Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Efes (Hititçe: 𒀀𒉺𒊭 Apaša,Eski Yunanca: Ἔφεσος Ephesos), Anadolu'nun batı kıyısında, bugünkü İzmir ilinin Selçuk ilçesinin üç kilometre güneybatısında yer alan antik bir Luvi şehriydi. Şehir Anadolu'da Yunan sömürgeciliğinin başlamasıyla birlikte İyonya ve daha sonra Roma dönemlerinde de önemini korumuştur. Kuruluşu Cilalı Taş Devri'ne yani MÖ 6000 yıllarına dayanır. MÖ 10. yüzyılda eski Arzava başkentinin yerine Attik ve İyonyalı Yunan kolonistleri tarafından inşa edilmiştir.
 Efes'teki Celsus Kütüphanesi | |
| Konum | Selçuk, İzmir, Türkiye |
|---|---|
| Koordinatlar | 37°56′21.0″K 27°20′27.8″D / 37.939167°K 27.341056°D |
| Tür | Antik kent |
| Tarihçe | |
| Kurucu | Attikalı ve İyonyalı Yunanlar |
| Kuruluş | MÖ 10. yüzyıl |
| Terk ediliş | 15. yüzyıl |
| Devir(ler) | Yunan Karanlık Çağı ile Geç Orta Çağ arası |
| Sit ayrıntıları | |
| Kazı tarihleri | 1863-1869, 1895 |
| Arkeologlar | John Turtle Wood, |
| Tür | Kültürel |
| Kriter | iii, iv, vi |
| Belirleme | 2015 (39. oturum) |
| Parçası | Efes |
| Referans no. | 1018 |
| Ülke |  Türkiye |
| Bölge | Avrupa - Anadolu |
Klasik Yunan döneminde İyonya'nın on iki şehrinden biriydi. Şehir, MÖ 129'da Roma Cumhuriyeti ‘nin kontrolüne geçtikten sonra gelişti.
1994'te UNESCO tarafından (Dünya Mirası Geçici Listesi)'ne dahil edilen Efes 2015'te ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.
Şehir antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan yakındaki Artemis Tapınağı (M.Ö. 550; civarında tamamlandı) ile ünlüdür. Diğer birçok anıtsal yapı arasında Celsus Kütüphanesi ve 25,000 seyirci alabilen II. Claudius zamanında başlanıp,Trajan (M.S..98-117) döneminde tamamlanan antik tiyatro da vardır. Efes, Vahiy Kitabı ‘nda adı geçen Asya'nın yedi kilisesinden biriydiYuhanna İncili burada yazılmış olabilir.
Şehir 5. yüzyıl birkaç Hristiyan konsilinin yeriydi (bkz. Birinci Efes Konsili). Şehir 263 yılında Gotlar tarafından yıkıldı ve yeniden inşa edilmesine rağmen limanın Küçük Menderes nehri tarafından yavaş yavaş silinmesi nedeniyle şehrin ticaret merkezi olarak önemi azaldı. MS 614'teki bir depremde kısmen tahrip oldu. Efes harabeleri kısmen Adnan Menderes Havalimanı'ndan veya Kuşadası Limanı'ndan yaklaşık 30 km güneyindedir.
2015 yılında UNESCO Dünya Mirası olarak eklendi. 2022 yılındaki kazı çalışmalarında 7. yüzyıla denk gelen Erken Bizans Dönemi'nden kalma dükkânlara ve bir mahalleye ulaşıldı.
Tarihçe
Neolitik dönem
Efes'i çevreleyen alan yakındaki Arvalya ve Çukuriçi olarak bilinen yapay höyükler tarafından ortaya çıkarıldığı üzere Neolitik Çağ (yaklaşık MÖ 6000) sırasında zaten iskan edilmişti.
1996 yılı içinde Selçuk, Aydın ve Efes yol üçgeninin yaklaşık 100 m kadar güney batısında, mandalina bahçeleri arasında Derbent Çayı'nın kıyısında Çukuriçi Höyük saptanmıştır. Arkeolog Adil Evren başkanlığında yapılan araştırma ve kazılar sonucu, bu höyükte taş ve bronz baltalar, iğneler, açkılı seramik parçaları, ağırşaklar, obsidien (volkanik cam) ve sileks (çakmak taşı), deniz kabukluları, öğütme ve perdah aletleri bulunmuştur. Yapılan değerlendirmelerle Çukuriçi Höyük'te Neolitik dönemden Erken Bronz Çağına kadar bir yerleşimin ve yaşamın olduğu saptanmıştır. Aynı tür malzemeler yine Selçuk, Kuşadası yolunun yaklaşık 8. km'de Arvalya Deresi'nin bitişiğinde Gül Hanım tarlasında Arvalya Höyük saptanmıştır. Çukuriçi ve Arvalya (Gül Hanım) höyüklerinde saptanan eserler ile Efes'in yakın çevresinin tarihi böylece Neolitik Dönem'e kadar ulaşmaktadır.
Helenistik dönem
MÖ 1050 yıllarında Yunanistan'dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladığı liman kenti Efes, MÖ 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Bugün gezilen Efes ise Büyük İskender'in generallerinden Lisimahos tarafından MÖ 300 yıllarında kurulmuştur. Şehir Roma'dan özerk bir şekilde Apameia Kibotos şehri ile ortak para bastırmıştır. Bu şehirler klasik dönemdeki Küçük Asya'da çok parlak yarı özerk davranmaya başlamışlardı. Lisimahos, kenti Miletli Hippodamos'un bulduğu "Izgara Plan"a göre yeniden kurar. Bu plana göre, kentteki bütün cadde ve sokaklar birbirini dik olarak keser.
Roma dönemi
Hellenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşayan Efes, Roma İmparatoru Augustus zamanında, Asya Eyaleti'nin başkenti olmuş ve nüfusu o dönem (MÖ 1.-2. yüzyıl) 200.000 kişiyi aşmıştır. Bu dönemde her yer mermerden yapılmış anıtsal yapılarla donatılır.
4. yüzyılda limanın dolmasıyla Efes'te ticaret geriler. İmparator Hadrianus, limanı birkaç kez temizletir. Liman kuzeyden gelen Marnas Çayı ve Küçük Menderes nehrinin getirdiği alüvyonlarla dolar. Efes denizden uzaklaşır. 7. yüzyılda Araplar bu kıyılara saldırır. Bizans döneminde tekrar yer değiştiren ve ilk kez kurulduğu Selçuk'taki Ayasuluk Tepesi'ne gelen Efes, 1330 yılında Türkler tarafından alınır. Aydınoğullarının merkezi olan Ayasuluk, 16. yüzyıldan itibaren giderek küçülmeye başlamıştır. Günümüzde ise bölgede Selçuk ilçesi bulunmaktadır.
Efes ören yerinde, Hadrianus Tapınağı girişindeki frizde Efes'in 3 bin yıllık kuruluş efsanesi şu cümlelerle yer alır: Atina kralı Kodros'un cesur oğlu Androklos, Ege'nin karşı yakasını keşfetmek ister. Önce, Delfi kentindeki Apollon Tapınağı'nın kahinlerine danışır. Kahinler ona, balık ve domuzun işaret ettiği yerde bir kent kuracağını söyler. Androklos bu sözlerin anlamını düşünürken Ege'nin lacivert sularına yelken açar... Kaystros (Küçük Menderes) Nehri'nin ağzındaki körfeze geldiklerinde karaya çıkmaya karar verirler. Ateş yakarak tuttukları balıkları pişirirlerken çalıların arasından çıkan bir yaban domuzu, balığı kaparak kaçar. İşte kehanet gerçekleşmiştir. Burada bir kent kurmaya karar verirler...
Doğu ile Batı arasında başlıca kapı durumunda olan Efes önemli bir liman kenti idi. Bu konumu Efes'in çağının en önemli politik ve ticaret merkezi olarak gelişmesini ve Roma Devrinde Asia eyaletinin başkenti olmasını sağlamıştır. Efes, antik çağdaki önemini yalnızca buna borçlu değildir. Anadolu'nun eski anatanrıça (Kybele) geleneğine dayalı Artemis kültürünün en büyük tapınağı da Efes'te yer alır.
MÖ 6. yüzyılda bilim, sanat ve kültürde Milet ile birlikte en ön sırada yer alan Efes, bilge Herakleitos, rüya tabircisi Artemidoros, şair Callinos ve Hipponaks, gramer bilgini Zenodotos, hekim Soranos ve Rufus gibi ünlü kişileri yetiştirmiştir.
Mimari eserler
Efes, tarihi boyunca birçok kez yer değiştirdiğinden kalıntıları yaklaşık 8 kilometrelik geniş bir alana yayılır. Ayasuluk Tepesi, Artemision, Efes ve Selçuk olarak dört ana bölgedeki harabeler yılda ortalama 1,5 milyon turist tarafından ziyaret edilmektedir. Tümüyle mermerden yapılmış ilk kent olan Efes'teki başlıca yapılar ve eserler aşağıda açıklanmıştır:
Artemis Tapınağı
Dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağı, antik dünyanın mermerden inşa edilmiş ilk tapınağı olup temelleri MÖ 7. yüzyıla kadar gitmektedir. Tanrıça Artemis'e ithafen Lidya kralı Croesus tarafından yaptırılan yapı, Yunan mimar Chersiphron tarafından tasarlanmış ve dönemin en büyük heykeltıraşları Pheidias, Polycleitus, Kresilas ve Phradmon tarafından yapılmış olan bronz heykellerle süslenmişti. Büyüklüğü 130 x 68 metre ve ön cephesi diğer Artemis (Ana Tanrıça) tapınakları gibi batıya dönüktü. Tapınak hem bir pazaryeri, hem de bir dini müessese olarak kullanılıyordu. Artemis Tapınağı MÖ 21 Temmuz 356'da adını ölümsüzleştirmek isteyen Herostratus adlı bir Yunan tarafından yakıldı. Aynı gece Büyük İskender doğmuştur. Büyük İskender Anadolu’yu fethettiğinde Artemis Tapınağı’nın yeniden yapılması için yardım teklif etmiş fakat reddedilmiştir. Tapınaktan günümüze sadece birkaç mermer blok kalmıştır.
Artemis Tapınağı ile ilgili kazı çalışmaları 1863 yılında British Museum'un katkılarıyla arkeolog John Turtle Wood tarafından başlatılmış ve 1869 yılında 6 metre derinlikte, Artemis Tapınağı'nın temellerine ulaşılmıştır.
Celsus Kütüphanesi
Roma dönemi yapılarının en güzellerinden birisi olan yapı hem kütüphane, hem de mezar anıtı görevini üstlenmiştir. 106 yılında Efes valisi olan Celsius ölünce, oğlu kütüphaneyi babasının adına mezar anıtı olarak yaptırmıştır. Celsius'un lahdi kütüphanenin batı duvarı altındadır. Cephesi 1970-1980 yılları arasında restore edilmiştir. Kütüphanede kitap ruloları, duvarlardaki nişlerde saklanıyordu.
Meryem Ana Evi
'nda İsa'nın annesi Meryem'in son yıllarını Yuhanna ile birlikte geçirdiğine inanılan kilisedir.Hristiyanlar için hac yeridir ve bazı papalar tarafından da ziyaret edilmiştir. Meryem'in burada ölü mezarının da Bülbüldağı'nda olduğu düşünülmesine karşın Kitab-ı Mukaddes'te anlatıldığı gibi Meryem'in mezarı dönemin selefkosunda bugünün Silifke'sinde olduğu inanılmaktadır.
Yedi Uyurlar (Ashab-ı Kehf)
Bizans döneminde mezar kilisesi haline getirilmiş olan bu yer, Geç Roma imparatorlarından Decius zamanında putperestlerin zulmünden kaçan yedi Hristiyan gencin Panayır Dağı eteklerinde sığındıkları rivayet edilen mağara olduğuna inanılır. Dünya üzerinde ilgili mağaranın kendi sınırları içinde olduğunu iddia eden 33 kent olmasına karşın Hristiyan kaynaklarının çoğuna göre kent Hristiyanlarca kutsal sayılan Efes'tir. Türkiye'de Yedi Uyurlar mağarası olarak en çok bilinen ve ziyaret edilen mağara ise dönemin önemli bir merkezi ve St. Paul'ün doğum yeri olan Tarsus'takidir. Eski ismi Arap kaynaklarında Efsus şeklinde geçen Afşin de bilim adamlarından oluşan bir heyete hazırlattığı rapor ve yerel mahkemede açtıkları keşif davası ile iddiasını arttırmıştır. Türkiye'deki diğer Ashab-ı Kehf ise Lice'dedir.
Efes'teki bu mağaranın üstüne bir kilise yapılmış hali 1927-1928 yılları arasındaki bir kazıda ortaya çıkarılmış, kazı sonucunda 5 ve 6. yüzyıla ait olan mezarlar da bulunmuştur. Yedi Uyurlar'a ithaf edilmiş yazıtlar hem mezarlarda hem de kilise duvarlarında bulunmaktadır.
İsa Bey Camii
1374-75 yılında Aydınoğulları'ndan İsa Bey tarafından Ayasuluk Tepesi'ne Mimar Şamlı Dımışklıoğlu Ali'ye inşa ettirilmiştir. Artemis Tapınağı ile arasında yer almaktadır. Anadolu cami mimarisinin ilk örneklerini sergiliyen camide zengin süslemeler ve çiniler vardır. 19. yüzyılda kervansaray olarak da kullanılmıştır
Diğer yapılar
Hadrian Tapınağı: İmparator Hadrianus adına, anıt tapınak olarak inşa ettirilmiştir. Korinth düzenlidir ve frizlerinde Efes'in kuruluş efsanesi işlenmiştir. 20 milyon TL ve 20 YTL banknotlarının arka yüzünde Celsus Kütüphanesi ile birlikte bu tapınağın resmi kullanılmıştır.
Domitian Tapınağı: Şehirdeki en büyük yapılardan biri olduğu düşünülen İmparator Domitianus adına yapılmış olan tapınak Memmius Anıtı'nın karşısında Pollio Çeşmesi'nin sol çaprazında yer almaktadır. Günümüze yalnızca temelleri ulaşmış olan tapınağın yanlarında sütunların bulunduğu belirlenmiştir. Domitianus'un heykelinden kalanlar ise baş ve bir kol kısımlarıdır.
Serapis Tapınağı:: Efes'in en ilginç yapılarından biri olan Serapis Tapınağı, Celsus Kütüphanesi'nin hemen arkasındadır. Hristiyanlık döneminde kiliseye dönüştürülen tapınağın Mısırlılarca yapıldığı düşünülmektedir. Türkiye'deki Serapis Tapınağı olarak Hrsitiyanlık'taki Yedi Kilise arasında olması sebebi ile Bergama'daki diğer tapınak daha çok tanınmaktadır.
Meryem Kilisesi: 431 Konsül Toplantısı'nın yapıldığı yer olan Meryem Kilisesi (Konsül Kilisesi), Meryem adına inşa edilmiş ilk kilisedir. Liman Hamamı'nın kuzeyinde yer almaktadır. Hristiyanlık dinindeki ilk Yedi Kilise arasındadır.
St. Jean Bazilikası: Bizans İmparatoru Büyük Iustinianus tarafından yaptırılan ve o dönemin en büyük yapılarından bir olan 6 kubbeli bazilikanın merkezi kısmında, altta, İsa'nın en sevdiği havarisi St. Jean (Yuhanna)'nın mezarının bulunduğu iddia edilmektedir ancak henüz herhangi bir bulguya rastlanamamıştır. Burada St. Jean adına dikilmiş anıt da bulunmaktadır. Hristiyanlar için çok önemli kabul edilen bu kilise Ayasuluk Kalesi'nde yer almaktadır ve kuzeyinde hazine binası ve vaftizhane vardır.
Yukarı Agora ve Bazilika: İmparator Augustus tarafından inşa ettirilmiş, resmi toplantıların ve borsa işlemlerinin yapıldığı yerdir. Odeion'un önündedir.
Oktagon: Kleopatra'nın kız kardeşine ait anıtsal bir mezardır.
Odeon: Efes'in iki meclisli bir yönetimi vardı. Bunlardan biri olan Danışma Meclisi toplantıları zamanında üzeri kapalı olan bu yapıda yapılmış ve konserler verilmiştir. 1.400 kişilik kapasiteye sahiptir. Bu nedenle yapı Bouleterion olarak da adlandırılır.
Prytaneion (Belediye Sarayı): Prytan kentin belediye başkanı gibi görev yapardı. En büyük görevi kalın sütunları bulunan bu yapının içindeki kentin ölümsüzlüğünü simgeleyen kent ateşinin sönmemesini sağlamaktı. Prytan, Kent Tanrıçası Hestia adına bu görevi üstlenmişti. Salonun çevresinde tanrı ve imparator heykelleri sıralanmıştı. Efes müzesindeki Artemis heykelleri burada bulunmuş ve daha sonra müzeye getirilmiştir. Yanındaki yapılar kentin resmi misafirlerine ayrılmıştı.
Mermer Cadde: Kütüphane meydanından tiyatroya kadar uzanan caddedir.
Domitianus Meydanı:Domitianus Tapığınağı'nın kuzeyinde yer alan meydanın doğusunda Pollio Çeşmesi ve hastane olduğu düşünülen bir yapı, kuzeyinde cadde üzerinde de Memmius Anıtı yer alır.
Magnesia Kapısı (Üst Kapı) ve Doğu Gymnasiumu: Efes'in iki girişi vardır. Bunlardan biri kentin çevresindeki sur duvarlarının doğu kapısı olan, Meryemana Evi Yolu üzerindeki Magnesia Kapısı'dır. Doğu Gymnasiumu, Panayır Dağı eteğindeki Magnesia Kapısı'nın hemen yanındadır. Gymnasion, Roma Çağı'nın okuludur.
Herakles Kapısı: Roma Çağı sonlarında yaptırılmış olan bu kapı Kuretler Caddesi'ni yaya yolu haline getirmiştir. Ön cephesindeki Kuvvet Tanrısı Herakles kabartmaları dolayısıyla bu ismi almıştır.
Mazeus Mitridatis (Agora Güney) Kapısı: Kütüphaneden önce, İmparator Augustus zamanında inşa edilmiştir. Kapıdan Ticaret Agorası'na (Aşağı Agora) geçilir.
Anıtsal Çeşme: Odeion'un önündeki meydan kentin "Devlet Agorası" (Yukarı Agora)'dır. Tam ortasında Mısır tanrıları tapınağı (İsis) bulunuyordu. MÖ 80 yıllarında Laecanus Bassus tarafından yaptırılan Anıtsal Çeşme, Devlet Agorası'nın güneybatı köşesinde yer alır. Buradan Domitian Meydanı'na ve bu meydan etrafında kümelenmiş bulunan Pollio Çeşmesi, Domitian Tapınağı, Memmius Anıtı ve Herakles Kapısı gibi yapılara ulaşılır.
Traianus Çeşmesi: Cadde üzerindeki iki katlı anıtlardan biridir. Ortada duran İmparator Traianus'un heykelinin ayağı altında görülen küre dünyayı simgeler.
Heroon: Efes'in efsanevi kurucusu Androklos adına yaptırılmış bir çeşme yapısıdır. Ön kısmı Bizans döneminde değiştirilmiştir.
Yamaç Evler: Teraslar üzerine inşa edilmiş olan çok katlı evlerde kentin zenginleri oturuyordu. Peristilli ev tipinin en güzelleri olan bu evler modern evlerin konforunda idi. Duvarlar mermer kaplama ve fresklerle, taban ise mozaiklerle kaplıdır. Evlerin hepsinde kalorifer sistemi ve hamam bulunmaktadır.
Büyük Tiyatro: Mermer Cadde'nin sonunda bulunan yapı, 24.000 kişilik kapasiteyle antik dünyanın en büyük açık hava tiyatrosudur. Çok süslü ve üç katlı sahne binası tamamen yıkılmıştır. Oturma basamakları üç bölümlüdür. Tiyatro, St. Paul'ün vaazlarına mekân olmuştur.
Saray Yapısı, Stadyum Caddesi, Stadyum ve Gymnasium: Bizans sarayı ve caddenin bir bölümü restore edilmiştir. At nalı biçimindeki Stadyum, antik devirde sportif oyunların ve yarışmaların yapıldığı yerdir. Geç Roma döneminde gladyatör oyunları da yapılmıştır. Stadyumun yanındaki Vedius Gymnasiumu ise hamam-okul kompleksidir. Vedius Gymnasiumu kentin kuzey ucunda, Bizans dönemi surlarının hemen yanında yer almaktadır.
Tiyatro Gymnasiumu: Hem okul, hem de hamam işlevine sahip büyük yapının avlu kısmı açıktadır. Burada tiyatroya ait mermer parçalar restorasyon amacıyla sıralanmıştır. Agora: 110 x 110 metre boyutlarında ortası açık, çevresi portikler ve dükkânlarla çevrili bir alandır. Agora, kentin ticari ve kültürel merkeziydi. Agora Mermer Cadde'nin başlangıç noktasıdır.
Hamam ve Umumi Tuvalet: Romalıların en önemli sosyal yapılarındandır. Soğuk, ılık ve sıcak kısımlar vardır. Bizans döneminde tamir görmüştür. Ortasında havuz olan umumi tuvalet yapısı, aynı zamanda toplanma yeri olarak da kullanılmıştır.
Liman Caddesi: Büyük Tiyatro'dan, bugün tamamen dolmuş olan Antik Liman'a uzanan, iki yanı sütunlu ve mermer döşeli Liman Caddesi (Arcadiane Caddesi), Efes'in en uzun caddesidir. 600 metre uzunluktaki cadde üzerine kentin Hristiyanlık döneminde anıtlar yapılmıştır. Her birinde havarilerden birinin heykeli olan dört sütunlu Dört Havari Anıtı, caddenin hemen hemen ortasındadır.
Liman Gymnasiumu ve Liman Hamamı: Liman Caddesi'nin sonundaki büyük yapılar grubudur. Bir bölümü kazılmıştır.
Yuhanna Kalesi:: Kale içinde cam ve su sarnıçları vardır. Efes civarındaki en yüksek noktadır. Ayrıca bu kilisenin bulunduğu tepe, Efes Antik Kenti'nin ilk yerleşim bölgesidir.
Kaynakça
- ^ Sezer Seçer (2012). Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedassa ve Walma Ülkelerinin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası (Yüksek Lisans Tezi) (PDF). İstanbul Üniversitesi. s. 101. 22 Kasım 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Kasım 2022.
- ^ "Ephesus" (İngilizce). UNESCO. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2015.
- ^ "Ephesus". UNESCO. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Temmuz 2015.
- ^ "accessed September 14, 2007". Penelope.uchicago.edu. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
- ^ Ring, Trudy; Salkin, Robert (1995). "Ephesus". International Dictionary of Historic Places: Southern Europe. Londra: Fitzroy Dearborn. s. 217. ISBN .
- ^ 2:1–7
- ^ , Understanding the Bible, Palo Alto, Mayfield, 1985.
- ^ "Efes Antik Kenti'nde son keşif Bizans Dönemi'ne ait 1400 yıllık mahalle oldu". Anadolu Ajansı. 28 Ekim 2022. 5 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2022.
- ^ [VIII. Muze Kurtrma Kazilari Semineri ] Adil Evren – Cengiz Icten, pp 111–133 1997
- ^ [Arkeoloji ve Sanat Dergisi] – sayi 92 ] Adil Evren 1998
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2011.
- ^ Mike Gerrard (2009). Katie Hallam (Ed.). The Traveler's Atlas: Europe (İngilizce). Londra: Barron's Educational Series. s. 125. .
The Castle of St. John is the highest point around Ephesus.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2012.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Efes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Efes Hititce 𒀀𒉺𒊭 Apasa Eski Yunanca Ἔfesos Ephesos Anadolu nun bati kiyisinda bugunku Izmir ilinin Selcuk ilcesinin uc kilometre guneybatisinda yer alan antik bir Luvi sehriydi Sehir Anadolu da Yunan somurgeciliginin baslamasiyla birlikte Iyonya ve daha sonra Roma donemlerinde de onemini korumustur Kurulusu Cilali Tas Devri ne yani MO 6000 yillarina dayanir MO 10 yuzyilda eski Arzava baskentinin yerine Attik ve Iyonyali Yunan kolonistleri tarafindan insa edilmistir EfesEfes teki Celsus KutuphanesiKonumSelcuk Izmir TurkiyeKoordinatlar37 56 21 0 K 27 20 27 8 D 37 939167 K 27 341056 D 37 939167 27 341056TurAntik kentTarihceKurucuAttikali ve Iyonyali YunanlarKurulusMO 10 yuzyilTerk edilis15 yuzyilDevir ler Yunan Karanlik Cagi ile Gec Orta Cag arasiSit ayrintilariKazi tarihleri1863 1869 1895ArkeologlarJohn Turtle Wood UNESCO Dunya MirasiTurKulturelKriteriii iv viBelirleme2015 39 oturum ParcasiEfesReferans no 1018Ulke TurkiyeBolgeAvrupa Anadolu Klasik Yunan doneminde Iyonya nin on iki sehrinden biriydi Sehir MO 129 da Roma Cumhuriyeti nin kontrolune gectikten sonra gelisti 1994 te UNESCO tarafindan Dunya Mirasi Gecici Listesi ne dahil edilen Efes 2015 te ise Dunya Mirasi olarak tescil edildi Sehir antik Dunyanin Yedi Harikasi ndan biri olan yakindaki Artemis Tapinagi M O 550 civarinda tamamlandi ile unludur Diger bircok anitsal yapi arasinda Celsus Kutuphanesi ve 25 000 seyirci alabilen II Claudius zamaninda baslanip Trajan M S 98 117 doneminde tamamlanan antik tiyatro da vardir Efes Vahiy Kitabi nda adi gecen Asya nin yedi kilisesinden biriydiYuhanna Incili burada yazilmis olabilir Sehir 5 yuzyil birkac Hristiyan konsilinin yeriydi bkz Birinci Efes Konsili Sehir 263 yilinda Gotlar tarafindan yikildi ve yeniden insa edilmesine ragmen limanin Kucuk Menderes nehri tarafindan yavas yavas silinmesi nedeniyle sehrin ticaret merkezi olarak onemi azaldi MS 614 teki bir depremde kismen tahrip oldu Efes harabeleri kismen Adnan Menderes Havalimani ndan veya Kusadasi Limani ndan yaklasik 30 km guneyindedir 2015 yilinda UNESCO Dunya Mirasi olarak eklendi 2022 yilindaki kazi calismalarinda 7 yuzyila denk gelen Erken Bizans Donemi nden kalma dukkanlara ve bir mahalleye ulasildi TarihceNeolitik donem Efes i cevreleyen alan yakindaki Arvalya ve Cukurici olarak bilinen yapay hoyukler tarafindan ortaya cikarildigi uzere Neolitik Cag yaklasik MO 6000 sirasinda zaten iskan edilmisti 1996 yili icinde Selcuk Aydin ve Efes yol ucgeninin yaklasik 100 m kadar guney batisinda mandalina bahceleri arasinda Derbent Cayi nin kiyisinda Cukurici Hoyuk saptanmistir Arkeolog Adil Evren baskanliginda yapilan arastirma ve kazilar sonucu bu hoyukte tas ve bronz baltalar igneler ackili seramik parcalari agirsaklar obsidien volkanik cam ve sileks cakmak tasi deniz kabuklulari ogutme ve perdah aletleri bulunmustur Yapilan degerlendirmelerle Cukurici Hoyuk te Neolitik donemden Erken Bronz Cagina kadar bir yerlesimin ve yasamin oldugu saptanmistir Ayni tur malzemeler yine Selcuk Kusadasi yolunun yaklasik 8 km de Arvalya Deresi nin bitisiginde Gul Hanim tarlasinda Arvalya Hoyuk saptanmistir Cukurici ve Arvalya Gul Hanim hoyuklerinde saptanan eserler ile Efes in yakin cevresinin tarihi boylece Neolitik Donem e kadar ulasmaktadir Bugun Artemis Tapinagi nin yerinde yikilmis kolonlardan olusturulmus bir sutun haricinde hicbir sey yoktur Helenistik donem MO 1050 yillarinda Yunanistan dan gelen gocmenlerin de yasamaya basladigi liman kenti Efes MO 560 yilinda Artemis Tapinagi cevresine tasinmistir Bugun gezilen Efes ise Buyuk Iskender in generallerinden Lisimahos tarafindan MO 300 yillarinda kurulmustur Sehir Roma dan ozerk bir sekilde Apameia Kibotos sehri ile ortak para bastirmistir Bu sehirler klasik donemdeki Kucuk Asya da cok parlak yari ozerk davranmaya baslamislardi Lisimahos kenti Miletli Hippodamos un buldugu Izgara Plan a gore yeniden kurar Bu plana gore kentteki butun cadde ve sokaklar birbirini dik olarak keser Roma donemi Nike Hellenistik ve Roma caglarinda en gorkemli donemlerini yasayan Efes Roma Imparatoru Augustus zamaninda Asya Eyaleti nin baskenti olmus ve nufusu o donem MO 1 2 yuzyil 200 000 kisiyi asmistir Bu donemde her yer mermerden yapilmis anitsal yapilarla donatilir Trajan Nymphaeumu source source source source source source source Efes 4 yuzyilda limanin dolmasiyla Efes te ticaret geriler Imparator Hadrianus limani birkac kez temizletir Liman kuzeyden gelen Marnas Cayi ve Kucuk Menderes nehrinin getirdigi aluvyonlarla dolar Efes denizden uzaklasir 7 yuzyilda Araplar bu kiyilara saldirir Bizans doneminde tekrar yer degistiren ve ilk kez kuruldugu Selcuk taki Ayasuluk Tepesi ne gelen Efes 1330 yilinda Turkler tarafindan alinir Aydinogullarinin merkezi olan Ayasuluk 16 yuzyildan itibaren giderek kuculmeye baslamistir Gunumuzde ise bolgede Selcuk ilcesi bulunmaktadir Efes oren yerinde Hadrianus Tapinagi girisindeki frizde Efes in 3 bin yillik kurulus efsanesi su cumlelerle yer alir Atina krali Kodros un cesur oglu Androklos Ege nin karsi yakasini kesfetmek ister Once Delfi kentindeki Apollon Tapinagi nin kahinlerine danisir Kahinler ona balik ve domuzun isaret ettigi yerde bir kent kuracagini soyler Androklos bu sozlerin anlamini dusunurken Ege nin lacivert sularina yelken acar Kaystros Kucuk Menderes Nehri nin agzindaki korfeze geldiklerinde karaya cikmaya karar verirler Ates yakarak tuttuklari baliklari pisirirlerken calilarin arasindan cikan bir yaban domuzu baligi kaparak kacar Iste kehanet gerceklesmistir Burada bir kent kurmaya karar verirler Dogu ile Bati arasinda baslica kapi durumunda olan Efes onemli bir liman kenti idi Bu konumu Efes in caginin en onemli politik ve ticaret merkezi olarak gelismesini ve Roma Devrinde Asia eyaletinin baskenti olmasini saglamistir Efes antik cagdaki onemini yalnizca buna borclu degildir Anadolu nun eski anatanrica Kybele gelenegine dayali Artemis kulturunun en buyuk tapinagi da Efes te yer alir MO 6 yuzyilda bilim sanat ve kulturde Milet ile birlikte en on sirada yer alan Efes bilge Herakleitos ruya tabircisi Artemidoros sair Callinos ve Hipponaks gramer bilgini Zenodotos hekim Soranos ve Rufus gibi unlu kisileri yetistirmistir Mimari eserlerEfes tarihi boyunca bircok kez yer degistirdiginden kalintilari yaklasik 8 kilometrelik genis bir alana yayilir Ayasuluk Tepesi Artemision Efes ve Selcuk olarak dort ana bolgedeki harabeler yilda ortalama 1 5 milyon turist tarafindan ziyaret edilmektedir Tumuyle mermerden yapilmis ilk kent olan Efes teki baslica yapilar ve eserler asagida aciklanmistir Artemis Tapinagi Artemis Tapinagi modeli Miniaturk Istanbul TiyatroMeryem Ana EviAshab i Kehf magarasi Efes Dunyanin yedi harikasindan biri olan Artemis Tapinagi antik dunyanin mermerden insa edilmis ilk tapinagi olup temelleri MO 7 yuzyila kadar gitmektedir Tanrica Artemis e ithafen Lidya krali Croesus tarafindan yaptirilan yapi Yunan mimar Chersiphron tarafindan tasarlanmis ve donemin en buyuk heykeltiraslari Pheidias Polycleitus Kresilas ve Phradmon tarafindan yapilmis olan bronz heykellerle suslenmisti Buyuklugu 130 x 68 metre ve on cephesi diger Artemis Ana Tanrica tapinaklari gibi batiya donuktu Tapinak hem bir pazaryeri hem de bir dini muessese olarak kullaniliyordu Artemis Tapinagi MO 21 Temmuz 356 da adini olumsuzlestirmek isteyen Herostratus adli bir Yunan tarafindan yakildi Ayni gece Buyuk Iskender dogmustur Buyuk Iskender Anadolu yu fethettiginde Artemis Tapinagi nin yeniden yapilmasi icin yardim teklif etmis fakat reddedilmistir Tapinaktan gunumuze sadece birkac mermer blok kalmistir Artemis Tapinagi ile ilgili kazi calismalari 1863 yilinda British Museum un katkilariyla arkeolog John Turtle Wood tarafindan baslatilmis ve 1869 yilinda 6 metre derinlikte Artemis Tapinagi nin temellerine ulasilmistir Celsus Kutuphanesi Roma donemi yapilarinin en guzellerinden birisi olan yapi hem kutuphane hem de mezar aniti gorevini ustlenmistir 106 yilinda Efes valisi olan Celsius olunce oglu kutuphaneyi babasinin adina mezar aniti olarak yaptirmistir Celsius un lahdi kutuphanenin bati duvari altindadir Cephesi 1970 1980 yillari arasinda restore edilmistir Kutuphanede kitap rulolari duvarlardaki nislerde saklaniyordu Meryem Ana Evi nda Isa nin annesi Meryem in son yillarini Yuhanna ile birlikte gecirdigine inanilan kilisedir Hristiyanlar icin hac yeridir ve bazi papalar tarafindan da ziyaret edilmistir Meryem in burada olu mezarinin da Bulbuldagi nda oldugu dusunulmesine karsin Kitab i Mukaddes te anlatildigi gibi Meryem in mezari donemin selefkosunda bugunun Silifke sinde oldugu inanilmaktadir Yedi Uyurlar Ashab i Kehf Bizans doneminde mezar kilisesi haline getirilmis olan bu yer Gec Roma imparatorlarindan Decius zamaninda putperestlerin zulmunden kacan yedi Hristiyan gencin Panayir Dagi eteklerinde sigindiklari rivayet edilen magara olduguna inanilir Dunya uzerinde ilgili magaranin kendi sinirlari icinde oldugunu iddia eden 33 kent olmasina karsin Hristiyan kaynaklarinin coguna gore kent Hristiyanlarca kutsal sayilan Efes tir Turkiye de Yedi Uyurlar magarasi olarak en cok bilinen ve ziyaret edilen magara ise donemin onemli bir merkezi ve St Paul un dogum yeri olan Tarsus takidir Eski ismi Arap kaynaklarinda Efsus seklinde gecen Afsin de bilim adamlarindan olusan bir heyete hazirlattigi rapor ve yerel mahkemede actiklari kesif davasi ile iddiasini arttirmistir Turkiye deki diger Ashab i Kehf ise Lice dedir Efes teki bu magaranin ustune bir kilise yapilmis hali 1927 1928 yillari arasindaki bir kazida ortaya cikarilmis kazi sonucunda 5 ve 6 yuzyila ait olan mezarlar da bulunmustur Yedi Uyurlar a ithaf edilmis yazitlar hem mezarlarda hem de kilise duvarlarinda bulunmaktadir Isa Bey Camii Isa Bey Camii 1374 75 yilinda Aydinogullari ndan Isa Bey tarafindan Ayasuluk Tepesi ne Mimar Samli Dimisklioglu Ali ye insa ettirilmistir Artemis Tapinagi ile arasinda yer almaktadir Anadolu cami mimarisinin ilk orneklerini sergiliyen camide zengin suslemeler ve ciniler vardir 19 yuzyilda kervansaray olarak da kullanilmistir Diger yapilar Hadrian Tapinagi Hadrian Tapinagi Imparator Hadrianus adina anit tapinak olarak insa ettirilmistir Korinth duzenlidir ve frizlerinde Efes in kurulus efsanesi islenmistir 20 milyon TL ve 20 YTL banknotlarinin arka yuzunde Celsus Kutuphanesi ile birlikte bu tapinagin resmi kullanilmistir Domitian Tapinagi Domitian Tapinagi Sehirdeki en buyuk yapilardan biri oldugu dusunulen Imparator Domitianus adina yapilmis olan tapinak Memmius Aniti nin karsisinda Pollio Cesmesi nin sol caprazinda yer almaktadir Gunumuze yalnizca temelleri ulasmis olan tapinagin yanlarinda sutunlarin bulundu gu belirlenmistir Domitianus un heykelinden kalanlar ise bas ve bir kol kisimlaridir Serapis Tapinagi Efes in en ilginc yapilarindan biri olan Serapis Tapinagi Celsus Kutuphanesi nin hemen arkasindadir Hristiyanlik doneminde kiliseye donusturulen tapinagin Misirlilarca yapildi gi dusunulmektedir Turkiye deki Serapis Tapinagi olarak Hrsitiyanlik taki Yedi Kilise arasinda olmasi sebebi ile Bergama daki diger tapinak daha cok taninmaktadir Meryem Kilisesi 431 Konsul Toplantisi nin yapildigi yer olan Meryem Kilisesi Konsul Kilisesi Meryem adina insa edilmis ilk kilisedir Liman Hamami nin kuzeyinde yer almaktadir Hristiyanlik dinindeki ilk Yedi Kilise arasindadir ndaki Yuhanna nin mezari St Jean Bazilikasi Bizans Imparatoru Buyuk Iustinianus tarafindan yaptirilan ve o donemin en buyuk yapilarindan bir olan 6 kubbeli bazilikanin merkezi kisminda altta Isa nin en sevdigi havarisi St Jean Yuhanna nin mezarinin bulundugu iddia edilmektedir ancak henuz herhangi bir bulguya rastlanamamistir Burada St Jean adina dikilmis anit da bulunmaktadir Hristiyanlar icin cok onemli kabul edilen bu kilise Ayasuluk Kalesi nde yer almaktadir ve kuzeyinde hazine binasi ve vaftizhane vardir Yukari Agora ve Bazilika Imparator Augustus tarafindan insa ettirilmis resmi toplantilarin ve borsa islemlerinin yapildigi yerdir Odeion un onundedir Oktagon Kleopatra nin kiz kardesine ait anitsal bir mezardir Senato Odeon Odeon Efes in iki meclisli bir yonetimi vardi Bunlardan biri olan Danisma Meclisi toplantilari zamaninda uzeri kapali olan bu yapida yapilmis ve konserler verilmistir 1 400 kisilik kapasiteye sahiptir Bu nedenle yapi Bouleterion olarak da adlandirilir Prytaneion Belediye Sarayi Prytan kentin belediye baskani gibi gorev yapardi En buyuk gorevi kalin sutunlari bulunan bu yapinin icindeki kentin olumsuzlugunu simgeleyen kent atesinin sonmemesini saglamakti Prytan Kent Tanricasi Hestia adina bu gorevi ustlenmisti Salonun cevresinde tanri ve imparator heykelleri siralanmisti Efes muzesindeki Artemis heykelleri burada bulunmus ve daha sonra muzeye getirilmistir Yanindaki yapilar kentin resmi misafirlerine ayrilmisti Mermerli yol Mermer Cadde Kutuphane meydanindan tiyatroya kadar uzanan caddedir Memmius aniti Domitianus Meydani Domitianus Tapiginagi nin kuzeyinde yer alan meydanin dogusunda Pollio Cesmesi ve hastane oldugu dusunulen bir yapi kuzeyinde cadde uzerinde de Memmius Aniti yer alir August Kapisi 20 milyon TL arka yuz 20 YTL de Efes Magnesia Kapisi Ust Kapi ve Dogu Gymnasiumu Efes in iki girisi vardir Bunlardan biri kentin cevresindeki sur duvarlarinin dogu kapisi olan Meryemana Evi Yolu uzerindeki Magnesia Kapisi dir Dogu Gymnasiumu Panayir Dagi etegindeki Magnesia Kapisi nin hemen yanindadir Gymnasion Roma Cagi nin okuludur Herakles Kapisi Roma Cagi sonlarinda yaptirilmis olan bu kapi Kuretler Caddesi ni yaya yolu haline getirmistir On cephesindeki Kuvvet Tanrisi Herakles kabartmalari dolayisiyla bu ismi almistir Mazeus Mitridatis Agora Guney Kapisi Kutuphaneden once Imparator Augustus zamaninda insa edilmistir Kapidan Ticaret Agorasi na Asagi Agora gecilir Anitsal Cesme Odeion un onundeki meydan kentin Devlet Agorasi Yukari Agora dir Tam ortasinda Misir tanrilari tapinagi Isis bulunuyordu MO 80 yillarinda Laecanus Bassus tarafindan yaptirilan Anitsal Cesme Devlet Agorasi nin guneybati kosesinde yer alir Buradan Domitian Meydani na ve bu meydan etrafinda kumelenmis bulunan Pollio Cesmesi Domitian Tapinagi Memmius Aniti ve Herakles Kapisi gibi yapilara ulasilir Traianus Cesmesi Cadde uzerindeki iki katli anitlardan biridir Ortada duran Imparator Traianus un heykelinin ayagi altinda gorulen kure dunyayi simgeler Heroon Efes in efsanevi kurucusu Androklos adina yaptirilmis bir cesme yapisidir On kismi Bizans doneminde degistirilmistir Yamac Evler Teraslar uzerine insa edilmis olan cok katli evlerde kentin zenginleri oturuyordu Peristilli ev tipinin en guzelleri olan bu evler modern evlerin konforunda idi Duvarlar mermer kaplama ve fresklerle taban ise mozaiklerle kaplidir Evlerin hepsinde kalorifer sistemi ve hamam bulunmaktadir Buyuk Tiyatro Mermer Cadde nin sonunda bulunan yapi 24 000 kisilik kapasiteyle antik dunyanin en buyuk acik hava tiyatrosudur Cok suslu ve uc katli sahne binasi tamamen yikilmistir Oturma basamaklari uc bolumludur Tiyatro St Paul un vaazlarina mekan olmustur Saray Yapisi Stadyum Caddesi Stadyum ve Gymnasium Bizans sarayi ve caddenin bir bolumu restore edilmistir At nali bicimindeki Stadyum antik devirde sportif oyunlarin ve yarismalarin yapildigi yerdir Gec Roma doneminde gladyator oyunlari da yapilmistir Stadyumun yanindaki Vedius Gymnasiumu ise hamam okul kompleksidir Vedius Gymnasiumu kentin kuzey ucunda Bizans donemi surlarinin hemen yaninda yer almaktadir Tiyatro Gymnasiumu Hem okul hem de hamam islevine sahip buyuk yapinin avlu kismi aciktadir Burada tiyatroya ait mermer parcalar restorasyon amaciyla siralanmistir Agora 110 x 110 metre boyutlarinda ortasi acik cevresi portikler ve dukkanlarla cevrili bir alandir Agora kentin ticari ve kulturel merkeziydi Agora Mermer Cadde nin baslangic noktasidir Hamam ve Umumi Tuvalet Romalilarin en onemli sosyal yapilarindandir Soguk ilik ve sicak kisimlar vardir Bizans doneminde tamir gormustur Ortasinda havuz olan umumi tuvalet yapisi ayni zamanda toplanma yeri olarak da kullanilmistir Liman Caddesi Buyuk Tiyatro dan bugun tamamen dolmus olan Antik Liman a uzanan iki yani sutunlu ve mermer doseli Liman Caddesi Arcadiane Caddesi Efes in en uzun caddesidir 600 metre uzunluktaki cadde uzerine kentin Hristiyanlik doneminde anitlar yapilmistir Her birinde havarilerden birinin heykeli olan dort sutunlu Dort Havari Aniti caddenin hemen hemen ortasindadir Liman Gymnasiumu ve Liman Hamami Liman Caddesi nin sonundaki buyuk yapilar grubudur Bir bolumu kazilmistir Yuhanna Kalesi Kale icinde cam ve su sarniclari vardir Efes civarindaki en yuksek noktadir Ayrica bu kilisenin bulundugu tepe Efes Antik Kenti nin ilk yerlesim bolgesidir Efes panoramasiKaynakca Sezer Secer 2012 Yazili Belgeler Isiginda Lukka Pedassa ve Walma Ulkelerinin Tarihi ve Tarihi Cografyasi Yuksek Lisans Tezi PDF Istanbul Universitesi s 101 22 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Kasim 2022 Ephesus Ingilizce UNESCO 29 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2015 Ephesus UNESCO 5 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Temmuz 2015 accessed September 14 2007 Penelope uchicago edu Erisim tarihi 20 Nisan 2009 Ring Trudy Salkin Robert 1995 Ephesus International Dictionary of Historic Places Southern Europe Londra Fitzroy Dearborn s 217 ISBN 978 1 884964 02 2 2 1 7 Understanding the Bible Palo Alto Mayfield 1985 Efes Antik Kenti nde son kesif Bizans Donemi ne ait 1400 yillik mahalle oldu Anadolu Ajansi 28 Ekim 2022 5 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2022 VIII Muze Kurtrma Kazilari Semineri Adil Evren Cengiz Icten pp 111 133 1997 Arkeoloji ve Sanat Dergisi sayi 92 Adil Evren 1998 Arsivlenmis kopya 30 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2011 Mike Gerrard 2009 Katie Hallam Ed The Traveler s Atlas Europe Ingilizce Londra Barron s Educational Series s 125 ISBN 0 7641 6176 8 The Castle of St John is the highest point around Ephesus erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Arsivlenmis kopya 13 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mart 2012 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Efes ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur