Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lületaşı, magnezyum ve silisyum esaslı ana kaya parçalarının yerin muhtelif derinliklerindeki başkalaşım katmanları içinde, etkilerle sonucunda oluşmuş kayaçtır. Bu kayacı fark eden bir alman mineralog (E. F. Glocker) tarafından 19. yüzyıl ortalarında sepiolit olarak adlandırılmıştır. Sepiolit ismi mürekkep balığının yunanca ismi olan 'sepion'a ithafen verilmiştir. Bu mineralin Almanca ismi olan 'Meerschaum' (deniz köpüğü) da mineralin yoğunluğuna ithafendir.
Kimyasal formülü Mg4Si6O15(OH)2•6 H2O şeklindedir ve yoğunluğu 0,988 - 1,279 gr/cm³ değerleri arasında değişir. Mikroskopik büyüklükteki kristalleri düzensiz biçimde bağlanmıştır. Çok ince gözenekli yumuşak bir dokuya, beyaz ve beyaza yakın tonlarda bir renge sahiptir.
Arkeolojik çalışmalar, lületaşının yaklaşık beşbin yıl öncesinden bilindiğini ve değişik amaçlarla kullanıldığını göstermiştir. Günümüzde lületaşı süs eşyası ve özellikle pipo yapımında kullanılmaktadır. Pipo ile tütün içme alışkanlığının yaygınlaşması lületaşının tüm dünyada tanınmasını sağlamıştır.
Özellikleri
Hafif, yumuşak ve beyazdır. Yumuşak olduğu için kolay işlenebilirdir. Lületaşı yanmaz ve suda yüzer. Islandığında yumuşar ancak kuruyunca tekrar sertleşir. Gözenekli yapısı sebebiyle nemi dışarı atan lületaşı, bu sebeple pipo yapımında kullanılmaktadır. Kolaylıkla yontulup işleme bilen suya değince sabun gibi yumuşayan süs eşyaları yapımımda da yaralı olan ak renkli doğal maden dir. Nikotin emdiği için zamanla sararan lületaşı, kolonya ile silinerek tekrar beyazlatılabilir. Ancak, pipolarda lezzeti bozacağı gerekçesiyle iç kısmına kolonya değmesi önerilmez.
Çıkarılması
Lületaşı ve benzer minerallere, Yunanistan'daki bazı adalar, Çekya'daki Moravya bölgesi, Fransa, İspanya, Fas, ABD'de[] ve Afrika'nın bazı yerlerinde rastlanmaktadır. Ticari olarak işlenebilir Lületaşı yataklarının neredeyse tamamı Türkiye'nin Eskişehir ilinde bulunur. Eskişehir'de 100 km² alana yayılmış 300'den fazla maden bulunur.
Oluşumunu sağlayan tepkimeler dolayısıyla, lületaşı yeraltında ıslak halde bulunur. Lületaşının toprak içindeyken temizliğini, çıkarıldıktan sonra da kolay işlenmesini, gözenekli yapısının tuttuğu bu doğal nem sağlar. Doğrudan veya işlendikten sonra kurutulan lületaşı, kaybettiği nem oranında hafifler ve önemli bir direnç kazanır.
Eskişehir ilinin batısında, kuzeydoğusunda ve güneydoğusunda bulunan, sahalarda, yüzeyle 300 metreyi aşan derinlikler arasında, içinde dağınık yumrular halinde lületaşı bulunan başkalaşım katmanlarına rastlanır. Taşı elde edebilmek için yüzeyden itibaren dik inen kuyular kazılır. Toprak içinde kolayca ayırdedilen başkalaşım katmanlarına ulaşıldığında, bu katmanı takip eden yatay tüneller açılarak lületaşı yumruları aranır. Bazı bölgelerde lületaşı tabakaları yeraltı suları seviyesinden daha aşağıdadır. Buralardan lületaşı çıkarabilmek için önce suyun boşaltılması gerekmektedir. Lületaşı çıkarılmasında büyük ölçüde insan gücünden ve uzun yıllar sonucunda kazanılmış kişisel tecrübelerden ve sezgilerden yararlanılır.
Çok hafif ve gözenekli olan lületaşı kurutulduktan sonra tekrar neme veya herhangi bir gaza maruz kalırsa bu nemi veya gazı büyük ölçüde emer, tekrar kururken de bu nemin veya gazın içindeki artıkları bünyesinde tutar. Bu temel özelliği dolayısıyla çok uygun bir pipo malzemesi, aynı zamanda pek çok sanayi dalında iyi bir , filtre, yalıtım ve dolgu malzemesidir.[] Yaklaşık 300 yıldır büyük ölçüde dünyanın en kıymetli pipolarının yapımında kullanılan lületaşı, ilerleyen teknolojiye paralel olarak sanayide de vazgeçilmez bir yardımcı madde haline gelmiştir.
Lületaşı işlemeciliği
Başlangıçta tamamı ihraç edilen ham lületaşları Avrupa'da işlenmekteydi. Lületaşı işlemeciliği 1940'lardan itibaren gelişmeye başlamıştır. Avusturya'da "Avusturya taşı" olarak adlandırılan bu maden, heykel ve pipo yapımında kullanılmıştır. Türkiye'de lületaşı işlemeciliği 1970'lerde büyük bir artış göstermiştir. Ham lületaşı ihracatı 1980'de yasaklanmış ve lületaşı işlemeceliğinin tamamı Cumhuriyet döneminde yetişmiş Eskişehirli ustalar tarafından yapılmaya başlanmıştır.
Zarif narin yapısıyla tamamen özgün bir malzeme olan lületaşının artık sadece tütün için araçları değil, kullanım ve estetik değeri yüksek yepyeni eserler de üretilmektedir. Yer altından çıkarılan lületaşı bünyesindeki nemi kaybetmediği sürece kolay olarak işlenebilir. Lületaşı işlemeciliği, yetenek, tecrübe ve sabırlı bir çalışma gerektiren zor fakat zevkli bir el işçiliğidir. İşlemeciliğin farklı aşamalarında, yapılan işe özel farklı bıçak ve araçlar kullanılır.
Genellikle ustaların kendilerince hazırlanan bu bıçakların ve benzeri araçların sayısı bazen elliye yaklaşır. Uzun süreli çalışmalarda nemini kaybederek sertleşen taş suya batırılarak yeniden yumuşatılabilir. Taşın doğal biçimine en uygun modelinin seçilmesi işletmede esastır. Böylece, taşın mümkün olan en az fireyle değerlendirilmesi sağlanır.
Model konusunda en önemli kaynak gözlem ve ustaların hayal gücüdür. Tasarlanan biçimde işlenen lületaşı endirekt ısıyla uzun sürede kurutulur ve çok ince zımparalanır. Tamamlanan lületaşı eserler beyazlatılmış ve yeteri kadar ısıtılmış balmumuna batırılarak cilalanır. Yüzeyden itibaren sıcak balmumu emdirilmiş lületaşı eserler ovularak parlatılır. Bu esnada şeffaf krem / sarı renk alan lületaşı, fildişine benzer bir görüntü kazanır. Bu yüzyılın başlarında, özellikle, hanımların parça taşlardan el tornalarında boncuk çekmesiyle başlayan lületaşı işlemeciliği, Cumhuriyet yıllarından itibaren çok yönlü olarak gelişmiştir.
Çinlilerin taklit edemeyeceği tek ürün olarak adlandırılan lületaşının çıkarılması ve işlenmesi konusunda yatırımcı bulunmasında zorlanılmaktadır.
Dış bağlantılar
- Türk Tesbihçiliği[] Lületaşı ve diğer malzemelerin kullanımı
Kaynakça
- ^ a b c d Ozseyhan, Serkan (26 Temmuz 2014). "Lületaşı Pipolar Hakkında". Pipo Dünyası. 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2020.
- ^ a b "Sıkça Sorulan Sorular". akinluletasi.com. Akın Lületaşı. 30 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ a b c Ersoy, Tarık (10 Nisan 1988). "Keyfe". Cumhuriyet Dergi Eki. s. 13. 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ a b c d AKGÜL, AKGÜL (21 Nisan 2019). ""Barış"ın simgesi pipo…". Nokta Haber Yorum. 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ a b c d "Eskişehir'in Gizemi Kod: Lületaşı". Pusula Haber. 6 Haziran 2015. 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/16594404.asp?gid=373 26 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Çinlilerin taklit edemediği tek ürün
Wikimedia Commons'ta Meerschaum ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Luletasi magnezyum ve silisyum esasli ana kaya parcalarinin yerin muhtelif derinliklerindeki baskalasim katmanlari icinde etkilerle sonucunda olusmus kayactir Bu kayaci fark eden bir alman mineralog E F Glocker tarafindan 19 yuzyil ortalarinda sepiolit olarak adlandirilmistir Sepiolit ismi murekkep baliginin yunanca ismi olan sepion a ithafen verilmistir Bu mineralin Almanca ismi olan Meerschaum deniz kopugu da mineralin yogunluguna ithafendir Luletasindan yapilmis sus esyalari Kimyasal formulu Mg4Si6O15 OH 2 6 H2O seklindedir ve yogunlugu 0 988 1 279 gr cm degerleri arasinda degisir Mikroskopik buyuklukteki kristalleri duzensiz bicimde baglanmistir Cok ince gozenekli yumusak bir dokuya beyaz ve beyaza yakin tonlarda bir renge sahiptir Arkeolojik calismalar luletasinin yaklasik besbin yil oncesinden bilindigini ve degisik amaclarla kullanildigini gostermistir Gunumuzde luletasi sus esyasi ve ozellikle pipo yapiminda kullanilmaktadir Pipo ile tutun icme aliskanliginin yayginlasmasi luletasinin tum dunyada taninmasini saglamistir OzellikleriHafif yumusak ve beyazdir Yumusak oldugu icin kolay islenebilirdir Luletasi yanmaz ve suda yuzer Islandiginda yumusar ancak kuruyunca tekrar sertlesir Gozenekli yapisi sebebiyle nemi disari atan luletasi bu sebeple pipo yapiminda kullanilmaktadir Kolaylikla yontulup isleme bilen suya degince sabun gibi yumusayan sus esyalari yapimimda da yarali olan ak renkli dogal maden dir Nikotin emdigi icin zamanla sararan luletasi kolonya ile silinerek tekrar beyazlatilabilir Ancak pipolarda lezzeti bozacagi gerekcesiyle ic kismina kolonya degmesi onerilmez CikarilmasiLuletasi ve benzer minerallere Yunanistan daki bazi adalar Cekya daki Moravya bolgesi Fransa Ispanya Fas ABD de kaynak belirtilmeli ve Afrika nin bazi yerlerinde rastlanmaktadir Ticari olarak islenebilir Luletasi yataklarinin neredeyse tamami Turkiye nin Eskisehir ilinde bulunur Eskisehir de 100 km alana yayilmis 300 den fazla maden bulunur Olusumunu saglayan tepkimeler dolayisiyla luletasi yeraltinda islak halde bulunur Luletasinin toprak icindeyken temizligini cikarildiktan sonra da kolay islenmesini gozenekli yapisinin tuttugu bu dogal nem saglar Dogrudan veya islendikten sonra kurutulan luletasi kaybettigi nem oraninda hafifler ve onemli bir direnc kazanir Eskisehir ilinin batisinda kuzeydogusunda ve guneydogusunda bulunan sahalarda yuzeyle 300 metreyi asan derinlikler arasinda icinde daginik yumrular halinde luletasi bulunan baskalasim katmanlarina rastlanir Tasi elde edebilmek icin yuzeyden itibaren dik inen kuyular kazilir Toprak icinde kolayca ayirdedilen baskalasim katmanlarina ulasildiginda bu katmani takip eden yatay tuneller acilarak luletasi yumrulari aranir Bazi bolgelerde luletasi tabakalari yeralti sulari seviyesinden daha asagidadir Buralardan luletasi cikarabilmek icin once suyun bosaltilmasi gerekmektedir Luletasi cikarilmasinda buyuk olcude insan gucunden ve uzun yillar sonucunda kazanilmis kisisel