Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şehnâme veya Şahnâme (Farsça: شاهنامه), Firdevsî'nin eski İran efsaneleri üzerine kurulu manzum destanıdır. İran edebiyatının en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilir. 977 ila 1010 arasında yazılmıştır. 60.000 beyit civarında hacime sahiptir. Tek şair tarafından yazılan en uzun epik şiirlerdendir.
İçerik
Şehnâme, tarih öncesi zamanlardan başlayıp Sasani İmparatorluğu sonuna dek tüm eski İran krallarını inceler. Bunlar; Keyûmers (Orta Farsça:Kayômart), Hōşeng, Tahmûrâs, Cemşid, Zahhak, Feridūn, Menûçehr, Key Kubad, Key Kâvus, Key Hüsrev, Bahman, Dārā (III. Darius), Iskandar (Büyük İskender), I. Ardeşir, I. Şapur, I. Hürmüz, V. Behram, I. Hüsrev, III. Yezdigirt gibi krallar, ana tema Zabulistan prensi efsanevi kahramanı Rostam (Rüstem), Esfandiār (Goštāsp'ın oğlu) ve Afrāsiab gibi kahramanları ve suçluları içerir.
İranlıların Turanlılarla olan mücadeleleri İranlı hissiyatı ile yazılmıştır. Türkler'in İran'a göçleri ve hâkim olmaları sonrasında İranlıları onurlandırmak için Gazneli Mahmud'un teşviki ile kendisi de bir İranlı olan Tuslu Firdevs tarafından kaleme alınmıştır. Eserde geçen olaylar çoğunlukla İranlı Yunus ile Turan kralı Efrasiyab arasındaki epik çekişmeler şeklindedir. Şeytani güçleri olan Turan kralı Efrasiyab'dan Türk mitolojisinde Alper Tunga olarak bahsedilir.
Rivayete göre, Gazneli, sarayında Firdevsî’ye tarihî, efsanevî birçok resimlerle; av ve savaş silahlarıyla süslenmiş mükemmel bir mekân tahsis etmiştir. Firdevsî bunlardan esinlenmiş, özellikle ıssız bağlarda, zümrüt kırlarda gezerek; çimler ve serviler altında oturarak; suların çağıltısını, bülbüllerin ötüşünü dinleyerek bu destanı kaleme almıştır. Edebiyat ve tarih yetkeleri tarafından destan olarak nitelendirilen Şehnâme’nin içeriğinde masalımsı bir hava da sezilir. Bununla birlikte Şehnâme’de mitolojik unsurlar da bir hayli fazladır. Hemen hemen her milletin edebiyatında o milletin tarihiyle ilgili bilgiler veren anlatılar mevcuttur. Söz gelimi; Türk milleti; Oğuz Kağan, Türeyiş ve Göç Destanı gibi, olayları kesin olarak bilinmeyen zamanlarda meydana gelmiş birçok anlatıya sahiptir. Sümerlere ait Gılgamış, Ruslara ait İgor, Britanyalılara ait Kral Arthur, Finlere ait Kalevala, Hintlere ait Ramayana, Antik Yunanlara ait İliada ve Odysseia destanları buna dair başlıca örneklerdir.
El yazmalarındaki resimler
Belgelenmiş Šāh-nāma'nın resimli el yazmaları İlhanlılar döneminde (1256 - 1353) tarihleri arasında yazılmış ve böylece farklı bir edebi eser oluşturulmuştur.
Etkileri
Şehnâme’nin Firdevsî tarafından 10. yüzyıl’ın sonunda kaleme alınmasından sonra, Doğu edebiyatlarında Şehnâme yazma geleneği başlamıştır. Pek çok şair, Şehnâme kahramanları etrafında oluşturdukları müstakil eserlerle bu geleneğin yerleşmesini ve devamını sağlamıştır. Türk edebiyatında, Arapça ve Farsça tercümelere dayalı hikâyeler anlatan meddah tipindeki hikâyecilere Firdevsî’nin Şehnâme’sinden hareketle “Şehnâme-hân (Şehnâme anlatıcısı)”[] denildiği de görülmektedir. Evliya Çelebi de, Şehnâme'nin Bursa içindeki kahvelerde meddahlar tarafından ezberden okunduğunu anlatır.
Osmanlı şairlerinin bu gelenekten oldukça etkilendikleri görülür. Özellikle Divan edebiyatının kuruluş ve gelişme yıllarında bu etki oldukça üst düzeydedir. Şiirde övülen kişiler Şehnâme kahramanlarıyla karşılaştırılmış; bu beyitlerin anlamsal kurguları, yine onlara telmihlerde bulunularak oluşturulmuştur.
Şehnâme’nin Divan edebiyatı üzerindeki etkisi bununla sınırlı kalmamıştır. Bazı şairler, Şehnâme’yi manzum veya mensur olarak dönemin Türkçesine aktarmışlardır. Doğu kültürüne ait kimi mitolojik ögeler, imgesel değerleriyle, her devir Türk şiirine kaynak teşkil etmiştir. Özellikle Şehnâme’den etkilenme ve Şehnâmenin kahramanlarından esinlenme, Klasik Türk edebiyatı içerisinde daha yoğun olarak hissedilmekle birlikte; Türk halk edebiyatının çeşitli anlatım türlerinde (destan, masal, efsane vb.), Türk halk şiirinin içeriğinde ve çağdaş Türk şiirinde de sıkça karşılaşılan bir olgudur.[]
Şehnâme, tarihte yaşandığı kabul edilen İran-Turan savaşlarına ve ilişkilerine ışık tutması bakımından da önemli bir kaynaktır. Firdevsî’nin zaman zaman övdüğü, zaman zaman da kendi milletini yüceltme adına küçümsediği Efrasiyâb’ın İskit destan kahramanı olduğu pek çok kaynakta belirtilmektedir.
14. yüzyılın sonununda, her nasılsa, Firdevsî epiği, yerini çoğu kez daha kısa benzetme epiklere bırakmıştır. Çoğunlukla “ikinci“ veya “son“ olarak tanımlanan epikler ki bunlar Garšāsp-nāma, Borzu-nāma, Bahman-nāma ve Sām-nāma gibi epikler dahil edilir.
Türkçe çeviriler
- En eski Şehnâme'nin Türkçe çevirisi, belirsiz bir yazar tarafından 1450-51 yılları arasında, Sultan II. Murad'ın (salt. 1421-51) Osmanlı İmparatorluğu döneminde yapılmıştır.
- İkinci çevirisi, Ḥüseyin bin Ḥasan Şerif (ö. 1514) (Şerifi bin Āmed olarak da bilinir) tarafından yapılmıştır. Ḥüseyin bin Ḥasan Şerif çeviriyi son Mamluk sultanı Kansu Gavri (Qānṣawh Ḡawri)'nin emri üzerine 1510 yılında Kahire'de tamamlamış, tam çevirisi on yılını almıştır.
- Başka bir çevirisi de 17. yüzyılın ilk yarısında Derviş Hasan tarafından Sultan II. Osman için yapılmıştır.
Notlar
- ^ Lalani, Farah (13 May 2010). "A thousand years of Firdawsi’s Shahnama is celebrated". The Ismaili.http://www.theismaili.org/cms/998/A-thousand-years-of-Firdawsis-Shahnama-is-celebrated 24 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 24 Mayıs 2010.
- ^ Robert Hillenbrand, "The Arts of the Book in Ilkhanid Iran," in Komaroff and Carboni, 2002, pp. 150-67.
- ^ Evliya Çelebi, Seyahatname Cilt II. sayfa 18.
Kaynakça
- Dr. Bekir Şişman - Dr. Muhammet Kuzubaş; Şehnâme'nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri,Ötüken Yayınları, İstanbul 2007.
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Şehnâme ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sehname veya Sahname Farsca شاهنامه Firdevsi nin eski Iran efsaneleri uzerine kurulu manzum destanidir Iran edebiyatinin en buyuk eserlerinden biri olarak kabul edilir 977 ila 1010 arasinda yazilmistir 60 000 beyit civarinda hacime sahiptir Tek sair tarafindan yazilan en uzun epik siirlerdendir Sehname den bir sayfaI Husrev komutasinda Iran ile Afrasiab komutasindaki Turan birlikleri arasindaki savas sahnesiSehname den baska bir sayfaIcerikSehname tarih oncesi zamanlardan baslayip Sasani Imparatorlugu sonuna dek tum eski Iran krallarini inceler Bunlar Keyumers Orta Farsca Kayomart Hōseng Tahmuras Cemsid Zahhak Feridun Menucehr Key Kubad Key Kavus Key Husrev Bahman Dara III Darius Iskandar Buyuk Iskender I Ardesir I Sapur I Hurmuz V Behram I Husrev III Yezdigirt gibi krallar ana tema Zabulistan prensi efsanevi kahramani Rostam Rustem Esfandiar Gostasp in oglu ve Afrasiab gibi kahramanlari ve suclulari icerir Iranlilarin Turanlilarla olan mucadeleleri Iranli hissiyati ile yazilmistir Turkler in Iran a gocleri ve hakim olmalari sonrasinda Iranlilari onurlandirmak icin Gazneli Mahmud un tesviki ile kendisi de bir Iranli olan Tuslu Firdevs tarafindan kaleme alinmistir Eserde gecen olaylar cogunlukla Iranli Yunus ile Turan krali Efrasiyab arasindaki epik cekismeler seklindedir Seytani gucleri olan Turan krali Efrasiyab dan Turk mitolojisinde Alper Tunga olarak bahsedilir Rivayete gore Gazneli sarayinda Firdevsi ye tarihi efsanevi bircok resimlerle av ve savas silahlariyla suslenmis mukemmel bir mekan tahsis etmistir Firdevsi bunlardan esinlenmis ozellikle issiz baglarda zumrut kirlarda gezerek cimler ve serviler altinda oturarak sularin cagiltisini bulbullerin otusunu dinleyerek bu destani kaleme almistir Edebiyat ve tarih yetkeleri tarafindan destan olarak nitelendirilen Sehname nin iceriginde masalimsi bir hava da sezilir Bununla birlikte Sehname de mitolojik unsurlar da bir hayli fazladir Hemen hemen her milletin edebiyatinda o milletin tarihiyle ilgili bilgiler veren anlatilar mevcuttur Soz gelimi Turk milleti Oguz Kagan Tureyis ve Goc Destani gibi olaylari kesin olarak bilinmeyen zamanlarda meydana gelmis bircok anlatiya sahiptir Sumerlere ait Gilgamis Ruslara ait Igor Britanyalilara ait Kral Arthur Finlere ait Kalevala Hintlere ait Ramayana Antik Yunanlara ait Iliada ve Odysseia destanlari buna dair baslica orneklerdir El yazmalarindaki resimler Belgelenmis Sah nama nin resimli el yazmalari Ilhanlilar doneminde 1256 1353 tarihleri arasinda yazilmis ve boylece farkli bir edebi eser olusturulmustur Etkileri Sehname nin Firdevsi tarafindan 10 yuzyil in sonunda kaleme alinmasindan sonra Dogu edebiyatlarinda Sehname yazma gelenegi baslamistir Pek cok sair Sehname kahramanlari etrafinda olusturduklari mustakil eserlerle bu gelenegin yerlesmesini ve devamini saglamistir Turk edebiyatinda Arapca ve Farsca tercumelere dayali hikayeler anlatan meddah tipindeki hikayecilere Firdevsi nin Sehname sinden hareketle Sehname han Sehname anlaticisi kaynak belirtilmeli denildigi de gorulmektedir Evliya Celebi de Sehname nin Bursa icindeki kahvelerde meddahlar tarafindan ezberden okundugunu anlatir Osmanli sairlerinin bu gelenekten oldukca etkilendikleri gorulur Ozellikle Divan edebiyatinin kurulus ve gelisme yillarinda bu etki oldukca ust duzeydedir Siirde ovulen kisiler Sehname kahramanlariyla karsilastirilmis bu beyitlerin anlamsal kurgulari yine onlara telmihlerde bulunularak olusturulmustur Sehname nin Divan edebiyati uzerindeki etkisi bununla sinirli kalmamistir Bazi sairler Sehname yi manzum veya mensur olarak donemin Turkcesine aktarmislardir Dogu kulturune ait kimi mitolojik ogeler imgesel degerleriyle her devir Turk siirine kaynak teskil etmistir Ozellikle Sehname den etkilenme ve Sehnamenin kahramanlarindan esinlenme Klasik Turk edebiyati icerisinde daha yogun olarak hissedilmekle birlikte Turk halk edebiyatinin cesitli anlatim turlerinde destan masal efsane vb Turk halk siirinin iceriginde ve cagdas Turk siirinde de sikca karsilasilan bir olgudur kaynak belirtilmeli Sehname tarihte yasandigi kabul edilen Iran Turan savaslarina ve iliskilerine isik tutmasi bakimindan da onemli bir kaynaktir Firdevsi nin zaman zaman ovdugu zaman zaman da kendi milletini yuceltme adina kucumsedigi Efrasiyab in Iskit destan kahramani oldugu pek cok kaynakta belirtilmektedir 14 yuzyilin sonununda her nasilsa Firdevsi epigi yerini cogu kez daha kisa benzetme epiklere birakmistir Cogunlukla ikinci veya son olarak tanimlanan epikler ki bunlar Garsasp nama Borzu nama Bahman nama ve Sam nama gibi epikler dahil edilir Turkce ceviriler En eski Sehname nin Turkce cevirisi belirsiz bir yazar tarafindan 1450 51 yillari arasinda Sultan II Murad in salt 1421 51 Osmanli Imparatorlugu doneminde yapilmistir Ikinci cevirisi Ḥuseyin bin Ḥasan Serif o 1514 Serifi bin Amed olarak da bilinir tarafindan yapilmistir Ḥuseyin bin Ḥasan Serif ceviriyi son Mamluk sultani Kansu Gavri Qanṣawh Ḡawri nin emri uzerine 1510 yilinda Kahire de tamamlamis tam cevirisi on yilini almistir Baska bir cevirisi de 17 yuzyilin ilk yarisinda Dervis Hasan tarafindan Sultan II Osman icin yapilmistir Notlar Lalani Farah 13 May 2010 A thousand years of Firdawsi s Shahnama is celebrated The Ismaili http www theismaili org cms 998 A thousand years of Firdawsis Shahnama is celebrated 24 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 24 Mayis 2010 Robert Hillenbrand The Arts of the Book in Ilkhanid Iran in Komaroff and Carboni 2002 pp 150 67 Evliya Celebi Seyahatname Cilt II sayfa 18 KaynakcaDr Bekir Sisman Dr Muhammet Kuzubas Sehname nin Turk Kultur ve Edebiyatina Etkileri Otuken Yayinlari Istanbul 2007 Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Sehname ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur