Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Üreme, çoğalma olarak da bilinir, bir canlının neslini devam ettirmesi olayı. Büyüme ve gelişmesini tamamlayan her canlı üreme yeteneğine sahip olur. Üreme yeteneğine sahip canlılar kendilerine benzer bireyler oluştururlar ve bu sayede nesillerini devam ettirmiş olurlar.
Biyolojinin temel ilkelerinden biri "tüm canlılar kendinden önce bulunan canlılardan meydana gelir" sözüdür. Gerçekten de yaşamın temel yapısı bireylerin üremesiyle gelecek döllerin oluşturulması ve genetik bilginin aktarılmasından geçer. Üremenin birimi ve taşıyıcısı hücre, türlere özgünlüğün aktarılmasını sağlayan ise . özellikle arılarda partenogenez diye adlandırılan üreme biçimi iki tip arı tarafından gerçekleştirilir. Kraliçe arı (2n) ve erkek arı (n) bölünmeye uğrayarak yumurta ve spermlerini birleştirir. Bunlardan birkaç yumurta erkek arıyı, birkaç yumurta kraliçe arıyı (bunlar arı sütü ile beslenir), diğer yumurtalar ise işçi arıları (kısır-bunlar da arı ekmeği ile beslenir) meydana getirir.
Eskiden, insanlar canlı varlıkların cansız maddelerden oluştuğuna inanırlardı, örneğin, sineklerin çamurdan ya da etten, kurbağaların çamurdan oluştuğu gibi.
Mikroskobun bulunuşu ve mikroorganizmaların saptanması sonucu bunların kökeni ile ilgili görüşlerden biri; abiyogenez (kendiliğinden oluş, Spontan Generasyon); diğeri ise biyogenez (kendinden önceki bir canlıdan oluş) dur. Sonraları bir fizikçi olan Francesco Redi'nin ünlü kavanoz çalışması, açık kaptaki ette sinek kurtçuklarının oluşumu ve eti steril ettikten sonra kapalı ortamda ette hiçbir canlının kendiliğinden oluşmadığının gözlemlenmesiyle, burada gerçekleşenin abiyogenez olmadığı ortaya çıktı.
Bir hücreli canlılarda üreme, vejetatif bölünmeyle birleşmiş ve bu sebeple normal vejetatif bölünme aynı zamanda yeni döller meydana getirilmesini de sağlamaktadır. Çok hücrelilerde ise; üreme, hücreler denen özelleşmiş dokuya indirgenmiştir. Somatik /vejetatif hücreler canlıda yapının oluşmasını, gelişmesini sağlayan ve bireyle birlikte ölen hücrelerdir.
Canlılarda cinsiyetli ve cinsiyetsiz üreme olmak üzere iki çeşit üreme vardır.
Eşeysiz üreme
Bir canlıdan ayrılan hücre veya hücre grubundan yeni bireylerin oluşturulmasına cinsiyetsiz üreme denir. Cinsiyetsiz üremede döllenme olayı olmadığından cinsiyetsiz üreyen canlı oluştuğu canlıya genetik olarak tıpa tıp benzer. Çünkü cinsiyetsiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Ancak mitoz bölünmede olabilecek bir ve mutasyon çeşitlilik sebebidir.
Cinsiyetsiz üremeye canlıların büyüme bölgelerinden ayrılan hücre veya hücre grupları neden olduğu için aynı zamanda vejetatif üreme de denmektedir.
Eşeysiz üreme çeşitleri
- Tek hücrelilerde bölünerek üreme
- Rejenerasyonla üreme
- Tomurcuklanarak üreme
- Vejetatif üreme
- Sporla üreme
- Çelikle üreme
- Daldırma ile üreme
- Sürünücü gövde ile üreme
- Yumru gövde ile üreme
- Soğanla üreme
- Doku kültürü ile üreme
- Partenogenez ile üreme
Tek hücrelilerde bölünerek üreme
Tek hücreliler bölünerek ürerler.Hücre hacim olarak belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra bölünerek yeni hücreler oluşturur. Bu yeni hücreler genotip bakımından ana hücrenin aynısıdır. Temeli mitoz bölünmeye dayanan en basit üreme şeklidir. Tek hücreliler ve bazı ökaryotlar bölünerek ürerler.
Rejenerasyonla (yenilenme) üreme
Omurgasızlarda mezoderm ve tabakası bulunur. Bu tabaka içerisinde embriyonik hücreler vardır. Bu tabakayı taşıyan canlılardan ayrılan bir parça eksik kısımları tamamlayabilmektedir. Örneğin; denizyıldızından kopan bir kol ana gövdedeki hücreler tarafından tamamlandığı gibi ayrılan kolun içerisindeki hücrelerde koldan yeni bir gövde oluştururlar.
Bu durum yassı solucanlarda da (Planarya) görülür.
Rejenerasyon normalde bir üreme tipi değildir. Tahrip sonucu canlıdan ayrılan parçadan yeni birey oluşturulur.
Rejenerasyon, kelime anlamıyla yenileme demektir. Canlılardan herhangi bir nedenle ayrılan parçalardan yeni canlılar oluşabilir. Dolayısıyla rejenerasyon bu canlılar için üreme kabul edilir. Omurgalılardaki rejenerasyona bir yaranın iyileşmesi veya kertenkelenin kopan kuyruğunun yenilenmesi örnek olarak verilir. Çünkü kopan deriden yeni bir organizma, kopan kuyruktan da yeni bir kertenkele oluşmamaktadır.
Tomurcuklanarak üreme
Kimi canlılarda tomurcuk benzeri çıkıntılar gelişir. Bu kısımlar ayrılarak yeni canlıyı oluşturur.
Örneğin; Hidrada, ve süngerlerde cinsiyetsiz üremenin bu karakteristik özelliği görülür.
Vejetatif üreme
Kimi bitkilerden koparılan bir dal parçası, toprağa dikildiğinde yeni bitki oluşturabilir. Buna çeliklenme ile üreme denir. Ayrılan dal parçasının meristem tabakası yeniden kök oluşturduğundan bu parça ayrı bir fert olarak yaşayabilir. Özellikle tarımda verimliliği arttırmak, az zamanda daha çok ve daha kaliteli bitkiler yetiştirmek için kullanılan üretim metodudur.sonucu olarak yeni bir bitki meydana gelir.
Örneğin; kavak, çınar, , asma; ... gibi bitkiler çelikleme ile üretilir. Özellikle melez olan ve eşeyli üremeyen bitkiler bu şekilde üretilir. Örneğin; , , gibi.
Vejetatif üremeye: Soğanların rizomla () üremesi, çileklerin ile üremesi, ciğer otunun yapraklarından yeni ciğer otlarının oluşmasnı örnek olarak gösterebiliriz.
Vejetatif üreme üçe ayrılır
- Çelikle üreme; gül ve söğütün kesilen dallarının toprağa dikilmesiyle yeni gül ve söğüt oluşması.
- Yumru ve soğanla üreme: patates, yer elması, sarımsak gibi depo organları olan yumru ve soğanlar nemli ortamlarda çimlenerek yeni bitkileri oluşturur.
- Sürünücü gövde ile üreme: çiçekler toprak üzerinde sürünücü gövde ile zambak ve ayrık otlarında yeraltı gövdesiyle, böğürtlenlerde dal ve gövde uçlarının köklenmesiyle vejetatif üreme olur. Örnek olarak çilek veririz.
Sporla üreme
Kimi canlılarda spor adı verilen üreme hücresinden yeni bireyler oluşturulur. Buna sporogoni veya sporla üreme denir.
- Örneğin su yosunlarından , küf mantarı.
Mantarlarda sporla üreme karakteristiktir.
- Örneklenen canlılardan bazıları eşeysiz üremeyle beraber eşeyli olarak da ürerler. Örneğin; mantarlar ve paramesyum konjugasyonla eşeyli ürediği gibi hidra ve denizyıldızı, eşeyli üremenin en önemli yapısı olan eşey bezlerini de bulundurur.
Bunlara bir örnekte mikroskobik canlılardır.
Eşeyli üreme
Farklı cins iki gametin birleşmesiyle yeni canlının meydana getirilmesine cinsiyetli üreme denir. Gamet, cinsiyet hücresi olarak tanımlanır. Bir gamet ya dişi cinsiyet hücresidir (yumurta) ya da erkek cinsiyet hücresidir (polen veya sperm).
Cinsiyetli üreyen canlılarda bir çift kromozom takımı bulunur. Bu takımın yarısı anneden yarısı babadan gelir. Bu takım kromozoma haploid veya (n) denir. (n) haploid kromozom takımı gamette bulunur.
Bir çift kromozom takımına 2n diploid denir. Örneğin; insanda 2n=46 sayıda kromozom bulunur. () 2n sayıda kromozom taşır.
Cinsiyetli üreme sonucunda birbirinden farklı bireyler oluşur. Bu da popülasyonlarda varyasyonu (çeşitliliği) arttırır.
Çeşitliliğin açığa çıkmasını sağlayan faktörler;
Cinsiyetli üreme çeşitleri;
olayları sağlar. Mutasyonlar ve ayrılmama sık sık gerçekleşen olaylar değildir. Cinsiyetli üreme sonucunda bireylerin ortama uyum özelliği adaptasyon kabiliyetleri ile artar. Örneğin; Paramesyum hücreleri direnç artırmak amacıyla cinsiyetli üremektedirler.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Fizyoloji Notları-1". 23 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Ekim 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ureme cogalma olarak da bilinir bir canlinin neslini devam ettirmesi olayi Buyume ve gelismesini tamamlayan her canli ureme yetenegine sahip olur Ureme yetenegine sahip canlilar kendilerine benzer bireyler olustururlar ve bu sayede nesillerini devam ettirmis olurlar Bircok bitkinin ureyebilmek icin boceklerin yardimina ihtiyaclari vardir Biyolojinin temel ilkelerinden biri tum canlilar kendinden once bulunan canlilardan meydana gelir sozudur Gercekten de yasamin temel yapisi bireylerin uremesiyle gelecek dollerin olusturulmasi ve genetik bilginin aktarilmasindan gecer Uremenin birimi ve tasiyicisi hucre turlere ozgunlugun aktarilmasini saglayan ise ozellikle arilarda partenogenez diye adlandirilan ureme bicimi iki tip ari tarafindan gerceklestirilir Kralice ari 2n ve erkek ari n bolunmeye ugrayarak yumurta ve spermlerini birlestirir Bunlardan birkac yumurta erkek ariyi birkac yumurta kralice ariyi bunlar ari sutu ile beslenir diger yumurtalar ise isci arilari kisir bunlar da ari ekmegi ile beslenir meydana getirir Eskiden insanlar canli varliklarin cansiz maddelerden olustuguna inanirlardi ornegin sineklerin camurdan ya da etten kurbagalarin camurdan olustugu gibi Mikroskobun bulunusu ve mikroorganizmalarin saptanmasi sonucu bunlarin kokeni ile ilgili goruslerden biri abiyogenez kendiliginden olus Spontan Generasyon digeri ise biyogenez kendinden onceki bir canlidan olus dur Sonralari bir fizikci olan Francesco Redi nin unlu kavanoz calismasi acik kaptaki ette sinek kurtcuklarinin olusumu ve eti steril ettikten sonra kapali ortamda ette hicbir canlinin kendiliginden olusmadiginin gozlemlenmesiyle burada gerceklesenin abiyogenez olmadigi ortaya cikti Bir hucreli canlilarda ureme vejetatif bolunmeyle birlesmis ve bu sebeple normal vejetatif bolunme ayni zamanda yeni doller meydana getirilmesini de saglamaktadir Cok hucrelilerde ise ureme hucreler denen ozellesmis dokuya indirgenmistir Somatik vejetatif hucreler canlida yapinin olusmasini gelismesini saglayan ve bireyle birlikte olen hucrelerdir Canlilarda cinsiyetli ve cinsiyetsiz ureme olmak uzere iki cesit ureme vardir Eseysiz uremeBir canlidan ayrilan hucre veya hucre grubundan yeni bireylerin olusturulmasina cinsiyetsiz ureme denir Cinsiyetsiz uremede dollenme olayi olmadigindan cinsiyetsiz ureyen canli olustugu canliya genetik olarak tipa tip benzer Cunku cinsiyetsiz ureme mitoz bolunme ile gerceklesir Ancak mitoz bolunmede olabilecek bir ve mutasyon cesitlilik sebebidir Cinsiyetsiz uremeye canlilarin buyume bolgelerinden ayrilan hucre veya hucre gruplari neden oldugu icin ayni zamanda vejetatif ureme de denmektedir Eseysiz ureme cesitleri Tek hucrelilerde bolunerek ureme Rejenerasyonla ureme Tomurcuklanarak ureme Vejetatif ureme Sporla ureme Celikle ureme Daldirma ile ureme Surunucu govde ile ureme Yumru govde ile ureme Soganla ureme Doku kulturu ile ureme Partenogenez ile uremeTek hucrelilerde bolunerek ureme Tek hucreliler bolunerek urerler Hucre hacim olarak belirli bir buyukluge ulastiktan sonra bolunerek yeni hucreler olusturur Bu yeni hucreler genotip bakimindan ana hucrenin aynisidir Temeli mitoz bolunmeye dayanan en basit ureme seklidir Tek hucreliler ve bazi okaryotlar bolunerek urerler Rejenerasyonla yenilenme ureme Omurgasizlarda mezoderm ve tabakasi bulunur Bu tabaka icerisinde embriyonik hucreler vardir Bu tabakayi tasiyan canlilardan ayrilan bir parca eksik kisimlari tamamlayabilmektedir Ornegin denizyildizindan kopan bir kol ana govdedeki hucreler tarafindan tamamlandigi gibi ayrilan kolun icerisindeki hucrelerde koldan yeni bir govde olustururlar Bu durum yassi solucanlarda da Planarya gorulur Rejenerasyon normalde bir ureme tipi degildir Tahrip sonucu canlidan ayrilan parcadan yeni birey olusturulur Rejenerasyon kelime anlamiyla yenileme demektir Canlilardan herhangi bir nedenle ayrilan parcalardan yeni canlilar olusabilir Dolayisiyla rejenerasyon bu canlilar icin ureme kabul edilir Omurgalilardaki rejenerasyona bir yaranin iyilesmesi veya kertenkelenin kopan kuyrugunun yenilenmesi ornek olarak verilir Cunku kopan deriden yeni bir organizma kopan kuyruktan da yeni bir kertenkele olusmamaktadir Tomurcuklanarak ureme Kimi canlilarda tomurcuk benzeri cikintilar gelisir Bu kisimlar ayrilarak yeni canliyi olusturur Ornegin Hidrada ve sungerlerde cinsiyetsiz uremenin bu karakteristik ozelligi gorulur Vejetatif ureme Kimi bitkilerden koparilan bir dal parcasi topraga dikildiginde yeni bitki olusturabilir Buna celiklenme ile ureme denir Ayrilan dal parcasinin meristem tabakasi yeniden kok olusturdugundan bu parca ayri bir fert olarak yasayabilir Ozellikle tarimda verimliligi arttirmak az zamanda daha cok ve daha kaliteli bitkiler yetistirmek icin kullanilan uretim metodudur sonucu olarak yeni bir bitki meydana gelir Ornegin kavak cinar asma gibi bitkiler celikleme ile uretilir Ozellikle melez olan ve eseyli uremeyen bitkiler bu sekilde uretilir Ornegin gibi Vejetatif uremeye Soganlarin rizomla uremesi cileklerin ile uremesi ciger otunun yapraklarindan yeni ciger otlarinin olusmasni ornek olarak gosterebiliriz Vejetatif ureme uce ayrilir Celikle ureme gul ve sogutun kesilen dallarinin topraga dikilmesiyle yeni gul ve sogut olusmasi Yumru ve soganla ureme patates yer elmasi sarimsak gibi depo organlari olan yumru ve soganlar nemli ortamlarda cimlenerek yeni bitkileri olusturur Surunucu govde ile ureme cicekler toprak uzerinde surunucu govde ile zambak ve ayrik otlarinda yeralti govdesiyle bogurtlenlerde dal ve govde uclarinin koklenmesiyle vejetatif ureme olur Ornek olarak cilek veririz Sporla ureme Kimi canlilarda spor adi verilen ureme hucresinden yeni bireyler olusturulur Buna sporogoni veya sporla ureme denir Ornegin su yosunlarindan kuf mantari dd Mantarlarda sporla ureme karakteristiktir Orneklenen canlilardan bazilari eseysiz uremeyle beraber eseyli olarak da urerler Ornegin mantarlar ve paramesyum konjugasyonla eseyli uredigi gibi hidra ve denizyildizi eseyli uremenin en onemli yapisi olan esey bezlerini de bulundurur dd Bunlara bir ornekte mikroskobik canlilardir Eseyli uremeFarkli cins iki gametin birlesmesiyle yeni canlinin meydana getirilmesine cinsiyetli ureme denir Gamet cinsiyet hucresi olarak tanimlanir Bir gamet ya disi cinsiyet hucresidir yumurta ya da erkek cinsiyet hucresidir polen veya sperm Cinsiyetli ureyen canlilarda bir cift kromozom takimi bulunur Bu takimin yarisi anneden yarisi babadan gelir Bu takim kromozoma haploid veya n denir n haploid kromozom takimi gamette bulunur Bir cift kromozom takimina 2n diploid denir Ornegin insanda 2n 46 sayida kromozom bulunur 2n sayida kromozom tasir Cinsiyetli ureme sonucunda birbirinden farkli bireyler olusur Bu da populasyonlarda varyasyonu cesitliligi arttirir Cesitliligin aciga cikmasini saglayan faktorler Cinsiyetli ureme cesitleri Krosingover Dollenme Mutasyonlar olaylari saglar Mutasyonlar ve ayrilmama sik sik gerceklesen olaylar degildir Cinsiyetli ureme sonucunda bireylerin ortama uyum ozelligi adaptasyon kabiliyetleri ile artar Ornegin Paramesyum hucreleri direnc artirmak amaciyla cinsiyetli uremektedirler Ayrica bakinizDollenme Embriyonik gelisim Cok hucrelilerde ozel gelisimler Yenilenme rejenerasyon Konjugasyon cesitleri Yaslilik ve olumKaynakca Fizyoloji Notlari 1 23 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Ekim 2020