Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Frigya veya Firigya (Antik Yunanca: Φρυγία Phrygía), Sakarya Irmağı ile Büyük Menderes'in yukarı çığırları arasında kalan bölgenin eski çağdaki adıdır. Bu ad, Balkanlar’dan gelip bu bölgeye yerleşen Friglerden geliyordu.
Tarih
Frigler önce Bitinya bölgesine yerleştiler ve MÖ 12. - MÖ 7. yüzyıllar arasında Orta Anadolu'nun batısına egemen oldular. Ama yeni göç dalgası Frigleri daha iç bölgelere itti. Frigler önce Sakarya Irmağı çevresine, ardından batıda Gediz ve Büyük Menderes’in yukarı vadileri ile doğuda Kızılırmak ve Tuz Gölü yöresine yerleştiler. Friglerin bir bölümü Burdur Gölü, Erciyes Yaylası ve Yeşilırmak vadisine kadar ilerlediler.
Batıda Gordion kentini başkent edinen asıl Frigler ilk kralı Gordios'tu. Frigler Urartularla birleşerek Asurlulara karşı savaştılar. En parlak dönemlerini MÖ 9.-8. yüzyıllarda yaşayan Frigler, Hitit topraklarının neredeyse tümünü ele geçirdiler. MÖ 7'de başa geçen Gordios'un oğlu efsanevi kral Midas, Asurlularla anlaşma yolunu seçti. Midas döneminde başkent Gordium’un yanı sıra Midas Kenti ve Pessinus de çok gelişmişti.
MÖ 7’lere doğru Kafkasya’dan Anadolu'ya giren Kimmerler, Frigler’in başkenti Gordium’a kadar ilerlediler. Kenti ele geçirerek yaktılar. Bu yenilgi karşısında Kral Midas’ın kendisini öküz kanı içerek öldürdüğü söylenir.
Bölgenin sınırları
Strabon’da, MS 1. yüzyılda, Frigya’nın bir kısmı Büyük Frigya, yani (Phrygia Magna) olarak geçer; burası erken dönemde Midas’ın hüküm sürdüğü ve daha sonra bir kısmı Galatlar tarafından işgal edilen topraklardır. Hellespontos üzerindeki ve Olympos’un etrafındaki kısım ise Küçük Frigya, yani (Phrygia Epiktetos) olarak geçer. Latince’de Büyük Frigya anlamına gelen Phrygia Magna veya Hellespontos Phrygia’sı denen bölgeyi (Troas ve Mysia bölgelerinde yer alan) asıl Frigya’dan ayırmak için kullanılmıştır.
Phrygia Epiktetos, “ilaveten kazanılmış, ilaveten fethedilmiş Phrygia” anlamına gelir. Phrygia’nın Pergamon krallarınca kurtarılıp kendi ülkelerine katılan kuzeybatı bölümüne denmiştir . Aezanis, Nakoleia, Kotiaeum, Midaeium ve Dorylaeum Phrygia Epiktetos’un başlıca kentleridir. Ayrıca, Mysia’ya ait olduğu kabul edilen Kadoi’yi de Strabon bu kentler arasında göstermiştir. Phrygia Epiktetos içinde yer alan ve Phrygia Paroreia olarak adlandırılan kısımda, Phrygia’nın Pisidia boyunca uzanan parçası ile Amorium dolayındaki kısımları, Eumeneia, Synnada ve Phrygia kentlerinin en büyükleri olan Laodikeia ile Apameia bulunur. Bunlara komşu olarak kasabalar yer alır ve diğer kentler arasında Aphrodisias, Kolossae, Themisonium, Synaos, Metropolis ve Apollonias; bunlardan daha uzakta ise Peltae, Tabai, Eukarpeia ve Lysias kentleri bulunur . Strabon’da şu şekilde geçmektedir: “Phrygia Paroreia doğudan batıya uzanan bir çeşit dağ silsilesine sahiptir, onun eteklerinde her iki tarafta geniş bir ova uzanır ve yakınında kentler vardır; kuzeye doğru, Philomelion ve Pisidia yakınındaki Antiokheia bulunur”.
MS 400 yılından önce, kısa bir süre için, Phrygia Romalılar tarafından iki ile bölünmüş, birine Phrygia Prima (Birinci Phrygia), diğerine Phrygia Secunda (İkinci Phrygia) denmişti. MS 400’den sonra birincisine Pacatiana, ikincisine Saluratis denmiştir. Afyon ili güney yarımını, Denizli ili kuzey yarımını içeren bölüme “Phrygia Pacatiana” adı verilmiştir. Geriye kalan bölüme “Phrygia Salutaris” deniyordu. Burası Afyon ilinin kuzey yarısı ile Kütahya ilinin yakın çevresini içeriyordu.
Toplumsal ve ekonomik yaşam
Frig Devleti bir kral tarafından yönetiliyordu. Ama topraklarının rahiplerin denetiminde olduğu sanılır. Eski Yunan belgelerine göre Frigler tarım ve hayvancılıkla uğraşıyordu. Bu belgelerde Friglerin büyük sürüler beslemeleri, özellikle at yetiştirmeleri, bağ ve bahçelerinin verimliliği övgüyle anlatılır. Çöken Hitit Devleti'nin kentlerine yerleşen Frigler bugünkü Ankara, Eskişehir, Afyonkarahisar, Kütahya, Çorum ve Yozgat'ı içine alan topraklarda yaşadılar. Anadolu'da bir karayolu ağı kurarak doğudaki Asur ve Luvi devletleri, Ege kıyılarındaki Ege uygarlıkları ile ticaret ilişkilerine girdiler.
Frig sanatı ve kültürü
Eskiçağ yerleşmeleri Midas, Ayazini, Aslantaş, Yazılıkaya, Gordion, Pazarlı, Alişar Höyüğü, Alacahöyük ve Boğazköy'de Friglerle ilgili kalıntılar bulunmuştur. Bu eski Hitit yerleşkelerinde yaşayan Frigler, Hitit uygarlığından etkilendiler ve kendileri de güçlü bir uygarlık yarattılar. Frig sanatı, Hititlerin yanı sıra Urartu, Asur ve Eski Ege uygarlıkları sanatının da izlerini taşır. Frigler, kaya anıtları çeşitli insan ve hayvan motifleriyle bezediler. Tanrıça Kibele için yaptıkları tapınakların duvarlarını, pişmiş topraktan levhalarla süslediler.
Frig mimarisinin ve mühendisliğinin en önemli ürünü MÖ 8.yüzyılda inşa edilmiş olan başkent Gordion’daki kaledir. Kale, MÖ 4. yüzyıla kadar ayakta kalmıştır. Kalenin anıtsal bir kale kapısı vardı. Kalenin içinde ise megaron denilen dikdörtgen yapılar ve krallık sarayı bulunuyordu. Yapıların içinde çakıl taşı mozaik döşemeleri vardı. Frigler bu bezemeci döşeme yönteminin mucididirler. Maden ve ağaç işlemeciliğinde de gelişmişlerdi. Kazılarda makara kulplu bronz tabaklar, kazanlar, altın, gümüş ve bronz yaylı çengelli iğneler, değerli madenlerden giysi kemerleri, tokalar ve zengin bezemeli dokuma ürünleri, ahşaptan ve seramikten hayvan heykelcikleri ve geometrik desenlerle süslü ev eşyaları bulunmuştur. Özellikle çengelli iğne (fibula) yapımında kullandıkları teknolojinin o döneme göre çok ileri olduğu görülür. Frigler dokumacılıkta çok ustaydılar. Günümüzde Anadolu kilimlerindeki ve diğer Türk devletlerindeki binlerce yıllık motiflerin, Frig Motifleri'nde de var olmasının nedeni, hâlen çözülememiştir. Friglerin müzik alanında da ileri oldukları ve birçok müzik aleti geliştirdikleri bilinmektedir.
Frig kültürünün en önemli özelliği ise tümülüslerdir. Bunlar, MÖ 8. yüzyıl ile MÖ 6.yüzyılın ilk yarısı arasında yapılmış yapay mezarlardır. Sayıları yüz civarındadır. Friglerden önce bu yapılar Anadolu’da görülmemiştir. Büyük olasılıkla Frigler Avrupa’daki ölü gömme geleneklerini Frigya'ya yerleşince de devam ettirdiler. Tümülüslerin içindeki oda mezar, ana zemin üzerine inşa edilmiştir.
Friglere ait yazılı belgeler, MÖ 8. yüzyıl ile MÖ 4. yüzyıl arasındaki dönemden kalmadır. Bugüne kadar ele geçen yazılı metinler sayısı az ve içeriği de kısa olduğu için tam olarak çözülememiştir. Ancak Frigler Hint-Avrupa kökenli bir dil konuşmuşlardır.
Frig Vadisi
Günümüzde Eskişehir, Kütahya ve Afyon il sınırları içerisinde kalan bölgeye yayılmış olan ve Frigya medeniyetinden izler taşıyan tarihi kalıntıları ve antik eserleri bünyesinde barındıran bölgeye Frig Vadileri denir.
Frig Vadisi 2’nci Kapadokya olarak tanınmakta olup, çok önemli kiliseler, kral mezarları bulunmaktadır. Vadide bulunan Frigler döneminden beri önemli bir yerleşim yeri olarak kullanıldığı bilinen Ayazini köyünde ise, arazinin elverişli olması nedeniyle oyularak yapılmış Roma ve Bizans dönemlerine ait aile ve tek kişilik kaya mezar odaları, Bizans dönemine ait kiliseler ve kaya yerleşimleri ve kaya kütlesinin oyularak yerleşime dönüştürüldüğü içinde sarnıç bulunan Avdalaz Kalesi bulunmaktadır.
Yürüyüş yolu rotalar ve önemli yerler
FRİGKÜM tarafından vadiyi içerisine alan bir Frig vadisi gezi rotası hazırlanmıştır.
Kümbet vadisi'nde yerler
- Kümbet Asar Kale
- Ballık Kale
- Yapıldak Asar Kaya
Köhnüş Vadisi'nde yerler
- Köhnüş Kale
- Demirli Kale
- Çukurca Kale
- Üçler Kaya
- Kırk Merdiven Kale
- Nallı Kaya
- Döğer Asar Kaya
- Delik Taş
Türkmen Dağı'nın kuzeyindeki küçük vadilerde yerler
- Fındık Asar Kaya
- Doğuluşah Kalesi
Resimler
-
![image]()
Yazılıkaya'dan Frig Vadisi panoramik görünümü, Eskişehir -
![image]()
-
![image]()
Yazılıkaya Anıtı arkasındaki anıt, Frig Vadisi, Eskişehir -
![image]()
Kümbet Kale, Frig Vadisi, Eskişehir -
![image]()
Gordion'un kalıntıları -
![image]()
Gordion'da bir Frig tümülüsü -
![image]()
Sürahi, testi ve kavanozlar (Anadolu Medeniyetleri Müzesi)
Kaynakça
- ^ Strabon, Geographika, (çeviren: Adnan Pekman, İstanbul: 1993), XII. VIII. 1
- ^ Starbon, Ön. ver., XII.VIII. 2.
- ^ W.M. Ramsay, The Cities and Bishoprics of Phrygia: Being an Essay of the Local History of Phrygia From the Earliest Times to the Turkish Conquest, (Oxford: 1897), s. 16
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 6 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Aralık 2018.
Frigya hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
- T.C. Afyonkarahisar Valiliği Frig Vadisi tanıtım projesi 15 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ivan Lissner(2006), Uygarlık Tarihi
- Anatolianscripts.com - Frig Alfabesi 9 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Frigya veya Firigya Antik Yunanca Frygia Phrygia Sakarya Irmagi ile Buyuk Menderes in yukari cigirlari arasinda kalan bolgenin eski cagdaki adidir Bu ad Balkanlar dan gelip bu bolgeye yerlesen Friglerden geliyordu TarihAnadolu daki Frigya Bolgesi nin konumu Frigler once Bitinya bolgesine yerlestiler ve MO 12 MO 7 yuzyillar arasinda Orta Anadolu nun batisina egemen oldular Ama yeni goc dalgasi Frigleri daha ic bolgelere itti Frigler once Sakarya Irmagi cevresine ardindan batida Gediz ve Buyuk Menderes in yukari vadileri ile doguda Kizilirmak ve Tuz Golu yoresine yerlestiler Friglerin bir bolumu Burdur Golu Erciyes Yaylasi ve Yesilirmak vadisine kadar ilerlediler Batida Gordion kentini baskent edinen asil Frigler ilk krali Gordios tu Frigler Urartularla birleserek Asurlulara karsi savastilar En parlak donemlerini MO 9 8 yuzyillarda yasayan Frigler Hitit topraklarinin neredeyse tumunu ele gecirdiler MO 7 de basa gecen Gordios un oglu efsanevi kral Midas Asurlularla anlasma yolunu secti Midas doneminde baskent Gordium un yani sira Midas Kenti ve Pessinus de cok gelismisti MO 7 lere dogru Kafkasya dan Anadolu ya giren Kimmerler Frigler in baskenti Gordium a kadar ilerlediler Kenti ele gecirerek yaktilar Bu yenilgi karsisinda Kral Midas in kendisini okuz kani icerek oldurdugu soylenir Bolgenin sinirlariStrabon da MS 1 yuzyilda Frigya nin bir kismi Buyuk Frigya yani Phrygia Magna olarak gecer burasi erken donemde Midas in hukum surdugu ve daha sonra bir kismi Galatlar tarafindan isgal edilen topraklardir Hellespontos uzerindeki ve Olympos un etrafindaki kisim ise Kucuk Frigya yani Phrygia Epiktetos olarak gecer Latince de Buyuk Frigya anlamina gelen Phrygia Magna veya Hellespontos Phrygia si denen bolgeyi Troas ve Mysia bolgelerinde yer alan asil Frigya dan ayirmak icin kullanilmistir Frig Kralligi nin M O 671 de durumu Phrygia Epiktetos ilaveten kazanilmis ilaveten fethedilmis Phrygia anlamina gelir Phrygia nin Pergamon krallarinca kurtarilip kendi ulkelerine katilan kuzeybati bolumune denmistir Aezanis Nakoleia Kotiaeum Midaeium ve Dorylaeum Phrygia Epiktetos un baslica kentleridir Ayrica Mysia ya ait oldugu kabul edilen Kadoi yi de Strabon bu kentler arasinda gostermistir Phrygia Epiktetos icinde yer alan ve Phrygia Paroreia olarak adlandirilan kisimda Phrygia nin Pisidia boyunca uzanan parcasi ile Amorium dolayindaki kisimlari Eumeneia Synnada ve Phrygia kentlerinin en buyukleri olan Laodikeia ile Apameia bulunur Bunlara komsu olarak kasabalar yer alir ve diger kentler arasinda Aphrodisias Kolossae Themisonium Synaos Metropolis ve Apollonias bunlardan daha uzakta ise Peltae Tabai Eukarpeia ve Lysias kentleri bulunur Strabon da su sekilde gecmektedir Phrygia Paroreia dogudan batiya uzanan bir cesit dag silsilesine sahiptir onun eteklerinde her iki tarafta genis bir ova uzanir ve yakininda kentler vardir kuzeye dogru Philomelion ve Pisidia yakinindaki Antiokheia bulunur MS 400 yilindan once kisa bir sure icin Phrygia Romalilar tarafindan iki ile bolunmus birine Phrygia Prima Birinci Phrygia digerine Phrygia Secunda Ikinci Phrygia denmisti MS 400 den sonra birincisine Pacatiana ikincisine Saluratis denmistir Afyon ili guney yarimini Denizli ili kuzey yarimini iceren bolume Phrygia Pacatiana adi verilmistir Geriye kalan bolume Phrygia Salutaris deniyordu Burasi Afyon ilinin kuzey yarisi ile Kutahya ilinin yakin cevresini iceriyordu Toplumsal ve ekonomik yasamFrig Devleti bir kral tarafindan yonetiliyordu Ama topraklarinin rahiplerin denetiminde oldugu sanilir Eski Yunan belgelerine gore Frigler tarim ve hayvancilikla ugrasiyordu Bu belgelerde Friglerin buyuk suruler beslemeleri ozellikle at yetistirmeleri bag ve bahcelerinin verimliligi ovguyle anlatilir Coken Hitit Devleti nin kentlerine yerlesen Frigler bugunku Ankara Eskisehir Afyonkarahisar Kutahya Corum ve Yozgat i icine alan topraklarda yasadilar Anadolu da bir karayolu agi kurarak dogudaki Asur ve Luvi devletleri Ege kiyilarindaki Ege uygarliklari ile ticaret iliskilerine girdiler Frig sanati ve kulturuEskisehir deki bir Frig kaya mezari Midas Aniti Yazilikaya Eskicag yerlesmeleri Midas Ayazini Aslantas Yazilikaya Gordion Pazarli Alisar Hoyugu Alacahoyuk ve Bogazkoy de Friglerle ilgili kalintilar bulunmustur Bu eski Hitit yerleskelerinde yasayan Frigler Hitit uygarligindan etkilendiler ve kendileri de guclu bir uygarlik yarattilar Frig sanati Hititlerin yani sira Urartu Asur ve Eski Ege uygarliklari sanatinin da izlerini tasir Frigler kaya anitlari cesitli insan ve hayvan motifleriyle bezediler Tanrica Kibele icin yaptiklari tapinaklarin duvarlarini pismis topraktan levhalarla suslediler Frigya giysileri Frig mimarisinin ve muhendisliginin en onemli urunu MO 8 yuzyilda insa edilmis olan baskent Gordion daki kaledir Kale MO 4 yuzyila kadar ayakta kalmistir Kalenin anitsal bir kale kapisi vardi Kalenin icinde ise megaron denilen dikdortgen yapilar ve krallik sarayi bulunuyordu Yapilarin icinde cakil tasi mozaik dosemeleri vardi Frigler bu bezemeci doseme yonteminin mucididirler Maden ve agac islemeciliginde de gelismislerdi Kazilarda makara kulplu bronz tabaklar kazanlar altin gumus ve bronz yayli cengelli igneler degerli madenlerden giysi kemerleri tokalar ve zengin bezemeli dokuma urunleri ahsaptan ve seramikten hayvan heykelcikleri ve geometrik desenlerle suslu ev esyalari bulunmustur Ozellikle cengelli igne fibula yapiminda kullandiklari teknolojinin o doneme gore cok ileri oldugu gorulur Frigler dokumacilikta cok ustaydilar Gunumuzde Anadolu kilimlerindeki ve diger Turk devletlerindeki binlerce yillik motiflerin Frig Motifleri nde de var olmasinin nedeni halen cozulememistir Friglerin muzik alaninda da ileri olduklari ve bircok muzik aleti gelistirdikleri bilinmektedir Frig kulturunun en onemli ozelligi ise tumuluslerdir Bunlar MO 8 yuzyil ile MO 6 yuzyilin ilk yarisi arasinda yapilmis yapay mezarlardir Sayilari yuz civarindadir Friglerden once bu yapilar Anadolu da gorulmemistir Buyuk olasilikla Frigler Avrupa daki olu gomme geleneklerini Frigya ya yerlesince de devam ettirdiler Tumuluslerin icindeki oda mezar ana zemin uzerine insa edilmistir Friglere ait yazili belgeler MO 8 yuzyil ile MO 4 yuzyil arasindaki donemden kalmadir Bugune kadar ele gecen yazili metinler sayisi az ve icerigi de kisa oldugu icin tam olarak cozulememistir Ancak Frigler Hint Avrupa kokenli bir dil konusmuslardir Frig VadisiKucuk Frigya ve Frigya Kralligi nin genisleme sinirlari Gunumuzde Eskisehir Kutahya ve Afyon il sinirlari icerisinde kalan bolgeye yayilmis olan ve Frigya medeniyetinden izler tasiyan tarihi kalintilari ve antik eserleri bunyesinde barindiran bolgeye Frig Vadileri denir Frig Vadisi 2 nci Kapadokya olarak taninmakta olup cok onemli kiliseler kral mezarlari bulunmaktadir Vadide bulunan Frigler doneminden beri onemli bir yerlesim yeri olarak kullanildigi bilinen Ayazini koyunde ise arazinin elverisli olmasi nedeniyle oyularak yapilmis Roma ve Bizans donemlerine ait aile ve tek kisilik kaya mezar odalari Bizans donemine ait kiliseler ve kaya yerlesimleri ve kaya kutlesinin oyularak yerlesime donusturuldugu icinde sarnic bulunan Avdalaz Kalesi bulunmaktadir Yuruyus yolu rotalar ve onemli yerlerFRIGKUM tarafindan vadiyi icerisine alan bir Frig vadisi gezi rotasi hazirlanmistir Kumbet vadisi nde yerler Kumbet Asar Kale Ballik Kale Yapildak Asar KayaKohnus Vadisi nde yerler Kohnus Kale Demirli Kale Cukurca Kale Ucler Kaya Kirk Merdiven Kale Nalli Kaya Doger Asar Kaya Delik TasTurkmen Dagi nin kuzeyindeki kucuk vadilerde yerler Findik Asar Kaya Dogulusah KalesiResimlerYazilikaya dan Frig Vadisi panoramik gorunumu Eskisehir Midas Aniti Yazilikaya Yazilikaya Aniti arkasindaki anit Frig Vadisi Eskisehir Kumbet Kale Frig Vadisi Eskisehir Gordion un kalintilari Gordion da bir Frig tumulusu Surahi testi ve kavanozlar Anadolu Medeniyetleri Muzesi Kaynakca Strabon Geographika ceviren Adnan Pekman Istanbul 1993 XII VIII 1 Starbon On ver XII VIII 2 W M Ramsay The Cities and Bishoprics of Phrygia Being an Essay of the Local History of Phrygia From the Earliest Times to the Turkish Conquest Oxford 1897 s 16 a b Arsivlenmis kopya 6 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Aralik 2018 Vikipedi nin kardes projelerinden Frigya hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarT C Afyonkarahisar Valiligi Frig Vadisi tanitim projesi 15 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ivan Lissner 2006 Uygarlik Tarihi Anatolianscripts com Frig Alfabesi 9 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde