Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Putperestlik veya putataparlık, genel anlamda bir nesne, görüntü veya fikre tapım içeren bir dini uygulama, anlayış veya inançtır. Putperestlik farklı şekillerde tanımlandığı ve farklı çeşitleri olduğu gibi bazen politeizm benzeri monoteist olmayan inanç yapılarını kastetmek için de kullanılır.
Putperestlik, zaman zaman mutlak bir varlığa tapımın sadece bir şekli olarak ortaya çıkarken zaman zaman belirli bir inancın esasında, mutlak varlığın olmadığı durumlarda bir tür akide veya başlı başına bir inanç yapısı da olmuştur. Yahudilik ve İslam'da Tanrı'nın resmedilmesi ve ikonalar yasaklanmış iken Hristiyanlıkta böyle bir yasak bulunmamaktadır.
Etimoloji ve Tanımlar
Putperestlik, Farsça kökenli bir sözcük olan put sözcüğünden türemiştir. TDK'ye göre putperestlik sözcüğünün tanımı şöyledir:
- "Puta tapma durumu, fetişizm."[1]
Yine TDK'ye göre put sözcüğünün tanımı şöyledir:
- "Bazı ilkel toplumlarda doğaüstü güç ve etkisi olduğuna inanılan canlı veya cansız nesne, tapıncak, sanem, fetiş."[2]
TDK'nin bu tanımlarına göre, putperestlik teriminin açıklayıcı tanımı şöyle olabilir: Doğaüstü güç ve etkisi olduğuna inanılan canlı veya cansız nesne tapımı. Bu belki de putperestlik teriminin en genel ve yaygın tanımlarından birisi. Yine de putperestlik teriminin tanımı dinden dine göre değişiklik gösterir; özellikle her İbrahimi dinin yani Musevilik, Hristiyanlık ve İslam'ın farklı ve önemli putperestlik tanımları mevcuttur. Bunun dışında putperest toplum ve inançların araştırılması sonucunda putperestlik tanımına ilişkin birçok yeni şey keşfedildiği gibi, putperestlik konusunda birçok bilim insanı farklı bakış açılarından yola çıkarak yakın ama farklı tanımlar yapmıştır. Bir putperestlik tanımının temeli, put kavramının tanımına yatar. Bu açıdan put tanımları, putperestlik tanımlarını anlamada önemlidir. Örneğin put terimini "bilinçli ve canlı sayılan" görüntü veya heykeller olarak tanımlamıştır; buna göre putperestliği de "bir görüntüyü insanüstü kişilik olarak görmek" hali ve uygulaması.[3]'in put tanımı ise daha farklı bir putperestlik tanımına yol açmaktadır, bu put tanımı şöyledir: "az veya çok yapısal bir tür tapınımın yöneltildiği herhangi bir materyal nesne". Buna göre putperestlik de bu tapınım türü, şeklidir.[4]
Bir başka putperestlik tanımı ise, Dictionnaire des religions'daki tanım: "Putperestlik, ilahiliğin (veya ilahinin) yerine konan (veya temsil eden) bir puta tapınım olarak tanımlanabilir"[5]
İbrahimi dinler açısından putperestlik tahlili iki ana yöne sahiptir; belirli bir yaratıcıdan ziyade bir yaratığa tapınmak ve bu yaratığın insan yapımı yani suni oluşu. Bu açılardan putperestlik ile İbrahimi Dinler tapınım türleri ve şekillerinden ziyade, dini esaslar anlamında büyük farklılar içerir. Yine de, daha önce belirtildiği gibi, her İbrahimi dinin putperestlik tanımı farklılık gösterir. Ayrıca putperestlik içeren dinlerde de putperestliği yeri, şekli, önemi ve yapısı çok farklıdır.
İslam tarihi ve putperestlik
Arap Yarımadası'nda İslam öncesi dönemde ve İslam'ın yayıldığı ilk dönemde putperestlik yaygın biçimde dinin bir parçası ve en önemli etkinliği olarak devam etmekteydi. Putperestlik Arap mitolojisinde bir tür tapınma formuydu ve putlar mitolojideki çeşitli tanrı (ve tanrıçaları) sembolize ederdi. Bunların dışında dönemin yaygın inanışlarından birisi de ayrı ve diğer tanrılardan üstün bir Tanrı'nın var olduğu idi fakat daha önemsiz gördükleri tanrılara da taparlardı. Mekke kenti dönemin önemli ve kutsal bir dinî merkezi konumunda idi ve birçok puta ev sahipliği yapardı. Kur'an'da da yerici bir şekilde ismi geçen ve o zamanlar kişilerin taptığı üç büyük tanrı Lat, Uzza ve Menat'ın da Mekke'de putları bulunmaktaydı. Tanrıların adına bu putlara kurban kesmek yapılan adetlerden birisiydi.
Tapınaklardaki ve kamunun tapındığı büyük putların dışında kişilerin evlerinde sahip oldukları veya yanlarında taşıdıkları putları da olurdu. Ayrıca kabilelerin kendileriyle ilişkilendirdikleri özel tanrı imgeleri ve bunların putları da mevcuttu.
Arap Yarımadası'nda sürdürülen putperestlik, genel olarak Mezopotamya ve civarı olan bölgede var olan diğer putperest inançlardan ayrı değildir. Bu inançların temeli, Babil'den (Sümer bölgesinin kuzeyinden) türemiş olan güneş, ay ve yıldız tapınmasıdır. Bunların Babil'deki adları Şamaş (şems-güneş), Sin (ay-hilal) ve İştar (star-yıldız)'dı. Bunlarla ilgili tapınmanın içinde gökteki yıldızlar ve gezegenler burçlar olarak yer alır ve astrolojiyle ilgiliydiler.
İslamiyetten önce de Araplar tarafından kutsal sayılan Kabe’de 360 tane put bulunmaktaydı. Bunların en büyüğü en güçlüsü Hilal İlahı (Arap Yarımadası'nda Hilalilah'ın kısa söylenişi olan Alilah'tı)[] Güneş'le evliydi ve üç tane de kızları vardı (Al-Uzza, Al-Menat ve Al-Lat). Çeşitli Arap kabileleri aslında bu ay Tanrısına değişik adlar veriyordu bunlardan bazıları Sin, Hubal ve . Dilbilimciler Allah kelimesinin Al-ilahtan türediğini söylerler.
Güneş sisteminin işleyişini ortaya koyan tapınmada, bir yıl eski takvime göre 360 gündü ve bu nedenle her gün için bir put olmak üzere, 360 put ortadaki güneş mabedinin etrafında yer alırdı. Güneş sisteminin işleyişine göre düzenlenen putperest tapınmalar, güneşin etrafında dönen gezegenleri simgeleyerek (Sema (Sufi)'da olduğu gibi), bu işleyişi taklit etmeye yönelik uygulamaları içerirdi. Bu şekilde güneşin etrafındaki gezegenlerin, en merkezde bulunan güneşin etrafında döndükleri gibi, güneş mabedinin etrafında dönülerek tavaf edilirdi. Bu özellikle tam çıplak olarak yapılması gereken dinsel bir ritüeldi, daha sonraları ise bu çıplaklık yerini az bir örtünme ile yarı çıplaklığa bıraktı. Bu tür tapınmalar eskiden yaşamış bazı kişi adlarında da görülür; örneğin, (güneşin kulu) ve Şems (güneş) gibi.
Merve ve Safâ tepelerinde İsaf ve Naile isimli putlar bulunuyordu, aynı şekilde bunlar putperestler tarafından ziyaret edilerek tapınılırdı.
Güneş mabedinin küp şekli (güneş gibi boşlukta durduğu düşünülerek) altı yüzeyden oluşur. Güneş mabedi yapısında, güneşle ilişkilendirilen bir tanrı olan Tammuz'un (Marduk-Baal) adının baş harfi olarak haç (T) şeklini içerir. Bu şekil yalnızca mabedin duvarları açıldığında görülebilir. Bunu görmek için, güneş mabedinin üç yan duvarı yere yatırılıp açılır ve dördüncü yan duvar ise tavanla bitişik şekilde açılır. Ortaya Tammuz'un adının baş harfi olan haç (T) şekli çıkar.
Kur'an'da putperestlik yerilir ve şirk taşıyan bir eylem olarak kabul edilir. İslamda şirk kişinin işleyebileceği günahların en büyüğü olarak geçer. Müslüman olduktan sonra puta tapan müşrik olur, İslam dininden çıkar ve şeriat yasalarına göre kendisine yaşam hakkı verilmez.
'e göre tek tanrılı dinlere gidiş bir dinde sadeleşme ve devrim hareketidir. Bu devrim eski dini anlayışları dümdüz ederek yıkar. Ancak başlangıçta görülen hızlı bir yıkım sonrasında devrim yavaşlar ve eski pagan inançlar yeni kimliklere bürünerek yeniden ortaya çıkarlar. Musevilik, İsevilik ve Muhammedilik kurucuları kadar bu karşılaşmanın da ürünü olan dinlerdir. Tek tanrılı dinlerde eski ilahların bir kısmı melek, cin, şeytan, aziz ve peygamberlere dönüştürülmüşlerdir. Yeniden kurgulanan mitolojik anlatımlarda Sümerlilerin eski tanrılarının tek tanrılı dinlerde Hızır, İlyas gibi peygamberlere ya da azizlere, velilere ve hatta meleklere, cinlere dönüştüğü görülebilmektedir.Allah'ın isimlerinden bir kısmı da eski ilahlara verilen isimlerle ortak köklere sahip isimlerden oluşur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Notlar
| Wikimedia Commons'ta Putperestlik ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ TDK Güncel Türkçe Sözlük, putperestlik maddesi[]
- ^ TDK Güncel Türkçe Sözlük, put maddesi[]
- ^ Gale Encyclopedia of Religion, Second Edition, s. 4357, Idolatry maddesi - orada belirtilen kaynakçada: Goblet d'Alviella, 1911, s.126
- ^ Gale Encyclopedia of Religion, Second Edition, s. 4357, Idolatry maddesi
- ^ Dictionnaire des religions, M. Delahoutre, Idolâtrie, Paris, 1984.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Putperestlik veya putataparlik genel anlamda bir nesne goruntu veya fikre tapim iceren bir dini uygulama anlayis veya inanctir Putperestlik farkli sekillerde tanimlandigi ve farkli cesitleri oldugu gibi bazen politeizm benzeri monoteist olmayan inanc yapilarini kastetmek icin de kullanilir Sventoji Litvanya da pagan gozlemevi Putperestlik zaman zaman mutlak bir varliga tapimin sadece bir sekli olarak ortaya cikarken zaman zaman belirli bir inancin esasinda mutlak varligin olmadigi durumlarda bir tur akide veya basli basina bir inanc yapisi da olmustur Yahudilik ve Islam da Tanri nin resmedilmesi ve ikonalar yasaklanmis iken Hristiyanlikta boyle bir yasak bulunmamaktadir Etimoloji ve TanimlarPutperestlik Farsca kokenli bir sozcuk olan put sozcugunden turemistir TDK ye gore putperestlik sozcugunun tanimi soyledir Puta tapma durumu fetisizm 1 Yine TDK ye gore put sozcugunun tanimi soyledir Bazi ilkel toplumlarda dogaustu guc ve etkisi olduguna inanilan canli veya cansiz nesne tapincak sanem fetis 2 TDK nin bu tanimlarina gore putperestlik teriminin aciklayici tanimi soyle olabilir Dogaustu guc ve etkisi olduguna inanilan canli veya cansiz nesne tapimi Bu belki de putperestlik teriminin en genel ve yaygin tanimlarindan birisi Yine de putperestlik teriminin tanimi dinden dine gore degisiklik gosterir ozellikle her Ibrahimi dinin yani Musevilik Hristiyanlik ve Islam in farkli ve onemli putperestlik tanimlari mevcuttur Bunun disinda putperest toplum ve inanclarin arastirilmasi sonucunda putperestlik tanimina iliskin bircok yeni sey kesfedildigi gibi putperestlik konusunda bircok bilim insani farkli bakis acilarindan yola cikarak yakin ama farkli tanimlar yapmistir Bir putperestlik taniminin temeli put kavraminin tanimina yatar Bu acidan put tanimlari putperestlik tanimlarini anlamada onemlidir Ornegin put terimini bilincli ve canli sayilan goruntu veya heykeller olarak tanimlamistir buna gore putperestligi de bir goruntuyu insanustu kisilik olarak gormek hali ve uygulamasi 3 in put tanimi ise daha farkli bir putperestlik tanimina yol acmaktadir bu put tanimi soyledir az veya cok yapisal bir tur tapinimin yoneltildigi herhangi bir materyal nesne Buna gore putperestlik de bu tapinim turu seklidir 4 Bir baska putperestlik tanimi ise Dictionnaire des religions daki tanim Putperestlik ilahiligin veya ilahinin yerine konan veya temsil eden bir puta tapinim olarak tanimlanabilir 5 Ibrahimi dinler acisindan putperestlik tahlili iki ana yone sahiptir belirli bir yaraticidan ziyade bir yaratiga tapinmak ve bu yaratigin insan yapimi yani suni olusu Bu acilardan putperestlik ile Ibrahimi Dinler tapinim turleri ve sekillerinden ziyade dini esaslar anlaminda buyuk farklilar icerir Yine de daha once belirtildigi gibi her Ibrahimi dinin putperestlik tanimi farklilik gosterir Ayrica putperestlik iceren dinlerde de putperestligi yeri sekli onemi ve yapisi cok farklidir Islam tarihi ve putperestlikArap Yarimadasi nda Islam oncesi donemde ve Islam in yayildigi ilk donemde putperestlik yaygin bicimde dinin bir parcasi ve en onemli etkinligi olarak devam etmekteydi Putperestlik Arap mitolojisinde bir tur tapinma formuydu ve putlar mitolojideki cesitli tanri ve tanricalari sembolize ederdi Bunlarin disinda donemin yaygin inanislarindan birisi de ayri ve diger tanrilardan ustun bir Tanri nin var oldugu idi fakat daha onemsiz gordukleri tanrilara da taparlardi Mekke kenti donemin onemli ve kutsal bir dini merkezi konumunda idi ve bircok puta ev sahipligi yapardi Kur an da da yerici bir sekilde ismi gecen ve o zamanlar kisilerin taptigi uc buyuk tanri Lat Uzza ve Menat in da Mekke de putlari bulunmaktaydi Tanrilarin adina bu putlara kurban kesmek yapilan adetlerden birisiydi Tapinaklardaki ve kamunun tapindigi buyuk putlarin disinda kisilerin evlerinde sahip olduklari veya yanlarinda tasidiklari putlari da olurdu Ayrica kabilelerin kendileriyle iliskilendirdikleri ozel tanri imgeleri ve bunlarin putlari da mevcuttu Arap Yarimadasi nda surdurulen putperestlik genel olarak Mezopotamya ve civari olan bolgede var olan diger putperest inanclardan ayri degildir Bu inanclarin temeli Babil den Sumer bolgesinin kuzeyinden turemis olan gunes ay ve yildiz tapinmasidir Bunlarin Babil deki adlari Samas sems gunes Sin ay hilal ve Istar star yildiz di Bunlarla ilgili tapinmanin icinde gokteki yildizlar ve gezegenler burclar olarak yer alir ve astrolojiyle ilgiliydiler Islamiyetten once de Araplar tarafindan kutsal sayilan Kabe de 360 tane put bulunmaktaydi Bunlarin en buyugu en guclusu Hilal Ilahi Arap Yarimadasi nda Hilalilah in kisa soylenisi olan Alilah ti kaynak belirtilmeli Gunes le evliydi ve uc tane de kizlari vardi Al Uzza Al Menat ve Al Lat Cesitli Arap kabileleri aslinda bu ay Tanrisina degisik adlar veriyordu bunlardan bazilari Sin Hubal ve Dilbilimciler Allah kelimesinin Al ilahtan turedigini soylerler Gunes sisteminin isleyisini ortaya koyan tapinmada bir yil eski takvime gore 360 gundu ve bu nedenle her gun icin bir put olmak uzere 360 put ortadaki gunes mabedinin etrafinda yer alirdi Gunes sisteminin isleyisine gore duzenlenen putperest tapinmalar gunesin etrafinda donen gezegenleri simgeleyerek Sema Sufi da oldugu gibi bu isleyisi taklit etmeye yonelik uygulamalari icerirdi Bu sekilde gunesin etrafindaki gezegenlerin en merkezde bulunan gunesin etrafinda dondukleri gibi gunes mabedinin etrafinda donulerek tavaf edilirdi Bu ozellikle tam ciplak olarak yapilmasi gereken dinsel bir ritueldi daha sonralari ise bu ciplaklik yerini az bir ortunme ile yari ciplakliga birakti Bu tur tapinmalar eskiden yasamis bazi kisi adlarinda da gorulur ornegin gunesin kulu ve Sems gunes gibi Merve ve Safa tepelerinde Isaf ve Naile isimli putlar bulunuyordu ayni sekilde bunlar putperestler tarafindan ziyaret edilerek tapinilirdi Gunes mabedinin kup sekli gunes gibi boslukta durdugu dusunulerek alti yuzeyden olusur Gunes mabedi yapisinda gunesle iliskilendirilen bir tanri olan Tammuz un Marduk Baal adinin bas harfi olarak hac T seklini icerir Bu sekil yalnizca mabedin duvarlari acildiginda gorulebilir Bunu gormek icin gunes mabedinin uc yan duvari yere yatirilip acilir ve dorduncu yan duvar ise tavanla bitisik sekilde acilir Ortaya Tammuz un adinin bas harfi olan hac T sekli cikar Kur an da putperestlik yerilir ve sirk tasiyan bir eylem olarak kabul edilir Islamda sirk kisinin isleyebilecegi gunahlarin en buyugu olarak gecer Musluman olduktan sonra puta tapan musrik olur Islam dininden cikar ve seriat yasalarina gore kendisine yasam hakki verilmez e gore tek tanrili dinlere gidis bir dinde sadelesme ve devrim hareketidir Bu devrim eski dini anlayislari dumduz ederek yikar Ancak baslangicta gorulen hizli bir yikim sonrasinda devrim yavaslar ve eski pagan inanclar yeni kimliklere burunerek yeniden ortaya cikarlar Musevilik Isevilik ve Muhammedilik kuruculari kadar bu karsilasmanin da urunu olan dinlerdir Tek tanrili dinlerde eski ilahlarin bir kismi melek cin seytan aziz ve peygamberlere donusturulmuslerdir Yeniden kurgulanan mitolojik anlatimlarda Sumerlilerin eski tanrilarinin tek tanrili dinlerde Hizir Ilyas gibi peygamberlere ya da azizlere velilere ve hatta meleklere cinlere donustugu gorulebilmektedir Allah in isimlerinden bir kismi da eski ilahlara verilen isimlerle ortak koklere sahip isimlerden olusur Ayrica bakinizFetisizm Politeizm Paganizm Neopaganizm Arap mitolojisiKaynakca Islam Muhammed and his religion Arthur Jeffery 1958 p 85 Muhammad at Mecca W Montgomery Watt 1953 p 23 29 Orhan Gokdemir Din ve Devrim s 25 32 20 Subat 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2017 NotlarWikimedia Commons ta Putperestlik ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir TDK Guncel Turkce Sozluk putperestlik maddesi olu kirik baglanti TDK Guncel Turkce Sozluk put maddesi olu kirik baglanti Gale Encyclopedia of Religion Second Edition s 4357 Idolatry maddesi orada belirtilen kaynakcada Goblet d Alviella 1911 s 126 Gale Encyclopedia of Religion Second Edition s 4357 Idolatry maddesi Dictionnaire des religions M Delahoutre Idolatrie Paris 1984