tecrubelerden ve sezgilerden yararlanilir Cok hafif ve gozenekli olan luletasi kurutulduktan sonra tekrar neme veya herhangi bir gaza maruz kalirsa bu nemi veya gazi buyuk olcude emer tekrar kururken de bu nemin veya gazin icindeki artiklari bunyesinde tutar Bu temel ozelligi dolayisiyla cok uygun bir pipo malzemesi ayni zamanda pek cok sanayi dalinda iyi bir filtre yalitim ve dolgu malzemesidir kaynak belirtilmeli Yaklasik 300 yildir buyuk olcude dunyanin en kiymetli pipolarinin yapiminda kullanilan luletasi ilerleyen teknolojiye paralel olarak sanayide de vazgecilmez bir yardimci madde haline gelmistir Luletasi islemeciligiBaslangicta tamami ihrac edilen ham luletaslari Avrupa da islenmekteydi Luletasi islemeciligi 1940 lardan itibaren gelismeye baslamistir Avusturya da Avusturya tasi olarak adlandirilan bu maden heykel ve pipo yapiminda kullanilmistir Turkiye de luletasi islemeciligi 1970 lerde buyuk bir artis gostermistir Ham luletasi ihracati 1980 de yasaklanmis ve luletasi islemeceliginin tamami Cumhuriyet doneminde yetismis Eskisehirli ustalar tarafindan yapilmaya baslanmistir Luletasindan yapilma bir pipo Zarif narin yapisiyla tamamen ozgun bir malzeme olan luletasinin artik sadece tutun icin araclari degil kullanim ve estetik degeri yuksek yepyeni eserler de uretilmektedir Yer altindan cikarilan luletasi bunyesindeki nemi kaybetmedigi surece kolay olarak islenebilir Luletasi islemeciligi yetenek tecrube ve sabirli bir calisma gerektiren zor fakat zevkli bir el isciligidir Islemeciligin farkli asamalarinda yapilan ise ozel farkli bicak ve araclar kullanilir Genellikle ustalarin kendilerince hazirlanan bu bicaklarin ve benzeri araclarin sayisi bazen elliye yaklasir Uzun sureli calismalarda nemini kaybederek sertlesen tas suya batirilarak yeniden yumusatilabilir Tasin dogal bicimine en uygun modelinin secilmesi isletmede esastir Boylece tasin mumkun olan en az fireyle degerlendirilmesi saglanir Model konusunda en onemli kaynak gozlem ve ustalarin hayal gucudur Tasarlanan bicimde islenen luletasi endirekt isiyla uzun surede kurutulur ve cok ince zimparalanir Tamamlanan luletasi eserler beyazlatilmis ve yeteri kadar isitilmis balmumuna batirilarak cilalanir Yuzeyden itibaren sicak balmumu emdirilmis luletasi eserler ovularak parlatilir Bu esnada seffaf krem sari renk alan luletasi fildisine benzer bir goruntu kazanir Bu yuzyilin baslarinda ozellikle hanimlarin parca taslardan el tornalarinda boncuk cekmesiyle baslayan luletasi islemeciligi Cumhuriyet yillarindan itibaren cok yonlu olarak gelismistir Cinlilerin taklit edemeyecegi tek urun olarak adlandirilan luletasinin cikarilmasi ve islenmesi konusunda yatirimci bulunmasinda zorlanilmaktadir Dis baglantilarTurk Tesbihciligi olu kirik baglanti Luletasi ve diger malzemelerin kullanimiKaynakca a b c d Ozseyhan Serkan 26 Temmuz 2014 Luletasi Pipolar Hakkinda Pipo Dunyasi 29 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2020 a b Sikca Sorulan Sorular akinluletasi com Akin Luletasi 30 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2020 a b c Ersoy Tarik 10 Nisan 1988 Keyfe Cumhuriyet Dergi Eki s 13 29 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2020 a b c d AKGUL AKGUL 21 Nisan 2019 Baris in simgesi pipo Nokta Haber Yorum 29 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2020 a b c d Eskisehir in Gizemi Kod Luletasi Pusula Haber 6 Haziran 2015 29 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2020 http www hurriyet com tr ekonomi 16594404 asp gid 373 26 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cinlilerin taklit edemedigi tek urun Wikimedia Commons ta Meerschaum ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur