Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tunus'taki Yahudilerin tarihi Roma dönemine kadar dayanır. 1948'de önce Tunus'taki Yahudi nüfusu 110.000'lere kadar ulaştı. 1950'lerde nüfusun yarısı İsrail'e diğer yarısı Fransa'ya göç etti. 2011 itibarıyla Tunus şehrinde 700 ve Cerbe Adası'nda 1000 Yahudi yaşamaktadır.
Tarih
Geleneğe göre bölgeye yerleşen ilk Yahudiler, MÖ 6. yüzyılda Birinci Tapınak yıkılmadan çok önce Kuzey Afrika'ya gelmişlerdi. Fransız Yüzbaşı Ernest De Prudhomme'in 'teki evinde MÖ 3 ila 5. yüzyıla ait, üzerinde Latince sancta synagoga naronitana ("Naro kutsal sinagogu") yazan kalıntı bulundu. Yahudi ulusunun çöküşünün ardında birçok sürgüne gönderilen Yahudi, Tunus'a yerleşip hayvancılık, tarım ve ticaret ile uğraştı. Her grubun kendi lideri (Mokdem) olan klanlara bölünmüşlerdi ve Romalılara 2 şekel kelle vergisi ödemekteydiler. 429'da Romalıların hakimiyetinin ardından Vandalların da daha müsamahakar olmasıyla Yahudilerin Tunus'taki nüfusu arttı ve varlıklanmaya başladılar; bu durum Afrika Kilisesi Konseyi'nce Yahudilere kısıtlayıcı kanunlar konmasının arzu edilmesine sebep oldu. 534'te Vandallar Belisarius tarafından çökertilince I. Justinianus bir bildiri yayınlayıp Yahudilerin de aynı grupta kabul edildiği Aryanlar ile Paganların öldürülmesini istedi. Yahudiler, Yahudi diasporasının dili olan Yunanca dağarcığına sahip olsalar dahi, Roma İmparatorluğu'nun her yerinde olduğu gibi Roma Afrikası'nda da Romalılaşmış, Latince konuşmaya başlamış ve kendilerine Roma isimleri edinmişlerdi.
7. yüzyılda, Vizigot kral 'un ve varislerinin zulmünden kaçan Yahudiler İspanya'dan çıkıp Mauretanya ve Bizans şehirlerine yerleşince bölgedeki Yahudi nüfusu arttı.
El-Kayravani'nin bildirdiğine göre Hippo Zaritus (Bizerta) 498'de Hasan tarafından fethedildiği zaman bölgenin valisi bir Yahudiydi. Tunus, Bağdat merkezli halifeliğin kontrolüne girdikten sonra Arap Yahudileri Levant'tan Tunus şehrine akın etti.
İslamiyet altında
788'de İmam İdris, Mauretanya'nın Bağdat halifeliğinden bağımsızlığını ilan etti, bunun üzerine Tunus Yahudileri, liderleri Benyamin ben Yoşafat ben Aviezer önderliğinde orduya katıldı. Fakat kısa bir süre sonra, hem Bağdat halifeliğine bağlı olan dindaşlarıyla savaşmak istemediklerinden hem de İdris'in Yahudi kadınlara yaptığı saygısızlıklar nedeniyle geri çekildiler. Olaydan zaferle ayrılan İdris geri çekildikleri için Yahudilerden intikamını, onların yaşadığı şehirlere saldırarak aldı. Yahudilere kelle vergisi ve İdris'in haremi için senede belli sayıda bakire verilmesi şart koşuldu. Ubeyd Allah isimli Yahudi kabilesi, İdris'in bu şartlarına boyun eğmektense Doğu'ya göç etmeyi tercih etti; geleneğe göre Cerbe Adası'ndaki Yahudiler bu kabilenin torunlarıdır. 793'te Harun el Raşit'in emriyle İmam İdris zehirlenerek öldürüldü; zehirleme işini yerine getiren kişi, muhtemelen Yahudi olan valinin doktoruydu. Bunun akabinde, 800 yılında Aglebi hanedanlığı kuruldu. 909 yılına kadar süren hanedanlık süresince Yahudilerin durumu tatminkardı. Bizerta'nın valisi, eskisi gibi yine bir Yahudiydi. Ukba ibn Nafi tarafından 670'te kurulan Kayravan şehrindeki Yahudiler kalkınanlar arasında önde gitmekteydi.
Zirite Al-Mu'izz (1016–62), tüm aykırı düşünceli sektlere ve Yahudilere zulmetti. Bu zulüm Kayravan cemaatini zarara uğratınca buradaki Yahudiler Tunus şehrine göç etti; göçün ardından şehirdeki Yahudi nüfusu birden arttı ve şehir ticari önem kazandı.
Muvahhid hanedanlığının 1146'da Mağrip eyaletlerinin tahtına geçmesi Tunus Yahudileri için bir felaket oldu. Muvahhid lideri Abdül Mümin'in, İslam'da yer almayan gerçeklerden uzak inancına göre, Muhammed Yahudilere dinlerini icra etmesi için beş yüz yıl izin vermiş, bu zaman diliminde eğer mesih gelmezse İslam'a geçmek zorunda olduğunu söylemiştir. Buna uygun bir şekilde, Hristiyanlarla birlikte Yahudiler ya din değiştirmek zorunda kaldılar ya da ülkeyi terk ettiler. Abdül Mümin'in varisi de aynı yolu takip edince zorla din değiştirmeler veya ülkeden kaçmalar hız kazandı. Din değiştirenlerin samimiyetine güvenmeyen Muvahhidler bu kişilerin sarı türban takmasını zorunlu kıldı.
Hafsiler ve İspanya altında (1236-1857)
1236'da kurulan Hafsi hanedanlığı altında Yahudilerin durumu büyük ölçüde iyileşti. Kayravan'ın yanı sıra Mehdiye, Kalaa, Cerbe Adası ve Tunus şehrinde önemli cemaatler kuruldu. En başta "yabancılar" olarak tanımlanan Yahudilerin Tunus şehrinin merkezine inmelerine izin yoktu fakat "Funduk" denen binalarda yaşamalarına izin verildi. 1159'da Muvahhidlerden Abdül Mümin'e büyük hizmetler veren varlıklı ve insaniyetli bir Müslüman olan Sidi Mahrez'in çabasıyla, şehir içinde özel bir mahallede Yahudilere yaşama izni verildi. 1857'ye kadar Tunus'un gettosu olarak varlığını sürdüren bu mahalleye "Hira" denmekteydi ve geceleri kapalıydı. 1270'te haçlı seferi için Tunus'a gelen Fransız IX. Louis yenilgiye uğrayınca Kayarvan ve Hamat şehirleri kutsal ilan edildi. Yahudilerin bu şehirleri terk etmesi ya da İslam'a geçmesi gerekiyordu. Tunus, Fransa tarafından 1857'de fethedilene kadar Yahudilerin veya Hristiyanların bu şehirlerde bir gece geçirmesi yasaktı ve gün içinde bu şehirlerden geçebilmek için valinin özel izni gerekmekteydi.
14 ve 15. yüzyılda, diğer Berberi devletlere göre Tunus'ta Yahudilere daha acımasızca davranılıyordu. İspanya ve Portekiz'den kaçan mültecilerin çoğu Cezayir ve Fas'a akın ederken bir kısmı Tunus'a yerleşmeyi tercih etti. Tunuw Yahudilerinin yüce bir hahamı veya ilahiyatçısı olmadığı için dini sorular için Cezayir ve Fas'a başvuruluyordu. Ticari ilişkileri, hükûmet tarafından atanan bir konsey tarafından idare ediliyordu ve bu konseyin fonksiyonu Yahudiler arasındaki adli işlemlerle ilgilenmek ile Yahudi vergilerini toplamaktı.
Tunus Yahudilerinden üç tür vergi toplanıyordu:
- herkesin imkânı kadar verdiği toplumsal vergi,
- kişisel olan kelle vergisi ve
- Müslümanlar dahil herkese uygulanan genel vergi.
Buna ek olarak her Yahudi tüccar ve sanayici esnaf odalarına senelik vergi vermek zorundaydı. 13. yüzyıldan sonra vergiler, hükûmet ve Yahudiler arasında aracılık yapan "kaid"ler tarafından toplanıyordu. Kaid, Yahudi cemaati üzerinde en üst yetkiye sahipti. İhtiyarlar heyeti ve hahamlar kendi arzusuna göre atanmaktaydı ve hahamsal hiçbir kararın, kendisi tarafından onaylanmadığı sürece bir geçerliliği yoktu.
Tunus sahillerinin İspanyollar tarafından fethedilmesi (1535-74), Bizerta, Susa, Safakes ve diğer liman şehirlerindeki Yahudi cemaatlerini olumsuz etkiledi; bunu takip eden Osmanlı hakimiyetindeki Tunus'ta Yahudiler bir nebze güvence altına girdi. Yahudilere din özgürlüğü ve kendi kendilerini idare etme hakkı verildi. Buna rağmen prensin kaprislerine ve fanatisizme maruz kalıyorlardı. Düşük seviyedeki yetkililer dahi maaş vermeden ağır işler empoze edebiliyordu. Yahudilere özel kıyafet zorunluluğu getirildi: yakasız mavi frak veya bol olmayan kollu gömlek, bol keten külot, siyah terlik ve siyah kipa giymek zorundaydılar; çoraplar ise sadece kışın giyilebilirdi. Sadece eşek veya katır kullanmalarına izin verilirken eyer kullanmaları yasaktı.
17. yüzyılda dinlerini koruyan Marrano ve Sefaradlar Livorno'dan çıkıp Tunus'taki ticaret merkezlerine yerleştiler. Bu yeni yerleşimcilere Arapça "Granas" veya İbranice "Gorneyim" (גורנים) denilmekteydi ve "Tuansa" denilen Tunus'un yerli Yahudilere kıyasla daha zengindiler. Bu kişiler genelde İtalyanca ve bazıları da İspanyolca konuşup yazmaktaydı. Yeni gelenlerin babalarının adı o kişilerin İspanyol mu yoksa Portekizli mi olduğuyla ilgili bilgi içeriyordu.
18. yüzyılın başlarında Tunus şehrindeki Yahudilerin siyasi statüsü gelişmeye başladı. Bunun sebebi, Tunuslu Hristiyanların durumunun düzeltilmesi için Avrupalı güçlerin araya girmesiydi; Müslüman yasama ve yürütme kolları Yahudileri Hristiyanlarla birlikte ele alıyordu. Joseph Azulai 1772'de Tunus'u ziyaret ettikten sonra Kaid Solomon Nataf önderliğindeki cemaat meclisinin parlaklığından bahsetmekteydi.
Muhammed Bey (1855-1881)
Ahmed Bey'in uzun süren iktidarlığı boyunca Yahudiler varlıklı yaşamın tadını çıkardılar. Muhammed Bey 1855'te başa geçince Yahudilere angarya işlerin empoze edilmesini yasakladı; bunda Muhammed Bey'in iyi ilişkiler içinde olduğu Kaid Yosef Skemama'nın etkisi olmuş olabilir. Fakat aynı yıl içinde Muhammed Bey, Batto Sfez isimli bir Yahudi'yi dine küfretmekten idama mahkûm etti. Bu karar Yahudiler ile Hristiyanların ayaklanmasına sebep oldu ve III. Napolyon'a delegeler gönderilip araya girilmesi istendi. İki yıl süren diplomatik pazarlığın ardından Fransa'nın isteklerinin kabul edilmesi için bir savaş gemisi gönderildi. Geri adım atan Muhammed Bey bir yasa çıkarıp bütün Tunusluların inançları ne olsursa olsun eşit haklardan yararlanacağını belirtti. Bu yasanın bazı maddeleri özellikle Yahudiler ile ilgiliydi: (§ 4) "Hiçbir şekilde Yahudilerin dinlerini zorla değiştimek için baskı uygulanmayacak, dini ayinlerini özgürce uygulamaları engellenmeyecek. Sinagoglarına saygı duyulacak ve hakaretten korunacak." (§ 6) "Suç mahkemesi bir Yahudiyi suçlu bulursa mahkemede Yahudi yargıtay memuru hazır bulunacak." Bu yasa 1864'teki devrimden sonra feshedildi ve başta Safakes'tekiler olmak üzere Yahudiler için zorlu günlerin başlamasına sebebiyet verdi. Yabacıların araya girme endişesiyle bugün hükûmet Yahudilere karşı tedbirli hareket etmektedir.
Fransız himayesi (1881-1956)
"Fransa 1881'te Tunus'u işgal etti ve Bardo Antlaşması'nı empoze etti; bu antlaşmaya göre Fransızlar Tunus'ta askeri birlikler bulundurabilecek ve Bey'in maliye ve dış ilişkiler yetkileri Fransa'ya aktarılacaktı. Ortak çıkarların korunması için aracı olarak bir Fransız genel vali atanacaktı.
"Tunus, işgalden ziyade antlaşma yoluyla Fransa'nın himayesine girdi, bu durum Cezayir için de geçerliydi. Resmi olarak Bey hala mutlak hükümdardı: Tunus'ta hala bakanlar atanıyor, hükümet yapısı olduğu gibi korunuyor ve Tunuslular Bey'e bağlı sayılıyordu. Fransızlar toprağa el koymadı, camileri kiliseye çevirmedi ve resmi dillerini değiştirmedi. Yine de en büyük yetki Fransız genel valide bulunmaktaydı.
"Fransızlar, Osmanlılarla yaptığı kapitülasyonlar zamanında Tunus'a ayak basmıştı, böylece Fransa himayesindeki Yahudiler kendilerini daha güvende hissetti. Fransız hayranı olmaya başlayan çoğu Tunus Yahudisi Fransızca konuşmaya başlayıp Fransız vatandaşlığına geçti.
"1881'te Fransa'nın himayesine giren Tunus'taki Yahudiler Müslüman komşularına benzer bir hayat tarzı ve kültüre sahipken bu zamandan sonra Avrupai kimliğe büründüler. Tunus'taki Fransız sömürge yetkilileriyle temas halinde olma Tunus Yahudilerinin Fransız kültürü içinde asimile olmasına sebep oldu. Fransız devrim yemini olan 'Liberté, Egalité, et Fraternité'ye (Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşlik) güvenen Yahudiler daha iyi bir yaşam umuduyla Avrupa Hristiyanlığındaki Fransız etkisine açık hale geldiler. Fransız himayesi altında doğan yeni nesillerin anadilleri Yahudi Arapçasından Fransızca'ya döndü."
Fransız himayesindeki Tunus'ta Holokost
Fransa'nın Kuzey Afrika'daki sömürgeleri Cezayir, Fas ve Tunus'un Holokost tarihi Fransa'nın Holokost kaderiyle aynıydı. İlk anti-Yahudi kanun (Yahudi Tüzüğü) 3 Ekim 1940'ta yürürlüğe girdi. Fransa'da ve Cezayir'de Yahudi avukat ve doktor sayısına kota getirildi. Fransa himayesindeki Fas, Cezayir ve Tunus, Avrupa'nın bir parçası olarak sayılıp buradaki Yahudiler Almanların belgelerinde Nihai Çözüm'e uygun görüldüler. "Kuzey Afrika Yahudileri, Orta ve Doğu Avrupa'daki Alman toplama kamplarına uzak olduklarından Avrupa'daki dindaşlarına oranla daha şanslıydılar. ...Müttefikler, Cezayir ve Fas'a ayak bastıktan kısa bir süre sonra Almanlar Tunus'u işgal etti. 23 Kasım 1942'de Tunus Yahudi cemaatinin başkanı Moises Burgel ile cemaatin ileri gelenlerinden bazı Yahudiler tutuklandı".
Haziran 1940'taki ateşkesle Tunus Vichy hakimiyetine girdi ve anti Yahudi yasalar yürürlüğe kondu. Birleşik Devletler Holokost Anma Müzesi (USHMM)'ndeki makaleye göre "Fransa'nın Kuzey Afrika'daki sömürgeleri Cezayir, Fas ve Tunus'un Holokost tarihi Fransa'nın Holokost kaderiyle aynıydı".
Tunus, II. Dünya Savaşı'nda Naziler tarafından işgal edilen tek Arap ülkesiydi; Fas ve Cezayir, Vichy Fransası hakimiyetindeydi. Naziler Kasım 1942'de Tunus'a girdiğinde ülke 100.000 Yahudiye ev sahipliği yapıyordu. Yad Vaşem'e göre, Naziler Yahudilere antisemitik politikalar empoze edip sarı Yahudi yıldızı takmalarını şart koştu. Yahudilere maddi cezalar uygulanıp mallarına el konuldu. 5000'ten fazla Yahudi gönderildi ve bunlardan 46'sının öldüğü bilinmektedir. Bune ek olarak Fransa'da yaşayan 160 Tunus Yahudisi ölüm kamplarına gönderildi.
, İsrail'in Uluslararası Dürüstler ödülüne aday gösterilen ilk Arap'tı.
Arap Baharı (2011)
Yasemin Devrimi'nin ardından ülkenin siyasi liderliği, ılımlı bir İslam hareketi olan Ennahda'ya geçti. Partinin lideri , Cerbe'deki Yahudilere bir heyet gönderip demoktratik Tunus'ta onlar adına endişe edilecek bir durum olmadığını, İslamcıların daha büyük bir rol oynayacağını belirtti. Tunus şehrindeki Yahudi bakım evine bir de hediye gönderdi.
Eğitim
Tunus şehrindeki Yahudi cemaatinin üç ilkokulu, iki ortaokulu ve bir de yeşivası bulunmaktadır. Cerbe'deki Yahudi cemaatinde ise bir yuva, iki ilkokul, iki ortaokul ve bir de yeşiva vardır. Sahil kenti olan Zarzis'te ise bir Yahudi ilkokulu ve bir de bulunur. Yahudi cemaatinde iki adet yaşlılar için bakımevi ve birkaç tane de kaşer lokanta mevcuttur.
Sinagoglar
Tunus'un en ünlü sinagogu Cerbe'de bulunan El Griba Sinagogu'dur. Şu anki bina 19. yüzyılın sonları veya 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş olsa bile bu sitin 1900'ü aşkın yıldır sinagoga ev sahipliği yaptığına inanılmaktadır. Tunus Yahudileri her yıl bayramında bu sinagoga hacca gitmektedir. 11 Nisan 2002'de patlayıcı yüklü bir kamyon sinagog yakınlarında infilak edip 14'ü Alman ve 2'si Fransız turist olmak üzere toplam 21 kişinin ölümüne sebep oldu; bu olay, tarihe Griba sinagogu saldırısı olarak geçti. Saldırıyı El-Kaide üstlendi. , 3 Aralık 2004'te ölene kadar cemaatin hahambaşılığını üstlendi. Cenazesi, Halk el Vadi şehrindeki Beyt Mordehay sinagogunda ve Cebre'deki El Griba sinagogunda yapıldı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Sociologist Claude Sitbon, Do the Jews of Tunisia have reason to be afraid?". 20 Ocak 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Aralık 2011.
- ^ Kuzey Afrikada yerli yönetici; şef, çete reisi
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Aralık 2011.
- ^ Edith Shaked, http://www.u.arizona.edu/~shaked/Tunisia/ch11.pdf 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "USHMM". 6 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Aralık 2011.
- ^ "Islamist victory casts shadow over Tunisian Jews". 27 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Aralık 2011.
- ^ Death of the Grand Rabbi of Tunisia 25 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sephardic Image Magazine
- ^ Chief Rabbi of Djerba Dies in a Jerusalem Hospital 29 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Arutz Sheva
- ^ Condolences Extended to Family of Head Tunisian Rabbi 9 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Magharebia
Dış bağlantılar
- Case study: The Tunisian Jewish minority in the face of oppression4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . by Edith Haddad Shaked
- History of the Jews of Tunisia5 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- from the Institute for Jewish Policy Research
- Jews of Tunisia10 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from the Jewish Virtual Library
- Chabad Lubavitch of Tunisia4 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tunus taki Yahudilerin tarihi Roma donemine kadar dayanir 1948 de once Tunus taki Yahudi nufusu 110 000 lere kadar ulasti 1950 lerde nufusun yarisi Israil e diger yarisi Fransa ya goc etti 2011 itibariyla Tunus sehrinde 700 ve Cerbe Adasi nda 1000 Yahudi yasamaktadir Tunus Yahudileri 1900 lerTarihGelenege gore bolgeye yerlesen ilk Yahudiler MO 6 yuzyilda Birinci Tapinak yikilmadan cok once Kuzey Afrika ya gelmislerdi Fransiz Yuzbasi Ernest De Prudhomme in teki evinde MO 3 ila 5 yuzyila ait uzerinde Latince sancta synagoga naronitana Naro kutsal sinagogu yazan kalinti bulundu Yahudi ulusunun cokusunun ardinda bircok surgune gonderilen Yahudi Tunus a yerlesip hayvancilik tarim ve ticaret ile ugrasti Her grubun kendi lideri Mokdem olan klanlara bolunmuslerdi ve Romalilara 2 sekel kelle vergisi odemekteydiler 429 da Romalilarin hakimiyetinin ardindan Vandallarin da daha musamahakar olmasiyla Yahudilerin Tunus taki nufusu artti ve varliklanmaya basladilar bu durum Afrika Kilisesi Konseyi nce Yahudilere kisitlayici kanunlar konmasinin arzu edilmesine sebep oldu 534 te Vandallar Belisarius tarafindan cokertilince I Justinianus bir bildiri yayinlayip Yahudilerin de ayni grupta kabul edildigi Aryanlar ile Paganlarin oldurulmesini istedi Yahudiler Yahudi diasporasinin dili olan Yunanca dagarcigina sahip olsalar dahi Roma Imparatorlugu nun her yerinde oldugu gibi Roma Afrikasi nda da Romalilasmis Latince konusmaya baslamis ve kendilerine Roma isimleri edinmislerdi 7 yuzyilda Vizigot kral un ve varislerinin zulmunden kacan Yahudiler Ispanya dan cikip Mauretanya ve Bizans sehirlerine yerlesince bolgedeki Yahudi nufusu artti El Kayravani nin bildirdigine gore Hippo Zaritus Bizerta 498 de Hasan tarafindan fethedildigi zaman bolgenin valisi bir Yahudiydi Tunus Bagdat merkezli halifeligin kontrolune girdikten sonra Arap Yahudileri Levant tan Tunus sehrine akin etti Islamiyet altinda788 de Imam Idris Mauretanya nin Bagdat halifeliginden bagimsizligini ilan etti bunun uzerine Tunus Yahudileri liderleri Benyamin ben Yosafat ben Aviezer onderliginde orduya katildi Fakat kisa bir sure sonra hem Bagdat halifeligine bagli olan dindaslariyla savasmak istemediklerinden hem de Idris in Yahudi kadinlara yaptigi saygisizliklar nedeniyle geri cekildiler Olaydan zaferle ayrilan Idris geri cekildikleri icin Yahudilerden intikamini onlarin yasadigi sehirlere saldirarak aldi Yahudilere kelle vergisi ve Idris in haremi icin senede belli sayida bakire verilmesi sart kosuldu Ubeyd Allah isimli Yahudi kabilesi Idris in bu sartlarina boyun egmektense Dogu ya goc etmeyi tercih etti gelenege gore Cerbe Adasi ndaki Yahudiler bu kabilenin torunlaridir 793 te Harun el Rasit in emriyle Imam Idris zehirlenerek olduruldu zehirleme isini yerine getiren kisi muhtemelen Yahudi olan valinin doktoruydu Bunun akabinde 800 yilinda Aglebi hanedanligi kuruldu 909 yilina kadar suren hanedanlik suresince Yahudilerin durumu tatminkardi Bizerta nin valisi eskisi gibi yine bir Yahudiydi Ukba ibn Nafi tarafindan 670 te kurulan Kayravan sehrindeki Yahudiler kalkinanlar arasinda onde gitmekteydi Zirite Al Mu izz 1016 62 tum aykiri dusunceli sektlere ve Yahudilere zulmetti Bu zulum Kayravan cemaatini zarara ugratinca buradaki Yahudiler Tunus sehrine goc etti gocun ardindan sehirdeki Yahudi nufusu birden artti ve sehir ticari onem kazandi Muvahhid hanedanliginin 1146 da Magrip eyaletlerinin tahtina gecmesi Tunus Yahudileri icin bir felaket oldu Muvahhid lideri Abdul Mumin in Islam da yer almayan gerceklerden uzak inancina gore Muhammed Yahudilere dinlerini icra etmesi icin bes yuz yil izin vermis bu zaman diliminde eger mesih gelmezse Islam a gecmek zorunda oldugunu soylemistir Buna uygun bir sekilde Hristiyanlarla birlikte Yahudiler ya din degistirmek zorunda kaldilar ya da ulkeyi terk ettiler Abdul Mumin in varisi de ayni yolu takip edince zorla din degistirmeler veya ulkeden kacmalar hiz kazandi Din degistirenlerin samimiyetine guvenmeyen Muvahhidler bu kisilerin sari turban takmasini zorunlu kildi Hafsiler ve Ispanya altinda 1236 1857 1236 da kurulan Hafsi hanedanligi altinda Yahudilerin durumu buyuk olcude iyilesti Kayravan in yani sira Mehdiye Kalaa Cerbe Adasi ve Tunus sehrinde onemli cemaatler kuruldu En basta yabancilar olarak tanimlanan Yahudilerin Tunus sehrinin merkezine inmelerine izin yoktu fakat Funduk denen binalarda yasamalarina izin verildi 1159 da Muvahhidlerden Abdul Mumin e buyuk hizmetler veren varlikli ve insaniyetli bir Musluman olan Sidi Mahrez in cabasiyla sehir icinde ozel bir mahallede Yahudilere yasama izni verildi 1857 ye kadar Tunus un gettosu olarak varligini surduren bu mahalleye Hira denmekteydi ve geceleri kapaliydi 1270 te hacli seferi icin Tunus a gelen Fransiz IX Louis yenilgiye ugrayinca Kayarvan ve Hamat sehirleri kutsal ilan edildi Yahudilerin bu sehirleri terk etmesi ya da Islam a gecmesi gerekiyordu Tunus Fransa tarafindan 1857 de fethedilene kadar Yahudilerin veya Hristiyanlarin bu sehirlerde bir gece gecirmesi yasakti ve gun icinde bu sehirlerden gecebilmek icin valinin ozel izni gerekmekteydi Tunus ta Yahudi bir cift 14 ve 15 yuzyilda diger Berberi devletlere gore Tunus ta Yahudilere daha acimasizca davraniliyordu Ispanya ve Portekiz den kacan multecilerin cogu Cezayir ve Fas a akin ederken bir kismi Tunus a yerlesmeyi tercih etti Tunuw Yahudilerinin yuce bir hahami veya ilahiyatcisi olmadigi icin dini sorular icin Cezayir ve Fas a basvuruluyordu Ticari iliskileri hukumet tarafindan atanan bir konsey tarafindan idare ediliyordu ve bu konseyin fonksiyonu Yahudiler arasindaki adli islemlerle ilgilenmek ile Yahudi vergilerini toplamakti Tunus Yahudilerinden uc tur vergi toplaniyordu herkesin imkani kadar verdigi toplumsal vergi kisisel olan kelle vergisi ve Muslumanlar dahil herkese uygulanan genel vergi Buna ek olarak her Yahudi tuccar ve sanayici esnaf odalarina senelik vergi vermek zorundaydi 13 yuzyildan sonra vergiler hukumet ve Yahudiler arasinda aracilik yapan kaid ler tarafindan toplaniyordu Kaid Yahudi cemaati uzerinde en ust yetkiye sahipti Ihtiyarlar heyeti ve hahamlar kendi arzusuna gore atanmaktaydi ve hahamsal hicbir kararin kendisi tarafindan onaylanmadigi surece bir gecerliligi yoktu Tunus sahillerinin Ispanyollar tarafindan fethedilmesi 1535 74 Bizerta Susa Safakes ve diger liman sehirlerindeki Yahudi cemaatlerini olumsuz etkiledi bunu takip eden Osmanli hakimiyetindeki Tunus ta Yahudiler bir nebze guvence altina girdi Yahudilere din ozgurlugu ve kendi kendilerini idare etme hakki verildi Buna ragmen prensin kaprislerine ve fanatisizme maruz kaliyorlardi Dusuk seviyedeki yetkililer dahi maas vermeden agir isler empoze edebiliyordu Yahudilere ozel kiyafet zorunlulugu getirildi yakasiz mavi frak veya bol olmayan kollu gomlek bol keten kulot siyah terlik ve siyah kipa giymek zorundaydilar coraplar ise sadece kisin giyilebilirdi Sadece esek veya katir kullanmalarina izin verilirken eyer kullanmalari yasakti 17 yuzyilda dinlerini koruyan Marrano ve Sefaradlar Livorno dan cikip Tunus taki ticaret merkezlerine yerlestiler Bu yeni yerlesimcilere Arapca Granas veya Ibranice Gorneyim גורנים denilmekteydi ve Tuansa denilen Tunus un yerli Yahudilere kiyasla daha zengindiler Bu kisiler genelde Italyanca ve bazilari da Ispanyolca konusup yazmaktaydi Yeni gelenlerin babalarinin adi o kisilerin Ispanyol mu yoksa Portekizli mi olduguyla ilgili bilgi iceriyordu 18 yuzyilin baslarinda Tunus sehrindeki Yahudilerin siyasi statusu gelismeye basladi Bunun sebebi Tunuslu Hristiyanlarin durumunun duzeltilmesi icin Avrupali guclerin araya girmesiydi Musluman yasama ve yurutme kollari Yahudileri Hristiyanlarla birlikte ele aliyordu Joseph Azulai 1772 de Tunus u ziyaret ettikten sonra Kaid Solomon Nataf onderligindeki cemaat meclisinin parlakligindan bahsetmekteydi Tunus sehrindeki Yahudi mezarliginda yas tutanlar 1900 lerMuhammed Bey 1855 1881 Ahmed Bey in uzun suren iktidarligi boyunca Yahudiler varlikli yasamin tadini cikardilar Muhammed Bey 1855 te basa gecince Yahudilere angarya islerin empoze edilmesini yasakladi bunda Muhammed Bey in iyi iliskiler icinde oldugu Kaid Yosef Skemama nin etkisi olmus olabilir Fakat ayni yil icinde Muhammed Bey Batto Sfez isimli bir Yahudi yi dine kufretmekten idama mahkum etti Bu karar Yahudiler ile Hristiyanlarin ayaklanmasina sebep oldu ve III Napolyon a delegeler gonderilip araya girilmesi istendi Iki yil suren diplomatik pazarligin ardindan Fransa nin isteklerinin kabul edilmesi icin bir savas gemisi gonderildi Geri adim atan Muhammed Bey bir yasa cikarip butun Tunuslularin inanclari ne olsursa olsun esit haklardan yararlanacagini belirtti Bu yasanin bazi maddeleri ozellikle Yahudiler ile ilgiliydi 4 Hicbir sekilde Yahudilerin dinlerini zorla degistimek icin baski uygulanmayacak dini ayinlerini ozgurce uygulamalari engellenmeyecek Sinagoglarina saygi duyulacak ve hakaretten korunacak 6 Suc mahkemesi bir Yahudiyi suclu bulursa mahkemede Yahudi yargitay memuru hazir bulunacak Bu yasa 1864 teki devrimden sonra feshedildi ve basta Safakes tekiler olmak uzere Yahudiler icin zorlu gunlerin baslamasina sebebiyet verdi Yabacilarin araya girme endisesiyle bugun hukumet Yahudilere karsi tedbirli hareket etmektedir Fransiz himayesi 1881 1956 Fransa 1881 te Tunus u isgal etti ve Bardo Antlasmasi ni empoze etti bu antlasmaya gore Fransizlar Tunus ta askeri birlikler bulundurabilecek ve Bey in maliye ve dis iliskiler yetkileri Fransa ya aktarilacakti Ortak cikarlarin korunmasi icin araci olarak bir Fransiz genel vali atanacakti Tunus isgalden ziyade antlasma yoluyla Fransa nin himayesine girdi bu durum Cezayir icin de gecerliydi Resmi olarak Bey hala mutlak hukumdardi Tunus ta hala bakanlar ataniyor hukumet yapisi oldugu gibi korunuyor ve Tunuslular Bey e bagli sayiliyordu Fransizlar topraga el koymadi camileri kiliseye cevirmedi ve resmi dillerini degistirmedi Yine de en buyuk yetki Fransiz genel valide bulunmaktaydi Fransizlar Osmanlilarla yaptigi kapitulasyonlar zamaninda Tunus a ayak basmisti boylece Fransa himayesindeki Yahudiler kendilerini daha guvende hissetti Fransiz hayrani olmaya baslayan cogu Tunus Yahudisi Fransizca konusmaya baslayip Fransiz vatandasligina gecti 1881 te Fransa nin himayesine giren Tunus taki Yahudiler Musluman komsularina benzer bir hayat tarzi ve kulture sahipken bu zamandan sonra Avrupai kimlige burunduler Tunus taki Fransiz somurge yetkilileriyle temas halinde olma Tunus Yahudilerinin Fransiz kulturu icinde asimile olmasina sebep oldu Fransiz devrim yemini olan Liberte Egalite et Fraternite ye Ozgurluk Esitlik ve Kardeslik guvenen Yahudiler daha iyi bir yasam umuduyla Avrupa Hristiyanligindaki Fransiz etkisine acik hale geldiler Fransiz himayesi altinda dogan yeni nesillerin anadilleri Yahudi Arapcasindan Fransizca ya dondu Fransiz himayesindeki Tunus ta HolokostFransa nin Kuzey Afrika daki somurgeleri Cezayir Fas ve Tunus un Holokost tarihi Fransa nin Holokost kaderiyle ayniydi Ilk anti Yahudi kanun Yahudi Tuzugu 3 Ekim 1940 ta yururluge girdi Fransa da ve Cezayir de Yahudi avukat ve doktor sayisina kota getirildi Fransa himayesindeki Fas Cezayir ve Tunus Avrupa nin bir parcasi olarak sayilip buradaki Yahudiler Almanlarin belgelerinde Nihai Cozum e uygun gorulduler Kuzey Afrika Yahudileri Orta ve Dogu Avrupa daki Alman toplama kamplarina uzak olduklarindan Avrupa daki dindaslarina oranla daha sansliydilar Muttefikler Cezayir ve Fas a ayak bastiktan kisa bir sure sonra Almanlar Tunus u isgal