Bolşeviklere karşı sol ayaklanmalar, Ekim Devrimi'ni izleyen dönemde Sovyetler Birliği henüz resmen kurulmamışken SRlar, Sol SRlar, Menşevikler ve anarşistlerce iktidardaki Bolşeviklere yönelik planlanan ve yürütülen bir dizi ayaklanma eylemidir. Bu ayaklanmaların bazıları sürmekte olan Rus İç Savaşında Bolşevik iktidarına karşı oluşturulan Beyaz Orduyu desteklerken bazıları bağımsız hareketlerdir. Bu ayaklanmalar 1918 yılında başlayacak ve 1922 yılına kadar sürecektir. Bu ayaklanmalar sonucunda o döneme kadar diğer sol grupları da iktidara dahil etmek isteyen Bolşevikler bu çabaları bir kenara bırakarak ayaklanmaları askeri kuvvetle bastırma yoluna gitmiştir. Bazı çevreler tarafından gündeme getirilen sol ve devrimci partilerin koalisyon olarak iktidarı gerçekleşmeyecek Bolşevikler tek başlarına iktidarlarını sürdüreceklerdir.
Arka plan
1917 Şubat Devriminin ardından başa geçen Geçici Hükûmet tarafından Rus Çarlığı tarafından sürdürülen I. Dünya Savaşına devam kararı alınınca bu karar Menşevikler ve SRlar tarafından desteklenir. Bolşevikler savaşı emperyalist bir paylaşım savaşı olarak tanımladıkları için kendi hükûmetlerinin yenilmesi için devrimci bozgunculuk siyasetini öne sürüyorlardı. Menşevikler ve SRlar içinde savaşa karşı çıkan hizipler de bulunuyordu.
1917 yılında Temmuz Günleri olarak bilinen olaylarda Menşevik ve SRlar Bolşeviklerin bastırılmasından yanaydılar.
Bolşevikler Ekim Devrimi ile Kasım 1917’de iktidarı ele geçirirler. En önemli Rus kentlerindeki Sovyet organlarındaki seçimlerde birinci parti olurlar ve silahlı ayaklanma ile iktidarı konsolide ederler. Bolşeviklerin toplumun büyük kısmı tarafından desteklenmesinin ardında özellikle Geçici Hükûmetin I. Dünya Savaşına verdiği desteğin sona erme ihtiyacı ve sosyal devrim beklentisidir. Belki de halkın bu isteği en güzel şekilde “Barış, toprak ve ekmek” Bolşevik sloganında cisimleşir.
SR bölünmesi
Bolşevikler iktidarı aldıktan sonra SR’lardan ayrılmış olan sol SR’ları ve Menşeviklerden ayrılmış olan Martov’un önderliğindeki Enternasyonalistleri hükûmete davet eder. Menşevikler ve sağ SR’lar ise görüşmeleri terk ederler. Bolşevikler, ilk başta SR’lar tarafından ortaya atılan toprak reformu programını uygulamaya koydukları için bu partinin sol SR’lar lehine bölünmesini sağlayarak kendi saflarına çekerler. Sol SR’lara dört halk komiserliği mevkisi verilecek ve Çeka’da önemli kademelere bu grup üyeleri atanacaktır. Bu gelişmelere rağmen özellikle sol SR’larla Bolşevikler arasında savaşa dair görüş ayrılıkları bulunmaktaydı.
İlk siyasi parti yasağı
Ekim Devrimini izleyen ilk dönemde yasaklanan tek siyasi parti Karayüzler olarak bilinen Rus Halkları Birliği Partisi olur. Bu parti özellikle azınlıklara karşı yaptığı pogrom katliamlarıyla tanınırdı.
SR ve Menşeviklerin Kaledin’i desteklemeleri
Çarlık Ordusu komutanlarından General Aleksey Kaledin, komuta ettiği Don Kazaklarıyla beraber derhal ayaklanma başlatır. Bu ayaklanma ile Rus İç Savaşı ve Beyaz Ordu hareketi başlamış olacaktır. Beyazlara destek olarak 14 farklı ülke gerek askeri yardım gerek bizzat askerî birlik gönderecektir. İç savaş on milyondan fazla insanın ölmesine, ülkenin harap olmasına yol açacaktır. Bu dönemdeki isyanlar Bolşevikler tarafından kararlılıkla ve sertçe bastırılacaktır. Aynı anda birçok cephede savaşan Bolşevikler ölüm kalım mücadelesi verdikleri bir dönemde muhalif hareketlere de düşmanın elini kuvvetlendirmesi açısından bakacak ve müsaade etmeyecektir. Kaledin Kadetler, SR’lar ve bazı Menşeviklerce desteklenir. Bolşevikler Kadetleri halkın düşmanı bir siyasi parti olarak niteleyerek kapatıp liderlerini karşı devrimci ilan ederler. Bolşevikler bu aşamada SR’larla ve Menşeviklerle hala görüşmelerini sürdürmektedirler ve bu partiler yasa dışı ilan edilmemiştir.
Anarşistlerin durumu
Anarşistler de SR’lar gibi bölünmüştür. Bazıları Bolşevikleri desteklerken hükûmette bazı görevleri üstlenenler bile vardır. Bazıları tarafsız kalmayı tercih ederken bazıları da Bolşeviklere karşı direnişe geçecektir.
Kurucu Meclisin kapatılması
Kurucu Meclis, Geçici Hükûmete karşı Bolşeviklerin sürekli olarak dile getirdikleri bir talep olagelmiştir. Geçici hükûmet ise bu talebi reddedemediği için sürekli olarak ertelemekteydi. Ekim Devriminden sonra gerçekleştirilen Kurucu Meclis seçimleri dönemin kimi aksaklıklarının yanı sıra özellikle SR’lar için bazı aksaklıklar barındırıyordu. Herkese açık olan seçimlerde SR eski parti listesi oylanmakta ve SR – Sol SR ayrımı yansıtılmamıştı. Sovyet karşıtı sağ SR’lar seçimlerde çoğunluğu kazanarak birinci parti olsalar da SR taraftarlarının çoğu sol-SR tarafındaydı ve Sovyet hükûmetini destekliyordu. Ayrıca Bolşevikler seçimlerde ikinci en çok oyu almışlardı. Bolşeviklerin lideri Lenin konuyu değerlendirdiği makalelerinde yayılmakta olan iç savaş ortamında demokrasinin mümkün olmadığını vurguluyordu. Buradan hareketle seçilen Kurucu Meclis’in Sovyet hükûmetinin otoritesini tanımasını, aksi durumda konunun devrimci bir şekilde çözüleceğini yazıyordu.
4 Ocak 1918 tarihinde Tüm Rusya Merkezi Yürütme Komitesi (VtsIK) “Tüm iktidar Kurucu Meclise” sloganının “Kahrolsun Sovyet iktidarı” ile aynı anlama geldiğini ileri sürerek bu söylemin karşı devrimci olduğuna karar vermiştir. Kurucu Meclis 18 Ocak 1918 günü toplanacaktır. Sağ SR Viktor Chernov Meclis başkanı seçilecek ve Bolşevikler tarafından desteklenen sol-SR başkan adayı Maria Spiridonova’yı geride bırakacaktır. Meclisin çoğunluğunu oluşturan SR vekiller Sovyet hükûmetini tanımayı reddederler. Ekim Devrimi sürecinin de reddedilmesi anlamına gelen bu tavırdan sonra Bolşevik ve sol-SR vekiller meclisi protesto ederek terkederler. Bundan sonra artık Bolşevikler için Kurucu Meclis’in bir anlamı kalmayacak ve hemen o gün silahlı askerler tarafından dağıtılacaktır. Bu dönemde halk arasında Bolşeviklere destek üst seviyede olduğu için Kurucu Meclis’in kapatılması küçük çaplı bir protesto dışında yankı yapmayacaktır.
Kurucu Meclis ayaklanması
7 Mayıs 1918 günü Moskova’da toplanan SR partisi sekizinci parti konseyi Kurucu Meclis’in toplanması amacıyla Bolşeviklere karşı ayaklanma kararı aldı. Ayaklanma hazırlıkları yapılırken I. Dünya Savaşı sırasında Çarlık Ordusu içerisinde oluşturulan ve sonrasında Rus İç Savaşı sırasında Rusya topraklarında önemli bir silahlı kuvvet olarak öne çıkan Çekoslovak Lejyonu Sibirya, Ural ve Volga bölgesindeki Bolşevik yönetimini yıkmış ve Beyazlar burada yönetime hakim olmuştu. Bu gelişmelerden sonra SR faaliyetlerinin merkezi de bu bölgeler olacaktır. 8 Haziran 1918’de Samara’da Kurucu Meclis’in beş üyesi Tüm Rusya Kurucu Meclis Üyeleri Komitesi (Komuch) organını kurdular. Yapılan açıklamada ülkedeki yeni iktidarın bu kurum olduğu ilan edilerek açıkça Bolşevik iktidarına meydan okunuyordu. Sibirya’da ise SR – Menşevik Geçici Hükûmeti 29 Haziran 1918 günü Vladivostok’daki ayaklanmayla iktidara geçer.
Sol SRların fikir ayrılıkları
Sol SR’lar ise Almanya İmparatorluğu ile imzalanan Brest Litovsk ateşkes antlaşmasıyla büyük miktarda toprak bırakılmasına karşı çıkmıştı. 3 Mart 1918 günü imzalanan antlaşmanın ardından sol SR’lar hükûmetten çekilmiştir.
Menşevik ve sol SRların Sovyetlerden atılması
4 Temmuz 1918 tarihinde toplanan 5. Tüm Rusya Sovyetler Kongresinde toplam 1132 delegeden Bolşevikler 745 sol SR’lar ise 352 delegeye sahipti. Sol SR’lar burada, Bolşevik iktidarına muhalif olan siyasi partilerin kovuşturmaya uğraması, Brest Litovsk antlaşmasını ve idam cezası konularını gündeme getirdi. Bolşevikler bundan az önce 14 Haziran tarihinde karşı devrimci kuvvetlerle işbirliği içerisinde oldukları için sağ SR’ları ve Menşevikleri sovyet organlarından uzaklaştırmıştı. Sol SR’lar ise tüm sosyalist partilerin bir arada koalisyon olarak iktidarda olmasını savunuyordu. Ayrıca resmi idam cezalarına da karşı olan parti, Brest Litovsk antlaşmasına da Troçki tarafından önerilen üçüncü yol olan hem barış antlaşması imzalamayıp hem de Alman birliklerine saldırmayıp olası Alman devrimini bekleme önerisine de karşıydılar.
Sol SR ayaklanması
Sovyet Kongresinde azınlıkta kalan sol SR’lar Best Litovsk Antlaşmasını sabote ederek Rusya ile Almanya’nın yeniden savaşmasını istemekteydi. Bu amaçla Çeka içindeki üst düzey yetkililerini kullanarak Moskova’daki Alman Elçisi Kont Wilhelm von Mirbach’ı 6 Temmuz 1918 günü suikast sonucu öldürüldü. Sol SR liderliği suikast sonucu halktaki genel kanının savaş yandaşlığı yönünde olacağını öngörseler de gelişmeler bu yönde olmaz Sol SR’lar eylemlerine karşı kamuoyunda oluşan tepkilerden sonra amaçlarının sadece Almanya ile yapılan barışa karşı bir ayaklanma olduğunu ve Bolşeviklere veya Sovyet iktidarına karşı olmadıklarını öne süreceklerdi.
Sol SR ayaklanmasındaki esas kuvvet sol SR olan ve Çeka mensubu önderliğindeki yaklaşık 1800 kişiydi. Kremlin bombalanmış ve telefon, telgraf hatları ele geçirilmişti. Ayaklanmaları boyunca ayakta kaldıkları iki gün boyunca sol SR Merkez komitesi adına çok sayıda manifesto, bildiri ve telgraf yollayarak sol SR’ların iktidarı aldığını ve halkın bu ayaklanmayı desteklediğini bildirdiler. Birleşimde olan 5. Sovyetler Kongresi hükûmete talimat vererek ayaklanmanın derhal bastırılmasını talep etmiştir. Kongredeki az sayıdaki sol SR üye ise tutuklanır.
Sol SR’lar Sankt-Peterburg, Vologda, Arzamas, Murom, Yaroslavl gibi şehirlerde de ayaklanacaktır. Sol SR Merkez Komitesi imzalı bir telgraf Doğu Cephesindeki sol SR komutanlardan M. A. Muravyov’a gönderilince birlikleriyle harekete geçen komutan Simbirsk’i ele geçirecek ve Moskova’ya doğru yürüyüşe geçse de başarılı olamaz.
SR liderlerinden Boris Savinkov’un Fransız gizli servisi tarafından finanse edildiği ve Alman Elçisi Mirbach’ın öldürülmesini planladığı iddia edilse de buna dair kanıt bulunmamaktadır. Sol SR ayaklanmasının sonucu hükûmette önemli bir kanadı oluşturmuş olan ve Bolşeviklerden farklı olarak uzunca bir dönem iktidarda bulunan sol SR’ların bastırılması olacaktır. Bu dönemden sonra Bolşevikler tek başlarına iktidar olacaktır. Bu ayaklanmadan sonra Tambov ve Kronstadt Ayaklanmaları çıkacaktır. Ayrıca Bolşevik politikalarına muhalif olarak İşçi Muhalefeti platformu kurulacaktır.
Amaç ve sloganlar
SR’lar genelde 1917 Şubat Devrimine dönülmesini talep ederlerken, anarşistler Üçüncü Devrim sloganını kullanacaktır.
Baskı
Bolşevikler tarafından iç savaş koşullarında uygulanan savaş komünizmi siyaseti çerçevesinde uygulanan ve tepki çeken buğday zoralımına muhalefet Bolşevikler tarafından Beyaz Ordu'ya destek olarak değerlendirilmiş ve cezalandırılmıştır. Bu yönde özellikle kırsal bölgelerde buğdaylarını saklayan zengin köylülerin () şiddetli şekilde cezalandırılması Lenin tarafından talep edilmiştir.
Suikastler
30 Ağustos 1918 sabahı SR üyesi Leonid Kanngießer Sankt-Peterburg Çeka şefi Moisei Uritski’yi ofisinde öldürür. Aynı gün Bolşeviklerin lideri Lenin SR üyesi Fanya Kaplan tarafından vurulur. Ağır yaralanan Lenin iyileşse de tam olarak sağlığına kavuşamayacaktır.Suikast girişimleri sadece bunlarla kalamayacak ve yerel düzeyde çok sayıda Bolşevik lider öldürülecektir. Bu gelişmelerin üzerine 5 Eylül 1918 günü alınan kararla Çeka, Bolşevik iktidarını hedef alan muhalefete karşı Kızıl Terör uygulamasını başlatır.
Menşeviklerin yeniden kabul edilmesi
Kasım 1918’de 6. Tüm Rusya Sovyet Kongresi toplanır. Burada alınan kararla özellikle sosyalist partilere yönelik bir af kararı alınır. Buna göre Çeka tarafından tutuklanan ve hakkındaki suç ithamına karşı herhangi bir delil bulunmayanlar salıverilecektir. Bu kararla Bolşevikler aslında karşı devrim saflarına geçmemiş muhalif sosyalist partilere zeytin dalı uzatmaktaydı. Karar meyvesini verecek ve bu dönemde toplanan Menşevik Konferansı Sovyet Hükûmetine askeri destek kararı verirken Çeka terörünü de eleştirmekten geri atmıyordu. 30 Kasım günü aldığı kararla VtsIK, devrim düşmanlarıyla bir ilişkisi bulunmamış olan tüm Menşeviklerin Sovyetlere yeniden kabul edileceğini bildirir.
Kurucu Meclis ve Beyaz Ordu
Bolşevik iktidarını tanımayan ve kendi iktidarını ilan eden Komuch, Çekoslovak Lejyonu’nun askeri desteğine sahip konumdadır ve otoritesi Volga-Kama bölgesinde tartışılmazdır. Ne var ki, Sibirya ve Ural bölgesi Komuch ile her konuda çelişen fikirlere sahip parçalı yapılı etnik, Kazak ağırlıklı, monarşi yanlısı ve yerel askerî güce sahip mahalli idarelerce yönetilmektedir. Farklı istekleri olan ve farklı siyasi görüşleri olan bu parçalı yapı Komuch iktidarını ancak kâğıt üzerinde tanımaktadır ve sorunlu bir birleşim oluşturmaktadır. Komuch Eylül 1918’e kadar faaliyet gösterecek ve en gelişkin olduğu dönemde 90 Kurucu Meclis üyesini kapsayacaktır. Volga’dan Pasifik Okyanusuna kadar tüm Bolşevik karşıtı güçlerin ortak koalisyonu olan Tüm Rusya Yüksek Otoritesi oluşturulunca görevine son verilmese de iktidar elinden alınmış olunur. Bu kurumun amacı Kurucu Meclis’in yeniden toplanması ve çalışır hale gelmesidir.
Başta Komuch’un yerine geçen otoriye SR desteğine sahipken Samara’ya 19 Eylül 1918’de gelen Viktor Chernov her şeyi altüst eder. Yeni yapının aşırı sağda olduğunu ileri süren Chernov güçlü SR partisinin ise yeterince temsil edilmediğini ve bu sebeple bu yeni kuruma destek verilmemesini SR Merkez Komitesine önerir ve önerisini kabul ettirir. Bunun üzerine oluşan siyasi boşluk iki ya sürecektir.Kasım 1918’de demokratik yaşama geçilmesi amacıyla savaşan Beyaz topraklarında askerî darbe yaşanır. Sibirya’daki SR-Menşevik Geçici Hükûmeti devrilerek iktidar ordudaki monarşi yanlılarınca ele geçirilir. 16 Kasım 1918 günü askeri bir denetleme için Omsk’da bulunan Amiral Aleksandr Kolçak kendisine gelerek başa geçmesini isteyen subayları reddeder. Benzer bir ayaklanma Ufa’da yaşandıktan sonra Amiral Kolchak yeni Yüksek Yönetici (Rusçası: Verkhovnyi Pravitel) olarak başa geçer. Tüm Rusya Yüksek Otoritesinde bulunan SR yöneticileri Kazak askerleri tarafından tutuklanır. Kalan kabine üyeleri ise Kolchak’ın diktatörlüğe varan iktidarını onaylarlar. Tutuklanan SR liderleri Sibirya’dan atılınca Avrupa’ya geçerler. Tüm Rusya Yüksek Otoritesinin çöküşünden sonra SR lideri Chernov Bolşeviklere ve Monarşi yanlısı Beyazlara karşı üçüncü bir yol oluşturma çağrısı yapsa da bağımsız bir güç olmayı başaramayacak ve elindeki gücü de eriyerek yok olacaktır. Sağ SR liderleri Kolchak’ın onayıyla Avrupa’ya geçerlerken sol SR’lar da Bolşeviklerle yeniden uzlaşmaya çalışırlar. Kolchak yönetimini eleştiren ve hatta ona karşı silahlı bir ayaklanma girişiminde bulunan Chernov ise 22 Aralık 1918’deki başarısız Omsk ayaklanmasından sonra önce Avrupa sonra ABD’ye kaçacaktır.
SRlardan geri adım
Ocak 1919’da SR merkez Komitesi Bolşeviklerin iki kötünün iyisi (ehven-i şer) olarak değerlendirerek onlara karşı silahlı mücadeleyi bıraktığını açıklar. SR’lar Bolşeviklerle uzlaşma görüşmelerini başlatırlar ve Şubat 1919’da SR silahlı birlikleri Kızılordu’ya dahil olur. VtsIK, 25 Şubat 1919 günü aldığı kararla Bolşeviklere karşı hala silahlı eylemlerde bulunmayan SR üyelerinin yönetim organlarındaki yasal haklarının iade edileceğini açıklar.
Yeniden baskılar
İç savaş koşullarında Bolşevik kontrolündeki bölgelerde ve özellikle fabrikaların bulunduğu şehir merkezlerinde işçilerin çalışma koşulları çok kötüydü. İşçi sınıfının haklı taleplerini dile getirerek iktidarı ele geçiren Bolşevikler savaş durumunda yükselen bu muhalif sesleri de bastıracaktır. Bu kapsamda Mart 1919’da Çeka Bolşeviklere verdikleri destekle ünlü Putilov Fabrikasında operasyon yapacak ve greve giden işçileri tutuklayacaktır. Dört bir cephede savaşan Bolşevikler haklı bile olsa herhangi bir muhalefete izin vermeyeceklerdir. Özellikle gıda dağıtımında bütün öncelik cephede savaşan Kızılordu birliklerine verilince çok sayıda işçi bunu protesto etmiştir. İşçilerin dile getirdiği bu istekler karşı devrimci propagandanın yayılması için uygun bir zemin hazırlasa da uzun soluklu olmayacaktır.
SR yeniden bölünür
Bolşevikler SR Merkez Komitesinin Moskova merkezli olarak yeniden işlerlik kazanmasına izin verirler. SR’lar Mart 1919’da parti yayınlarını bile çıkaracaktır. Bolşeviklerin 8. Parti Konferansından sonra SR’lar bu sefer üçe bölünür: Bolşevik yanlıları, Beyaz Ordu yanlıları ve Chernov’un önerdiği üçüncü yol yanlıları. SR Merkez Komitesindeki Bolşevik karşıtları tutuklanacak ve Bolşevik egemenliğindeki bölgelerdeki neredeyse tüm SR üyeleri Bolşeviklerin saflarına geçecektir.
Anarşist saldırılar
Ekim Devriminden sonra Bolşeviklere karşı cephe alan anarşistler Çeka’nın kendilerine karşı uyguladığı baskıya karşı özellikle Rostov, Dnipro ve Briansk’da hapishaneleri basarak tutukluları serbest bırakacak ve Bolşevik karşıtı propaganda yapacaktır. Anarşistler ve onlara bağlı silahlı kuvvetler Bolşeviklerin yanı sıra Beyaz Orduya ve Rus topraklarındaki Alman İmparatorluğu askerlerine de saldırıyordu. Moskova’da ise özellikle yeraltında faaliyet gösteren anarşistler Bolşevik saflarına sızarak tabanı partiye karşı kışkırtmaktaydı. 25 Eylül 1919 günü Komünist Parti Moskova Komitesinin merkezi bomba ile havaya uçurulacaktır. Anarşistlerin bombalama saldırıları artınca Bolşevikler anarşistlere darbe vuracak ve anarşist liderler ve öldürülecektir. Liderleri öldürülen anarşistlerin örgütleri de dağıtılmıştır.
İşçi Muhalefeti
Ayaklanma kapsamında değerlendirilmese de Bolşevik iktidarına karşı parti içerisinden yükselen önemli bir muhalif hareket olan İşçi Muhalafeti Aleksandra Kollontay ve Aleksandr Şlyapnikov tarafından kurulur. Bu muhalif duruş, özellikle savaş komünizmi koşullarında işçilerin çalışma şartlarının iyileştirilmesine vurgu yaparak diğer silahlı ayaklanmalarla aynı söylem içinde olsa da hiçbir zaman silahlı direnişe geçmeyecek, barışçıl bir şekilde isteklerini dile getirecek ve Bolşevik iktidarına bağlı kalacaktır. Sovyet iktidarına karşı girişilen silahlı ayaklanmaların bastırılmasından yana olan İşçi Muhalafeti, iç savaş döneminde partinin hizipleri taşıyamayacağının karar altına alındığı ve Mart 1921’de toplanan Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) 10.Kongresi kararıyla kapatılacaktır.
Tyumen ayaklanması
Sovyet yönetiminin savaş komünizmi kararları uyarınca buğdaya el koyma politikası Amiral Kolchak denetimindeyken Bolşevikler tarafından alınan Sibirya’daki Tyumen bölgesinde büyük çaplı bir köylü ayaklanmasına yol açar.Kızılordu birlikleri tarafından kontrol altına alınan bölgedeki isyan tamamen ancak 1922 yılında bastırılır.
Menşevikler ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti
Bolşevik iktidarını tanımayarak bu yönetime karşı ayaklanma kapsamında değerlendirilebilecek en önemli girişim Gürcistan’da meydana gelmiştir. Gürcistan’da iktidarı ele geçiren Menşevikler 1918 yılında Gürcistan Demokratik Cumhuriyetini ilan ederek eski Çarlık Rusyası toprakları içerisinde Bolşevik iktidarına açıkça meydan okurlar. Yeni ilan edilen cumhuriyetin devlet başkanı olarak Noe Zhordania başa gelir. Yeni cumhuriyet Bolşevik iktidarına karşı savaşan Beyaz Ordu komutanları Amiral Kolchak ve Anton İvanoviç Denikin’e yapılan silah yardımlarının topraklarından geçirilmesine izin verecek, Sovyet topraklarına saldıran Alman İmparatorluğu ve İngiltere ile işbirliği içinde olacaktır. Gürcü yönetimi ülkedeki Bolşevikleri cezalandıracak, yerel azınlık olan Oset ve Abhazlara karşı şiddet uygulayacak ve Bolşevik egemenliğindeki Ermenistan’a saldıracaktır. Gürcistan’daki Menşevik iktidarı Bolşeviklerin Rus İç Savaşını kazanarak Kafkaslara ağırlık verinceye kadar ayakta kalacak, Avrupa ülkelerine yapılan askeri yardım çağrılarına cevap alınamayınca Kızılordu tarafından işgal edilecek ve zorla Şubat 1921’de Sovyet yönetimine dahil edilecektir. Lenin’in talimatıyla Gürcü aydınlarına karşı bir yaptırımda bulunmayacak ancak yeni hükûmete Menşevikler dahil edilmeyecektir. Önde gelen çok sayıdaki Menşevik lider ise Paris başta olmak üzere Avrupa’ya kaçacaktır.
Anarşist ayaklanma
Ukrayna asıllı anarşist lider Nestor Mahno liderliğinde başlayan ve Ukrayna ile Kırım’da özellikle etkili olan anarşist hareket Bolşeviklerle koordineli olarak savaşarak Beyaz Ordu’ların bölgede yenilgisinde önemli ol oyanayacaktır. Ancak anarşist birliklerin Bolşevik komutasına girmesini reddeden Mahno, Moskova’dan bağımsız olacak bir sovyet yönetimi kurma planlarına sahiptir. Genelde Bolşevik siyasetinin çok benzerini savunan Mahno, Çeka eliyle gerçekleştiren tasfiyelere ve Bolşevik liderliğinin merkezi yapısına karşıydı. Anarşist yönetim savunduğu öz yönetim tarzına rağmen oluşturduğu Anarşist Gruplar Konfederasyon Kongresi aracılığıyla egemen olduğu bölgelerde zorla askere alım gerçekleştirmekte, Çeka tarafından yapılan idamları eleştirmesine rağmen benzer idam kararlarını uygulamaktaydı. Hakim olduğu bölgede muhalif tüm siyasi partileri yasaklayan anarşistler Çeka benzeri Razedka ve Kommissiya Protivmakhnovskikh Del isimli gizli polis teşkilatlarını da kurmuştu.
Rus İç Savaşı sırasında gösterdikleri yararlılıklardan dolayı bazı Bolşevik Merkez Komite üyeleri Mahno’nun anarşistlerine özerk bir bölge bırakılmasını savunsalar da bu fikir Lenin ve Troçki tarafından reddedilecektir.
Kırım’da Beyaz Ordu komutanı Pyotr Vrangel’in yenilmesinden sonra anarşistlerle Kızılordu arasında gerginlikler başlayacak ve Kızılordu anarşistleri tasfiye edecektir. Ağustos 1921’e gelindiğinde silahlı birlikleri yenilmiş olan Mahno ve anarşist önderler ülke dışına çıkmak zorunda kalacaklardır.
Buğday zoralımına karşı ayaklanmalar
Savaş Komünizmi politikası kapsamında gerçekleştirilen buğday zoralımlarına karşı çok sayıda ayaklanma yaşanacaktır. Tambov Ayaklanması bu isyanlardan en büyüklerindendir. İsyanın komuta heyetinde bulunan SR üyelerinden Aleksandr Antonov’un isminden türetilen Antonovşina olarak da bilinir. Ayaklanma Kızılordu komutanı Mihail Tuhaçevski tarafından bastırılacaktır. Bu ayaklanmalar ve özellikle Kronstadt Ayaklanması sonucunda Bolşevikler NEP politikalarına geçecek ve buğday zoralımı uygulamalarına son verilecektir.
Kronstadt Ayaklanması
Kronstadt Ayaklanması SR üyesi olan Stepan Petriçenko liderliğinde gelişse de genel olarak bahriyelilerin kırsal bölgelerde yaşanan olaylar sonucu ortaya çıkan rahatsızlıklarından dolayı patlak vermiştir. Ekim Devrimi sırasında Bolşeviklerin iktidarı almasında önemli rol oynayan silahlı kuvvetler arasında yer alan Kronstadt Üssündeki denizciler Rus İç Savaşı sırasında da en ön saflarda savaşmıştır. Savaş sırasında yaşanan kayıplardan sonra aralarına yeni katılan askerler hem köylü geçmişlidir hem de özellikle SR siyasetine açıktır. Kırdan gelen buğday zoralımlarına karşı ayaklanma haberleri Kronstadt askerlerini rahatsız etmiş ve ayaklanmaya hazır bir ortam oluşturmuştur. Ayaklanmanın başlamasıyla beraber askerler taleplerini sıralayacaklardır. Bunlardan en öne çıkan talep buğday zoralımlarına son verilmesi ve sovyet seçimlerinin yenilenmesidir. Ayaklanma Bolşevik karşıtları olan SR, Menşevik ve anarşistlerce desteklenecektir. Ayrıca isyancıların Beyaz Ordu ile temas kurdukları ve General Pyotr Vrangel’in gizlice üsse geldiği de bilinmektedir. Bolşevikler isyanın büyümesi ihtimalinin doğrudan rejime olabilecek tehlikelerini değerlendirerek zorla bastırmayı tercih edecektir. Bu isyanın bastırılması Bolşevikler için dönüm noktası olacaktır ve savaş komünizmi siyaseti terk edilerek NEP siyasetine geçilecektir.
SR davaları
Çeşitli zamanlarda tutuklanmış olan SR Merkez komitesi 8 Haziran 1922 günü başlayan süreçte mahkeme önüne çıkar. Süreci tarihçi Edward Halett Carr şöyle aktarır:
“ | Sovyet rejiminin ilk siyasi mahkemesiydi. SR’lar hakkındaki iddialar çok ciddiydi. Kerenski SR üyesi olduğu için Geçici Hükümetin bütün icraatlarından sorumluydular. Ayrıca iç savaş sırasında Beyazlarla beraber birden çok aynı hükümet yapısı içinde bir arada olmuşlardı. Alman Elçisi Kont Mirbach’ı öldürmüş, Lenin’in hayatına kast etmiş ve sayısız yayında Sovyet iktidarına karşı zor kullanılması için halka çağrı yapmışlardı…34 sanıktan çok azı beraat etti, çoğu çeşitli hapis cezaları alırken 14 kişi idama mahkûm edildi…İlgi çekici olan bir nokta, bütün yargılama süreci boyunca SR partisinin yasadışı bir kurum olduğuna dair hiçbir iddia öne sürülmemiş olmasıdır. Sadece hükümete karşı şiddet eylemleri içerisinde olan bireylere karşı kanıtlar ortaya sunulacaktır. | „ |
— Carr |
SR Merkez Komite üyelerine verilen idam cezaları hükûmetin kararıyla uygulanmayacaktır.
Sonuçlar
Rus İç Savaşı sırasındaki ayaklanmalar ve muhalefet hareketleri muhalif hareketlerin tasfiye edilmesine, isyanların bastırılmasına yol açarken Bolşevikler büyük rahatsızlık veren ancak savaşın kazanılmasını sağlayan savaş komünizmi siyasetini bırakarak NEP politikalarını uygulamaya başlamıştır. Bolşevikler arasında sosyalist partilerin bir koalisyonu şeklinde bir iktidar organı hayali varken, iç savaş koşulları buna engel olmuştur. Ortaya çıkan durumu Carr şöyle değerlendirir:
“ | Yasal muhalefet ideali çoktan ölmüştü. Bu idealin ölmesinin sorumlusunun sadece Bolşevikler olduğu söylenemez. Bolşevik rejiminin iktidarın daha ilk aylarında örgütlü bir muhalefete tahammül etmeyeceği ne kadar doğruysa, hiçbir muhalif partinin de kendisine çizilen yasal sınırlar içinde kalmayacağı da o kadar doğrudur. | „ |
— Carr |
SR’lar örgüt olarak dağıtılmış, Menşevik Gürcistan zorla sovyet sistemine dahil edilmiştir. Menşeviklerin örgütü tasfiye edilmiş, başta Julius Martov olmak üzere liderleri soluğu Avrupa’da almış, sol SR’lar ise dağılmıştır.
Sonraki dönemlere etkisi
1937 yılındaki Moskova Davaları sırasında o dönemin Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) Merkez Komitesi üyelerinden Leon Troçki, Lev Kamenev ve Grigory Zinoviev’in sol SR ayaklanmasına dahil olmakla itham edilirler.
Özellikle son dönemde iç savaş sırasındaki parçalı ayaklanmalar anarşist yazarlar tarafından koordineli olarak değerlendirilerek Üçüncü Devrim olarak adlandırılmaktadır.
Kaynakça
- ^ Kaledin, General Lavr Kornilov tarafından Eylül 1917’de gerçekleştirilmeye çalışılan askeri darbe girişimini desteklemiş, girişimin başarısız olmasından sonra ise hapsedilmişti. Ancak bulunduğu bölgede saygınlığı yüksek olduğu için ve yerel Kazakların atamanları tarafından korunduğu için ordusunun başında kalacaktır. Bolşevik iktidarı henüz şehir merkezlerinden taşraya doğru yayılmadığından rahatça direniş örgütleyebilmiştir.
- ^ Carr, s.113
- ^ Avrich, Paul. "Russian Anarchists and the Civil War", Russian Review, Cilt. 27, No. 3 (Jul., 1968), s. 296-306. Blackwell Publishing
- ^ Carr, s.111-112
- ^ Carr, s.113-115
- ^ Rusçası: ‘’Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет’’ veya ВЦИК veya Latin harfleriyle, VtsIK. 1938 yılında kurumun ismi Yüksek Sovyet olarak değiştirilmiştir.
- ^ Carr, s.115-116
- ^ Carr, s.118-120
- ^ Carr, s.120-121
- ^ Carr, s.161-164
- ^ [1] 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Konuyla ilgili Izvestia gazetesine konuşan Lenin, sol SR’ların savaş çağrısı yaparak ve Alman Elçisini öldürerek halktan tamamen uzaklaştıklarını ve burjuvazinin isteklerini dile getirdiklerini belirtir. 31 Aralık 2009 tarihinde erişilmiştir
- ^ [2] 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sally Boniece’nin "Don Quixotes of the Revolution"?: The Left SRs as a Mass Political Movement adlı makalesi, 31 Aralık 2009 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Carr, s.170-172
- ^ Michael Melancon. "Chernov", in Critical Companion to the Russian Revolution 1914-1921, s.137
- ^ Carr, s.172
- ^ Suny, s.80
- ^ Carr, s.173
- ^ Carr, s.174
- ^ Saldırı sonucunda 12 parti üyesi ölürken aralarında Buharin ve ’nin de bulunduğu 55 partili yaralanacaktır.
- ^ "Kommersant gazetesi, 02 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir". 8 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ocak 2010.
- ^ Carr, s.339-350
- ^ Peter Arshinov, History of the Makhnovist Movement (1918-1921), 1923 [3] 5 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 02 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir.
- ^ David Footman, Civil War in Russia, s.287 [4] 02 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir.
- ^ [5] 29 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 02 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir.
- ^ Avrich, s.122
- ^ Kronstadt Ayaklanmasının bastırılmasından sonra Petriçenko ve yanındaki az sayıdaki asker Finlandiya'ya geçerek Vrangel ile birlikte hareket edeceklerdir.
- ^ Carr, s.182
- ^ Carr, s.183
- ^ Alan Spitzer, The "Trial" of Leon Trotsky and the Search for Historical Truth,1990. [6] 02 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir.
- ^ 21 Ekim 2005 tarihli Nick Heath makalesi [7] 30 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 02 Ocak 2010 tarihinde erişilmiştir.
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yazılan eserler
- Edward Halett Carr, The Bolshevik Revolution 1917-1923, W. W. Norton & Company 1985.
- Ronald Grigor Suny. The Soviet Experiment: Russia, the USSR, and the Successor States, Oxford University Press, 1998,
- Avrich, Paul - Kronstadt 1921. W. W. Norton & Company 1974
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bolseviklere karsi sol ayaklanmalar Ekim Devrimi ni izleyen donemde Sovyetler Birligi henuz resmen kurulmamisken SRlar Sol SRlar Mensevikler ve anarsistlerce iktidardaki Bolseviklere yonelik planlanan ve yurutulen bir dizi ayaklanma eylemidir Bu ayaklanmalarin bazilari surmekte olan Rus Ic Savasinda Bolsevik iktidarina karsi olusturulan Beyaz Orduyu desteklerken bazilari bagimsiz hareketlerdir Bu ayaklanmalar 1918 yilinda baslayacak ve 1922 yilina kadar surecektir Bu ayaklanmalar sonucunda o doneme kadar diger sol gruplari da iktidara dahil etmek isteyen Bolsevikler bu cabalari bir kenara birakarak ayaklanmalari askeri kuvvetle bastirma yoluna gitmistir Bazi cevreler tarafindan gundeme getirilen sol ve devrimci partilerin koalisyon olarak iktidari gerceklesmeyecek Bolsevikler tek baslarina iktidarlarini surdureceklerdir Sosyalist Devrimci Parti nin secim afisiArka plan1917 Subat Devriminin ardindan basa gecen Gecici Hukumet tarafindan Rus Carligi tarafindan surdurulen I Dunya Savasina devam karari alininca bu karar Mensevikler ve SRlar tarafindan desteklenir Bolsevikler savasi emperyalist bir paylasim savasi olarak tanimladiklari icin kendi hukumetlerinin yenilmesi icin devrimci bozgunculuk siyasetini one suruyorlardi Mensevikler ve SRlar icinde savasa karsi cikan hizipler de bulunuyordu 1917 yilinda Temmuz Gunleri olarak bilinen olaylarda Mensevik ve SRlar Bolseviklerin bastirilmasindan yanaydilar Bolsevikler Ekim Devrimi ile Kasim 1917 de iktidari ele gecirirler En onemli Rus kentlerindeki Sovyet organlarindaki secimlerde birinci parti olurlar ve silahli ayaklanma ile iktidari konsolide ederler Bolseviklerin toplumun buyuk kismi tarafindan desteklenmesinin ardinda ozellikle Gecici Hukumetin I Dunya Savasina verdigi destegin sona erme ihtiyaci ve sosyal devrim beklentisidir Belki de halkin bu istegi en guzel sekilde Baris toprak ve ekmek Bolsevik sloganinda cisimlesir SR bolunmesi Bolsevikler iktidari aldiktan sonra SR lardan ayrilmis olan sol SR lari ve Menseviklerden ayrilmis olan Martov un onderligindeki Enternasyonalistleri hukumete davet eder Mensevikler ve sag SR lar ise gorusmeleri terk ederler Bolsevikler ilk basta SR lar tarafindan ortaya atilan toprak reformu programini uygulamaya koyduklari icin bu partinin sol SR lar lehine bolunmesini saglayarak kendi saflarina cekerler Sol SR lara dort halk komiserligi mevkisi verilecek ve Ceka da onemli kademelere bu grup uyeleri atanacaktir Bu gelismelere ragmen ozellikle sol SR larla Bolsevikler arasinda savasa dair gorus ayriliklari bulunmaktaydi Ilk siyasi parti yasagi Ekim Devrimini izleyen ilk donemde yasaklanan tek siyasi parti Karayuzler olarak bilinen Rus Halklari Birligi Partisi olur Bu parti ozellikle azinliklara karsi yaptigi pogrom katliamlariyla taninirdi SR ve Menseviklerin Kaledin i desteklemeleri Carlik Ordusu komutanlarindan General Aleksey Kaledin komuta ettigi Don Kazaklariyla beraber derhal ayaklanma baslatir Bu ayaklanma ile Rus Ic Savasi ve Beyaz Ordu hareketi baslamis olacaktir Beyazlara destek olarak 14 farkli ulke gerek askeri yardim gerek bizzat askeri birlik gonderecektir Ic savas on milyondan fazla insanin olmesine ulkenin harap olmasina yol acacaktir Bu donemdeki isyanlar Bolsevikler tarafindan kararlilikla ve sertce bastirilacaktir Ayni anda bircok cephede savasan Bolsevikler olum kalim mucadelesi verdikleri bir donemde muhalif hareketlere de dusmanin elini kuvvetlendirmesi acisindan bakacak ve musaade etmeyecektir Kaledin Kadetler SR lar ve bazi Menseviklerce desteklenir Bolsevikler Kadetleri halkin dusmani bir siyasi parti olarak niteleyerek kapatip liderlerini karsi devrimci ilan ederler Bolsevikler bu asamada SR larla ve Menseviklerle hala gorusmelerini surdurmektedirler ve bu partiler yasa disi ilan edilmemistir Anarsistlerin durumu Anarsistler de SR lar gibi bolunmustur Bazilari Bolsevikleri desteklerken hukumette bazi gorevleri ustlenenler bile vardir Bazilari tarafsiz kalmayi tercih ederken bazilari da Bolseviklere karsi direnise gececektir Kurucu Meclisin kapatilmasiKurucu Meclis Gecici Hukumete karsi Bolseviklerin surekli olarak dile getirdikleri bir talep olagelmistir Gecici hukumet ise bu talebi reddedemedigi icin surekli olarak ertelemekteydi Ekim Devriminden sonra gerceklestirilen Kurucu Meclis secimleri donemin kimi aksakliklarinin yani sira ozellikle SR lar icin bazi aksakliklar barindiriyordu Herkese acik olan secimlerde SR eski parti listesi oylanmakta ve SR Sol SR ayrimi yansitilmamisti Sovyet karsiti sag SR lar secimlerde cogunlugu kazanarak birinci parti olsalar da SR taraftarlarinin cogu sol SR tarafindaydi ve Sovyet hukumetini destekliyordu Ayrica Bolsevikler secimlerde ikinci en cok oyu almislardi Bolseviklerin lideri Lenin konuyu degerlendirdigi makalelerinde yayilmakta olan ic savas ortaminda demokrasinin mumkun olmadigini vurguluyordu Buradan hareketle secilen Kurucu Meclis in Sovyet hukumetinin otoritesini tanimasini aksi durumda konunun devrimci bir sekilde cozulecegini yaziyordu 4 Ocak 1918 tarihinde Tum Rusya Merkezi Yurutme Komitesi VtsIK Tum iktidar Kurucu Meclise sloganinin Kahrolsun Sovyet iktidari ile ayni anlama geldigini ileri surerek bu soylemin karsi devrimci olduguna karar vermistir Kurucu Meclis 18 Ocak 1918 gunu toplanacaktir Sag SR Viktor Chernov Meclis baskani secilecek ve Bolsevikler tarafindan desteklenen sol SR baskan adayi Maria Spiridonova yi geride birakacaktir Meclisin cogunlugunu olusturan SR vekiller Sovyet hukumetini tanimayi reddederler Ekim Devrimi surecinin de reddedilmesi anlamina gelen bu tavirdan sonra Bolsevik ve sol SR vekiller meclisi protesto ederek terkederler Bundan sonra artik Bolsevikler icin Kurucu Meclis in bir anlami kalmayacak ve hemen o gun silahli askerler tarafindan dagitilacaktir Bu donemde halk arasinda Bolseviklere destek ust seviyede oldugu icin Kurucu Meclis in kapatilmasi kucuk capli bir protesto disinda yanki yapmayacaktir Kurucu Meclis ayaklanmasi 7 Mayis 1918 gunu Moskova da toplanan SR partisi sekizinci parti konseyi Kurucu Meclis in toplanmasi amaciyla Bolseviklere karsi ayaklanma karari aldi Ayaklanma hazirliklari yapilirken I Dunya Savasi sirasinda Carlik Ordusu icerisinde olusturulan ve sonrasinda Rus Ic Savasi sirasinda Rusya topraklarinda onemli bir silahli kuvvet olarak one cikan Cekoslovak Lejyonu Sibirya Ural ve Volga bolgesindeki Bolsevik yonetimini yikmis ve Beyazlar burada yonetime hakim olmustu Bu gelismelerden sonra SR faaliyetlerinin merkezi de bu bolgeler olacaktir 8 Haziran 1918 de Samara da Kurucu Meclis in bes uyesi Tum Rusya Kurucu Meclis Uyeleri Komitesi Komuch organini kurdular Yapilan aciklamada ulkedeki yeni iktidarin bu kurum oldugu ilan edilerek acikca Bolsevik iktidarina meydan okunuyordu Sibirya da ise SR Mensevik Gecici Hukumeti 29 Haziran 1918 gunu Vladivostok daki ayaklanmayla iktidara gecer Sol SRlarin fikir ayriliklariSol SR lar ise Almanya Imparatorlugu ile imzalanan Brest Litovsk ateskes antlasmasiyla buyuk miktarda toprak birakilmasina karsi cikmisti 3 Mart 1918 gunu imzalanan antlasmanin ardindan sol SR lar hukumetten cekilmistir Mensevik ve sol SRlarin Sovyetlerden atilmasi 4 Temmuz 1918 tarihinde toplanan 5 Tum Rusya Sovyetler Kongresinde toplam 1132 delegeden Bolsevikler 745 sol SR lar ise 352 delegeye sahipti Sol SR lar burada Bolsevik iktidarina muhalif olan siyasi partilerin kovusturmaya ugramasi Brest Litovsk antlasmasini ve idam cezasi konularini gundeme getirdi Bolsevikler bundan az once 14 Haziran tarihinde karsi devrimci kuvvetlerle isbirligi icerisinde olduklari icin sag SR lari ve Mensevikleri sovyet organlarindan uzaklastirmisti Sol SR lar ise tum sosyalist partilerin bir arada koalisyon olarak iktidarda olmasini savunuyordu Ayrica resmi idam cezalarina da karsi olan parti Brest Litovsk antlasmasina da Trocki tarafindan onerilen ucuncu yol olan hem baris antlasmasi imzalamayip hem de Alman birliklerine saldirmayip olasi Alman devrimini bekleme onerisine de karsiydilar Sol SR ayaklanmasiSovyet Kongresinde azinlikta kalan sol SR lar Best Litovsk Antlasmasini sabote ederek Rusya ile Almanya nin yeniden savasmasini istemekteydi Bu amacla Ceka icindeki ust duzey yetkililerini kullanarak Moskova daki Alman Elcisi Kont Wilhelm von Mirbach i 6 Temmuz 1918 gunu suikast sonucu olduruldu Sol SR liderligi suikast sonucu halktaki genel kaninin savas yandasligi yonunde olacagini ongorseler de gelismeler bu yonde olmaz Sol SR lar eylemlerine karsi kamuoyunda olusan tepkilerden sonra amaclarinin sadece Almanya ile yapilan barisa karsi bir ayaklanma oldugunu ve Bolseviklere veya Sovyet iktidarina karsi olmadiklarini one sureceklerdi Sol SR ayaklanmasindaki esas kuvvet sol SR olan ve Ceka mensubu onderligindeki yaklasik 1800 kisiydi Kremlin bombalanmis ve telefon telgraf hatlari ele gecirilmisti Ayaklanmalari boyunca ayakta kaldiklari iki gun boyunca sol SR Merkez komitesi adina cok sayida manifesto bildiri ve telgraf yollayarak sol SR larin iktidari aldigini ve halkin bu ayaklanmayi destekledigini bildirdiler Birlesimde olan 5 Sovyetler Kongresi hukumete talimat vererek ayaklanmanin derhal bastirilmasini talep etmistir Kongredeki az sayidaki sol SR uye ise tutuklanir Sol SR lar Sankt Peterburg Vologda Arzamas Murom Yaroslavl gibi sehirlerde de ayaklanacaktir Sol SR Merkez Komitesi imzali bir telgraf Dogu Cephesindeki sol SR komutanlardan M A Muravyov a gonderilince birlikleriyle harekete gecen komutan Simbirsk i ele gecirecek ve Moskova ya dogru yuruyuse gecse de basarili olamaz SR liderlerinden Boris Savinkov un Fransiz gizli servisi tarafindan finanse edildigi ve Alman Elcisi Mirbach in oldurulmesini planladigi iddia edilse de buna dair kanit bulunmamaktadir Sol SR ayaklanmasinin sonucu hukumette onemli bir kanadi olusturmus olan ve Bolseviklerden farkli olarak uzunca bir donem iktidarda bulunan sol SR larin bastirilmasi olacaktir Bu donemden sonra Bolsevikler tek baslarina iktidar olacaktir Bu ayaklanmadan sonra Tambov ve Kronstadt Ayaklanmalari cikacaktir Ayrica Bolsevik politikalarina muhalif olarak Isci Muhalefeti platformu kurulacaktir Amac ve sloganlar SR lar genelde 1917 Subat Devrimine donulmesini talep ederlerken anarsistler Ucuncu Devrim sloganini kullanacaktir Baski Bolsevikler tarafindan ic savas kosullarinda uygulanan savas komunizmi siyaseti cercevesinde uygulanan ve tepki ceken bugday zoralimina muhalefet Bolsevikler tarafindan Beyaz Ordu ya destek olarak degerlendirilmis ve cezalandirilmistir Bu yonde ozellikle kirsal bolgelerde bugdaylarini saklayan zengin koylulerin siddetli sekilde cezalandirilmasi Lenin tarafindan talep edilmistir Suikastler Sovyet sanatci in Lenin in vurulma anini resmeden 1927 tarihli calismasi 30 Agustos 1918 sabahi SR uyesi Leonid Kanngiesser Sankt Peterburg Ceka sefi Moisei Uritski yi ofisinde oldurur Ayni gun Bolseviklerin lideri Lenin SR uyesi Fanya Kaplan tarafindan vurulur Agir yaralanan Lenin iyilesse de tam olarak sagligina kavusamayacaktir Suikast girisimleri sadece bunlarla kalamayacak ve yerel duzeyde cok sayida Bolsevik lider oldurulecektir Bu gelismelerin uzerine 5 Eylul 1918 gunu alinan kararla Ceka Bolsevik iktidarini hedef alan muhalefete karsi Kizil Teror uygulamasini baslatir Menseviklerin yeniden kabul edilmesi Kasim 1918 de 6 Tum Rusya Sovyet Kongresi toplanir Burada alinan kararla ozellikle sosyalist partilere yonelik bir af karari alinir Buna gore Ceka tarafindan tutuklanan ve hakkindaki suc ithamina karsi herhangi bir delil bulunmayanlar saliverilecektir Bu kararla Bolsevikler aslinda karsi devrim saflarina gecmemis muhalif sosyalist partilere zeytin dali uzatmaktaydi Karar meyvesini verecek ve bu donemde toplanan Mensevik Konferansi Sovyet Hukumetine askeri destek karari verirken Ceka terorunu de elestirmekten geri atmiyordu 30 Kasim gunu aldigi kararla VtsIK devrim dusmanlariyla bir iliskisi bulunmamis olan tum Menseviklerin Sovyetlere yeniden kabul edilecegini bildirir Kurucu Meclis ve Beyaz Ordu Bolsevik iktidarini tanimayan ve kendi iktidarini ilan eden Komuch Cekoslovak Lejyonu nun askeri destegine sahip konumdadir ve otoritesi Volga Kama bolgesinde tartisilmazdir Ne var ki Sibirya ve Ural bolgesi Komuch ile her konuda celisen fikirlere sahip parcali yapili etnik Kazak agirlikli monarsi yanlisi ve yerel askeri guce sahip mahalli idarelerce yonetilmektedir Farkli istekleri olan ve farkli siyasi gorusleri olan bu parcali yapi Komuch iktidarini ancak kagit uzerinde tanimaktadir ve sorunlu bir birlesim olusturmaktadir Komuch Eylul 1918 e kadar faaliyet gosterecek ve en geliskin oldugu donemde 90 Kurucu Meclis uyesini kapsayacaktir Volga dan Pasifik Okyanusuna kadar tum Bolsevik karsiti guclerin ortak koalisyonu olan Tum Rusya Yuksek Otoritesi olusturulunca gorevine son verilmese de iktidar elinden alinmis olunur Bu kurumun amaci Kurucu Meclis in yeniden toplanmasi ve calisir hale gelmesidir Basta Komuch un yerine gecen otoriye SR destegine sahipken Samara ya 19 Eylul 1918 de gelen Viktor Chernov her seyi altust eder Yeni yapinin asiri sagda oldugunu ileri suren Chernov guclu SR partisinin ise yeterince temsil edilmedigini ve bu sebeple bu yeni kuruma destek verilmemesini SR Merkez Komitesine onerir ve onerisini kabul ettirir Bunun uzerine olusan siyasi bosluk iki ya surecektir Kasim 1918 de demokratik yasama gecilmesi amaciyla savasan Beyaz topraklarinda askeri darbe yasanir Sibirya daki SR Mensevik Gecici Hukumeti devrilerek iktidar ordudaki monarsi yanlilarinca ele gecirilir 16 Kasim 1918 gunu askeri bir denetleme icin Omsk da bulunan Amiral Aleksandr Kolcak kendisine gelerek basa gecmesini isteyen subaylari reddeder Benzer bir ayaklanma Ufa da yasandiktan sonra Amiral Kolchak yeni Yuksek Yonetici Ruscasi Verkhovnyi Pravitel olarak basa gecer Tum Rusya Yuksek Otoritesinde bulunan SR yoneticileri Kazak askerleri tarafindan tutuklanir Kalan kabine uyeleri ise Kolchak in diktatorluge varan iktidarini onaylarlar Tutuklanan SR liderleri Sibirya dan atilinca Avrupa ya gecerler Tum Rusya Yuksek Otoritesinin cokusunden sonra SR lideri Chernov Bolseviklere ve Monarsi yanlisi Beyazlara karsi ucuncu bir yol olusturma cagrisi yapsa da bagimsiz bir guc olmayi basaramayacak ve elindeki gucu de eriyerek yok olacaktir Sag SR liderleri Kolchak in onayiyla Avrupa ya gecerlerken sol SR lar da Bolseviklerle yeniden uzlasmaya calisirlar Kolchak yonetimini elestiren ve hatta ona karsi silahli bir ayaklanma girisiminde bulunan Chernov ise 22 Aralik 1918 deki basarisiz Omsk ayaklanmasindan sonra once Avrupa sonra ABD ye kacacaktir SRlardan geri adim Ocak 1919 da SR merkez Komitesi Bolseviklerin iki kotunun iyisi ehven i ser olarak degerlendirerek onlara karsi silahli mucadeleyi biraktigini aciklar SR lar Bolseviklerle uzlasma gorusmelerini baslatirlar ve Subat 1919 da SR silahli birlikleri Kizilordu ya dahil olur VtsIK 25 Subat 1919 gunu aldigi kararla Bolseviklere karsi hala silahli eylemlerde bulunmayan SR uyelerinin yonetim organlarindaki yasal haklarinin iade edilecegini aciklar Yeniden baskilar Ic savas kosullarinda Bolsevik kontrolundeki bolgelerde ve ozellikle fabrikalarin bulundugu sehir merkezlerinde iscilerin calisma kosullari cok kotuydu Isci sinifinin hakli taleplerini dile getirerek iktidari ele geciren Bolsevikler savas durumunda yukselen bu muhalif sesleri de bastiracaktir Bu kapsamda Mart 1919 da Ceka Bolseviklere verdikleri destekle unlu Putilov Fabrikasinda operasyon yapacak ve greve giden iscileri tutuklayacaktir Dort bir cephede savasan Bolsevikler hakli bile olsa herhangi bir muhalefete izin vermeyeceklerdir Ozellikle gida dagitiminda butun oncelik cephede savasan Kizilordu birliklerine verilince cok sayida isci bunu protesto etmistir Iscilerin dile getirdigi bu istekler karsi devrimci propagandanin yayilmasi icin uygun bir zemin hazirlasa da uzun soluklu olmayacaktir SR yeniden bolunur Bolsevikler SR Merkez Komitesinin Moskova merkezli olarak yeniden islerlik kazanmasina izin verirler SR lar Mart 1919 da parti yayinlarini bile cikaracaktir Bolseviklerin 8 Parti Konferansindan sonra SR lar bu sefer uce bolunur Bolsevik yanlilari Beyaz Ordu yanlilari ve Chernov un onerdigi ucuncu yol yanlilari SR Merkez Komitesindeki Bolsevik karsitlari tutuklanacak ve Bolsevik egemenligindeki bolgelerdeki neredeyse tum SR uyeleri Bolseviklerin saflarina gececektir Anarsist saldirilar Ekim Devriminden sonra Bolseviklere karsi cephe alan anarsistler Ceka nin kendilerine karsi uyguladigi baskiya karsi ozellikle Rostov Dnipro ve Briansk da hapishaneleri basarak tutuklulari serbest birakacak ve Bolsevik karsiti propaganda yapacaktir Anarsistler ve onlara bagli silahli kuvvetler Bolseviklerin yani sira Beyaz Orduya ve Rus topraklarindaki Alman Imparatorlugu askerlerine de saldiriyordu Moskova da ise ozellikle yeraltinda faaliyet gosteren anarsistler Bolsevik saflarina sizarak tabani partiye karsi kiskirtmaktaydi 25 Eylul 1919 gunu Komunist Parti Moskova Komitesinin merkezi bomba ile havaya ucurulacaktir Anarsistlerin bombalama saldirilari artinca Bolsevikler anarsistlere darbe vuracak ve anarsist liderler ve oldurulecektir Liderleri oldurulen anarsistlerin orgutleri de dagitilmistir Isci Muhalefeti Ayaklanma kapsaminda degerlendirilmese de Bolsevik iktidarina karsi parti icerisinden yukselen onemli bir muhalif hareket olan Isci Muhalafeti Aleksandra Kollontay ve Aleksandr Slyapnikov tarafindan kurulur Bu muhalif durus ozellikle savas komunizmi kosullarinda iscilerin calisma sartlarinin iyilestirilmesine vurgu yaparak diger silahli ayaklanmalarla ayni soylem icinde olsa da hicbir zaman silahli direnise gecmeyecek bariscil bir sekilde isteklerini dile getirecek ve Bolsevik iktidarina bagli kalacaktir Sovyet iktidarina karsi girisilen silahli ayaklanmalarin bastirilmasindan yana olan Isci Muhalafeti ic savas doneminde partinin hizipleri tasiyamayacaginin karar altina alindigi ve Mart 1921 de toplanan Rusya Komunist Partisi Bolsevik 10 Kongresi karariyla kapatilacaktir Tyumen ayaklanmasi Sovyet yonetiminin savas komunizmi kararlari uyarinca bugdaya el koyma politikasi Amiral Kolchak denetimindeyken Bolsevikler tarafindan alinan Sibirya daki Tyumen bolgesinde buyuk capli bir koylu ayaklanmasina yol acar Kizilordu birlikleri tarafindan kontrol altina alinan bolgedeki isyan tamamen ancak 1922 yilinda bastirilir Mensevikler ve Gurcistan Demokratik Cumhuriyeti Bolsevik iktidarini tanimayarak bu yonetime karsi ayaklanma kapsaminda degerlendirilebilecek en onemli girisim Gurcistan da meydana gelmistir Gurcistan da iktidari ele geciren Mensevikler 1918 yilinda Gurcistan Demokratik Cumhuriyetini ilan ederek eski Carlik Rusyasi topraklari icerisinde Bolsevik iktidarina acikca meydan okurlar Yeni ilan edilen cumhuriyetin devlet baskani olarak Noe Zhordania basa gelir Yeni cumhuriyet Bolsevik iktidarina karsi savasan Beyaz Ordu komutanlari Amiral Kolchak ve Anton Ivanovic Denikin e yapilan silah yardimlarinin topraklarindan gecirilmesine izin verecek Sovyet topraklarina saldiran Alman Imparatorlugu ve Ingiltere ile isbirligi icinde olacaktir Gurcu yonetimi ulkedeki Bolsevikleri cezalandiracak yerel azinlik olan Oset ve Abhazlara karsi siddet uygulayacak ve Bolsevik egemenligindeki Ermenistan a saldiracaktir Gurcistan daki Mensevik iktidari Bolseviklerin Rus Ic Savasini kazanarak Kafkaslara agirlik verinceye kadar ayakta kalacak Avrupa ulkelerine yapilan askeri yardim cagrilarina cevap alinamayinca Kizilordu tarafindan isgal edilecek ve zorla Subat 1921 de Sovyet yonetimine dahil edilecektir Lenin in talimatiyla Gurcu aydinlarina karsi bir yaptirimda bulunmayacak ancak yeni hukumete Mensevikler dahil edilmeyecektir Onde gelen cok sayidaki Mensevik lider ise Paris basta olmak uzere Avrupa ya kacacaktir Anarsist ayaklanma Ukrayna asilli anarsist lider Nestor Mahno liderliginde baslayan ve Ukrayna ile Kirim da ozellikle etkili olan anarsist hareket Bolseviklerle koordineli olarak savasarak Beyaz Ordu larin bolgede yenilgisinde onemli ol oyanayacaktir Ancak anarsist birliklerin Bolsevik komutasina girmesini reddeden Mahno Moskova dan bagimsiz olacak bir sovyet yonetimi kurma planlarina sahiptir Genelde Bolsevik siyasetinin cok benzerini savunan Mahno Ceka eliyle gerceklestiren tasfiyelere ve Bolsevik liderliginin merkezi yapisina karsiydi Anarsist yonetim savundugu oz yonetim tarzina ragmen olusturdugu Anarsist Gruplar Konfederasyon Kongresi araciligiyla egemen oldugu bolgelerde zorla askere alim gerceklestirmekte Ceka tarafindan yapilan idamlari elestirmesine ragmen benzer idam kararlarini uygulamaktaydi Hakim oldugu bolgede muhalif tum siyasi partileri yasaklayan anarsistler Ceka benzeri Razedka ve Kommissiya Protivmakhnovskikh Del isimli gizli polis teskilatlarini da kurmustu Rus Ic Savasi sirasinda gosterdikleri yararliliklardan dolayi bazi Bolsevik Merkez Komite uyeleri Mahno nun anarsistlerine ozerk bir bolge birakilmasini savunsalar da bu fikir Lenin ve Trocki tarafindan reddedilecektir Kirim da Beyaz Ordu komutani Pyotr Vrangel in yenilmesinden sonra anarsistlerle Kizilordu arasinda gerginlikler baslayacak ve Kizilordu anarsistleri tasfiye edecektir Agustos 1921 e gelindiginde silahli birlikleri yenilmis olan Mahno ve anarsist onderler ulke disina cikmak zorunda kalacaklardir Bugday zoralimina karsi ayaklanmalar Savas Komunizmi politikasi kapsaminda gerceklestirilen bugday zoralimlarina karsi cok sayida ayaklanma yasanacaktir Tambov Ayaklanmasi bu isyanlardan en buyuklerindendir Isyanin komuta heyetinde bulunan SR uyelerinden Aleksandr Antonov un isminden turetilen Antonovsina olarak da bilinir Ayaklanma Kizilordu komutani Mihail Tuhacevski tarafindan bastirilacaktir Bu ayaklanmalar ve ozellikle Kronstadt Ayaklanmasi sonucunda Bolsevikler NEP politikalarina gececek ve bugday zoralimi uygulamalarina son verilecektir Kronstadt Ayaklanmasi Kronstadt Ayaklanmasi SR uyesi olan Stepan Petricenko liderliginde gelisse de genel olarak bahriyelilerin kirsal bolgelerde yasanan olaylar sonucu ortaya cikan rahatsizliklarindan dolayi patlak vermistir Ekim Devrimi sirasinda Bolseviklerin iktidari almasinda onemli rol oynayan silahli kuvvetler arasinda yer alan Kronstadt Ussundeki denizciler Rus Ic Savasi sirasinda da en on saflarda savasmistir Savas sirasinda yasanan kayiplardan sonra aralarina yeni katilan askerler hem koylu gecmislidir hem de ozellikle SR siyasetine aciktir Kirdan gelen bugday zoralimlarina karsi ayaklanma haberleri Kronstadt askerlerini rahatsiz etmis ve ayaklanmaya hazir bir ortam olusturmustur Ayaklanmanin baslamasiyla beraber askerler taleplerini siralayacaklardir Bunlardan en one cikan talep bugday zoralimlarina son verilmesi ve sovyet secimlerinin yenilenmesidir Ayaklanma Bolsevik karsitlari olan SR Mensevik ve anarsistlerce desteklenecektir Ayrica isyancilarin Beyaz Ordu ile temas kurduklari ve General Pyotr Vrangel in gizlice usse geldigi de bilinmektedir Bolsevikler isyanin buyumesi ihtimalinin dogrudan rejime olabilecek tehlikelerini degerlendirerek zorla bastirmayi tercih edecektir Bu isyanin bastirilmasi Bolsevikler icin donum noktasi olacaktir ve savas komunizmi siyaseti terk edilerek NEP siyasetine gecilecektir SR davalari Cesitli zamanlarda tutuklanmis olan SR Merkez komitesi 8 Haziran 1922 gunu baslayan surecte mahkeme onune cikar Sureci tarihci Edward Halett Carr soyle aktarir Sovyet rejiminin ilk siyasi mahkemesiydi SR lar hakkindaki iddialar cok ciddiydi Kerenski SR uyesi oldugu icin Gecici Hukumetin butun icraatlarindan sorumluydular Ayrica ic savas sirasinda Beyazlarla beraber birden cok ayni hukumet yapisi icinde bir arada olmuslardi Alman Elcisi Kont Mirbach i oldurmus Lenin in hayatina kast etmis ve sayisiz yayinda Sovyet iktidarina karsi zor kullanilmasi icin halka cagri yapmislardi 34 saniktan cok azi beraat etti cogu cesitli hapis cezalari alirken 14 kisi idama mahkum edildi Ilgi cekici olan bir nokta butun yargilama sureci boyunca SR partisinin yasadisi bir kurum olduguna dair hicbir iddia one surulmemis olmasidir Sadece hukumete karsi siddet eylemleri icerisinde olan bireylere karsi kanitlar ortaya sunulacaktir Carr SR Merkez Komite uyelerine verilen idam cezalari hukumetin karariyla uygulanmayacaktir SonuclarRus Ic Savasi sirasindaki ayaklanmalar ve muhalefet hareketleri muhalif hareketlerin tasfiye edilmesine isyanlarin bastirilmasina yol acarken Bolsevikler buyuk rahatsizlik veren ancak savasin kazanilmasini saglayan savas komunizmi siyasetini birakarak NEP politikalarini uygulamaya baslamistir Bolsevikler arasinda sosyalist partilerin bir koalisyonu seklinde bir iktidar organi hayali varken ic savas kosullari buna engel olmustur Ortaya cikan durumu Carr soyle degerlendirir Yasal muhalefet ideali coktan olmustu Bu idealin olmesinin sorumlusunun sadece Bolsevikler oldugu soylenemez Bolsevik rejiminin iktidarin daha ilk aylarinda orgutlu bir muhalefete tahammul etmeyecegi ne kadar dogruysa hicbir muhalif partinin de kendisine cizilen yasal sinirlar icinde kalmayacagi da o kadar dogrudur Carr SR lar orgut olarak dagitilmis Mensevik Gurcistan zorla sovyet sistemine dahil edilmistir Menseviklerin orgutu tasfiye edilmis basta Julius Martov olmak uzere liderleri solugu Avrupa da almis sol SR lar ise dagilmistir Sonraki donemlere etkisi1937 yilindaki Moskova Davalari sirasinda o donemin Rusya Komunist Partisi Bolsevik Merkez Komitesi uyelerinden Leon Trocki Lev Kamenev ve Grigory Zinoviev in sol SR ayaklanmasina dahil olmakla itham edilirler Ozellikle son donemde ic savas sirasindaki parcali ayaklanmalar anarsist yazarlar tarafindan koordineli olarak degerlendirilerek Ucuncu Devrim olarak adlandirilmaktadir Kaynakca Kaledin General Lavr Kornilov tarafindan Eylul 1917 de gerceklestirilmeye calisilan askeri darbe girisimini desteklemis girisimin basarisiz olmasindan sonra ise hapsedilmisti Ancak bulundugu bolgede sayginligi yuksek oldugu icin ve yerel Kazaklarin atamanlari tarafindan korundugu icin ordusunun basinda kalacaktir Bolsevik iktidari henuz sehir merkezlerinden tasraya dogru yayilmadigindan rahatca direnis orgutleyebilmistir Carr s 113 Avrich Paul Russian Anarchists and the Civil War Russian Review Cilt 27 No 3 Jul 1968 s 296 306 Blackwell Publishing Carr s 111 112 Carr s 113 115 Ruscasi Vserossijskij Centralnyj Ispolnitelnyj Komitet veya VCIK veya Latin harfleriyle VtsIK 1938 yilinda kurumun ismi Yuksek Sovyet olarak degistirilmistir Carr s 115 116 Carr s 118 120 Carr s 120 121 Carr s 161 164 1 13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Konuyla ilgili Izvestia gazetesine konusan Lenin sol SR larin savas cagrisi yaparak ve Alman Elcisini oldurerek halktan tamamen uzaklastiklarini ve burjuvazinin isteklerini dile getirdiklerini belirtir 31 Aralik 2009 tarihinde erisilmistir 2 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sally Boniece nin Don Quixotes of the Revolution The Left SRs as a Mass Political Movement adli makalesi 31 Aralik 2009 tarihinde erisilmistir Carr s 170 172 Michael Melancon Chernov in Critical Companion to the Russian Revolution 1914 1921 s 137 Carr s 172 Suny s 80 Carr s 173 Carr s 174 Saldiri sonucunda 12 parti uyesi olurken aralarinda Buharin ve nin de bulundugu 55 partili yaralanacaktir Kommersant gazetesi 02 Ocak 2010 tarihinde erisilmistir 8 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Ocak 2010 Carr s 339 350 Peter Arshinov History of the Makhnovist Movement 1918 1921 1923 3 5 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde 02 Ocak 2010 tarihinde erisilmistir David Footman Civil War in Russia s 287 4 02 Ocak 2010 tarihinde erisilmistir 5 29 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 02 Ocak 2010 tarihinde erisilmistir Avrich s 122 Kronstadt Ayaklanmasinin bastirilmasindan sonra Petricenko ve yanindaki az sayidaki asker Finlandiya ya gecerek Vrangel ile birlikte hareket edeceklerdir Carr s 182 Carr s 183 Alan Spitzer The Trial of Leon Trotsky and the Search for Historical Truth 1990 6 02 Ocak 2010 tarihinde erisilmistir 21 Ekim 2005 tarihli Nick Heath makalesi 7 30 Aralik 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde 02 Ocak 2010 tarihinde erisilmistir Ayrica bakinizRus Ic Savasi Beyaz Ordu Kizilordu Ceka Savas Komunizmi NEP Gurcistan Guney Osetya catismasi 1918 1920 Konuyla ilgili yazilan eserlerEdward Halett Carr The Bolshevik Revolution 1917 1923 W W Norton amp Company 1985 Ronald Grigor Suny The Soviet Experiment Russia the USSR and the Successor States Oxford University Press 1998 ISBN 0 19 508105 6 Avrich Paul Kronstadt 1921 W W Norton amp Company 1974