hora arasındaki Nebovidy köyünde Sigismund'un herhangi bir saldırıdan şüphelenmeyen ordusuna saldırarak bozguna uğrattı. Bu savaşta Sigismund yaklaşık 12.000 adamını kaybetti ve kendisi de ancak kaçarak kurtulabildi. Sigismund'un kuvvetleri 10 Ocak'ta Deutschbrod Muharebesi'nde son bir direniş gösterdi, ancak şehir Çekler tarafından basılarak, Žižka'nın emirlerinin aksine kılıçtan geçirildi.
İç Savaş
1423 yılının başlarında, Hussitlerin radikal ve ılımlı kanatları arasındaki mücadele bir iç savaşa yol açtı. Žižka, radikal Taboritlerin lideri olarak, ılımlı ve soyluları 20 Nisan'da Hořice'de yenilgiye uğrattı. Kısa bir süre sonra Bohemya'ya karşı yeni bir Haçlı Seferi'nin hazırlandığı haberi geldi. Bu durum Hussitlerin 24 Haziran'da 'de bir ateşkes imzalamasına neden olsa da Haçlılar dağılır dağılmaz, iç muhalefet yeniden patlak verdi. Litvanya Prensi , Bohemya'daki geçici yönetimi sırasında Miletínek Lordu Bořek'i Hradec Králové şehrinin valisi olarak atamıştı. Bořek ılımlı bir Hussit fraksiyonu olan Utrakist kanada mensuptu. Sigismund Korybut'un ayrılmasından sonra Hradec Králové şehri, demokrat kanadın üstünlüğü ele geçirmesi nedeniyle Bořek'i yöneticisi olarak tanımayı reddetti. Žižka'yı yardıma çağırdılar. Žižka bu talebi kabul etti ve Bořek komutasındaki Utrakistleri 4 Ağustos 1423'te Strachov çiftliğinde yenilgiye uğrattı.
Žižka bu zaferin ardından eski düşmanı Kral Sigismund'un yönetimi altındaki Macaristan'ı istila etmeye kalkıştı. Macarların büyük üstünlüğü nedeniyle bu sefer başarısız olsa da, bu mücadele geri çekilmede gösterdiği beceri nedeniyle onun büyük askeri başarıları arasında yer alır. 1424 yılında Bohemya'da Hussitlerin birbiri arasındaki mücadele yeniden patlak verdiğinde, Žižka 6 Ocak'ta Skalice'de ve 7 Haziran'da Malešov'da Praglıları ve Utrakist soyluları kesin bir yenilgiye uğrattı. Eylül ayında ise Prag üzerine yürüdü. Aynı ayın 14'ünde, daha sonra Prag'ın Utrakist kanada mensup başpiskoposu Rokycany'li John'un etkisiyle Hussit tarafları arasında barış sağlandı. Tekrar birliğini sağlayan Hussitler, bir bölümü hâlâ Sigismund'un taraftarlarının elinde bulunan Moravya'ya saldırmayı ve Žižka'nın da bu seferde liderlik etmesini kararlaştırıldı.
Ölümü
Ancak Žižka, Přibyslav yakınlarındaki Moravya sınırında, bugün Žižkovo Pole olan Přibyslav'daki kalenin kuşatılması sırasında 11 Ekim 1424'te öldü. Geleneksel olarak vebadan öldüğü söylenirdi, ancak tarihçilerin modern bilgileri bu teoriyi dışlamaktadır. İskelet kalıntıları incelendikten sonra arsenik zehirlenmesi teorisi bile dışlanmıştır. Tarihçilere göre, cerahatli bir hastalık olan karbonkül(şirpençe) en olası ölüm nedeni olarak kabul edilmektedir.
Tarihçi Piccolomini'ye göre, Žižka'nın son arzusu derisinin davul yapımında kullanılmasıydı, böylece öldükten sonra bile birliklerini yönetmeye devam edebilecekti. Žižka o kadar saygı görüyordu ki, öldüğünde askerleri kendilerine Sirotci ("Yetimler") adını verdiler çünkü babalarını kaybetmiş gibi hissediyorlardı. Düşmanları "Hiçbir ölümlü elin yok edemediği kişi Tanrı'nın parmağıyla yok edildi." diyordu. Vefatından sonra Žižka'nın yerine geçti.
Popüler Kültürdeki Yeri
Edebiyat
Žižka, David B.'nin "The Armed Garden and Other Stories" romanında ana karakterlerden biri olarak görünür. Aynı zamanda George Sand'ın bir romanının, Meissner'in yazdığı bir Alman destanının ve 'in yazdığı bir Bohemya trajedisinin kahramanıdır.
Jan Žižka, sanatçı tarafından çizilen ve yazılan "Dívčí Válka" ("Otome Sensou" veya "Battle of the Maidens" olarak da bilinir) anime-mangasının ana karakterlerinden biridir.
Filmler
Jan Žižka, tarafından yönetilen "Hussite Devrim Üçlemesi "nin ana kahramanıdır. Filmde Žižka rolünde oynamıştır. Üçleme; Jan Hus(1954), Jan Žižka(1955) ve Against All(1956) adlı filmlerden oluşmaktadır. Jan Žižka 1960 Polonya yapımı "Knights of the Teutonic Order" filminde yer almıştır. Bu filmde tarafından canlandırılmıştır. 1968 Çekoslovak filmi "Na Žižkově válečném voze'de Žižka"da tarafından canlandırılmıştır.
2013 yapımı animasyon filmi "The Hussites", Hussit savaşlarını konu almaktadır. Filmin kahramanı Záboj, Jan Žižka'dan esinlenerek oluşturulmuştur.
Yönetmen 'ın "" adlı filmi 2022 yılında gösterime girmiştir. Bu filmde Jan Žižka'nın gençlik yılları anlatılmaktadır. Bu film bugüne kadar yapılmış en pahalı Çek filmi olarak kayıtlara geçmiştir. 2022 yılında Netflix'te yayımlanan filmde Žižka, Ben Foster tarafından canlandırılmıştır.
Video oyunları
Age of Empires II: Definitive Edition - Dawn of the Dukes oyununda, oyuncunun Jan Žižka rolünü üstlendiği tek oyunculu bir senaryo vardır.
Age of Empires III oyununda, Almanlar tarafından kullanılan bir birim olarak Hussit vagonları bulunmaktadır. Birim bilgi kutusu doğrudan Žižka'dan adının İngilizceleştirilmiş versiyonuyla bahseder: John Zizka.
Žižka, Europa Universalis II'de Bohemya fraksiyonu için varsayılan bir general olarak görünür.
: Medieval, oyuncunun Jan Žižka rolünü üstlendiği Hussite seferini içerir.
Žižka, 1419-1420 yıllarında geçen adlı bağımsız 3D gerçek zamanlı strateji oyununun ana kahramanıdır.
Jan Žižka, mobil oyun 'da yer alan efsanevi süvari komutanlarından biridir.
adlı oyunda, Čáslav'da bulunan ve Jan Žižka'ya atfedilen insan kafatasının üst kısmı olan Calva of Caslav'a bir selam niteliğinde olan Calvaria of Čáslav adlı bir güçlendirme bulunur.
Diğer
1917 yılının başlarında Rusya'daki Çekoslovak lejyonlarının 3. Çekoslovak Tüfek Alayı oluşturuldu ve "Jan Žižka z Trocnova" adını aldı.
Dünya Savaşı sırasında bir dizi askerî birliğe Jan Žižka'nın adı verilmiştir. Bunlardan biri olan 1. Çekoslovak Jan Žižka Partizan Tugayı, işgal altındaki Çekoslovakya'daki ilk Nazi karşıtı gerilla birlikleri arasındaydı. Aynı adı taşıyan bir Yugoslav partizan tugayı 26 Ekim 1943'te Batı Slavonya'da kuruldu ve büyük bir Çek ve Slovak azınlığın yaşadığı bölgelerde faaliyet gösterdi.
Notlar
- ^ Balyoz Hussitlerin milli silahıdır
Kaynakça
- Özel
- ^ . www.britannica.com (İngilizce). 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
- ^ Urbánek, R.; Jopson, N. B. (1924). "Jan Žižka, the Hussite (On His Quincentenary)". The Slavonic Review. 3 (8): 272-284. ISSN 1471-7816. 28 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
- ^ Verney, Victor (2020). Warrior of God : Jan Zizka and the Hussite Revolution. Barnsley. ISBN . OCLC 1140114145.
- ^ a b c d e "1911 Britannica Ansiklopedisi, Jan Zizka Maddesi". 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ a b von., Lützow, Franz, Graf (1939). Bohemia : an historical sketch. Dent. OCLC 963691451.
- ^ 1843-1923., Leger, Louis, (1880-1886). Nouvelles études slaves; histoire et littérature. E. Leroux. OCLC 977942487.
- ^ . 11 Kasım 2020. 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023.
- ^ a b c d e f g h i Tomek, Václav Vladivoj (2014). Jan Žižka z Trocnova (Çekçe). Prag: Dobrovský. ISBN .
- ^ Pavlicek, Ota; Šmahel, František, (Ed.) (24 Şubat 2015). "A Companion to Jan Hus". doi:10.1163/9789004282728.
- ^ a b c d Čornej, Petr (2019). Jan Žižka : život a doba husitského válečníka. Vydání první. Praha. ISBN . OCLC 1134409416. 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ Šmahel, p.22-25.
- ^ a b 1405-1464., Piccolomini, Enea Silvio, (2005). Aeneas Silvius Piccolomini : historia Bohemica. Böhlau. ISBN . OCLC 773727229.
- ^ Šmahel, p. 26
- ^ Tomek, p.12-13.
- ^ Šmahel, p. 28
- ^ Tomek, p.15-16.
- ^ Šmahel, p. 28.
- ^ Tomek, p. 12–13.
- ^ Tomek, p. 14–15.
- ^ Šmahel, p. 33–32.
- ^ a b Długosz, Jan (1997). Danuta Turkowska, Cristophorus Baczkowski, Franciscus Sikora (Ed.). Ioannis Dlugossii Annales, seu, Cronicae incliti Regni Poloniae. [Wyd. 1.] Jan Dąbrowski. Varsaviae,: Państwowe Wydawn. Naukowe. ISBN . OCLC 3298680.
- ^ "Jan Žižka at Grunwald: from mercenary to Czech national hero". Czech Radio. 16 Haziran 2010. 12 Haziran 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ Daszczyński, Roman (14 Temmuz 2010). "Kto jest kim na obrazie Jana Matejki? Cz. 2". wyborcza.pl. 20 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ Vavřinec z Březové. Historia hussitica [Hussite Chronicle].
- ^ Sedlar, Jean W. (1994). East Central Europe in the Middle Ages, 1000-1500. Seattle: University of Washington Press. ISBN . OCLC 704348287.
- ^ . 26 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ . 1 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ Vokáč, Martin. (Çekçe). idnes.cz. 21 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ "The Armed Garden Other Stories". Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023.
- ^ . 19 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ . 19 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ . 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ . IMDB. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- ^ "Age of Empires 2: Definitive Edition adds the Poles and Bohemians in a new DLC". pcgamesn.com.
- ^ Preclík, Vratislav (2019). Masaryk a legie. 1. vydání. Karviná. ISBN . OCLC 1107861342. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ocak 2023.
- Genel
- Bílek, Jiří (2007), Hádanky naší minulosti 7. Čtyři Janové a bratr Prokop, Euromedia Group Praha. p. 172–173.
Count Lützow, The Hussite Wars, J. M. Dent & Sons London, E. P. Dutton & Co. New York (1909).
- Čornej, Petr (2019), Jan Žižka. Nakladatelství Paseka.
- Fudge, Thomas A., The Crusade Against Heretics in Bohemia, 1418–1437: Sources and Documents for the Hussite Crusades (Crusade Texts in Translation S.).Höfler, Konstantin, Geschichtsquellen Böhmens.
- Heymann, Frederick G. (1969), John Zizka & the Hussite Revolution, Russell & Russell New York (1955).
- Šmahel, František, Die Hussitische Revolution I-III, MGH-Schriften. 43/I-III, Hannover (2002).Turnbull, Stephen, The Hussite Wars (1419–36), Osprey Publishing. .
- Verney, Victor (2009), Warrior of God: Jan Žižka and the Hussite Revolution, Frontline Books London.
Dış bağlantılar
- Wikimedia Commons'ta Jan Žižka ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
- Vikikaynak'ta Jan Žižka tarafından ya da onun hakkında yazılmış çalışmalar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Jan Zizka z Trocnova a Kalicha y 1360 11 Ekim 1424 Jan Hus un cagdasi ve takipcisi ve Taboritlere onderlik eden radikal Hussit koluna mensup Cek generali askeri lideri ve gunumuzde bir Cek ulusal halk kahramanidir Cocukluk yillarinda bir gozunu ve ardindan ise her iki gozunu birden kaybettigi icin Tek Gozlu Zizka olanak bilinir Jan ZizkaJan Zizka Heykeli Prag da bulunan Vitkov Tepesi Ulusal Aniti Bohumil Kafka tarafindan yapilmistir LakabiTek Gozlu JanDogumy 1360 Trocnov Bohemya KralligiOlum11 Ekim 1424 yakinlarinda Bohemya KralligiDefin yeriKutsal Ruh Katedrali Hradec KraloveBagliligiHussitler 1419 1423 Taboritler 1423 1424 Hizmet yillariy 1378 1424RutbesiKralice Sofia nin KahyasiCatisma savaslariLeh Litvan Toton Savasi Grunwald Muharebesi Hussit savaslari Nekmir Muharebesi Sudomer Muharebesi Vitkov Tepesi Muharebesi Vysehrad Muharebesi Kutna Hora Muharebesi Nebovidy Muharebesi Deutschbrod Muharebesi Horice MuharebesiOdulleriLitomerice yakinlarindaki bir kaleye Incil den Chalice Kadeh adini vermistir Jan Zizka Papalik tarafindan Kutsal Roma Imparatorlugu nun Bohemya bolgesinde isyan eden Hussit guclerini alt etmek amaciyla gonderilen uc Hacli seferine karsi tek gozu kor olarak egitimsiz ve techizatsiz koylu askerleriyle birlikte savasan ve ordusunun basinda hayatinin son asamalarinda tamamen kor olmasina ragmen tek bir savasi bile kaybetmeyen generaldir Bohemya Kralligi ndaki kucuk Trocnov koyunde Cek soylu sinifina mensup bir ailenin cocugu olarak hayata gozlerini acti Piccolomini nin Historia Bohemica sina gore Zizka nin gencliginden itibaren Bohemya Kraliyet Sarayiyla birtakim baglantilari vardi Bavyera Kralicesi Sofia ya kahya olarak hizmet verdi Grunwald Muharebesi nde 15 Temmuz 1410 savasti ve burada Radzyn kentini Toton Sovalyeleri ne karsi savundu Daha sonra Bohemya daki Hussit ayaklanmasinda onemli bir rol oynadi Sudomer Muharebesi ndeki 1420 ve Vitkov Tepesi Muharebesi ndeki 1420 catismalarda Hussit guclerine liderlik etti Kutna Hora Muharebesi nde 1421 Kutsal Roma Imparatorlugu ve Macar Kralligi guclerinden olusan orduyu maglup etti Savas arabalarinin bu savasta kraliyet suvarilerine karsi etkinligi onun Hussit ordularinin basina gecmesinde onem teskil etmistir Zizka nin Hacli ordularina karsi uyguladigi taktikler alisilmisin disinda ve yenilikciydi Ordusunu yeteneklerine gore egitip donatmanin yani sira bes yuz yil sonra ortay cikacak olan tanki ongorerek kucuk toplar ve tufeklerle donatilmis zirhli arabalar kullandi Savas alanindaki cografi ozelliklerinden yararlanarak kuvvetleri arasinda disiplini sagladi Genellikle kendi birliklerinden sayica ustun olan yuksek egitimli ve zirhli rakiplerle defalarca yuzlesebilmek icin sivil koyluleri hizli bir sekilde basariyla egitti Jan Zizka yi ve 1420 de Vitkov Tepesinde elde edilen zaferi onurlandirmak icin Prag daki Vitkov Tepesi ne ulusal bir anit dikildi Bu ulusal anitin icinde bulunan heykeli kaidesi dahil 22 metre yuksekligi ve 16 5 ton toplam agirligiyla dunyanin en buyuk bronz atli heykellerinden biridir Erken Donem HayatiJan Zizka gunumuzde Ceske Budejovice bolgesinin bir parcasi olan Trocnov koyunun iki buyuk yonetim ciftliginden birinde dunyaya geldi Eski bir efsaneye gore ciftlige ait tarlalarin ve kucuk goletlerin hemen yaninda buyuyen bir mese agacinin altinda dogmustur Zizka nin ailesi fazla mulke sahip olmayan olmayan asagi bir Cek soylu sinifina mensuptu Ailenin geri kalani hakkinda da cok az sey bilinmektedir Jan Zizka nin birkac kardesi oldugu bilinmektedir ancak tarihcilerin tespit edebildigi tek erkek kardesi Mantalos ve tek kiz kardesi Kariola dir Ailenin armalarinda kerevit kullanilmistir Unlu mese agacinin durdugu ve efsaneye gore dogdugu yerdeki Jan Zizka aniti Zizka nin tam olarak dogum yili ve gunu bilinmemektedir 3 Nisan 1378 tarihli bir belgede Latince Johannes dictus Zizka de Trocnov Trocnov lu Zizka yi yani Jan in bir evlilik sozlesmesinde tanik olarak yer aldigi belirlenmistir Bu belgeye dayanarak Zizka nin bu sirada resit oldugu ve asagi yukari 1360 civarinda dogdugu varsayilmaktadir Bununla birlikte bu belgede adi gecen Jan Zizka adli kisinin Hussit generaliyle olanla ayni olup olmadigina iliskin dogrudan bir kanit bulunmamaktadir Ornegin Cek tarihci Tomek ve takipcileri bu kisinin generalin babasi olabilecegini cunku Zizka nin 1378 de yetiskin oldugu kabul edilirse 1419 dan sonra bu kadar yetenekli bir komutan olamayacak kadar yasli olacagini savundular Smahel gibi digerleri ise boyle bir yasin bile onu basarili bir liderlikten alikoyamayabilecegini kabul etmektedir Ayrica tarihci Petr Cornej Zizka nin bir aile adi olmadigini Zizka ailesinin diger hicbir uyesinde tasdik edilmeyen belirli bir takma ad oldugunu one surmustur Zizka nin adi uzun vadeli mali sorunlarla mucadele etmis olabilecegi seklinde yorumlanan 1378 1384 yillari arasindaki birkac mulkiyet belgesinde gecmektedir 1381 de Zizka nin Trocnov malikanesindeki mirasin cozumlenmesiyle baglantili olarak Prag da bulundugu tasdik edilmektedir Piccolomini nin Prag kraliyet sarayinda egitim aldigina dair iddialarini Zizka nin Prag daki bu bulunusuyla olan baglantisini ne sekilde sagladigi net degildir 1384 tarihli bir belgede Zizka nin karisi olarak Katerina isimli bir sahistan bahsedilir Bu belgede Zizka nin Katerina yla olan evliligi nedeniyle ceyiz olarak sahip oldugu tarlayi sattigini belirtilmektedir Bu tarihten sonra Zizka nin adi 20 yil boyunca tarihi belgelerden kaybolur ve genellikle parali asker oldugu varsayilir Bir Kanun Kacagi Olarak ZizkaZizka nin aile armasi uzun zamandir bilinmiyordu ancak 20 yuzyilda 1378 den kalma bir arma ile belirsiz bir muhur kesfedildi Renk acisindan bakildiginda bunun gumus bir zemin uzerinde kirmizi bir kerevit olmasi muhtemeldir liderligindeki guney Bohemya soylularinin bir kisminin 14 ve 15 yuzyilin basinda Bohemya krali a karsi birkac ayaklanma yasanmis olsa bile ki bu donemde Kral kisa bir sure Henry nin kontrolundeki Pribenice ve Cesky Krumlov daki kalelerinde esir olarak tutulmustur Zizka nin bu catismalara katildigina dair somut hicbir kanit bulunmamaktadir 15 yuzyilin ilk yillarinda Jan Zizka nin aile mulkunu kontrol etmekte oldugu degerlendirilmektedir Ancak bu donemde muhtemelen mali sorunlar nedeniyle mulklerinin bir kismini satmaya baslamistir Yeterince guvenilir olmayan bazi kaynaklara gore Zizka nin babasinin 1407 de Plzen yakinlarinda olmeden once kraliyet bekcisinin yerini aldigini ve Zizka nin kendisinin de kraliyet hizmetine alinmis olabilecegini one surulmektedir Ancak 1406 dan itibaren Zizka Kara Kitap ta Latince acta negra maleficorum Rosenberg malikanesine karsi bir haydut olarak gorunmeye baslar Ne yazik ki bu durumun nedenleri bilinmemektedir ancak Rosenberg li Henry ye ile Budejovice sehrine ve onun muttefiklerine acik bir dusmanlik ilan etmesi konusunda ailesine karsi yapilan bir tur adaletsizlikle mucadele ettigi ve buna karsi tepki gostermeye calistigi dusunulmektedir Smahel guney Bohemya da o donemde bolgede buyuk toplumsal gerginlige neden olan haydutlugunun patlamasini bolge halkinin toprak talepleriyle birlikte borcluluk ve yoksulluguna ragmen Rosenberg hanedaninin kilise ve kisisel mulklerinin surekli buyumesine baglar Bu kosullar nihayetinde Zizka yi Trocnov daki evini terk etmeye zorlamis olabilir Tarihci Tomek ise diger taraftan o zamanlar nadir olarak uygulanan mirasla kendisine kalmis mulkunden zorla mahrum birakilmis olabilecegini iddia etmektedir Sonuc olarak yerel asilzade Valkoun tarafindan kismen desteklenen bir kanun kacagi hayati yasamaya baslamistir Her halukarda Zizka yalnizca mali kar pesinde kosan Rosenberg ailesinin hasmi Matej Vudce liderligindeki yerel haydutlari da muttefikleri olarak kullanarak yapabilecegi her sekilde dusmanlarina zarar vermeye calisti Grup gunumuzde bolgesinde yer alan Sedlo koyundeki bir ciftlik den cok uzak olmayan bir degirmen de bilinmeyen bir kadinin evi veya bolgedeki ormanlarda olmak uzere cesitli yerlerde kamp kurdu Haydutlar guney Bohemya yollarinda seyahat eden tuccarlari ve diger insanlari soyarlardi O zamanlar gasp etmek insanlari fidye icin alikoymak ve kucuk kasabalara saldirmak grubun ana gelir kaynagiydi Zizka bu baskinlarda yer aldi ve bir kez Rosenberg li Henry nin grubuna mensup bir adamin oldurulmesine katildi Zizka ve haydutlar Henry nin daha guclu bazi dusmanlariyla da temas halindeydi Ornegin 1408 de Zizka bugun Hussit Savaslarinin baslangicinda Zizka nin ordusunun ilk komutanlarindan biri olan Mikulas in mezarinin bulundugu Prachatice yakinlarindaki fethine katildi Yardimini isteyen bir diger soylu ise Slovenice kalesini ele gecirmek isteyen Kunstat li Erhart ti Zizka askerlerine onculuk ediyor 1400 ler Matej Vudce de dahil olmak uzere Zizka nin arkadaslarindan bazilari sonunda yakalandi iskence gordu ve idam edildi Zizka nin durumu 25 Nisan 1409 da Budejovice sehri ile olan ihtilafinin sona ermesi gerektigi Kral tarafindan kabul edildiginde ve 27 Haziran da ozel bir mektupla affedildiginde degisti Kral ayni zamanda Budejovice belediye meclisine de aynisini yapmasini emretti Bu kralin Zizka nin catismada en azindan kismen hakli oldugunu kabul ettigini gostermektedir Grunwald Muharebesi 1410 Polonyali tarihci Jan Dlugosz a gore 1410 yilinda Zizka Polonya Litvanya Toton Savasi sirasinda parali asker olarak gorev yapti Orta Cag Avrupa sinin en buyuk muharebelerinden biri olan 1 Tannenberg Muharebesi olarak da adlandirilan Grunwald Muharebesi nin kazanan Polonya Litvanya tarafinda oldugu varsayilmaktadir 15 Temmuz 1410 da savasti ve sirasiyla Polonya Krali Jogaila ve Buyuk Duk Vytautas liderligindeki Polonya Kralligi ve Litvanya Buyuk Dukaligi ittifaki Ulrich von Jungingen liderligindeki Toton Sovalyelerini kesin bir sekilde maglup etti Sovalyeler asla eski guclerini geri kazanamadilar ve savas tazminatlarinin mali yuku topraklarinda ic catismalara ve ekonomik gerilemeye neden oldu Savas Dogu Avrupa daki guc dengesini degistirdi Jan Dlugosz a gore savastan sonra Zizka Radzyn kasabasinin garnizonunda gorev yapmistir Prag GunleriZizka nin 1411 1419 yillari arasinda ne yaptigina iliskin net bilgiler bulunmamaktadir Cek teolog ve rahip nin 1527 civari yazildigi dusunulen bir raporuna gore Zizka Kral IV Wenceslas in karisi Kralice Bavyera li Sophia nin hizmetine kahya olarak girdi ve Jan Hus un vaazlarina katilirken ona eslik etti Hus un 1413 te Guney Bohemya surgun edildigi gittigi goz onune alindiginda bu raporun 1411 1412 yillariyla ilgili olmasi gerektigi degerlendirilmektedir Zizka yi kisisel olarak taniyan ve 1419 olaylarina atifta bulunan Hussit tarihcisi Brezova li Vavrinec e gore mustakbel Hussit lideri daha sonra bir Bohemya kralinin bir aile uyesi yani bir kralin saray mensubu olarak gorev yapti Bu durum Zizka nin Kral in hizmetkarlari arasinda sahip oldugu istisnai konumu ozellikle vurgulayan 16 yuzyila kronikler tarafindan da dogrulanmaktadir Zizka nin Polonya kralinin 1414 te Toton Sovalyelerine karsi verdigi basarisiz savasta yer almis olmasi mumkun olmakla birlikte buna iliskin somut kanitlar yetersizdir Bununla birlikte bu savas seferinin sona ermesinden sadece bir ay sonra 7 Kasim 1414 te Prag daki Na Prikope sokagindaki bir evin tek gozlu kraliyet kapicisi Janek tarafindan satin alinmasi ilginctir Cek tarih yazimi genellikle bu kapicinin Zizka ile ayni kisi oldugunu kabul eder 27 Mayis 1416 da kapici Janek bu evi satar ve Prag in eski kent merkezinde daha kucuk baska bir ev satin alir Oneminin ve Etkisinin ArtisiJan Zizka tarihteki ilk onemli izini 30 Temmuz 1419 da Prag da rahip onderligindeki bir Hussit alayina katildiginda birakmistir O gunlerde isyana hazir bir sekilde beklemekte olan Hussit kalabaligi Prag Belediye binasinin onunde toplanarak hapiste tutulan birkac Hussit in serbest birakilmasini talep ediyordu Bu talepler meclis uyeleri tarafindan reddedilince kalabalik belediye binasini basti ve tarihte Prag Defenestrasyonlari olarak adlandirilan bir hadiseyle meclis uyelerini pencerelerden asagi atti Prag in Birinci Defenestrasyonu olarak adlandirilan bu olay Hussit devriminin baslangici olarak kabul edilir IV Wenceslaus bu olaylari duyduktan 17 gun sonra muhtemelen yasadigi soka bagli olarak kalp krizi gecirdi ve oldu Hussitler daha sonra sehri ele gecirdi ve tum muhaliflerini kentten kovdu 13 Kasim 1419 da Luxemburg Hanedani nin son imparatoru Kral Sigismund un taraftarlari ile Prag halki arasinda gecici bir ateskes imzalandi Zizka bu uzlasmayi onaylamadi ve yandaslariyla birlikte kralligin en zengin sehirlerinden biri olan Plzen e gitmek uzere Prag dan ayrildi ancak kisa sure sonra bu sehri de terk etti 25 Mart 1420 de Hussit savaslarinin ilk meydan muharebesi olan Sudomer de Sigismund un askerlerini yendi Daha sonra Hussit hareketinin o zamanlar yeni kurulmus olan kalesi Tabor a geldi Tabor un kilise teskilati biraz puriten bir karaktere sahipti ve burada hukumetin tamamen demokratik bir temelde kurulmus olmasina ragmen cok siki bir askeri disiplin uygulanmaktaydi Zizka yeni askeri toplulugun orgutlenmesinde buyuk rol oynadi ve toplulugun basinda bulunan dort halk komutanindan hetman biri oldu Araba Kalesi Taktigi Jan Vilimek tarafindan yapilan ilusturasyonu Zizka Cekcede vozova hradba Almancada ise Wagenburg olarak adlandirilan araba kalelerini hareketli bir tahkimat olarak kullanma taktiklerinin gelistirilmesine yardimci oldu Hussit ordusu sayica ustun bir rakiple karsilastiginda arabalari kare veya daire seklinde dizerek savas pozisyonu aliyordu Arabalar tekerlekten tekerlege zincirlerle birbirine baglanir ve gerektiginde atlarin hizli bir sekilde kosulabilmesi icin koseleri birbirine bagli olarak birbirine egimli bir sekilde yerlestirilirdi Bu araba duvarinin onune ise birlikler tarafindan bir hendek kazilirdi Her arabanin murettebati yaklasik 16 22 askerden meydana gelirdi bunlar arasinda 4 8 yayli tufekci 2 tabancaci kargi ya da balyoz la donatilmis 6 8 asker 2 kalkan tasiyici ve 2 surucu bulunurdu Hussit savas arabalarinin bir replikasi Hussitlerin savas alanindaki taktikleri iki asamadan olusuyordu birincisi savunma ikincisi ise saldiri amacli bir karsi saldiri Ilk asamada ordu arabalari dusman ordusunun yakinina yerlestirir ve topcu atesiyle dusmani savasa kiskirtirdi Topcu atesi genellikle yakin mesafeden dusmana agir kayiplar verdirirdi Daha fazla kayip vermemek icin dusman sovalyeleri sonunda saldiriya gecmek ya da geri cekilmek durumunda kalirdi Bunun uzerine arabalarin arkasina gizlenen piyadeler atesli silahlar ve tatar yaylariyla saldiriyi savusturarak dusmani zayiflatir nisancilar ilk olarak atlari hedef alarak suvarileri ana avantajlarindan mahrum birakmasini amaclardi Nihayetinde atlari vurulan ve dusen sovalyelerin cogu ya olur ya da kacmak zorunda kalirdi Dusmanin morali bozulur bozulmaz ikinci asama olan karsi saldiri baslardi Piyadeler ve suvariler arabalarin arkasindan firlayarak cogunlukla kanatlardan olmak uzere dusmana siddetle saldirdi Kanatlarda savasirken ve arabalardan bombalanirken dusman fazla direnis gosteremeden savas alanindan kacamayan agir zirhli atsiz sovalyeler geride birakarak geri cekilmek zorunda kalirdi Hussitler kisa surede dusman ordularina agir kayiplar verdirmesi ve esir almamalariyla unlendi Barutlu Silahlar Hussit savaslari ayni zamanda savas alaninda tabancalarin en erken basarili kullanim orneklerinden biridir Zizka barut kullaniminda bir yenilikciydi Arabalarin arasina monte edilmis orta kalibreli toplarla sahada manevra yapan ilk Avrupali komutandi Cekler tabancaya pistala piyade karsiti sahra toplarina ise houfnice diyorlardi ki Ingilizce pistol ve howitzer kelimeleri buradan turetilmistir Bu donemlerde Almanlar barutu daha kucuk taktik silahlarda kullanima uygun hale getirmeye yeni baslamislardi Acik alanda sadece tek atimlik bir silahla silahlanmis bir silahsor at uzerinde hucum eden bir sovalyeyle boy olcusemezdi ancak bir kale duvarinin arkasindan ya da araba kalesi muhafazasinin icinden toplu ve disiplinli silahsorler tabancayi en yuksek potansiyeliyle kullanabilirdi Zizka Grunwald Muharebesindeki deneyimlerinden dusmanlarinin nasil saldiracagini tam olarak biliyordu ve kendisinden sayica ustun kuvvetleri yenmek icin yeni yollar buldu Hussite Hacli SeferleriHussit Savaslari Protestan Reformu nun onculeri olan Hussitlerin inancinin taninmasini saglamak icin yapilmis agirlikli olarak dini bir hareket olsa da sosyal altyapinin yarattigi olumsuz etkiler tarafindan da desteklenmis ve Cek ulusal bilincini guclendirmistir Katolik Kilisesi Jan Hus un ogretilerinin sapkin oldugunu dusunuyordu Bu nedenle Hus 1411 yilinda aforoz edildi Konstanz Konseyi tarafindan kinandi ve 1415 yilinda kaziga baglanarak yakildi Asil savaslar Temmuz 1419 da protestocu Hussitlerin belediye meclis uyelerini ve yargici Yeni Belediye Binasi nin pencerelerinden attigi Prag in Birinci Defenestrasyonu ile basladi Rivayete gore Kral IV Wenceslaus bu tahliyeden o kadar etkilenmisti ki kisa bir sure sonra 16 Agustos 1419 da soka bagli olarak kalp krizinden oldu Bu olay Zizka nin ununu kazanacagi silahli catismalara yol acmistir Birinci Hussit Karsiti Hacli Seferi Mikolas Ales tarafindan cizilen bir ilusturasyon Bu donemde Kral Sigismund resmen Macaristan Kraliydi ancak Bohemya daki kralligi tartismaliydi Sigismund Bohemya taci uzerinde hak iddia etmisti ancak Bohemya nin kalitsal mi yoksa secimli bir monarsi mi oldugu o zamanlar tartismaliydi Ozellikle Sigismund un tahtta hak iddia ettigi soy Bohemya Kralligi nin soylular tarafindan secilen secimli bir monarsi oldugunu kabul etmisti ve bu nedenle kralligin naibi de Sigismund un iddiasinin kabul edilmemesinin nedeni olarak Sigismund un secilmedigini acikca belirtmisti Roma Kilisesi ne siki sikiya bagli olan Sigismund 17 Mart 1420 de Bohemya daki John Wycliffe Hussitler ve diger tum sapkinlarin yok edilmesi icin bir Hacli seferi ilan eden bir emirname yayinlayan Papa V Martin den yardim almakta basarili oldu Sigismund un basinda oldugu ve diger bircok Alman prensinin de ona eslik ettigi Avrupa nin her yerinden gelen ve buyuk olcude yagma olasiliginin cezbettigi maceracilardan olusan buyuk bir Hacli ordusu 30 Haziran da Prag surlarinin onune geldi Hemen sehri kusatmaya basladilar ve Zizka sehri savunmak zorunda kaldi Askeri stratejisini gelistirirken pragmatist davrandi Zizka nin ordusu kilicli atli ve zirhli olmak uzere klasik bir asker olmak icin hem parasi hem de techizati olmayan ciftcilerden ve koylulerden olusuyordu bu yuzden Zizka askeri verimliligini artirmak icin ciftcilerin becerilerini kullandi Tarim aletlerini savas aletlerine uyarladi Tarim tokmagi savas tokmagina donusturuldu Zizka nin ayrintili bir tasviri Jan Metejko Sigismund tarafindan tehdit edilen Prag halki Taboritlerden yardim istedi Zizka ve diger komutanlarin onderligindeki Taborlular baskentin savunmasinda yer almak uzere yola ciktilar Zizka ve adamlari Prag da sehrin hemen disindaki Vitkov olarak bilinen tepede gunumuzde bu savas nedeniyle onun onuruna yeniden adlandirilan Zizkov da guclu bir pozisyon aldilar 14 Temmuz da Sigismund un ordulari genel bir saldiriya gecti Alman Haclilarinin onderligindeki guclu bir kuvvet Hussitlerin acik araziyle iletisimini saglayan kale olan Vitkov daki mevziye saldirdi Zizka nin kisisel liderligi sayesinde saldiri geri puskurtuldu ve Sigismund un kuvvetleri kusatmayi terk etti 22 Agustos ta Taboritler Prag i terk edip Tabor a donduler Sigismund Prag dan cekilmis olsa da Vysehrad ve kaleleri kralin birliklerinin elinde kalmaya devam etti Prag halki Vysehrad i kusatti ve Ekim ayinin sonlarina dogru garnizon kitlik nedeniyle teslim olma noktasina geldi Sigismund kaleyi kurtarmaya calisti ancak 1 Kasim da Pankrac koyu yakinlarinda Hussitler tarafindan kesin bir yenilgiye ugratildi Vysehrad ve Hradcany kaleleri de teslim oldu ve kisa bir sure sonra neredeyse tum Bohemya Hussitlerin eline gecti Zizka artik Sigismund un partizanlariyla ozellikle de guclu bir Romali olan Rozmberkli II Oldrich ile surekli mucadele halindeydi Bu mucadele sayesinde Hussitler Bohemya nin buyuk bir bolumunu Sigismund dan aldilar Tahta Litvanya Buyuk Duku Vytautas in secilmesi onerildi Ancak Bohemya ve Moravya nin mulk sahipleri 1 Haziran 1421 de Caslav da bir araya gelerek ulkenin tum siyasi ve dini partilerinden secilen yirmi uyeden olusan gecici bir hukumet kurulmasina karar verdiler Caslav daki muzakerelere katilan Zizka Tabor un iki temsilcisinden biri olarak secildi Zizka adi verilen fanatik bir mezhebin bazi karisikliklarini kisa surede bastirdi Daha sonra Romanistlere ve Sigismund taraftarlarina karsi seferlerine devam etti ve Litomerice yakinlarinda kucuk bir kaleyi ele gecirip yeniden insa ettikten sonra buyuk hizmetlerinin karsiliginda aldigi ya da talep ettigi tek odul olan bu kalenin mulkiyetini elinde tuttu Hussit geleneklerine gore bu yeni mulkune Incil deki Kadeh Cekce de Kalich adini verdi ve bundan boyle Kadehli Zizka imzasini benimsedi Jan Zizka Hussit Savaslari sirasinda kendisi icin baska mulk ele gecirmedi Bu durum o donem icin alisilmadik bir durumdu ve Zizka yi cagdaslarindan ayiriyordu Ayni yilin ilerleyen gunlerinde Rabi Kalesi ni kusatirken agir yaralandi ve goren tek gozunu de kaybetti Artik tamamen kor olmasina ragmen Tabor ordularina komuta etmeye devam etti Ikinci Hussit Karsiti Hacli Seferi Sigismund 1421 in sonunda Bohemya yi tekrar zapt etmeye calisti ve onemli Kutna Hora sehrini ele gecirdi Sehrin cogunlukla Alman olan vatandaslari sehirdeki Hussitlerden birkacini oldurdu ve sehrin giris cikislarini ordulari surlarinin disinda kamp kurmus olan Zizka ya kapatti Bu durumun ardindan Sigismund un ordulari bolgeye gelerek Hussitleri kusatti Zizka Tabor ve Prag in birlesik ordularinin basindaydi ve tuzaga dusurulmesine ragmen bazi tarihcilerin tarihteki ilk hareketli topcu manevrasi olarak adlandirdigi seyi gerceklestirmeyi basardi Zizka dusman hatlarini yararak Kolin e dogru geri cekildi ancak takviye kuvvet aldiktan sonra 6 Ocak 1422 de Kolin ve Kutna Hora arasindaki Nebovidy koyunde Sigismund un herhangi bir saldiridan suphelenmeyen ordusuna saldirarak bozguna ugratti Bu savasta Sigismund yaklasik 12 000 adamini kaybetti ve kendisi de ancak kacarak kurtulabildi Sigismund un kuvvetleri 10 Ocak ta Deutschbrod Muharebesi nde son bir direnis gosterdi ancak sehir Cekler tarafindan basilarak Zizka nin emirlerinin aksine kilictan gecirildi Ic SavasZizka nin Tabor da bulunan heykeli 1423 yilinin baslarinda Hussitlerin radikal ve ilimli kanatlari arasindaki mucadele bir ic savasa yol acti Zizka radikal Taboritlerin lideri olarak ilimli ve soylulari 20 Nisan da Horice de yenilgiye ugratti Kisa bir sure sonra Bohemya ya karsi yeni bir Hacli Seferi nin hazirlandigi haberi geldi Bu durum Hussitlerin 24 Haziran da de bir ateskes imzalamasina neden olsa da Haclilar dagilir dagilmaz ic muhalefet yeniden patlak verdi Litvanya Prensi Bohemya daki gecici yonetimi sirasinda Miletinek Lordu Borek i Hradec Kralove sehrinin valisi olarak atamisti Borek ilimli bir Hussit fraksiyonu olan Utrakist kanada mensuptu Sigismund Korybut un ayrilmasindan sonra Hradec Kralove sehri demokrat kanadin ustunlugu ele gecirmesi nedeniyle Borek i yoneticisi olarak tanimayi reddetti Zizka yi yardima cagirdilar Zizka bu talebi kabul etti ve Borek komutasindaki Utrakistleri 4 Agustos 1423 te Strachov ciftliginde yenilgiye ugratti Zizka bu zaferin ardindan eski dusmani Kral Sigismund un yonetimi altindaki Macaristan i istila etmeye kalkisti Macarlarin buyuk ustunlugu nedeniyle bu sefer basarisiz olsa da bu mucadele geri cekilmede gosterdigi beceri nedeniyle onun buyuk askeri basarilari arasinda yer alir 1424 yilinda Bohemya da Hussitlerin birbiri arasindaki mucadele yeniden patlak verdiginde Zizka 6 Ocak ta Skalice de ve 7 Haziran da Malesov da Praglilari ve Utrakist soylulari kesin bir yenilgiye ugratti Eylul ayinda ise Prag uzerine yurudu Ayni ayin 14 unde daha sonra Prag in Utrakist kanada mensup baspiskoposu Rokycany li John un etkisiyle Hussit taraflari arasinda baris saglandi Tekrar birligini saglayan Hussitler bir bolumu hala Sigismund un taraftarlarinin elinde bulunan Moravya ya saldirmayi ve Zizka nin da bu seferde liderlik etmesini kararlastirildi OlumuZizka nin Olumu Josef Manes Ancak Zizka Pribyslav yakinlarindaki Moravya sinirinda bugun Zizkovo Pole olan Pribyslav daki kalenin kusatilmasi sirasinda 11 Ekim 1424 te oldu Geleneksel olarak vebadan oldugu soylenirdi ancak tarihcilerin modern bilgileri bu teoriyi dislamaktadir Iskelet kalintilari incelendikten sonra arsenik zehirlenmesi teorisi bile dislanmistir Tarihcilere gore cerahatli bir hastalik olan karbonkul sirpence en olasi olum nedeni olarak kabul edilmektedir Tarihci Piccolomini ye gore Zizka nin son arzusu derisinin davul yapiminda kullanilmasiydi boylece oldukten sonra bile birliklerini yonetmeye devam edebilecekti Zizka o kadar saygi goruyordu ki oldugunde askerleri kendilerine Sirotci Yetimler adini verdiler cunku babalarini kaybetmis gibi hissediyorlardi Dusmanlari Hicbir olumlu elin yok edemedigi kisi Tanri nin parmagiyla yok edildi diyordu Vefatindan sonra Zizka nin yerine gecti Populer Kulturdeki YeriEdebiyat Zizka David B nin The Armed Garden and Other Stories romaninda ana karakterlerden biri olarak gorunur Ayni zamanda George Sand in bir romaninin Meissner in yazdigi bir Alman destaninin ve in yazdigi bir Bohemya trajedisinin kahramanidir Jan Zizka sanatci tarafindan cizilen ve yazilan Divci Valka Otome Sensou veya Battle of the Maidens olarak da bilinir anime mangasinin ana karakterlerinden biridir Filmler Medieval filmi posterleri Jan Zizka tarafindan yonetilen Hussite Devrim Uclemesi nin ana kahramanidir Filmde Zizka rolunde oynamistir Ucleme Jan Hus 1954 Jan Zizka 1955 ve Against All 1956 adli filmlerden olusmaktadir Jan Zizka 1960 Polonya yapimi Knights of the Teutonic Order filminde yer almistir Bu filmde tarafindan canlandirilmistir 1968 Cekoslovak filmi Na Zizkove valecnem voze de Zizka da tarafindan canlandirilmistir 2013 yapimi animasyon filmi The Hussites Hussit savaslarini konu almaktadir Filmin kahramani Zaboj Jan Zizka dan esinlenerek olusturulmustur Yonetmen in adli filmi 2022 yilinda gosterime girmistir Bu filmde Jan Zizka nin genclik yillari anlatilmaktadir Bu film bugune kadar yapilmis en pahali Cek filmi olarak kayitlara gecmistir 2022 yilinda Netflix te yayimlanan filmde Zizka Ben Foster tarafindan canlandirilmistir Video oyunlari Age of Empires II Definitive Edition Dawn of the Dukes oyununda oyuncunun Jan Zizka rolunu ustlendigi tek oyunculu bir senaryo vardir Age of Empires III oyununda Almanlar tarafindan kullanilan bir birim olarak Hussit vagonlari bulunmaktadir Birim bilgi kutusu dogrudan Zizka dan adinin Ingilizcelestirilmis versiyonuyla bahseder John Zizka Zizka Europa Universalis II de Bohemya fraksiyonu icin varsayilan bir general olarak gorunur Medieval oyuncunun Jan Zizka rolunu ustlendigi Hussite seferini icerir Zizka 1419 1420 yillarinda gecen adli bagimsiz 3D gercek zamanli strateji oyununun ana kahramanidir Jan Zizka mobil oyun da yer alan efsanevi suvari komutanlarindan biridir adli oyunda Caslav da bulunan ve Jan Zizka ya atfedilen insan kafatasinin ust kismi olan Calva of Caslav a bir selam niteliginde olan Calvaria of Caslav adli bir guclendirme bulunur Diger 1917 yilinin baslarinda Rusya daki Cekoslovak lejyonlarinin 3 Cekoslovak Tufek Alayi olusturuldu ve Jan Zizka z Trocnova adini aldi Dunya Savasi sirasinda bir dizi askeri birlige Jan Zizka nin adi verilmistir Bunlardan biri olan 1 Cekoslovak Jan Zizka Partizan Tugayi isgal altindaki Cekoslovakya daki ilk Nazi karsiti gerilla birlikleri arasindaydi Ayni adi tasiyan bir Yugoslav partizan tugayi 26 Ekim 1943 te Bati Slavonya da kuruldu ve buyuk bir Cek ve Slovak azinligin yasadigi bolgelerde faaliyet gosterdi Notlar Balyoz Hussitlerin milli silahidirKaynakcaOzel www britannica com Ingilizce 3 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Subat 2023 Urbanek R Jopson N B 1924 Jan Zizka the Hussite On His Quincentenary The Slavonic Review 3 8 272 284 ISSN 1471 7816 28 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Subat 2023 Verney Victor 2020 Warrior of God Jan Zizka and the Hussite Revolution Barnsley ISBN 978 1 5267 6670 0 OCLC 1140114145 a b c d e 1911 Britannica Ansiklopedisi Jan Zizka Maddesi 5 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 a b von Lutzow Franz Graf 1939 Bohemia an historical sketch Dent OCLC 963691451 1843 1923 Leger Louis 1880 1886 Nouvelles etudes slaves histoire et litterature E Leroux OCLC 977942487 11 Kasim 2020 20 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mayis 2023 a b c d e f g h i Tomek Vaclav Vladivoj 2014 Jan Zizka z Trocnova Cekce Prag Dobrovsky ISBN 978 80 7390 108 0 Pavlicek Ota Smahel Frantisek Ed 24 Subat 2015 A Companion to Jan Hus doi 10 1163 9789004282728 a b c d Cornej Petr 2019 Jan Zizka zivot a doba husitskeho valecnika Vydani prvni Praha ISBN 978 80 7432 990 6 OCLC 1134409416 9 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2023 Smahel p 22 25 a b 1405 1464 Piccolomini Enea Silvio 2005 Aeneas Silvius Piccolomini historia Bohemica Bohlau ISBN 3 412 15604 3 OCLC 773727229 Smahel p 26 Tomek p 12 13 Smahel p 28 Tomek p 15 16 Smahel p 28 Tomek p 12 13 Tomek p 14 15 Smahel p 33 32 a b Dlugosz Jan 1997 Danuta Turkowska Cristophorus Baczkowski Franciscus Sikora Ed Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae Wyd 1 Jan Dabrowski Varsaviae Panstwowe Wydawn Naukowe ISBN 83 01 12399 0 OCLC 3298680 KB1 bakim Editorler parametresini kullanan link Jan Zizka at Grunwald from mercenary to Czech national hero Czech Radio 16 Haziran 2010 12 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2023 Daszczynski Roman 14 Temmuz 2010 Kto jest kim na obrazie Jana Matejki Cz 2 wyborcza pl 20 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2023 Vavrinec z Brezove Historia hussitica Hussite Chronicle Sedlar Jean W 1994 East Central Europe in the Middle Ages 1000 1500 Seattle University of Washington Press ISBN 978 0 295 80064 6 OCLC 704348287 26 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 1 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 Vokac Martin Cekce idnes cz 21 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 The Armed Garden Other Stories Erisim tarihi 9 Mayis 2023 19 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 19 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 25 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 IMDB 24 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ocak 2023 Age of Empires 2 Definitive Edition adds the Poles and Bohemians in a new DLC pcgamesn com Preclik Vratislav 2019 Masaryk a legie 1 vydani Karvina ISBN 978 80 87173 47 3 OCLC 1107861342 24 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2023 GenelBilek Jiri 2007 Hadanky nasi minulosti 7 Ctyri Janove a bratr Prokop Euromedia Group Praha p 172 173 978 80 242 1952 3 Count Lutzow The Hussite Wars J M Dent amp Sons London E P Dutton amp Co New York 1909 Cornej Petr 2019 Jan Zizka Nakladatelstvi Paseka 978 80 7432 990 6 Fudge Thomas A The Crusade Against Heretics in Bohemia 1418 1437 Sources and Documents for the Hussite Crusades Crusade Texts in Translation S Hofler Konstantin Geschichtsquellen Bohmens Heymann Frederick G 1969 John Zizka amp the Hussite Revolution Russell amp Russell New York 1955 Smahel Frantisek Die Hussitische Revolution I III MGH Schriften 43 I III Hannover 2002 Turnbull Stephen The Hussite Wars 1419 36 Osprey Publishing 1 84176 665 8 Verney Victor 2009 Warrior of God Jan Zizka and the Hussite Revolution Frontline Books London 978 1 84832 516 6Dis baglantilarWikimedia Commons ta Jan Zizka ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikikaynak ta Jan Zizka tarafindan ya da onun hakkinda yazilmis calismalar