Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk Boğazları krizi, Soğuk Savaş sırasında Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki kısa süreli . Türkiye, II. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar tarafsızlığını korumayı başarmıştı. Sovyet hükûmeti tarafından Türk hükûmetine, Rus nakliye gemilerinin Karadeniz'i Akdeniz'e bağlayan Türk Boğazları'ndan serbestçe geçebilmesi için baskı yapılmaya başlandı. Türk hükûmetinin, Sovyetler Birliği'nin taleplerini kesin bir dille reddetmesi, bölgedeki tansiyonu arttırarak, krizi bir güç gösterisine dönüştürdü. Bu olay, daha sonra Truman Doktrini'nin ortaya çıkmasına belirleyici bir faktör olarak hizmet etti. Bu kriz Türkiye'nin yüzünü tamamen Batı'ya, yani Amerika Birleşik Devletleri ve NATO'ya döndürmesine neden oldu. Bu tarz olaylar Türkiye'nin günümüzde dünya üzerindeki gücünü pekiştirdi.
| Türk Boğazları krizi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Soğuk Savaş & Boğazlar Sorunu | |||||||
 İstanbul ve Çanakkale boğazları | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Türkiye ABD |  Sovyetler Birliği | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
| İsmet İnönü Adnan Menderes Harry Truman Dwight D. Eisenhower | Josef Stalin Vyaçeslav Molotov | ||||||
| Güçler | |||||||
| Bilinmeyen sayıda ABD Deniz Kuvvetleri | Çeşitli savaş gemileri Belirsiz miktar kara kuvvetleri | ||||||
Arka plan
Boğazların önemi
Bu iki boğaz, Karadeniz ve Akdeniz'i birbirine bağlamaktadır ve başta Türkiye olmak üzere, Karadeniz'e kıyısı olan Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan gibi Varşova Paktı ülkeleri için çok büyük öneme sahipti. Türk boğazları, askerî strateji bakımından da çok önemli bir yere sahipti. Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin donanmaları için diğer denizlere çıkışın tek yolu bu boğazlardı.
Siyasi arka plan
Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki bu krizin temelleri, II. Dünya Savaşı öncesine ve savaşların olduğu döneme dayanır. 1930'ların son yarısına kadar Türk-Rus ilişkileri sıcak ve biraz kardeşçe idi. İki taraf, aralarında imzaladıkları Moskova Antlaşması ile birbirleriyle iş birliği sözü vermişlerdi.
1936'da Türkiye, Sovyetler Birliği, Romanya, Bulgaristan, Fransa, Yunanistan, Japonya, Birleşik Krallık ve Yugoslavya'nın imzaladığı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile boğazlar üzerindeki askerî ve siyasi hakları düzenleme yetkisi Türkiye'ye bırakıldı. Bu sözleşme, boğazlarla ilgili yapılan son görüşme oldu. Önceki antlaşmalar ve konferanslar, 19. ve 20. yüzyıllarda boğazların açıklığını esas almıştı. Sorun, Faşist İtalya'nın ve yayılmacı politikalarının yükselmesi ve Bulgaristan'ın boğazların Türkiye tarafından silahlandırılmasından endişe etmesi nedeniyle tekrar nüksetmişti. 20 Temmuz 1936 tarihinde anlaşmanın imzalanmasından sonra Türkiye'ye boğazları silahlandırmasına ve düzenlemesine izin verildi. Antlaşmaya göre Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkelerin gemileri Türkiye'den izin almak zorundaydı. Josef Stalin, 1936 konvansiyonunun değiştirilmesi için uluslararası kamuoyuna baskı yapmaktaydı ve 1939'da boğazların Türkiye ve Sovyetler Birliği tarafından ortaklaşa kontrolünü teklif etti. Sovyetler Birliği'nin, Nazi Almanyası ile Molotov-Ribbentrop Paktı'nın imzalanması üzerine, Sovyet Dışişleri bakanı Vyaçeslav Molotov zorla boğazları kontrol altına almak ve onların yakınında bir askerî üs kurmak için ülkesinin isteği konusunda Alman meslektaşını bilgilendirdi.
Türkiye ile sınır anlaşmazlıkları
Sovyetler Birliği, Doğu Anadolu Bölgesi'nde Türkiye-Sovyetler Birliği sınırının Gürcistan SSC ve Ermenistan SSC lehine değiştirilmesini talep etti. Sovyet Başbakan Yardımcısı Lavrenti Beriya Gürcistan'ın güneybatısındaki Türk topraklarının Osmanlı döneminde Türkler tarafından Gürcülerden çalındığını iddia etti ve bu Stalin'in kulağına gitti. Beria'nın sözde teorisi Türk tarafından kabul edilecek olsaydı, Karadeniz ve Orta Doğu üzerinde Sovyet etkisi artacak ve süreç içinde ikinci bölgedeki Britanya İmparatorluğu'nun etkisini azaltacaktı. Bu iddia, Mayıs 1953'te Boğazlar rejimi üzerindeki Sovyet şartları ile birlikte geri çekildi.
Kriz
Kızışma
Sovyetler Birliği, Nazi Almanyası'nı kesin olarak yenince, 1945 ve 1946 yılında konuyu tekrar gündeme getirdi. 1946 yılı boyunca, Türk ve Amerikalı diplomatlar konuyla ilgili sık sık görüşmeler yaptı. Sovyetler Birliği, savaş sırasında Karadeniz'deki Sovyet Donanması'na ait gemilerin boğazlardan geçmesini istediyse de Türkiye buna izin vermeyince gerginlik daha da büyüdü. 6 Nisan 1946'da Amerikan savaş gemisi USS Missouri'nin Türkiye ziyareti Sovyetleri daha da kızdırdı. Gemi, Türkiye'nin ABD büyükelçisi Mehmet Münir Ertegün'ün cenazesini Türkiye'ye getirmişti. Fakat Sovyetler geminin gelişinin tesadüfi olmadığını iddia ettiler. Geminin bölgeye gelmesi sürpriz olmamasına rağmen Sovyetler Birliği'nin ABD büyükelçisi , Missouri'nin boğazlara gelmesinin "Sovyetler Birliği'ne karşı bir askeri-politik bir gösteri" olduğunu ve bu durumun Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin açıkça ihlali olduğunu Amerikalı yetkililere bildirdi.
Sovyet görüşü
Sovyetler Birliğinin lideri Josef Stalin, ABD'nin yeni atanmış Moskova Büyükelçisi Walter Bedell Smith'e [en] Boğazlar hakkındaki görüşlerini şöyle açıklamıştır:
| “ | Başkan Truman'a da söylediğim gibi Sovyetler Birliği'nin Türkiye'ye saldırmak gibi bir niyeti yok. Ancak Türkiye zayıf ve Türkiye'nin koruyamaması durumunda Boğazlar'ın yabancı kontrolüne girmesinden Sovyetler Birliği rahatsızlık duymaktadır. Türkiye'deki hükümet bize dostça davranmamaktadır. Bu nedenle Sovyetler Birliği, Çanakkale Boğazı'nda bir üs talep etmiştir. Bu bizim kendi güvenliğimiz meselesidir. | „ |
—Joseph Stalin, ABD'nin yeni büyükelçisi Walter Bedell Smith ile arasındaki konuşma (Nisan 1946) | ||
Sovyet Dışişleri Komiserliği 7 Ağustos 1946 tarihinde, Türk Dışişleri Bakanlığı'na Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin yenilenmesi durumu için Sovyetlerin taleplerini içeren bir nota gönderdi. Bu notada şu talepler yer aldı:
| “ | 1) Ticaret gemilerine her zaman açık olması, 2) Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin silahlı kuvvetlerinin gemilerine her zaman açık olması 3) Özel durumlar haricinde Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkelerin savaş gemilerine kapalı olması 4) Türkiye ve diğer Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin kontrolünde olması 5) Sovyetler Birliği ve Türkiye tarafından ortak olarak savunulması | „ |
Kars ve Ardahan'a dair herhangi bir talep yer almadı.
Sovyetler, bununla İtalyan ve Alman savaş gemilerinin boğazlardan çatışma olmaksızın geçebildiğine göndermede bulunmaktaydı. (Türkiye, 23 Şubat 1945'te Almanya'ya savaş ilan etti ve Türk kuvvetleri boğazlardaki Alman gemilerine el koydu.) Sovyetler, notada ayrıca Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ni yeniden düzenleyen bir uluslararası konferansın toplanmasını talep etmekteydi.
Amerikan görüşü
Sorun, Potsdam Konferansı'nda ABD başkanı Harry S. Truman'ın da gündemine geldiğinde, Boğazlar sorununun Türkiye ve SSCB ile ilgili bir iç siyaset sorunu olduğunu ve iki tarafın arasında çözülmesi gerektiğini söyledi. ABD Potsdam'da Sovyetlerle anlaşmazlığa düşmek istemediğinden böyle bir yol izlemişti. Karadeniz ve Akdeniz arasında önemli bir stratejik geçidi Sovyetlere bırakmak, muhtemelen Türkiye'yi Komünist bir ülke yapardı. Paris'teki barış görüşmelerindeki diplomatlara, ABD Dışişleri müsteşarı Dean Acheson tarafından gönderilen gizli telgrafta, Boğazlar konusunda ABD'nin tutumu açıklandı:
| “ | Kanımızca Sovyetler Birliği'nin birincil amacı, Türkiye üzerinde kontrol elde etmektir. İnanıyoruz ki Sovyetler Birliği, silahlı kuvvetler zoruyla görünürdeki amacı olan boğazların ortak kontrolünü sağlamayı başarırsa, bu kuvvetini Türkiye üzerinde kontrol sağlamak amacıyla kullanacaktır. Kanımızca, bu nedenle Türkiye tüm imkanlarıyla Sovyet saldırganlığına karşı direnme kararını zamanı gelince alacaktır. Bu politika ışığında Sovyetler Birliği'nin yapacağı her askeri ve siyasi harekete ve Türkiye'nin Sovyet saldırganlığının nesnesi haline gelmesine kesin bir inanç ve kararlılıkla izin veremeyiz. | „ |
—Dean Acheson, Paris'te Dışişleri Bakanı'na telgraf – 8 Ağustos 1946 | ||
20 Ağustos 1946 tarihinde, Müsteşar Acheson durumun aciliyetini açıklamak ve Amerika Birleşik Devletleri Hükûmeti'nin bilinen görüşlerini açıklamak için 15 gazeteci ile bir araya geldi.
NATO desteği ve gerginliğin düşmesi
Sovyetler Birliği, 1946 sonbahar yaz aylık döneminde Türk kıyılarına yakın manevralara sahip savaş gemileriyle Karadeniz'deki donanma varlığını artırdı. Kara birliklerinin önemli bir kısmı Balkanlara sevk edildi. Hızla artan Rus baskısından kurtulmak için Türkiye, birkaç gün sonra ABD'den yardım istedi. Başkan Truman yönetimine danıştıktan sonra Türkiye'ye bir deniz görev kuvveti gönderdi. 9 Ekim 1946 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve ilgili hükûmetler Türkiye'ye verdikleri desteği yinelediler. 26 Ekim'de Sovyetler Birliği, Türk Boğazları kontrolüne ilişkin yeni bir zirve için kendine özgü talebini ve kısa bir süre sonra da bölgeden askerî güçlerinin çoğunu geri çekti. Türkiye tarafsızlık politikasını terk etti. Ayrıca Türkiye ve Yunanistan'da Sovyet etkisinin yayılmasını sona erdirilmesini amaçlayan Truman Doktrini planı kapsamında 1947 yılında ABD'den ekonomik ve savunma yardımı olarak USD $ 100,000,000 kabul etti. Bu iki ülke 1952 yılında NATO'ya katıldı.
Tartışmanın devam etmesi (1947-1953)
Türk hükûmeti, Kasım 1946'da Moskova'ya yeni bir büyükelçi olarak Faik Zihni Akdur'u atadı. Türkiye cumhurbaşkanı İnönü, Sovyet Rusya ile ilişkilerin daha da geliştirilmesi odaklanması için Akdur'a talimat verdi. Ayrıca boğazlar ile ilgili görüşmelerde bulunması kesin olarak yasaklandı.
Amerika Birleşik Devletleri, Çanakkale ve İstanbul Boğazı'nın kaderini belirlemek için uluslararası bir konferansın yapılmasını önerdi. Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri tarafından açıklandığı gibi bir ortamda düzenlenen bir konferansın kabul edilemez olduğunu iddia etti. 10 Aralık 1946'da Moskova'daki Sovyet Dışişleri Bakanlığı'na Türkiye'deki Sovyet Büyükelçisi S. Vinogradov tarafından gönderilen muhtıraya göre, Sovyet görüşünün azınlıkta kalacağı bu konferansta Boğazların statüsü ile ilgili önemli bir değişiklik yapılmasının beklenmesinin mümkün olmadığı dile getirilmekteydi.
Büyükelçi S. Vinogradov 1948'de Politbüro kararıyla görevinden alındı. Yerine atanan yeni büyükelçi 'e, Sovyet Dışişleri Bakanlığı tarafından boğazlar ile ilgili son derece önemli bilgileri ihtiva eden bir dizi talimat gönderdi.
| “ | Türkler, boğazlar ile ilgili tavrımızı bilmek istiyorsa şu şekilde bir cevap verilecektir: "Sovyet tavrı 7 Ağustos ve 24 Eylül 1946 tarihli notalarda belirtilmiştir." | „ |
—Sovyet Dışişleri Bakanlığı, "Türkiye Büyükelçisi Talimatları" #4 Nokta – 29 Mart 1948 | ||
Joseph Stalin'in ölümünden sonra 30 Mayıs 1953 tarihinde yeni gelen Sovyet hükûmeti boğazlar üzerindeki hak iddialarını reddetti. Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov, İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerindeki Rus iddialarını, hem de Türk-Ermenistan-Gürcistan sınırı boyunca diğer toprak anlaşmazlıklarını sahiplenmedi.
Sonuç
Uluslararası görüşün Türkiye lehinde olması, ayrıca Türkiye'nin kararlı tutumu sayesinde Sovyetler Birliği, boğazlar üzerindeki tüm iddialarından vazgeçti. Ortadoğu'da bir güç olabilmenin yolunun Türkiye ile iyi ilişki kurmaktan geçtiğini anlayan Sovyetler Birliği bu yönde hareket etti. Türkiye'nin 1952'de NATO'ya girmesiyle Sovyetler Birliği bu politikadan vazgeçmek zorunda kaldı. 1936 Montrö Antlaşması, SSCB ve ardıl devletleri ile Türkiye arasında günümüzde hala yürürlüktedir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Rozakes, Chrestos (1987). Turkish Straits. Dordrecht: Martinus Nijhoff Publishers. s. 43.
- ^ "Turkish Straits Crisis". Teaching American History. 6 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2013.
- ^ Rozakes, Chrestos (1987). Turkish Straits. Dordrecht: Martinus Nijhoff. s. 7.
- ^ Hasanlı, Cemil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945–1953. Lexington Books. s. 1.
- ^ Christos L. Rozakis, Petros N. Stagos, The Turkish Straits, p. 123. Martinus Nijhoff Publishers, 1987.
- ^ Christos L. Rozakis, Petros N. Stagos, The Turkish Straits, s. 101. Martinus Nijhoff, 1987.
- ^ (PDF). BAŞKENT-SAM. 23 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2013.
- ^ Christos L. Rozakis, Petros N. Stagos, The Turkish Straits, p. 44. Martinus Nijhoff Publishers, 1987.
- ^ (Rusça) Рецензия на сборник «Армения и советско-турецкие отношения» 18 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Ro'i, Yaacov (1974). From Encroachment to Involvement: A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East, 1945–1973. Transaction Publisher. ss. 106-107.
- ^ . CA&CC Press AB. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2013.
- ^ a b c Roberts, Geoffrey (2008). Stalin's wars: from World War to Cold War, 1939-1953 (İngilizce). New Haven: Yale Univ. Press. s. 310. ISBN .
- ^ . CA&CC Press AB. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2013.
- ^ Hasanli, Jamil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945-1953. Lexington Books. s. 123.
- ^ Hasanlı, Cemil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945-1953. Lexington Books. s. 233.
- ^ . acusd.edu. 23 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2013.
- ^ . CA&CC Press AB. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2013.
- ^ "Turkey 1." The Columbia Encyclopedia, 2004.
- ^ Hasanlı, Cemil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945-1953. Lexington Books. s. 248.
- ^ Hasanlı, Cemil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945-1953. Lexington Books. ss. 248-249.
- ^ Hasanlı, Cemil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945-1953. Lexington Books. ss. 249-250.
- ^ Hasanlı, Cemil (2011). Stalin ve Türk Boğazları Krizi, 1945-1953. Lexington Books. s. 250.
- ^ "Turkey's Relations with NATO". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2013.
- ^ "TURKEY." The Encyclopedia of World History. 2001.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turk Bogazlari krizi Soguk Savas sirasinda Turkiye ile Sovyetler Birligi arasindaki kisa sureli Turkiye II Dunya Savasi nin sonuna kadar tarafsizligini korumayi basarmisti Sovyet hukumeti tarafindan Turk hukumetine Rus nakliye gemilerinin Karadeniz i Akdeniz e baglayan Turk Bogazlari ndan serbestce gecebilmesi icin baski yapilmaya baslandi Turk hukumetinin Sovyetler Birligi nin taleplerini kesin bir dille reddetmesi bolgedeki tansiyonu arttirarak krizi bir guc gosterisine donusturdu Bu olay daha sonra Truman Doktrini nin ortaya cikmasina belirleyici bir faktor olarak hizmet etti Bu kriz Turkiye nin yuzunu tamamen Bati ya yani Amerika Birlesik Devletleri ve NATO ya dondurmesine neden oldu Bu tarz olaylar Turkiye nin gunumuzde dunya uzerindeki gucunu pekistirdi Turk Bogazlari kriziSoguk Savas amp Bogazlar SorunuIstanbul ve Canakkale bogazlariTarihDusuk seviye 20 Temmuz 1936 6 Agustos 1946 10 yil 2 hafta ve 3 gun Yuksek seviye 7 Agustos 1946 30 Mayis 1953 6 yil 9 ay 3 hafta ve 2 gun BolgeKaradeniz ve Marmara DeniziSonucStatus quo ante bellum Sovyetler Birligi Turk bogazlarinin statusunun degistirilmesi taleplerini geri cekti TaraflarTurkiye ABDSovyetler BirligiKomutanlar ve liderlerIsmet Inonu Adnan Menderes Harry Truman Dwight D EisenhowerJosef Stalin Vyaceslav MolotovGuclerBilinmeyen sayida ABD Deniz KuvvetleriCesitli savas gemileri Belirsiz miktar kara kuvvetleriArka planBogazlarin onemi Bu iki bogaz Karadeniz ve Akdeniz i birbirine baglamaktadir ve basta Turkiye olmak uzere Karadeniz e kiyisi olan Sovyetler Birligi Romanya ve Bulgaristan gibi Varsova Pakti ulkeleri icin cok buyuk oneme sahipti Turk bogazlari askeri strateji bakimindan da cok onemli bir yere sahipti Karadeniz e kiyisi olan ulkelerin donanmalari icin diger denizlere cikisin tek yolu bu bogazlardi Siyasi arka plan Turkiye ile Sovyetler Birligi arasindaki bu krizin temelleri II Dunya Savasi oncesine ve savaslarin oldugu doneme dayanir 1930 larin son yarisina kadar Turk Rus iliskileri sicak ve biraz kardesce idi Iki taraf aralarinda imzaladiklari Moskova Antlasmasi ile birbirleriyle is birligi sozu vermislerdi 1936 da Turkiye Sovyetler Birligi Romanya Bulgaristan Fransa Yunanistan Japonya Birlesik Krallik ve Yugoslavya nin imzaladigi Montro Bogazlar Sozlesmesi ile bogazlar uzerindeki askeri ve siyasi haklari duzenleme yetkisi Turkiye ye birakildi Bu sozlesme bogazlarla ilgili yapilan son gorusme oldu Onceki antlasmalar ve konferanslar 19 ve 20 yuzyillarda bogazlarin acikligini esas almisti Sorun Fasist Italya nin ve yayilmaci politikalarinin yukselmesi ve Bulgaristan in bogazlarin Turkiye tarafindan silahlandirilmasindan endise etmesi nedeniyle tekrar nuksetmisti 20 Temmuz 1936 tarihinde anlasmanin imzalanmasindan sonra Turkiye ye bogazlari silahlandirmasina ve duzenlemesine izin verildi Antlasmaya gore Karadeniz e kiyisi olmayan ulkelerin gemileri Turkiye den izin almak zorundaydi Josef Stalin 1936 konvansiyonunun degistirilmesi icin uluslararasi kamuoyuna baski yapmaktaydi ve 1939 da bogazlarin Turkiye ve Sovyetler Birligi tarafindan ortaklasa kontrolunu teklif etti Sovyetler Birligi nin Nazi Almanyasi ile Molotov Ribbentrop Pakti nin imzalanmasi uzerine Sovyet Disisleri bakani Vyaceslav Molotov zorla bogazlari kontrol altina almak ve onlarin yakininda bir askeri us kurmak icin ulkesinin istegi konusunda Alman meslektasini bilgilendirdi Turkiye ile sinir anlasmazliklari Sovyetlerin Turkiye uzerindeki toprak iddialari Sovyetler Birligi Dogu Anadolu Bolgesi nde Turkiye Sovyetler Birligi sinirinin Gurcistan SSC ve Ermenistan SSC lehine degistirilmesini talep etti Sovyet Basbakan Yardimcisi Lavrenti Beriya Gurcistan in guneybatisindaki Turk topraklarinin Osmanli doneminde Turkler tarafindan Gurculerden calindigini iddia etti ve bu Stalin in kulagina gitti Beria nin sozde teorisi Turk tarafindan kabul edilecek olsaydi Karadeniz ve Orta Dogu uzerinde Sovyet etkisi artacak ve surec icinde ikinci bolgedeki Britanya Imparatorlugu nun etkisini azaltacakti Bu iddia Mayis 1953 te Bogazlar rejimi uzerindeki Sovyet sartlari ile birlikte geri cekildi KrizKizisma Sovyetler Birligi Nazi Almanyasi ni kesin olarak yenince 1945 ve 1946 yilinda konuyu tekrar gundeme getirdi 1946 yili boyunca Turk ve Amerikali diplomatlar konuyla ilgili sik sik gorusmeler yapti Sovyetler Birligi savas sirasinda Karadeniz deki Sovyet Donanmasi na ait gemilerin bogazlardan gecmesini istediyse de Turkiye buna izin vermeyince gerginlik daha da buyudu 6 Nisan 1946 da Amerikan savas gemisi USS Missouri nin Turkiye ziyareti Sovyetleri daha da kizdirdi Gemi Turkiye nin ABD buyukelcisi Mehmet Munir Ertegun un cenazesini Turkiye ye getirmisti Fakat Sovyetler geminin gelisinin tesadufi olmadigini iddia ettiler Geminin bolgeye gelmesi surpriz olmamasina ragmen Sovyetler Birligi nin ABD buyukelcisi Missouri nin bogazlara gelmesinin Sovyetler Birligi ne karsi bir askeri politik bir gosteri oldugunu ve bu durumun Montro Bogazlar Sozlesmesi nin acikca ihlali oldugunu Amerikali yetkililere bildirdi Sovyet gorusu Sovyetler Birliginin lideri Josef Stalin ABD nin yeni atanmis Moskova Buyukelcisi Walter Bedell Smith e en Bogazlar hakkindaki goruslerini soyle aciklamistir Baskan Truman a da soyledigim gibi Sovyetler Birligi nin Turkiye ye saldirmak gibi bir niyeti yok Ancak Turkiye zayif ve Turkiye nin koruyamamasi durumunda Bogazlar in yabanci kontrolune girmesinden Sovyetler Birligi rahatsizlik duymaktadir Turkiye deki hukumet bize dostca davranmamaktadir Bu nedenle Sovyetler Birligi Canakkale Bogazi nda bir us talep etmistir Bu bizim kendi guvenligimiz meselesidir Joseph Stalin ABD nin yeni buyukelcisi Walter Bedell Smith ile arasindaki konusma Nisan 1946 Sovyet Disisleri Komiserligi 7 Agustos 1946 tarihinde Turk Disisleri Bakanligi na Montro Bogazlar Sozlesmesi nin yenilenmesi durumu icin Sovyetlerin taleplerini iceren bir nota gonderdi Bu notada su talepler yer aldi 1 Ticaret gemilerine her zaman acik olmasi 2 Karadeniz e kiyisi olan ulkelerin silahli kuvvetlerinin gemilerine her zaman acik olmasi 3 Ozel durumlar haricinde Karadeniz e kiyisi olmayan ulkelerin savas gemilerine kapali olmasi 4 Turkiye ve diger Karadeniz e kiyisi olan ulkelerin kontrolunde olmasi 5 Sovyetler Birligi ve Turkiye tarafindan ortak olarak savunulmasi Kars ve Ardahan a dair herhangi bir talep yer almadi Sovyetler bununla Italyan ve Alman savas gemilerinin bogazlardan catisma olmaksizin gecebildigine gondermede bulunmaktaydi Turkiye 23 Subat 1945 te Almanya ya savas ilan etti ve Turk kuvvetleri bogazlardaki Alman gemilerine el koydu Sovyetler notada ayrica Montro Bogazlar Sozlesmesi ni yeniden duzenleyen bir uluslararasi konferansin toplanmasini talep etmekteydi Amerikan gorusu Sorun Potsdam Konferansi nda ABD baskani Harry S Truman in da gundemine geldiginde Bogazlar sorununun Turkiye ve SSCB ile ilgili bir ic siyaset sorunu oldugunu ve iki tarafin arasinda cozulmesi gerektigini soyledi ABD Potsdam da Sovyetlerle anlasmazliga dusmek istemediginden boyle bir yol izlemisti Karadeniz ve Akdeniz arasinda onemli bir stratejik gecidi Sovyetlere birakmak muhtemelen Turkiye yi Komunist bir ulke yapardi Paris teki baris gorusmelerindeki diplomatlara ABD Disisleri mustesari Dean Acheson tarafindan gonderilen gizli telgrafta Bogazlar konusunda ABD nin tutumu aciklandi Kanimizca Sovyetler Birligi nin birincil amaci Turkiye uzerinde kontrol elde etmektir Inaniyoruz ki Sovyetler Birligi silahli kuvvetler zoruyla gorunurdeki amaci olan bogazlarin ortak kontrolunu saglamayi basarirsa bu kuvvetini Turkiye uzerinde kontrol saglamak amaciyla kullanacaktir Kanimizca bu nedenle Turkiye tum imkanlariyla Sovyet saldirganligina karsi direnme kararini zamani gelince alacaktir Bu politika isiginda Sovyetler Birligi nin yapacagi her askeri ve siyasi harekete ve Turkiye nin Sovyet saldirganliginin nesnesi haline gelmesine kesin bir inanc ve kararlilikla izin veremeyiz Dean Acheson Paris te Disisleri Bakani na telgraf 8 Agustos 1946 20 Agustos 1946 tarihinde Mustesar Acheson durumun aciliyetini aciklamak ve Amerika Birlesik Devletleri Hukumeti nin bilinen goruslerini aciklamak icin 15 gazeteci ile bir araya geldi NATO destegi ve gerginligin dusmesi Sovyetler Birligi 1946 sonbahar yaz aylik doneminde Turk kiyilarina yakin manevralara sahip savas gemileriyle Karadeniz deki donanma varligini artirdi Kara birliklerinin onemli bir kismi Balkanlara sevk edildi Hizla artan Rus baskisindan kurtulmak icin Turkiye birkac gun sonra ABD den yardim istedi Baskan Truman yonetimine danistiktan sonra Turkiye ye bir deniz gorev kuvveti gonderdi 9 Ekim 1946 tarihinde Amerika Birlesik Devletleri Birlesik Krallik ve ilgili hukumetler Turkiye ye verdikleri destegi yinelediler 26 Ekim de Sovyetler Birligi Turk Bogazlari kontrolune iliskin yeni bir zirve icin kendine ozgu talebini ve kisa bir sure sonra da bolgeden askeri guclerinin cogunu geri cekti Turkiye tarafsizlik politikasini terk etti Ayrica Turkiye ve Yunanistan da Sovyet etkisinin yayilmasini sona erdirilmesini amaclayan Truman Doktrini plani kapsaminda 1947 yilinda ABD den ekonomik ve savunma yardimi olarak USD 100 000 000 kabul etti Bu iki ulke 1952 yilinda NATO ya katildi Tartismanin devam etmesi 1947 1953 Turk hukumeti Kasim 1946 da Moskova ya yeni bir buyukelci olarak Faik Zihni Akdur u atadi Turkiye cumhurbaskani Inonu Sovyet Rusya ile iliskilerin daha da gelistirilmesi odaklanmasi icin Akdur a talimat verdi Ayrica bogazlar ile ilgili gorusmelerde bulunmasi kesin olarak yasaklandi Amerika Birlesik Devletleri Canakkale ve Istanbul Bogazi nin kaderini belirlemek icin uluslararasi bir konferansin yapilmasini onerdi Sovyetler Birligi Amerika Birlesik Devletleri tarafindan aciklandigi gibi bir ortamda duzenlenen bir konferansin kabul edilemez oldugunu iddia etti 10 Aralik 1946 da Moskova daki Sovyet Disisleri Bakanligi na Turkiye deki Sovyet Buyukelcisi S Vinogradov tarafindan gonderilen muhtiraya gore Sovyet gorusunun azinlikta kalacagi bu konferansta Bogazlarin statusu ile ilgili onemli bir degisiklik yapilmasinin beklenmesinin mumkun olmadigi dile getirilmekteydi Buyukelci S Vinogradov 1948 de Politburo karariyla gorevinden alindi Yerine atanan yeni buyukelci e Sovyet Disisleri Bakanligi tarafindan bogazlar ile ilgili son derece onemli bilgileri ihtiva eden bir dizi talimat gonderdi Turkler bogazlar ile ilgili tavrimizi bilmek istiyorsa su sekilde bir cevap verilecektir Sovyet tavri 7 Agustos ve 24 Eylul 1946 tarihli notalarda belirtilmistir Sovyet Disisleri Bakanligi Turkiye Buyukelcisi Talimatlari 4 Nokta 29 Mart 1948 Joseph Stalin in olumunden sonra 30 Mayis 1953 tarihinde yeni gelen Sovyet hukumeti bogazlar uzerindeki hak iddialarini reddetti Sovyet Disisleri Bakani Molotov Istanbul ve Canakkale Bogazlari uzerindeki Rus iddialarini hem de Turk Ermenistan Gurcistan siniri boyunca diger toprak anlasmazliklarini sahiplenmedi SonucUluslararasi gorusun Turkiye lehinde olmasi ayrica Turkiye nin kararli tutumu sayesinde Sovyetler Birligi bogazlar uzerindeki tum iddialarindan vazgecti Ortadogu da bir guc olabilmenin yolunun Turkiye ile iyi iliski kurmaktan gectigini anlayan Sovyetler Birligi bu yonde hareket etti Turkiye nin 1952 de NATO ya girmesiyle Sovyetler Birligi bu politikadan vazgecmek zorunda kaldi 1936 Montro Antlasmasi SSCB ve ardil devletleri ile Turkiye arasinda gunumuzde hala yururluktedir Ayrica bakinizMontro Bogazlar Sozlesmesi Bogazlar Sorunu Demir Perde Domino teorisi SSCB Turkiye iliskileri ABD Turkiye iliskileri Birlesik Krallik Turkiye iliskileriKaynakca Rozakes Chrestos 1987 Turkish Straits Dordrecht Martinus Nijhoff Publishers s 43 Turkish Straits Crisis Teaching American History 6 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Mayis 2013 Rozakes Chrestos 1987 Turkish Straits Dordrecht Martinus Nijhoff s 7 Hasanli Cemil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books s 1 Christos L Rozakis Petros N Stagos The Turkish Straits p 123 Martinus Nijhoff Publishers 1987 ISBN 90 247 3464 9 Christos L Rozakis Petros N Stagos The Turkish Straits s 101 Martinus Nijhoff 1987 ISBN 90 247 3464 9 PDF BASKENT SAM 23 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2013 Christos L Rozakis Petros N Stagos The Turkish Straits p 44 Martinus Nijhoff Publishers 1987 ISBN 90 247 3464 9 Rusca Recenziya na sbornik Armeniya i sovetsko tureckie otnosheniya 18 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ro i Yaacov 1974 From Encroachment to Involvement A Documentary Study of Soviet Policy in the Middle East 1945 1973 Transaction Publisher ss 106 107 CA amp CC Press AB 16 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Mayis 2013 a b c Roberts Geoffrey 2008 Stalin s wars from World War to Cold War 1939 1953 Ingilizce New Haven Yale Univ Press s 310 ISBN 978 0 300 13622 7 CA amp CC Press AB 16 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2013 Hasanli Jamil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books s 123 Hasanli Cemil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books s 233 acusd edu 23 Haziran 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2013 CA amp CC Press AB 16 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2013 Turkey 1 The Columbia Encyclopedia 2004 Hasanli Cemil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books s 248 Hasanli Cemil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books ss 248 249 Hasanli Cemil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books ss 249 250 Hasanli Cemil 2011 Stalin ve Turk Bogazlari Krizi 1945 1953 Lexington Books s 250 Turkey s Relations with NATO Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs 27 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2013 TURKEY The Encyclopedia of World History 2001