etti 23 Kasim 1942 de Tunus Yahudi cemaatinin baskani Moises Burgel ile cemaatin ileri gelenlerinden bazi Yahudiler tutuklandi Haziran 1940 taki ateskesle Tunus Vichy hakimiyetine girdi ve anti Yahudi yasalar yururluge kondu Birlesik Devletler Holokost Anma Muzesi USHMM ndeki makaleye gore Fransa nin Kuzey Afrika daki somurgeleri Cezayir Fas ve Tunus un Holokost tarihi Fransa nin Holokost kaderiyle ayniydi Tunus II Dunya Savasi nda Naziler tarafindan isgal edilen tek Arap ulkesiydi Fas ve Cezayir Vichy Fransasi hakimiyetindeydi Naziler Kasim 1942 de Tunus a girdiginde ulke 100 000 Yahudiye ev sahipligi yapiyordu Yad Vasem e gore Naziler Yahudilere antisemitik politikalar empoze edip sari Yahudi yildizi takmalarini sart kostu Yahudilere maddi cezalar uygulanip mallarina el konuldu 5000 ten fazla Yahudi gonderildi ve bunlardan 46 sinin oldugu bilinmektedir Bune ek olarak Fransa da yasayan 160 Tunus Yahudisi olum kamplarina gonderildi Israil in Uluslararasi Durustler odulune aday gosterilen ilk Arap ti El Griba Sinagogu nda i kutlayan kafile Cerbe Adasi 2007Arap Bahari 2011 Yasemin Devrimi nin ardindan ulkenin siyasi liderligi ilimli bir Islam hareketi olan Ennahda ya gecti Partinin lideri Cerbe deki Yahudilere bir heyet gonderip demoktratik Tunus ta onlar adina endise edilecek bir durum olmadigini Islamcilarin daha buyuk bir rol oynayacagini belirtti Tunus sehrindeki Yahudi bakim evine bir de hediye gonderdi EgitimTunus sehrindeki Yahudi cemaatinin uc ilkokulu iki ortaokulu ve bir de yesivasi bulunmaktadir Cerbe deki Yahudi cemaatinde ise bir yuva iki ilkokul iki ortaokul ve bir de yesiva vardir Sahil kenti olan Zarzis te ise bir Yahudi ilkokulu ve bir de bulunur Yahudi cemaatinde iki adet yaslilar icin bakimevi ve birkac tane de kaser lokanta mevcuttur SinagoglarTunus un en unlu sinagogu Cerbe de bulunan El Griba Sinagogu dur Su anki bina 19 yuzyilin sonlari veya 20 yuzyilin baslarinda insa edilmis olsa bile bu sitin 1900 u askin yildir sinagoga ev sahipligi yaptigina inanilmaktadir Tunus Yahudileri her yil bayraminda bu sinagoga hacca gitmektedir 11 Nisan 2002 de patlayici yuklu bir kamyon sinagog yakinlarinda infilak edip 14 u Alman ve 2 si Fransiz turist olmak uzere toplam 21 kisinin olumune sebep oldu bu olay tarihe Griba sinagogu saldirisi olarak gecti Saldiriyi El Kaide ustlendi 3 Aralik 2004 te olene kadar cemaatin hahambasiligini ustlendi Cenazesi Halk el Vadi sehrindeki Beyt Mordehay sinagogunda ve Cebre deki El Griba sinagogunda yapildi Ayrica bakinizIslam ve Yahudilik Yahudi tarihi Mizrahi Yahudilerin Arap topraklarindan toplu gocu Arap dunyasinda Antisemitizm Islam ve antisemitizm Yahudi Tunus ArapcasiKaynakca Sociologist Claude Sitbon Do the Jews of Tunisia have reason to be afraid 20 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Aralik 2011 Kuzey Afrikada yerli yonetici sef cete reisi Arsivlenmis kopya 26 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Aralik 2011 Edith Shaked http www u arizona edu shaked Tunisia ch11 pdf 17 Mayis 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde USHMM 6 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Aralik 2011 Islamist victory casts shadow over Tunisian Jews 27 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Aralik 2011 Death of the Grand Rabbi of Tunisia 25 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sephardic Image Magazine Chief Rabbi of Djerba Dies in a Jerusalem Hospital 29 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arutz Sheva Condolences Extended to Family of Head Tunisian Rabbi 9 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde MagharebiaDis baglantilarCase study The Tunisian Jewish minority in the face of oppression4 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Edith Haddad Shaked History of the Jews of Tunisia5 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde from the Institute for Jewish Policy Research Jews of Tunisia10 Kasim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde from the Jewish Virtual Library Chabad Lubavitch of Tunisia4 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde