Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin içeriğinin Türkçeleştirilmesi veya doğrultusunda düzeltilmesi gerekmektedir. Bu maddedeki yazım ve noktalama yanlışları ya da anlatım bozuklukları giderilmelidir. (Yabancı sözcükler yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması, karakter hatalarının düzeltilmesi, dilbilgisi hatalarının düzeltilmesi vs.) Düzenleme yapıldıktan sonra bu şablon kaldırılmalıdır. |
Ernest Orlando Lawrence, (d. 8 Ağustos 1901- ö. 27 Ağustos 1958), 1939 yılında icadı siklotron ile Nobel Fizik Ödülü kazanmış olan, Amerikalı nükleer fizikçi. Manhattan Projesi için yaptığı uranyum izotop ayırma üzerindeki çalışması, Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı kuruluşundaki katkıları ile tanınmaktadır.
Ernest Lawrence | |
|---|---|
 1939'da Lawrence | |
| Doğum | Ernest Orlando Lawrence 8 Ağustos 1901 Canton, Güney Dakota, ABD |
| Ölüm | 27 Ağustos 1958 (57 yaşında) Palo Alto, California, ABD |
| Vatandaşlık | Amerikalı |
| Mezun olduğu okul(lar) | University of South Dakota, B.A. University of Minnesota, M.A. Yale University, Ph.D. |
| Tanınma nedeni | Siklotronun icadı Manhattan Projesi |
| Evlilik | Mary K. "Molly" (Blumer) Lawrence (1910–2003) (m. 1932–1958, ölümüne kadar) |
| Çocuk(lar) | 6 |
| Ödüller |
|
| Kariyeri | |
| Dalı | Fizik |
| Çalıştığı kurumlar | University of California, Berkeley Yale University |
| Tez | The Photoelectric Effect in Potassium Vapor as a Function of the Frequency of the Light (1924) |
| Doktora danışmanı | William Francis Gray Swann |
| Doktora öğrencileri | Edwin McMillan Chien-Shiung Wu Kenneth Ross MacKenzie |
| İmza | |
 | |
Güney Dakota Üniversitesi'nden lisans ve Minnesota Üniversitesi'nden yüksek lisans derecesini aldı. 1925 yılında Yale Üniversitesi’nde fizik doktorasını elde etti. 1928 yılında Kaliforniya Üniversitesi’ne profesör olarak atandı. Bir akşamüstü okulun kütüphanesinde iken hızlandıran şema ilgisini çekti. Daha sonrasında nasıl sıkıştırılabileceği üzerine kafa yordu ve elektromıknatısın kutupları arasında dairesel hızlanan çember fikri aklına geldi. Sonucu ise ilk siklotron idi.
Lawrence daha büyük ve pahalı siklotron serileri yapmak üzere çalışmalar yürüttü. Lawrence’ın Radyasyon Laboratuvarı 1936 yılında Kaliforniya Üniversitesi'nde resmi bölüm haline geldi. Siklotronun fizikteki kullanımı yanı sıra Lawrence bunun tıptaki radyoskopların incelenmesinde kullanımını destekledi. II. Dünya Savaşı sırasında Lawrence Radyasyon Laboratuvarında elektromanyetik geliştirdi. Kalutron, olarak bilinen cihazları kullandı. Daha sonra olarak adlandırılan devasa elektromanyetik ayırma tesisi Oak Ridge, Tennessee'de yapıldı. Süreç etkili değildi ama işe yaradı.
Savaştan sonra Lawrence bilimsel programlardaki devlet bursu için kapsamlı bir kampanya başlattı ve büyük makineler ve bol miktarda para gereksinimi olan “”in güçlü bir temsilcisi haline geldi. Lawrence, Edward Teller’ın Livermore, Kaliforniya'da yürüttüğü ikinci nükleer silahlar laboratuvarının kurulmasını destekledi. Ölümünden sonra, Kaliforniya Üniversitesi yönetimi üniversite bünyesindeki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ve Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı'na onun adını verdi. Kimyasal element numarası 103 lavrensiyum olarak 1961 yılı Berkeley’de keşfinden sonra Lawrence onuruna adlandırıldı.
Önceki yılları
Ernest Orlando Lawrence Canton, Güney Dakota 8 Ağustos 1901 yılında doğdu. Ailesi Carl Gustavus ve Gunda (evlilik öncesi soyadı Jacobson) Lawrence her ikisi de Canton’da lisede,babası aynı zamanda okulun yönetiminde görevliydi, eğitim verirlerken tanışmış Norveçli göçmenlerdi. Kendinden küçük bir erkek kardeşi, fizikçi oldu ve ayrıca alanının öncülerindendi. Birlikte büyüdüğü en yakın arkadaşı da oldukça başarılı bir nükleer fizikçiydi.
Lawrence Canton ve devlet okullarına gitti. Daha sonrasında Minnesota’da bulunan ’ne kaydoldu fakat bir yıl sonra Vermillon’daki Güney Dakota Üniversitesi’ne transfer oldu. 1922 yılında kimya diplomasını aldı ve 1923 yılında Minnesota Üniversitesi’nde William Francis Gray Swann danışmanlığında fizik mastırı yaptı. Master tezi için manyetik alan etrafında elips şeklinde dönen deneysel aygıtlar yaptı. Lawrence, Swann’u önce Chicago Üniversitesi daha sonra da doktorasını, 1925 yılı Sloane Fellow olarak fizikte fotoelektrik olay ve potasyum buharlaşması üzerine yazı, tamamladığı New Haven, Connecticut’taki Yale Üniversitesi’ne kadar takip etti. üyesi olarak seçildi ve Swann’ın önermesi ile üyeliği kazandı. Bunu Avrupa’ya seyahat etmek için kullanmak yerine Swann ile birlikte Yale Üniversitesinde araştırmacı olarak kaldı.
ile Virginia Üniversitesi’nde fotoelektrik etki üzerindeki araştırmaya devam ettiler. Fotonların fotoelektrik yüzeye çarpması sırasında foto elektronların 2 x 10−9 saniye içinde belirdiğini gösterdiler. Işık kaynağını hızlıca açıp kapatarak emisyon zamanını düşürmek spektrum enerjisini Werner Heisenberg’in doğruladığı belirsizlik ilkesi ile daha kapsamlı bir hale getirdi.
Kariyerinin İlk Yılları
1926 ve 1927’de Lawrence Washington Üniversitesi ve Kaliforniya Üniversitesi’nden doktor öğretim üyesi olarak yıllık $3,500 maaşlı iş teklifi aldı. Yale de acilen teklifi artırarak $3,000 maaşlı Doktor öğretim üyesi olma teklifinde bulundu. Lawrence daha prestijli olan Yale’de kalmayı tercih etti. Fakat Lawrence daha önce hiç ders vermediği için, Lawrence'a yapılan bu teklif fakültedeki bazı meslektaşları tarafından hoş karşılanmadı. Lawrence doçent olarak 1928 yılında Kaliforniya Üniversitesi tarafından işe alındı ve iki yıl sonra üniversitenin en genç profesörü oldu. , Lawrence profesör olduktan sonra Sproul üniversite başkanı oldu, üyesiydi ve 1932’de Lawrence’ın üyeliğini destekledi. Bu kulüpte Lawrence, , ve ile tanıştı. Onun enerjik nükleer parçacık araştırması için para elde etmede etkili adamlardı. Parçacık fiziğindeki gelişmeler tıp alanında kullanmak için oldukça umut verici gözüküyordu ve bu Lawrence’ın erken yatırım bulmasına olanak sağladı. Yale’de iken Lawrence, George Blumer’in dört kızından en büyüğü olan Mary Kimberly (Molly) Blumer ile tanıştı. 1926 yılında tanışıp 1931 yılında nişanlandılar ve 14 Mayıs 1932 New Haven ’de evlendiler. Altı çocukları oldu: Eric, Margaret, Mary, Robert, Barbara ve Susan. Lawrence oğlu Robert’ı Berkeley’deki en yakın arkadaşı Robert Oppenheimer’a ithafen adlandırdı. 1941 yılında Molly’nin kız kardeşi, 1951 yılında Nobel Kimya Ödülü kazanacak olan Edwin McMillan ile evlendi. Onlar ilk kez 1926 yılı buluşmuş ve 1931 yılı nişanlanmıştılar, Mayıs 14, 1932 yılı, kilisesinde New Haven, Connecticut eyaletinde evlilikleri gerçekleştirilmişti. Altı çocuk sahibi oldular: Eric, Margaret, Mary, Robert, Barbara, and Susan. Lawrence oğluna Robert ismini Robert Oppenheimer ardından, Berkeley'deki en yakın arkadaşının şerefine bu ismi vermiştir. In 1941, Molly'nin kız kardeşi Elsie Edwin McMillan ile evlendi, kendisi 1951 yılı kazanmıştır
Siklotronun Gelişimi
İcadı
Lawrence’a uluslararası ün kazandıran icat kâğıt bir peçeteye çizilerek başlandı. 1929 yılında bir öğlen kütüphanede otururken ’in günlük makalesine göz attı ve şemalardan bir tanesi ilgisini çekti. Bu küçük iteklemelerin başarısı anlamında yüksek enerji parçacıkları üreten bir cihazı tarif ediyordu. Düz bir hat üzerindeki artan uzunlukta elektrot kullanılarak iyi bir şekilde anlatılmış cihazdı. Bu zamanlarda fizikçiler keşfetmenin başındaydılar. 1919 yılında Yeni Zelandalı fizikçi Ernest Rutherford alfa parçacıklarını nitrojenin içine ateşledi ve çekirdekteki bazı protonları çekirdek dışına vurmada başarılı oldu. Ama çekirdek pozitif yüklü olduğundan başka pozitif yüklü çekirdekler tarafından püskürtülür ve bunlar fizikçilerin yeni anlamaya başladığı bir güç tarafından sıkıca birbirine bağlanır. Bunları ayırmak için çok fazla enerji gereklidir.
Lawrence böyle bir parçacık hızlandırıcının yakın zamanda çok büyük ve laboratuvarı için gereksiz kalacağını gördü. Hızlandırıcıyı daha sıkıştırılabilir yapma üzerinde düşündü ve Lawrence bir elektromanyetiğin kutupları arasında dairesel hızlanan çembere karar verdi. Bu manyetik alan yüklenmiş protonları sadece iki yarım daire arasındaki elektrotlara bağlı olarak spiral bir yolda tutacaktı. Yüzlerce ya da daha fazla dönüşten sonra protonlar yüksek enerjili parçacık ışınları olarak hedefe çarpacaktı. Lawrence heyecanla çalışma arkadaşlarına yüksek voltaj gerekmeden parçacıkların çok yüksek enerjilerini elde etmek için bir yöntem keşfettiğini anlattı. Başlangıçta Niels Edlefsen ile çalıştı. İlk siklotronu pirinç, kablo ve mühür mumundan yaptılar. Bu sadece 10 cm çapında, tek el ile tutulabilir ve yaklaşık 25$ tutarındaydı.
Edlefsen Eylül 1930’da profesör asistanlığı ile meşgul olduğundan ayrıldı ve Lawrence yerini David H. Sloan ve , Widerøe'ın hızlandırıcısını geliştirme ve Edlefsen’ın siklotronu üzerinde çalışmıştı, ile değiştirdi. Her ikisi de kendi finansal desteklerine sahipti. Her iki tasarım da 1931 Mayısında Sloan’ın iyonları 1 MeV hızlandırabildiğini pratik olarak ispatladı. Livingston daha büyük bir teknik zorluğa sahipti ama 1,800 voltu 11 inçlik siklotronuna uyguladığında, 2 Ocak 1931, 80,000 elektron volt protonun etrafında döndüğünü elde etti. Bir hafta sonra 3,000 volt ile 1.22 MeV elde etti, doktora tezi için fazlasıydı bile.
Gelişimi
Tekrarlanan bir model olmasına karşın yakında başarının ilk işareti görülecekti ve Lawrence yeni daha büyük bir makine planlamaya başladı. Lawrence ve Livingston 1932 başlarında 69 cm'lik bir siklotron planı çizdiler. $800 11 inçlik siklotron mıknatıs 2 ton ağırlığındaydı ama Lawrence hurdalıkta, Palo Alto, 27 inç aslen Birinci Dünya Savaşı sırasında Atlantik okyanusunu aşan radyo bağlantıları gücü için yapılmış paslanmakta olan 80 ton devasa mıknatıs buldu. Siklotronda güçlü bir bilimsel alete sahipti ama bu bilimsel buluş olarak çevrilmedi. Nisan 1932’de John Cockcroft ve Ernest Walton Cavendish laboratuvarı İngiltere’de lityumu ile birlikte bombaladıklarını açıkladılar ve helyuma dönüştürmede başarılı oldular. Enerji oldukça düşük gerektirdiği görüldü- 11 inç siklotron kapasitesindeki için. Bunun öğrenildiği sırada Lawrence, Berkeley’e telgraf çekti ve Cockcroft ve Walton’ın sonuçlarının doğrulanıp doğrulanmadığını sordu. Takım olmaları buluş için yeterli kaynak olmayışından dolayı Eylül’e kadar uzadı.
Önemli buluşların Lawrence’ın sıyrılmasına rağmen bilimsel kullanımından ayrıca Lawrence siklotronun gelişimine odaklandı. Lawrence yüksek enerji fiziği deneyleri için gerekli olan mühim ekipmanları tedarik edebildi. 1930'larda bu aletin etrafında yeni alan olan nükleer fizik araştırması alanında dünyanın önde gelecek olan laboratuvarını kurdu. 1934 yılında siklotron için patent aldı.
Şubat 1936’da Harvard Üniversitesi başkanı, , Lawrence ve Oppenheimer’e cazip bir teklif sundu. Kaliforniya Üniversitesi başkanı, da şartları geliştirme ile karşılık verdi. 1 Temmuz 1936’da Radyasyon Laboratuvarı Kaliforniya Üniversitesinin resmî bir bölümü oldu ve Lawrence resmî tam zamanlı asistan olarak buranın başına geçti. Üniversite yıllık 20,000 doları araştırma aktiviteleri için ayırmayı kabul etti. Lawrence işe alınacaklar için basit bir iş modeli benimsedi: “Laboratuvarını mezun olmuş öğrenciler ve fizik bölümü öğrencileri ile doldurdu. Yeni mezunlar herhangi bir şey için çalışmaya gönüllü olacaklardı.”
Karşılama
Yeni 27 inçlik siklotronu kullanarak Berkeley takımı bombaladıkları her elementin oldukça yeni keşfedilmiş olan ağır hidrojen, döteryum, ile aynı aralıkta olduğunu keşfettiler. Daha sonrasında yeni ve şimdiye kadar bilinmeyen bir parçacık varlığı varsaydılar. Bu sınırsız enerjinin olanaklı kaynağıydı. The New York Times’tan Lawrence’ı “yeni bir mucizevi bilim çalışanı” olarak tanımladı. Cockroft’un daveti üzerine Lawrence 1933 yılında Belçika’daki Solvay Konferansına katıldı. Bu düzenli olan dünyadaki üst seviye fizikçilerin toplanmasıydı. Neredeyse hepsi Avrupa’dandı ama Robert A. Millikan ya da Arthur Compton gibi Amerikalı göze çarpan bilimciler de davet edildi. Lawrence’tan siklotron hakkında sunum yapılması istendi. Lawrence’ın sınırsız enerjideki talepleri Solvay’de oldukça farklı bir tepki ile karşılandı. Lawrence Cavendish Laboratuvarı’ndan James Chadwick’in, 1932 yılında nötronu keşfetmiş olan fizikçi, kuşkusunun kaybolduğuna rastladı. Cadwick’e göre Lawrence’ın ne yaptığı değildi, Kötü Bilimdi. İngiliz aksanında Amerikanlara tenezzül ediliyor gibi duyuldu. Chadwick, Lawrence’ın takımının gözlemlerinin aletleri kirletmeleri önerisini sundu.
Berkeley’e döndüğüne Lawrence, Chadwick’i ikna etmek amaçlı topladıkları sonuçlardan titizlikle yeterli kanıt aramak için takımını seferber etti. Bu sırada Cavendish Laboratuvarında Rutherford ve Mark Oliphant Ağır hidrojen füzelerinin helyum-3ten geldiğini buldu. Bu siklotroncuların gözlemlediklerine etkiye neden olur. Bunda sadece Chadwick haklı değildi, onlar da kirlenme gözlüyorlardı ama gözden kaçmış başka bir önemli buluş olan nükleer füzyonunu buldular. Lawrence’ın karşılığı hâlâ daha geniş siklotronlar icadına devam etmek oldu. Haziran 1937’de 27 inçlik siklotronun yerine 37 inçlik siklotron geçti. Devamında ise, Mayıs 1939, bunu 60 inçlik siklotron takip etti. Haziranda bu demiri bombardıman etmek ve onun ilk radyoaktif izotoplarını elde etmek için kullanıldı.
Sağlık alanından para kazanmak nükleer fiziğe göre daha kolay olduğu için, örnek olarak kanser tedavisi, Lawrence siklotronu tıbbi araştırmalarda kullanmaya teşvik etti. Kardeşi John ve Kaliforniya Üniversitesi psikoloji bölümünden Israel Lyon Chaikoff ile çalışırken Lawrence radyoaktif izotopların tedavi amaçlı kullanımını araştırmayı destekledi. siklotronda kolaylıkla üretildi ve John polisitemi vera, kemik iliği rahatsızlığı sonucu vücudun aşırı oranda kırmızı kan hücresi üretmesi, hastalığına yakalanmış kadınları tedavi etmekte kullandı. 1938 yılında John 37 inçlik siklotronu fosfor-32 ile lösemili fareler üzerinde denedi. Radyoaktif fosforun hızlı gelişen kanser hücrelerinde yoğunlaştığını buldu. Daha sonrasında bu hasta insanlarda kliniksel denemelere öncü oldu. 1948 tedavinin evrimi gösterdi ki kesin koşullar altında azalma meydana geliyor. Lawrence ayrıca nötronların tedavi için kullanılmasını umdu. Bunu deneyen ilk kanser hastası 60 inçlik siklotrondan 20 Kasımda nötron tedavisi gördü. Chaikoff radyoaktif izotopları radyoaktif izleyiciler olarak biyokimyasal reaksiyon mekanizmalarını keşfetmek için kullandı.
Lawrence Kasım 1939’da “siklotronun icadı ve gelişimi ve onunla elde ettiği sonuçlar için, özellikle radyoaktif elementler, Nobel Fizik ödülü aldı. Berkeley’de de olduğu gibi Güney Dakotalı olup ilk Nobel Ödülü alan kişiydi ve devlet destekli üniversitede olup da ilk onurlandırılan oldu. II. Dünya Savaşı nedeni ile ödül töreni 29 Şubat 1940'ta Kaliforniya, Berkeley’de oldu. Lawrence’a madalyası Carl E. Wallerstedt, İsveç’in San Francisco’daki genel konsolu, tarafından verildi.
1940 Martında Arthur Compton, Vannevar Bush, James B. Conant, ve Lawrence’ın 4500 ton mıknatıs ve 2.65 milyon dolara mal olan 184 inç siklotronu tartışmak için Berkeley’e geldiler. Rockefeller Kuruluşu projenin başlaması için 1.15 milyon dolar yatırımda bulundular.
İkinci Dünya Savaşı ve Manhattan Projesi
Radyasyon Laboratuvarı
İkinci Dünya Savaşı Avrupa’da patlak verdiğinde Lawrence askeri projelerde çalışmaya koyuldu. ’ndaki, Amerikan fizikçilerin Oliphant’ın İngiltere’deki takımı tarafından icat edilen çukur magnetronu geliştirdikleri yer, çalışanlara yardım etti. Güvenlik sebeplerinden dolayı yeni laboratuvarın adı Lawrence’ın Berkeley’deki laboratuvarından kasti olarak kopyalandı. Ayrıca Alman denizaltılarını saptamak için teknik geliştirme amacı ile sualtı ses laboratuvarlarındaki çalışanlarla birlikte çalışmaya koyuldu. Bu sırada Berkeley’deki siklotronlarla ilgili iş yürümeye devam etti. Aralık 1940'ta Glenn T. Seaborg ve Emilio Segre 60 inçlik siklotronla ağır hidrojen içeren yeni bir element, , ile uranyum-238 bombardıman ettiler. Plutonyumun keşfini İkinci Dünya Savaşının ertesi yılına kadar sır olarak tuttular. Bunun nedeni keşiften sonra izotoplarından birinin, plütonyum-239, nükleer füzyon olması koşulunda atom bombasında kullanılabileceği saptanmasıydı.
Lawrence, Segre’ya araştırma asistanı- bir element keşfeden biri için oldukça düşük bir pozisyon- olarak altı ay için ayda 300 Amerikan Doları alacak şekilde iş teklifinde bulundu. Fakat Lawrence Segre’nin hukuksal açıdan Kaliforniya’da kalması gerektiğini öğrendiğinde aylık ücretini 116 Amerikan Dolarına düşürdü. Kaliforniya Üniversitesi vekili Segre’nın çalışma iznini kendi ulusuna olmasını sonlandırdığında Lawrence Segre’yi yarı zamanlı ders veren olarak Rockefeller Kuruluşunun maaşını ödemesi ile işe aldı. Benzer bir durum doktora öğrencilerinden olan Chien-Shiung Wu, Çinli ve Kenneth Ross MacKenzie, Kanadalı, için de mezun olduklarında yapıldı.
Eylül 1941’de Oliphant, Lawrence ile one yeni 184 inç (4,7 metre) siklotronun olduğunu gösterdikleri yer olan Berkeley’deki Oppenheimer’da buluştu. Oliphant dönüşünde Amerikalıları İngiliz MAUD Komitesi yönergelerini, atom bombası gelişiminde desteklenen program, takip etmedikleri için görevden aldı. Lawrence çoktan uranyum—235in uranyum-238'den yarılanabilir izotop ayrıştırma problemi, işlem günümüzde [[uranyum zenginleştirilmesi olarak bilinmektedir, üzerinde düşünmüştü. İki izotop da neredeyse aynı kimyasal özelliklere sahip olduğu için uranyum izotoplarını ayırmak zordu ve sadece kesin açıdan küçük kütle farkını kullanarak ayırmak mümkündü. Bu izotopları kütle spektrometresi ile ayırmak Oliphant’ın 1934 yılında lityum ile öncelik ettiği bir teknikti.
Lawrence eski 37 inçlik siklotronunu dev kütle spektrometresine dönüştürdü. Kendi önergesi ile Manhattan Projesinin direktörü New Meksika’daki Los Alamos Laboratuvarının başına atandı. Radyasyon Laboratuvarı elektromanyetik uranyum zenginleştirme işlemini geliştirirken Los Alamos Laboratuvarı atom bombaları tasarladı ve yaptı. Radyasyon Laboratuvarı gibi o da Kaliforniya Üniversitesi tarafından yönetiliyordu.
Elektromanyetik izotop ayırmada kalütronlar, iki laboratuvar gerecinin hibriti, olarak adlandırılan cihaz, kütle spektrometresi ve siklotron gibi cihazlar kullanıldı. İsmi “Kaliforniya Üniversitesi siklotronları”ndan türedi. Aralık 1943’te Lawrence’ın takımı Berkeley’de Oliphant’ın da dahil olduğu 29 bilim insanı tarafından desteklendi.
Elektromanyetik işlemde manyetik alan yüklü parçacığı kütleye göre saptırdı. İşlem ne bilimsel açıdan iyi ne de endüstriyel açıdan etkiliydi. Gaz hal difüzyonu fabrikası ya da nükleer reaktör ile karşılaştırınca elektromanyetik ayırma işlemi fabrikası daha fazla nadir bulunan materyal harcayacak, yürütmek için daha fazla işçi gücü gerektirecek ve inşası için daha fazla ücret gerektirecekti. Yine de kanıtlanmış teknolojiye dayandığı ve bunun sonucunda riski azalttığı için işlem onaylandı. Ayrıca aşamalar halinde inşa edilebilirdi ve böylece hızla endüstriyel kapasiteye ulaşılabilirdi.
Oak Ridge
Oak Ridge, Tennessee’deki elektromanyetik ayırma fabrikası, daha sonrasında olarak adlandırılan, tasarımı ve inşasındaki sorumluluklar için atandı. Tasarım aşamalı birimlere ayrıldı ve bunlar isimlendirildi. İlk beş aşama Alfa parkuru, ikinci son aşama ise Beta parkuru olarak adlandırıldı. Eylül 1943’te Groves Alfa 2 olarak bilinen dört tane daha parkur inşası için yetkilendirildi. Fabrika Ekim 1943’te test edilme amacı ile başlatıldığında 14 ton vakum tankları mıknatısların güçlülüğünden dolayı sıvıştı ve daha güvenli hızlandırılmalıydı diye düşünüldü. Manyetik bobinler kısa devre yapmaya başladığında daha ciddi problemler açığa çıkmaya başladı. Aralıkta Groves mıknatısların kırılarak açılması emrinde bulundu ve içinden avuç dolusu pas çıktı. Daha sonrasında Groves parkurların parçalanması ve mıknatısların fabrikanın temizlenmesi amacı ile geri gönderilmesi talebinde bulundu.
Y-12’yi idare etmek amacıyla işe alındı. Y-12 başlangıçta uranyum-235’i %13 ila %15 arası içerecek halde zenginleştirdi ve ilk birkaç yüz gramını Los Alamos Laboratuvarına Mart 1944’te gemi ile yolladı. 5825'te sadece bir parça uranyum beslendi ve son ürün olarak meydana geldi. Geri kalanı ise işlem süresinde ekipmanlara sıçradı. Yorucu çalışmalar ürünün %10 uranyum-235 ile beslenerek yükselmesine yardımcı oldu, Ocak 1945. Şubatta Alfa parkurları az da olsa (%1.4) yeni S-50 termal difüzyon fabrikası tarafından zenginleşti. Bir sonraki ay K-25 gaz hal difüzyon fabrikası tarafından zenginleştirme devam etti ve oran %5’e çıktı. Nisan 1945 itibarı ile K-25 uranyumu Beta yollarını direkt olarak beslemesi açısından yeterince zenginleştirdi.
16 Temmuz 1945’te Lawrence, Chadwick ve ile birlikte ilk atom bombası gözlemledi. Başarısı karşısında heyecanlıydılar. Fonksiyonel silahı şimdi Japonya üzerinde nasıl kullanmalı sorusu bilim insanlarınca dert haline geldi. Oppenheimer yeni silahın gücünün Japon lidere göstermemeyi savunurken Lawrence göstermenin bilgece olacağını hissetti. Yine de uranyum bombası uyarı olmaksızın Hiroşima atomik bombalanmasında kullanıldığında Lawrence başarısı ile gurur duydu.
Lawrence Manhattan Projesinin kalütronları geliştirmede ve Alfa 3 parkurları yapımında etkili olacağını umdu ama bunlar ekonomik olmamakla yargılandı. Alfa yolları Eylül 1945’te kapatıldı. Hiç olmadığı kadar iyi çalışmasına rağmen bunlar K-25 ve yeni K-27,Ocak 1946’da işleme başladı, ile karşılaştırılamazdı. Aralıkta Y-12 fabrikası kapatıldı ve Tennessee Eastman ücret bordrosu 8600’den 1500’e düşürüldü ve aylık 2 milyon dolar kazanç sağlandı. Radyasyon Laboratuvarındaki çalışan sayısı Mayıs 1945’te yılın sonuna kadar 1086’dan 424’ye düştü.
Savaş sonrası kariyeri
Büyük Bilim
Savaştan sonra Lawrence geniş bilimsel çalışmalar için kapsamlı devlet desteği mücadelesi verdi. Büyük makineleri ve para gereksinimi ile Büyük Bilimin güçlü savunucularındandı ve 1946 yılında Manhattan Projesinden Radyasyon Laboratuvarındaki araştırmalar için 2 milyon doları aşan para talebinde bulundu. Groves parayı onayladı ama John Lawrence’ın medikal izotoplar üretimi dahil olmak üzere bazı programları iptal etti. Bunun nedeni şimdi nükleer reaktörlerle karşılaşmanın daha iyi olacak olmasıydı. Kaliforniya Üniversitesi bir engeldi çünkü savaş zamanı askeri mecburiyetten muaf olma talebi vardı. Lawrence ve Groves Sproul’u sözleşme uzatması konusunda ikna ettiler. 1946 yılında Manhattan Projesi fizikçilere Kaliforniya Üniversitesinde üniversite için harcanan her bir dolar karşılığı 7 dolar harcadı. 184 inç olan siklotron Manhattan Projesinden savaş zamanı dolarları ile tamamlandı. Ed McMillan tarafından yeni fikirleri bünyesinde topladı ve bir elektron hızlandırıcı olarak tamamlandı. Bu işlem 13 Aralık 1946’da başladı. 1935’ten beri ilk defa, Lawrence aktif olarak deneylere katıldı, ile elektron hızlandırıcı kullanarak yeni keşfedilmiş pi mezonu yaratma girişimlerindeki çalışma başarısız gitti. Daha sonrasında César Lattes 1948 yılında negatif pi mezonları bulmak için yapılmış cihazı kullandı.
Ulusal laboratuvarların sorumluluğu 1 Ocak 1947’de yeni kurulmuş olan geçti. Bu yılda Lawrence projeleri, bunlara yeni çizgisel hızlandırıcı ve olarak bilinecek olan yeni gigaelektronvolt hızlandırıcı da dahildi, için 15 milyon dolar istedi. Kaliforniya Üniversitesi’nin Los Alamos Laboratuvarını işletme süresi 1 Temmuz 1948’e uzatıldı ve bazı üyeleri Kaliforniya dışında da çalışma sorumluluğundan muafiyet istediler. Bazı anlaşmalar sonucunda üniversite kontratı şu andan itibaren dört yıl kadar uzatmaya karar verdi ve Norris Bradbury 1945 yılında Oppenheimer direktörlüğünde profesör olarak atandı. Kısa bir süre sonra Lawrence talebinde bulunduğu tüm fonu aldı.
Bütün bunlara rağmen Franklin Roosevelt- savaştan önce birlik olmak için Radyasyon Laboratuvarı çalışanlarının, Oppheimer’ın eforlarını son derece onaysız gören- için oy kullandı, Lawrence cumhuriyetçi biriydi ve bunu solamaçsızlık aktivitesi olarak adlandırdı. Lawrence üniversitenin kişisel güvenlik kolu tarafından incelenen Robert Serber gibi Radyasyon Laboratuvarı çalışanlarını korumaya zorlandı. Lawrence Robert Oppheimer’ın kardeşi Frank’i Radyasyon Laboratuvarından men etti ve bu Robert ile aralarındaki ilişkinin zarar görmesine neden oldu.
Termonükleer silahlar
Ağustos 1949'da Lawrence Sovyet Birliği’nin ilk nükleer testi tarafından alarma geçirildi. Cevabına vardığı uygun yanıt tüm eforu daha büyük bir nükleer silah olan hidrojen bombası yapmaktı. Lawrence bombanın gerektirdiği trityumları yapmak için nötronlar üretmekte, plütonyum gibi yapması daha zor ve daha yüksek enerji gerektiren, nükleer reaktörler yerine hızlandırıcı kullanma önerisini savundu. İlk olarak Mark 1, 7 milyon dolar, 25 MeV çizgisel hızlandırıcı portatifi, kod adı Materyal Test Hızlandırıcı (MTH). Kısa bir zaman sonra yeni ve daha büyük Mark2, uranyum-238’den tüketerek trityum ya da plütonyum üretebilen, olarak bilinen MTH’den bahsetmeye başladı. Serber ve Segre pratik olmayan gereksiz teknik sorunları açıklamaya giriştiler ama Lawrence onları vatan sevmezler olarak gördü.
Lawrence MTH Mark 1 ile birlikte Livermore, Kaliforniya’da bulunmasını önerdiği Edward Teller’ın ikinci nükleer silahlar laboratuvarı kampanyasını destekledi. Livermore’daki yeni laboratuvar 17 Temmuz 1952’de nihayet kabul edildi ama Mark 2 MTH iptal edildi. Bu sırada Atomik Enerji Komisyonu Mark 1’e 45 milyon dolar harcadı ama asıl olarak nükleer silahlar programı için polonyum üretmekte kullanıldı. Aynı zamanda Brookhaven Ulusal Laboratuvarı’nın Kosmotron’u 1 GeV ışın üretti.
Ölümü ve mirası
Nobel Ödülü’nün yanı sıra Lawrence 1937 yılında ve kazandı. 1938 yılında fizikte Comstock Ödülü, 1940'ta , 1942’de , 1942 yılında , 1951’de , 1952’de ve 1957 yılında Atomik Enerji Komisyonundan Enrico Fermi ödülü aldı. 1948’de Legion d’Honneur’da çalışan oldu ve ilk olarak US Ordu Akademisi’nden 1958 yılında ilk Sylvanus Thayer Ödülü’nü aldı.
Temmuz 1958’de Başkan Dwight D. Eisenhower Lawrence’a Sovyet birliği ile Karşılıklı Nükleer Test Yasaklama Antlaşmasını önermesi için ’ye gitmesi talebinde bulundu. İki kişi hidrojen bombasının gelişimi hakkında tartışmada bulundu ve 1939 yılında Strauss Lawrence’ın siklotronu için fon yardımında bulundu. Strauss Lawrence’ın Geneva heyetinin bir parçası olmasında oldukça ısrarcı idi çünkü nükleer teste gönüllü olarak devam edeceği biliniyordu. Aniden gelişen kronik ülseratif kolitten acı çekmesine karşın Lwrence yine de gitmek istedi ama Geneva’da iken hasta oldu ve Stanford Üniversitesi’ndeki hastaneye kaldırıldı. Cerrahlar kalınbağırsağının çoğunu çıkarttılar ama arterlerinin birinde damarlarda yağ birikmesi dahil olmak üzere başka sorunlar buldular. 27 Ağustos 1958, Palo Alto Hastanesi’nde öldü. Molly halka açık bir cenaze istemedi ama First Congregationalist Kilisesi Berkeley’de anma töreni yapmayı kabul etti. Anma konuşmasının Kaliforniya Üniversitesi başkanı yaptı.
Ölümünden 23 gün sonra Kaliforniya Üniversitesi İdarecileri üniversitenin iki nükleer araştırma alanını Lawrence’ın ölümü ardından tekrar isim değiştirme konusunda oyladılar ve isimleri Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarı ve oldu. 1959 yılında anısına çıktı. Kimyasal elementlerden numarası 103 olan element, 1961 yılında Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarında keşfedildi, lawrencium olarak adlandırıldı. 1968 yılında Lawrence Bilim Salonu halka açık bilim eğitim merkezi Lawrence onuruna açıldı. Kağıtları Berkeley, Kaliforniya Üniversitesindeki bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ "Inventor of cyclotron dies after surgery". Eugene Register-Guard. Associated Press. 28 Ağustos 1958. s. 5b. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2015.
- ^ (10 Aralık 2001). "The Lawrence Legacy". Vermillion, South Dakota: University of California, Berkeley. Office of the Chancellor. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mayıs 2014.
- ^ Lawrence, Ernest Orlando (Ağustos 1925). "The photoelectric effect in potassium vapour as a function of the frequency of the light". Philosophical Magazine. 50 (296). ss. 345-359. doi:10.1080/14786442508634745.
- ^ a b Yarris, Lynn (8 Ocak 2003). "Lab mourns death of Molly Lawrence, widow of Ernest O. Lawrence". Lawrence Berkeley National Laboratory. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mayıs 2014.
- ^ "Obituaries: Mary Lawrence". The Berkleyan. University of California. 15 Ocak 2003. 12 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Mayıs 2014.
- ^ a b Alvarez 1970, s. 259.
- ^ Childs 1968, s. 182.
- ^ a b Allen, John F. (29 Ağustos 1958). "Cyclotron father's death mourned". Milwaukee Sentinel. s. 13, part 1.[]
- ^ Childs 1968, s. 309.
- ^ Herken 2002, ss. 11-15.
- ^ Kiessling, E.C. (17 Aralık 1968). "Even geniuses have human frailties". Milwaukee Journal. s. 24, part 1.[]
- ^ "The Nobel Prize in Chemistry 1951". Nobel Foundation. 2014. 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Haziran 2015.
- ^ . Science & Technology Review. . Ekim 2001. 15 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2013.
- ^ Heilbron, J. L.; Seidel, Robert W.; Wheaton, Bruce R. (1981). . Lawrence Berkeley National Laboratory. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2013.
- ^ Glenn T. Seaborg. "The plutonium story". Lawrence Berkeley Laboratory, University of California. LBL-13492, DE82 004551. 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2015.
- ^ Heilbron, J. L.; Seidel, Robert W.; Wheaton, Bruce R. (1981). "Chapter 6: A Neutron Foundry". . Lawrence Berkeley National Laboratory. 6 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin iceriginin Turkcelestirilmesi veya Turkce dilbilgisi ve kurallari dogrultusunda duzeltilmesi gerekmektedir Bu maddedeki yazim ve noktalama yanlislari ya da anlatim bozukluklari giderilmelidir Yabanci sozcukler yerine Turkce karsiliklarinin kullanilmasi karakter hatalarinin duzeltilmesi dilbilgisi hatalarinin duzeltilmesi vs Duzenleme yapildiktan sonra bu sablon kaldirilmalidir Ernest Orlando Lawrence d 8 Agustos 1901 o 27 Agustos 1958 1939 yilinda icadi siklotron ile Nobel Fizik Odulu kazanmis olan Amerikali nukleer fizikci Manhattan Projesi icin yaptigi uranyum izotop ayirma uzerindeki calismasi Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvari ve Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvari kurulusundaki katkilari ile taninmaktadir Ernest Lawrence1939 da LawrenceDogumErnest Orlando Lawrence 8 Agustos 1901 1901 08 08 Canton Guney Dakota ABDOlum27 Agustos 1958 57 yasinda Palo Alto California ABDVatandaslikAmerikaliMezun oldugu okul lar University of South Dakota B A University of Minnesota M A Yale University Ph D Taninma nedeniSiklotronun icadi Manhattan ProjesiEvlilikMary K Molly Blumer Lawrence 1910 2003 m 1932 1958 olumune kadar Cocuk lar 6Oduller 1934 1937 1937 1938 Nobel Fizik Odulu 1939 1940 1942 Medal for Merit 1946 Officer de la Legion d Honneur 1948 1951 1952 1957 1958 KariyeriDaliFizikCalistigi kurumlarUniversity of California Berkeley Yale UniversityTezThe Photoelectric Effect in Potassium Vapor as a Function of the Frequency of the Light 1924 Doktora danismaniWilliam Francis Gray SwannDoktora ogrencileriEdwin McMillan Chien Shiung Wu Kenneth Ross MacKenzieImzaErnest O Lawrence Guney Dakota Universitesi nden lisans ve Minnesota Universitesi nden yuksek lisans derecesini aldi 1925 yilinda Yale Universitesi nde fizik doktorasini elde etti 1928 yilinda Kaliforniya Universitesi ne profesor olarak atandi Bir aksamustu okulun kutuphanesinde iken hizlandiran sema ilgisini cekti Daha sonrasinda nasil sikistirilabilecegi uzerine kafa yordu ve elektromiknatisin kutuplari arasinda dairesel hizlanan cember fikri aklina geldi Sonucu ise ilk siklotron idi Lawrence daha buyuk ve pahali siklotron serileri yapmak uzere calismalar yuruttu Lawrence in Radyasyon Laboratuvari 1936 yilinda Kaliforniya Universitesi nde resmi bolum haline geldi Siklotronun fizikteki kullanimi yani sira Lawrence bunun tiptaki radyoskoplarin incelenmesinde kullanimini destekledi II Dunya Savasi sirasinda Lawrence Radyasyon Laboratuvarinda elektromanyetik gelistirdi Kalutron olarak bilinen cihazlari kullandi Daha sonra olarak adlandirilan devasa elektromanyetik ayirma tesisi Oak Ridge Tennessee de yapildi Surec etkili degildi ama ise yaradi Savastan sonra Lawrence bilimsel programlardaki devlet bursu icin kapsamli bir kampanya baslatti ve buyuk makineler ve bol miktarda para gereksinimi olan in guclu bir temsilcisi haline geldi Lawrence Edward Teller in Livermore Kaliforniya da yuruttugu ikinci nukleer silahlar laboratuvarinin kurulmasini destekledi Olumunden sonra Kaliforniya Universitesi yonetimi universite bunyesindeki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvari ve Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvari na onun adini verdi Kimyasal element numarasi 103 lavrensiyum olarak 1961 yili Berkeley de kesfinden sonra Lawrence onuruna adlandirildi Onceki yillariErnest Orlando Lawrence Canton Guney Dakota 8 Agustos 1901 yilinda dogdu Ailesi Carl Gustavus ve Gunda evlilik oncesi soyadi Jacobson Lawrence her ikisi de Canton da lisede babasi ayni zamanda okulun yonetiminde gorevliydi egitim verirlerken tanismis Norvecli gocmenlerdi Kendinden kucuk bir erkek kardesi fizikci oldu ve ayrica alaninin onculerindendi Birlikte buyudugu en yakin arkadasi da oldukca basarili bir nukleer fizikciydi Lawrence Canton ve devlet okullarina gitti Daha sonrasinda Minnesota da bulunan ne kaydoldu fakat bir yil sonra Vermillon daki Guney Dakota Universitesi ne transfer oldu 1922 yilinda kimya diplomasini aldi ve 1923 yilinda Minnesota Universitesi nde William Francis Gray Swann danismanliginda fizik mastiri yapti Master tezi icin manyetik alan etrafinda elips seklinde donen deneysel aygitlar yapti Lawrence Swann u once Chicago Universitesi daha sonra da doktorasini 1925 yili Sloane Fellow olarak fizikte fotoelektrik olay ve potasyum buharlasmasi uzerine yazi tamamladigi New Haven Connecticut taki Yale Universitesi ne kadar takip etti uyesi olarak secildi ve Swann in onermesi ile uyeligi kazandi Bunu Avrupa ya seyahat etmek icin kullanmak yerine Swann ile birlikte Yale Universitesinde arastirmaci olarak kaldi ile Virginia Universitesi nde fotoelektrik etki uzerindeki arastirmaya devam ettiler Fotonlarin fotoelektrik yuzeye carpmasi sirasinda foto elektronlarin 2 x 10 9 saniye icinde belirdigini gosterdiler Isik kaynagini hizlica acip kapatarak emisyon zamanini dusurmek spektrum enerjisini Werner Heisenberg in dogruladigi belirsizlik ilkesi ile daha kapsamli bir hale getirdi Kariyerinin Ilk Yillari1926 ve 1927 de Lawrence Washington Universitesi ve Kaliforniya Universitesi nden doktor ogretim uyesi olarak yillik 3 500 maasli is teklifi aldi Yale de acilen teklifi artirarak 3 000 maasli Doktor ogretim uyesi olma teklifinde bulundu Lawrence daha prestijli olan Yale de kalmayi tercih etti Fakat Lawrence daha once hic ders vermedigi icin Lawrence a yapilan bu teklif fakultedeki bazi meslektaslari tarafindan hos karsilanmadi Lawrence docent olarak 1928 yilinda Kaliforniya Universitesi tarafindan ise alindi ve iki yil sonra universitenin en genc profesoru oldu Lawrence profesor olduktan sonra Sproul universite baskani oldu uyesiydi ve 1932 de Lawrence in uyeligini destekledi Bu kulupte Lawrence ve ile tanisti Onun enerjik nukleer parcacik arastirmasi icin para elde etmede etkili adamlardi Parcacik fizigindeki gelismeler tip alaninda kullanmak icin oldukca umut verici gozukuyordu ve bu Lawrence in erken yatirim bulmasina olanak sagladi Yale de iken Lawrence George Blumer in dort kizindan en buyugu olan Mary Kimberly Molly Blumer ile tanisti 1926 yilinda tanisip 1931 yilinda nisanlandilar ve 14 Mayis 1932 New Haven de evlendiler Alti cocuklari oldu Eric Margaret Mary Robert Barbara ve Susan Lawrence oglu Robert i Berkeley deki en yakin arkadasi Robert Oppenheimer a ithafen adlandirdi 1941 yilinda Molly nin kiz kardesi 1951 yilinda Nobel Kimya Odulu kazanacak olan Edwin McMillan ile evlendi Onlar ilk kez 1926 yili bulusmus ve 1931 yili nisanlanmistilar Mayis 14 1932 yili kilisesinde New Haven Connecticut eyaletinde evlilikleri gerceklestirilmisti Alti cocuk sahibi oldular Eric Margaret Mary Robert Barbara and Susan Lawrence ogluna Robert ismini Robert Oppenheimer ardindan Berkeley deki en yakin arkadasinin serefine bu ismi vermistir In 1941 Molly nin kiz kardesi Elsie Edwin McMillan ile evlendi kendisi 1951 yili kazanmistirSiklotronun GelisimiIcadi Lawrence a uluslararasi un kazandiran icat kagit bir peceteye cizilerek baslandi 1929 yilinda bir oglen kutuphanede otururken in gunluk makalesine goz atti ve semalardan bir tanesi ilgisini cekti Bu kucuk iteklemelerin basarisi anlaminda yuksek enerji parcaciklari ureten bir cihazi tarif ediyordu Duz bir hat uzerindeki artan uzunlukta elektrot kullanilarak iyi bir sekilde anlatilmis cihazdi Bu zamanlarda fizikciler kesfetmenin basindaydilar 1919 yilinda Yeni Zelandali fizikci Ernest Rutherford alfa parcaciklarini nitrojenin icine atesledi ve cekirdekteki bazi protonlari cekirdek disina vurmada basarili oldu Ama cekirdek pozitif yuklu oldugundan baska pozitif yuklu cekirdekler tarafindan puskurtulur ve bunlar fizikcilerin yeni anlamaya basladigi bir guc tarafindan sikica birbirine baglanir Bunlari ayirmak icin cok fazla enerji gereklidir Lawrence boyle bir parcacik hizlandiricinin yakin zamanda cok buyuk ve laboratuvari icin gereksiz kalacagini gordu Hizlandiriciyi daha sikistirilabilir yapma uzerinde dusundu ve Lawrence bir elektromanyetigin kutuplari arasinda dairesel hizlanan cembere karar verdi Bu manyetik alan yuklenmis protonlari sadece iki yarim daire arasindaki elektrotlara bagli olarak spiral bir yolda tutacakti Yuzlerce ya da daha fazla donusten sonra protonlar yuksek enerjili parcacik isinlari olarak hedefe carpacakti Lawrence heyecanla calisma arkadaslarina yuksek voltaj gerekmeden parcaciklarin cok yuksek enerjilerini elde etmek icin bir yontem kesfettigini anlatti Baslangicta Niels Edlefsen ile calisti Ilk siklotronu pirinc kablo ve muhur mumundan yaptilar Bu sadece 10 cm capinda tek el ile tutulabilir ve yaklasik 25 tutarindaydi Edlefsen Eylul 1930 da profesor asistanligi ile mesgul oldugundan ayrildi ve Lawrence yerini David H Sloan ve Wideroe in hizlandiricisini gelistirme ve Edlefsen in siklotronu uzerinde calismisti ile degistirdi Her ikisi de kendi finansal desteklerine sahipti Her iki tasarim da 1931 Mayisinda Sloan in iyonlari 1 MeV hizlandirabildigini pratik olarak ispatladi Livingston daha buyuk bir teknik zorluga sahipti ama 1 800 voltu 11 inclik siklotronuna uyguladiginda 2 Ocak 1931 80 000 elektron volt protonun etrafinda dondugunu elde etti Bir hafta sonra 3 000 volt ile 1 22 MeV elde etti doktora tezi icin fazlasiydi bile Gelisimi Tekrarlanan bir model olmasina karsin yakinda basarinin ilk isareti gorulecekti ve Lawrence yeni daha buyuk bir makine planlamaya basladi Lawrence ve Livingston 1932 baslarinda 69 cm lik bir siklotron plani cizdiler 800 11 inclik siklotron miknatis 2 ton agirligindaydi ama Lawrence hurdalikta Palo Alto 27 inc aslen Birinci Dunya Savasi sirasinda Atlantik okyanusunu asan radyo baglantilari gucu icin yapilmis paslanmakta olan 80 ton devasa miknatis buldu Siklotronda guclu bir bilimsel alete sahipti ama bu bilimsel bulus olarak cevrilmedi Nisan 1932 de John Cockcroft ve Ernest Walton Cavendish laboratuvari Ingiltere de lityumu ile birlikte bombaladiklarini acikladilar ve helyuma donusturmede basarili oldular Enerji oldukca dusuk gerektirdigi goruldu 11 inc siklotron kapasitesindeki icin Bunun ogrenildigi sirada Lawrence Berkeley e telgraf cekti ve Cockcroft ve Walton in sonuclarinin dogrulanip dogrulanmadigini sordu Takim olmalari bulus icin yeterli kaynak olmayisindan dolayi Eylul e kadar uzadi Onemli buluslarin Lawrence in siyrilmasina ragmen bilimsel kullanimindan ayrica Lawrence siklotronun gelisimine odaklandi Lawrence yuksek enerji fizigi deneyleri icin gerekli olan muhim ekipmanlari tedarik edebildi 1930 larda bu aletin etrafinda yeni alan olan nukleer fizik arastirmasi alaninda dunyanin onde gelecek olan laboratuvarini kurdu 1934 yilinda siklotron icin patent aldi Subat 1936 da Harvard Universitesi baskani Lawrence ve Oppenheimer e cazip bir teklif sundu Kaliforniya Universitesi baskani da sartlari gelistirme ile karsilik verdi 1 Temmuz 1936 da Radyasyon Laboratuvari Kaliforniya Universitesinin resmi bir bolumu oldu ve Lawrence resmi tam zamanli asistan olarak buranin basina gecti Universite yillik 20 000 dolari arastirma aktiviteleri icin ayirmayi kabul etti Lawrence ise alinacaklar icin basit bir is modeli benimsedi Laboratuvarini mezun olmus ogrenciler ve fizik bolumu ogrencileri ile doldurdu Yeni mezunlar herhangi bir sey icin calismaya gonullu olacaklardi Karsilama Yeni 27 inclik siklotronu kullanarak Berkeley takimi bombaladiklari her elementin oldukca yeni kesfedilmis olan agir hidrojen doteryum ile ayni aralikta oldugunu kesfettiler Daha sonrasinda yeni ve simdiye kadar bilinmeyen bir parcacik varligi varsaydilar Bu sinirsiz enerjinin olanakli kaynagiydi The New York Times tan Lawrence i yeni bir mucizevi bilim calisani olarak tanimladi Cockroft un daveti uzerine Lawrence 1933 yilinda Belcika daki Solvay Konferansina katildi Bu duzenli olan dunyadaki ust seviye fizikcilerin toplanmasiydi Neredeyse hepsi Avrupa dandi ama Robert A Millikan ya da Arthur Compton gibi Amerikali goze carpan bilimciler de davet edildi Lawrence tan siklotron hakkinda sunum yapilmasi istendi Lawrence in sinirsiz enerjideki talepleri Solvay de oldukca farkli bir tepki ile karsilandi Lawrence Cavendish Laboratuvari ndan James Chadwick in 1932 yilinda notronu kesfetmis olan fizikci kuskusunun kaybolduguna rastladi Cadwick e gore Lawrence in ne yaptigi degildi Kotu Bilimdi Ingiliz aksaninda Amerikanlara tenezzul ediliyor gibi duyuldu Chadwick Lawrence in takiminin gozlemlerinin aletleri kirletmeleri onerisini sundu Berkeley e dondugune Lawrence Chadwick i ikna etmek amacli topladiklari sonuclardan titizlikle yeterli kanit aramak icin takimini seferber etti Bu sirada Cavendish Laboratuvarinda Rutherford ve Mark Oliphant Agir hidrojen fuzelerinin helyum 3ten geldigini buldu Bu siklotroncularin gozlemlediklerine etkiye neden olur Bunda sadece Chadwick hakli degildi onlar da kirlenme gozluyorlardi ama gozden kacmis baska bir onemli bulus olan nukleer fuzyonunu buldular Lawrence in karsiligi hala daha genis siklotronlar icadina devam etmek oldu Haziran 1937 de 27 inclik siklotronun yerine 37 inclik siklotron gecti Devaminda ise Mayis 1939 bunu 60 inclik siklotron takip etti Haziranda bu demiri bombardiman etmek ve onun ilk radyoaktif izotoplarini elde etmek icin kullanildi Saglik alanindan para kazanmak nukleer fizige gore daha kolay oldugu icin ornek olarak kanser tedavisi Lawrence siklotronu tibbi arastirmalarda kullanmaya tesvik etti Kardesi John ve Kaliforniya Universitesi psikoloji bolumunden Israel Lyon Chaikoff ile calisirken Lawrence radyoaktif izotoplarin tedavi amacli kullanimini arastirmayi destekledi siklotronda kolaylikla uretildi ve John polisitemi vera kemik iligi rahatsizligi sonucu vucudun asiri oranda kirmizi kan hucresi uretmesi hastaligina yakalanmis kadinlari tedavi etmekte kullandi 1938 yilinda John 37 inclik siklotronu fosfor 32 ile losemili fareler uzerinde denedi Radyoaktif fosforun hizli gelisen kanser hucrelerinde yogunlastigini buldu Daha sonrasinda bu hasta insanlarda kliniksel denemelere oncu oldu 1948 tedavinin evrimi gosterdi ki kesin kosullar altinda azalma meydana geliyor Lawrence ayrica notronlarin tedavi icin kullanilmasini umdu Bunu deneyen ilk kanser hastasi 60 inclik siklotrondan 20 Kasimda notron tedavisi gordu Chaikoff radyoaktif izotoplari radyoaktif izleyiciler olarak biyokimyasal reaksiyon mekanizmalarini kesfetmek icin kullandi Lawrence Kasim 1939 da siklotronun icadi ve gelisimi ve onunla elde ettigi sonuclar icin ozellikle radyoaktif elementler Nobel Fizik odulu aldi Berkeley de de oldugu gibi Guney Dakotali olup ilk Nobel Odulu alan kisiydi ve devlet destekli universitede olup da ilk onurlandirilan oldu II Dunya Savasi nedeni ile odul toreni 29 Subat 1940 ta Kaliforniya Berkeley de oldu Lawrence a madalyasi Carl E Wallerstedt Isvec in San Francisco daki genel konsolu tarafindan verildi 1940 Martinda Arthur Compton Vannevar Bush James B Conant ve Lawrence in 4500 ton miknatis ve 2 65 milyon dolara mal olan 184 inc siklotronu tartismak icin Berkeley e geldiler Rockefeller Kurulusu projenin baslamasi icin 1 15 milyon dolar yatirimda bulundular Ikinci Dunya Savasi ve Manhattan ProjesiRadyasyon Laboratuvari Ikinci Dunya Savasi Avrupa da patlak verdiginde Lawrence askeri projelerde calismaya koyuldu ndaki Amerikan fizikcilerin Oliphant in Ingiltere deki takimi tarafindan icat edilen cukur magnetronu gelistirdikleri yer calisanlara yardim etti Guvenlik sebeplerinden dolayi yeni laboratuvarin adi Lawrence in Berkeley deki laboratuvarindan kasti olarak kopyalandi Ayrica Alman denizaltilarini saptamak icin teknik gelistirme amaci ile sualti ses laboratuvarlarindaki calisanlarla birlikte calismaya koyuldu Bu sirada Berkeley deki siklotronlarla ilgili is yurumeye devam etti Aralik 1940 ta Glenn T Seaborg ve Emilio Segre 60 inclik siklotronla agir hidrojen iceren yeni bir element ile uranyum 238 bombardiman ettiler Plutonyumun kesfini Ikinci Dunya Savasinin ertesi yilina kadar sir olarak tuttular Bunun nedeni kesiften sonra izotoplarindan birinin plutonyum 239 nukleer fuzyon olmasi kosulunda atom bombasinda kullanilabilecegi saptanmasiydi Lawrence Segre ya arastirma asistani bir element kesfeden biri icin oldukca dusuk bir pozisyon olarak alti ay icin ayda 300 Amerikan Dolari alacak sekilde is teklifinde bulundu Fakat Lawrence Segre nin hukuksal acidan Kaliforniya da kalmasi gerektigini ogrendiginde aylik ucretini 116 Amerikan Dolarina dusurdu Kaliforniya Universitesi vekili Segre nin calisma iznini kendi ulusuna olmasini sonlandirdiginda Lawrence Segre yi yari zamanli ders veren olarak Rockefeller Kurulusunun maasini odemesi ile ise aldi Benzer bir durum doktora ogrencilerinden olan Chien Shiung Wu Cinli ve Kenneth Ross MacKenzie Kanadali icin de mezun olduklarinda yapildi Eylul 1941 de Oliphant Lawrence ile one yeni 184 inc 4 7 metre siklotronun oldugunu gosterdikleri yer olan Berkeley deki Oppenheimer da bulustu Oliphant donusunde Amerikalilari Ingiliz MAUD Komitesi yonergelerini atom bombasi gelisiminde desteklenen program takip etmedikleri icin gorevden aldi Lawrence coktan uranyum 235in uranyum 238 den yarilanabilir izotop ayristirma problemi islem gunumuzde uranyum zenginlestirilmesi olarak bilinmektedir uzerinde dusunmustu Iki izotop da neredeyse ayni kimyasal ozelliklere sahip oldugu icin uranyum izotoplarini ayirmak zordu ve sadece kesin acidan kucuk kutle farkini kullanarak ayirmak mumkundu Bu izotoplari kutle spektrometresi ile ayirmak Oliphant in 1934 yilinda lityum ile oncelik ettigi bir teknikti Lawrence eski 37 inclik siklotronunu dev kutle spektrometresine donusturdu Kendi onergesi ile Manhattan Projesinin direktoru New Meksika daki Los Alamos Laboratuvarinin basina atandi Radyasyon Laboratuvari elektromanyetik uranyum zenginlestirme islemini gelistirirken Los Alamos Laboratuvari atom bombalari tasarladi ve yapti Radyasyon Laboratuvari gibi o da Kaliforniya Universitesi tarafindan yonetiliyordu Elektromanyetik izotop ayirmada kalutronlar iki laboratuvar gerecinin hibriti olarak adlandirilan cihaz kutle spektrometresi ve siklotron gibi cihazlar kullanildi Ismi Kaliforniya Universitesi siklotronlari ndan turedi Aralik 1943 te Lawrence in takimi Berkeley de Oliphant in da dahil oldugu 29 bilim insani tarafindan desteklendi Elektromanyetik islemde manyetik alan yuklu parcacigi kutleye gore saptirdi Islem ne bilimsel acidan iyi ne de endustriyel acidan etkiliydi Gaz hal difuzyonu fabrikasi ya da nukleer reaktor ile karsilastirinca elektromanyetik ayirma islemi fabrikasi daha fazla nadir bulunan materyal harcayacak yurutmek icin daha fazla isci gucu gerektirecek ve insasi icin daha fazla ucret gerektirecekti Yine de kanitlanmis teknolojiye dayandigi ve bunun sonucunda riski azalttigi icin islem onaylandi Ayrica asamalar halinde insa edilebilirdi ve boylece hizla endustriyel kapasiteye ulasilabilirdi Oak Ridge Oak Ridge Tennessee deki elektromanyetik ayirma fabrikasi daha sonrasinda olarak adlandirilan tasarimi ve insasindaki sorumluluklar icin atandi Tasarim asamali birimlere ayrildi ve bunlar isimlendirildi Ilk bes asama Alfa parkuru ikinci son asama ise Beta parkuru olarak adlandirildi Eylul 1943 te Groves Alfa 2 olarak bilinen dort tane daha parkur insasi icin yetkilendirildi Fabrika Ekim 1943 te test edilme amaci ile baslatildiginda 14 ton vakum tanklari miknatislarin guclulugunden dolayi sivisti ve daha guvenli hizlandirilmaliydi diye dusunuldu Manyetik bobinler kisa devre yapmaya basladiginda daha ciddi problemler aciga cikmaya basladi Aralikta Groves miknatislarin kirilarak acilmasi emrinde bulundu ve icinden avuc dolusu pas cikti Daha sonrasinda Groves parkurlarin parcalanmasi ve miknatislarin fabrikanin temizlenmesi amaci ile geri gonderilmesi talebinde bulundu Y 12 yi idare etmek amaciyla ise alindi Y 12 baslangicta uranyum 235 i 13 ila 15 arasi icerecek halde zenginlestirdi ve ilk birkac yuz gramini Los Alamos Laboratuvarina Mart 1944 te gemi ile yolladi 5825 te sadece bir parca uranyum beslendi ve son urun olarak meydana geldi Geri kalani ise islem suresinde ekipmanlara sicradi Yorucu calismalar urunun 10 uranyum 235 ile beslenerek yukselmesine yardimci oldu Ocak 1945 Subatta Alfa parkurlari az da olsa 1 4 yeni S 50 termal difuzyon fabrikasi tarafindan zenginlesti Bir sonraki ay K 25 gaz hal difuzyon fabrikasi tarafindan zenginlestirme devam etti ve oran 5 e cikti Nisan 1945 itibari ile K 25 uranyumu Beta yollarini direkt olarak beslemesi acisindan yeterince zenginlestirdi 16 Temmuz 1945 te Lawrence Chadwick ve ile birlikte ilk atom bombasi gozlemledi Basarisi karsisinda heyecanliydilar Fonksiyonel silahi simdi Japonya uzerinde nasil kullanmali sorusu bilim insanlarinca dert haline geldi Oppenheimer yeni silahin gucunun Japon lidere gostermemeyi savunurken Lawrence gostermenin bilgece olacagini hissetti Yine de uranyum bombasi uyari olmaksizin Hirosima atomik bombalanmasinda kullanildiginda Lawrence basarisi ile gurur duydu Lawrence Manhattan Projesinin kalutronlari gelistirmede ve Alfa 3 parkurlari yapiminda etkili olacagini umdu ama bunlar ekonomik olmamakla yargilandi Alfa yollari Eylul 1945 te kapatildi Hic olmadigi kadar iyi calismasina ragmen bunlar K 25 ve yeni K 27 Ocak 1946 da isleme basladi ile karsilastirilamazdi Aralikta Y 12 fabrikasi kapatildi ve Tennessee Eastman ucret bordrosu 8600 den 1500 e dusuruldu ve aylik 2 milyon dolar kazanc saglandi Radyasyon Laboratuvarindaki calisan sayisi Mayis 1945 te yilin sonuna kadar 1086 dan 424 ye dustu Savas sonrasi kariyeriOppenheimer ve Lawrence Kaliforniya Universitesi Berkeley Radyasyon Laboratuvari ndaki 184 inclik siklotronda Buyuk Bilim Savastan sonra Lawrence genis bilimsel calismalar icin kapsamli devlet destegi mucadelesi verdi Buyuk makineleri ve para gereksinimi ile Buyuk Bilimin guclu savunucularindandi ve 1946 yilinda Manhattan Projesinden Radyasyon Laboratuvarindaki arastirmalar icin 2 milyon dolari asan para talebinde bulundu Groves parayi onayladi ama John Lawrence in medikal izotoplar uretimi dahil olmak uzere bazi programlari iptal etti Bunun nedeni simdi nukleer reaktorlerle karsilasmanin daha iyi olacak olmasiydi Kaliforniya Universitesi bir engeldi cunku savas zamani askeri mecburiyetten muaf olma talebi vardi Lawrence ve Groves Sproul u sozlesme uzatmasi konusunda ikna ettiler 1946 yilinda Manhattan Projesi fizikcilere Kaliforniya Universitesinde universite icin harcanan her bir dolar karsiligi 7 dolar harcadi 184 inc olan siklotron Manhattan Projesinden savas zamani dolarlari ile tamamlandi Ed McMillan tarafindan yeni fikirleri bunyesinde topladi ve bir elektron hizlandirici olarak tamamlandi Bu islem 13 Aralik 1946 da basladi 1935 ten beri ilk defa Lawrence aktif olarak deneylere katildi ile elektron hizlandirici kullanarak yeni kesfedilmis pi mezonu yaratma girisimlerindeki calisma basarisiz gitti Daha sonrasinda Cesar Lattes 1948 yilinda negatif pi mezonlari bulmak icin yapilmis cihazi kullandi Ulusal laboratuvarlarin sorumlulugu 1 Ocak 1947 de yeni kurulmus olan gecti Bu yilda Lawrence projeleri bunlara yeni cizgisel hizlandirici ve olarak bilinecek olan yeni gigaelektronvolt hizlandirici da dahildi icin 15 milyon dolar istedi Kaliforniya Universitesi nin Los Alamos Laboratuvarini isletme suresi 1 Temmuz 1948 e uzatildi ve bazi uyeleri Kaliforniya disinda da calisma sorumlulugundan muafiyet istediler Bazi anlasmalar sonucunda universite kontrati su andan itibaren dort yil kadar uzatmaya karar verdi ve Norris Bradbury 1945 yilinda Oppenheimer direktorlugunde profesor olarak atandi Kisa bir sure sonra Lawrence talebinde bulundugu tum fonu aldi Butun bunlara ragmen Franklin Roosevelt savastan once birlik olmak icin Radyasyon Laboratuvari calisanlarinin Oppheimer in eforlarini son derece onaysiz goren icin oy kullandi Lawrence cumhuriyetci biriydi ve bunu solamacsizlik aktivitesi olarak adlandirdi Lawrence universitenin kisisel guvenlik kolu tarafindan incelenen Robert Serber gibi Radyasyon Laboratuvari calisanlarini korumaya zorlandi Lawrence Robert Oppheimer in kardesi Frank i Radyasyon Laboratuvarindan men etti ve bu Robert ile aralarindaki iliskinin zarar gormesine neden oldu Termonukleer silahlar Agustos 1949 da Lawrence Sovyet Birligi nin ilk nukleer testi tarafindan alarma gecirildi Cevabina vardigi uygun yanit tum eforu daha buyuk bir nukleer silah olan hidrojen bombasi yapmakti Lawrence bombanin gerektirdigi trityumlari yapmak icin notronlar uretmekte plutonyum gibi yapmasi daha zor ve daha yuksek enerji gerektiren nukleer reaktorler yerine hizlandirici kullanma onerisini savundu Ilk olarak Mark 1 7 milyon dolar 25 MeV cizgisel hizlandirici portatifi kod adi Materyal Test Hizlandirici MTH Kisa bir zaman sonra yeni ve daha buyuk Mark2 uranyum 238 den tuketerek trityum ya da plutonyum uretebilen olarak bilinen MTH den bahsetmeye basladi Serber ve Segre pratik olmayan gereksiz teknik sorunlari aciklamaya giristiler ama Lawrence onlari vatan sevmezler olarak gordu Lawrence MTH Mark 1 ile birlikte Livermore Kaliforniya da bulunmasini onerdigi Edward Teller in ikinci nukleer silahlar laboratuvari kampanyasini destekledi Livermore daki yeni laboratuvar 17 Temmuz 1952 de nihayet kabul edildi ama Mark 2 MTH iptal edildi Bu sirada Atomik Enerji Komisyonu Mark 1 e 45 milyon dolar harcadi ama asil olarak nukleer silahlar programi icin polonyum uretmekte kullanildi Ayni zamanda Brookhaven Ulusal Laboratuvari nin Kosmotron u 1 GeV isin uretti Olumu ve mirasi Nobel Odulu nun yani sira Lawrence 1937 yilinda ve kazandi 1938 yilinda fizikte Comstock Odulu 1940 ta 1942 de 1942 yilinda 1951 de 1952 de ve 1957 yilinda Atomik Enerji Komisyonundan Enrico Fermi odulu aldi 1948 de Legion d Honneur da calisan oldu ve ilk olarak US Ordu Akademisi nden 1958 yilinda ilk Sylvanus Thayer Odulu nu aldi Temmuz 1958 de Baskan Dwight D Eisenhower Lawrence a Sovyet birligi ile Karsilikli Nukleer Test Yasaklama Antlasmasini onermesi icin ye gitmesi talebinde bulundu Iki kisi hidrojen bombasinin gelisimi hakkinda tartismada bulundu ve 1939 yilinda Strauss Lawrence in siklotronu icin fon yardiminda bulundu Strauss Lawrence in Geneva heyetinin bir parcasi olmasinda oldukca israrci idi cunku nukleer teste gonullu olarak devam edecegi biliniyordu Aniden gelisen kronik ulseratif kolitten aci cekmesine karsin Lwrence yine de gitmek istedi ama Geneva da iken hasta oldu ve Stanford Universitesi ndeki hastaneye kaldirildi Cerrahlar kalinbagirsaginin cogunu cikarttilar ama arterlerinin birinde damarlarda yag birikmesi dahil olmak uzere baska sorunlar buldular 27 Agustos 1958 Palo Alto Hastanesi nde oldu Molly halka acik bir cenaze istemedi ama First Congregationalist Kilisesi Berkeley de anma toreni yapmayi kabul etti Anma konusmasinin Kaliforniya Universitesi baskani yapti Olumunden 23 gun sonra Kaliforniya Universitesi Idarecileri universitenin iki nukleer arastirma alanini Lawrence in olumu ardindan tekrar isim degistirme konusunda oyladilar ve isimleri Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvari ve oldu 1959 yilinda anisina cikti Kimyasal elementlerden numarasi 103 olan element 1961 yilinda Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarinda kesfedildi lawrencium olarak adlandirildi 1968 yilinda Lawrence Bilim Salonu halka acik bilim egitim merkezi Lawrence onuruna acildi Kagitlari Berkeley Kaliforniya Universitesindeki bulunmaktadir Kaynakca Inventor of cyclotron dies after surgery Eugene Register Guard Associated Press 28 Agustos 1958 s 5b 2 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2015 10 Aralik 2001 The Lawrence Legacy Vermillion South Dakota University of California Berkeley Office of the Chancellor 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mayis 2014 Lawrence Ernest Orlando Agustos 1925 The photoelectric effect in potassium vapour as a function of the frequency of the light Philosophical Magazine 50 296 ss 345 359 doi 10 1080 14786442508634745 a b Yarris Lynn 8 Ocak 2003 Lab mourns death of Molly Lawrence widow of Ernest O Lawrence Lawrence Berkeley National Laboratory 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mayis 2014 Obituaries Mary Lawrence The Berkleyan University of California 15 Ocak 2003 12 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Mayis 2014 a b Alvarez 1970 s 259 Childs 1968 s 182 a b Allen John F 29 Agustos 1958 Cyclotron father s death mourned Milwaukee Sentinel s 13 part 1 olu kirik baglanti Childs 1968 s 309 Herken 2002 ss 11 15 Kiessling E C 17 Aralik 1968 Even geniuses have human frailties Milwaukee Journal s 24 part 1 olu kirik baglanti The Nobel Prize in Chemistry 1951 Nobel Foundation 2014 22 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Haziran 2015 Science amp Technology Review Ekim 2001 15 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Agustos 2013 Heilbron J L Seidel Robert W Wheaton Bruce R 1981 Lawrence Berkeley National Laboratory 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ekim 2013 Glenn T Seaborg The plutonium story Lawrence Berkeley Laboratory University of California LBL 13492 DE82 004551 16 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2015 Heilbron J L Seidel Robert W Wheaton Bruce R 1981 Chapter 6 A Neutron Foundry Lawrence Berkeley National Laboratory 6 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Ekim 2013