Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mestrius Plutarchus veya Plütark (Yunanca: Πλούταρχος Plutarhos; MS 46 - 120?), Yunan tarihçi, biyografi ve deneme yazarı. Ayrıca orta dönem Platonculardandır. Plutarkhos Delfi'nin yaklaşık 35 km doğusunda bulunan Chaeronea, Boeotia Yunanistan'da dünyaya gelmiştir. Plutarkhos'un ciltlerce eser yazmış olduğu belirtilmektedir. Lampria Katalogu adlı bir antik katalog listesinde 227 eseri olduğu bildirilmiştir. Paralel Yaşamlar ve adlı iki toplanmış eseri günümüze ulaşmıştır.
| Plutarhos Lucius Mestrius Plutarchus Μέστριος Πλούταρχος | |
|---|---|
 Paralel Yaşamlar, çeviri, 1565 | |
| Doğum | MS 46 Chaeronea, Boeotia |
| Ölüm | MS 120 (74 yaşında) Delphi, Phocis |
| Meslek | Biyografi yazarı, deneme yazarı, rahip, elçi, hakim |
| Vatandaşlık | Roma İmparatorluğu |
| Edebî akım | Platonizm |
Yaşamı
Plutarkhos MS 46 yılında Delfi'nin yaklaşık 35 km doğusundan bulunan Chaeronea şehrinde doğmuştur. Bu şehir Hesiodos ve Pindaros'un da doğum bölgesi olan Yunanistan'ın Beotia bölgesindedir. Şehir Makedonyalı II. Filip'in Yunanları yenmiş olduğu mevkii olarak bilinmektedir. Ailesi bu şehrin ileri gelen yerli zenginlerindendi.
Plutarkhos'un yaşamı hakkındaki bilgiler yazmış olduğu denemelere veya onları yorumlamayla dayanır. Örneğin Plutarkhos'un yazmış olduğu otobiyografik bir deneme (De sollertia animalium) yorumlanarak babasıyla arasının pek iyi olmadığı ama bu denemede isimleri anılan kardeşi (Lampria) ve büyükbabasıyla (Nikardo) iyi geçindiği sonucuna varılmıştır.
MS 60 yıllarında Atina'ya gidip oradaki Akademia'da "Ammonio"'nun derslerine devam ettiği ve onun çok iyi bir talebesi ve müridi olduğu ve retorik, matematik ve Platoncu felsefe derslerinde başarı kazandığı bildirilir.
Daha gençken Plutarkhos, şehir ile ilgili önemli bir sorunu görüşmek üzere oranın bağlı olduğu en yüksek Roma idarecisi olan Akhaia prokonsülüne elçi olarak gönderilir. Bu Roma'nın idareci çevreleriyle kurduğu ilk ilişki oldu. Bundan sonra daha birçok kere Roma'ya gitti. Oradan da kuzey İtalya'ya yolculuklar yaptı. Plutarkhos Roma'da akademik konularda konuşmalar ve konferanslar vermiştir. Bu arada zamanın ileri gelen Romalı idarecileri dostluk ilişkileri kurmuştur. Örneğin MS 90 ve MS 107de konsül seçilen Quintus Sosius Senecio ile yakın dost olmuştur. Plutarkus yazmış olduğu denemelerin birkaçını, özellikle birkaç yaşam öyküsünü 'ya adamıştır. MS 83-84 yıllarında Asia eyaletinde prokonsül olan da dostuydu. Plutarkhos'un Roma yurttaşlığına alınması yardımı ile olmuş ve buna gönül borcunu göstermek için de Plutarkhos adına Mestrius'u eklemiştir. Son yüzyıllarda ele geçirilen bir yazıtta adı Mestrios Plutarkhos olarak yazıldığı görülmektedir.
Plutarkhos bilgisiyle kültürüyle öz Yunan varlığını temsil ettiği için İmparatorluk sarayında bile saygı kazanmıştı. İmparator Trajan ona konsularis rütbesini vermiş ve Akhaia valilerine gönderdiği bir buyrukta eyaletin yönetiminde Plutarkhos'un öğütlerini dinlemelerini istemiştir. Hadrianus ise Plutarkhos'u Akhaia eyaleti için procurator yaparak onu ödüllendirmiştir.
Plutarkhos yüksek mevkilerdeki Romalılarla yakından ilişki kurmasına ve Roma'da onur kazanmasına rağmen kendi şehrine ve bölgesinin basit yaşayışına bağlılığını kaybetmemiştir. Roma'yla kuzey İtalya'dan başka ancak Mısır ile Anadolu'da seyahat yapmıştır. Sart ve Efes'te konferanslar verdiği bilinmektedir. Halbuki isteseydi Roma'da büyük bir idareci rolü oynayabilir yahut uzun gezilere çıkabilirdi. Roma dünyasında unlu bir yazar olduğu halde şehrini ve bölgesini sevmeyi ahlak borcu saymıştır. Bu nedenle Khaironeia'da yapıt denetmeni ve arkhont olmakla yetinip daha yüksek idareci görevleri almadı.
MS 7O'de Plutarkhos Cheronea'li Timossena adında bir kadınla evlilik yaptı. Bazı yorumcular bu evliliğin Eros'a çiftin yaptığı bir kurbandan sonra yapılmasına gelinin ailesini evlilik aleyhinde olduğunu çıkartmaktadırlar. Bu evlikten dördü erkek 5 çocukları oldu. Bunlardan ikisi erkek biri kız olmak üzere üçü çocukken öldü. Yaşayan iki erkek çocuğunun adları Autobulo ve Plutarkhos'tur (bu oğul babasının adını taşımaktadır). Karısı ile aynı adı taşıyan Timossena isimli kızı öldüğü zaman Plutarkhos'un, ölen kızını övmek ve karısının yasını paylaşmak için karısına yazdığı mektup denemelerinin arasında zamanımıza kadar gelmiştir. Plutarkhos'un karısı Timossena'nın, kocasına çok bağlı, kültürel bakımdan güçlü bir kadın olduğu bilinmekte ve kendinin de Aristilla'ya ithaf edilmiş lüks maddelere karşı sevgi hakkında bir denemesi bulunmaktadır.
Kendi şehri Chaeronea'ya çekildiği zaman şehir gençlerinin eğitimi ile yakından ilgilendiği bilinmektedir. Chaeronea şehrinde Atina'da Plato'nun Akademia'sina benzer bir okul kurmuştur. Bu okulda verdiği dersler ve öğrencileriyle yaptığı konuşmaların birçoğunun zamanımıza gelen Plutarkhos denemelerinin köklerinde olduğu kabul edilmektedir. Bu okulun Sokrates ve Plato ile bilimsel ilişkileri olduğunu göstermek için onların doğum günleri için tören yapılırdı. Okulun hiçbir kamu yardımı sağlanmadan ve özel bir örgüt yapısı kurulmadan MS 3. yüzyıl sonlarına kadar devam ettiği bilinmektedir.
Plutarkhos antik Yunan geleneğini ve bu geleneğin bıraktığı anıtları sevip saydığı açıktır. Denemelerinde Yunanların "en soylu, tanrıların en çok sevdiği ulus" olduğuna inandığını bildirmiş ve bu inancıyla hem kendi Yunan ülkesinde hem de Romalılar elinde bulunan diğer ülkelerde Yunan kültürüne sevgi ve saygının canlanmasına çok yardım ettiği aşikardır.
Plutrakhos pagan tanrılarına bağlılığını hayati boyunca korumuştur. Fakat dinsel bakımdan hiçbir zaman tutucu olmamış ve eserlerinde devamlı düşünce aydınlığı göstermiştir.
Ancak yaşlılık çağlarında hazırladığı denemelerinde pagan inanışlarının daha gizemli etkileri altına girmiş olduğu görülmektedir. Plutarkhos'un Delhi’de önemli olarak tapılan tanrı Apollon'a bağlanmış; onun Delfi'deki rahipleriyle yakın ilişki kurmuş olduğu bilinmektedir. MS 95 yılından sonra, ta ölünceye kadar geçerli olarak, Delfi Apollon rahipliği görevi almıştır. Roma İmparatoru Trajan döneminde Apollon'a ve Delfi tapınağına verilen önemin Plutarkhos'un etkisinde olduğu iddia edilmiştir. Plutarkhos'un Delfi için yaptıklarına karşılık tapınakta Plutarkhos adına bir anıt dikildiği bu anıt yazıtının bulunmasıyla anlaşılmıştır. Bulunan bu yazıtta "Amphiktyonların kararına uygun olarak Delfililer Khaironeialılarla birlikte Plutarkhos adına bu yontuyu yaptılar" denilmektedir.
Tarihçi onun MS 119'da öldüğünü bildirmekle beraber çağımızdaki tarihçiler ölümünün 120-125 arasında olabileceğini kabul etmektedirler.
Felsefe eseri
Plutarkhos'un felsefe eseri olarak kabul edilen Moralia (Yunancası "Ethikà") 60'a yakın sayıda değişik denemeyi içinde toplamaktadır. Genel olarak deneme konuları felsefe ile bağlantılı olmakla beraber içinde sadece felsefe konusunda değil tarih, din, edebiyat, fen, retorik konularını da içeren denemeler bulunmaktadır. Örneğin "Herodot'un Kötülüğü" adlı denemesi antik Yunan aleyhtarlığı ve içinde bulunan hatalar nedeniyle çok tenkit edilmiştir. Dinsel tarihle ilgili "Yunan ve Roma tarihi sorunları (Quasestiones Graecae Romanae) adlı denemesi sadece antik Yunan ve Roma dinlerinin tarihin vermekle kalmayıp kamu hayatına siyasi katkı yapmak kişilere verdiği siyasal nasihatleri da içermektedir. Büyük İskender'in hayatı ile ilgili denemesi Felek (Fortune) tanrısı hakkında retorik konuları ve şansın antik Yunan ve Roma tarihleri üzerindeki etkilerini de incelemektedir.
Felsefe bakımından Orta Platonculuğun, önemli düşünürü, ahlakçı ve tarihçisi kabul edilir. Tarihle ilgili çalışmaları yanında, Platon'un eserleri üzerine şerh ya da yorumlar yazmış olan filozofun düşüncesi, özü itibarıyla eklektik bir nitelik taşır. Buna göre, yalnızca Platon'dan değil, fakat Peripatetiklerden, Stoalılardan ve özellikle de Yeni-Pitagorasçılardan etkilenmiş olan Plutarhos, Orta ve Yeni Akademilerin kuşkuculuğunun bir sonucu olarak, kuramsal spekülasyonun imkânı ya da yararı söz konusu olduğunda kuşkucu bir tavır almış ve Aşkın olanla sezgiye dayanan bir doğrudan temas üzerinde ısrarlı olarak Yeni Platoncu felsefeye çıkan yolda önemli bir adım oluşturmuştur.
Tarihsel eserleri
Roma imparatorları yaşamları
Plutarkhos'un zamanımızda elimizde bulunan yazmalarının bazılarında Paralel Yaşamlar yazmasına ek olarak; bazen Moralia adlı eserine ek olarak, Roma İmparatorlarından Galba ve Otho'nun yaşam hikâyeleri bulunmakta ve bazı yazmalarda ise bunlarla beraber Damascasius adlı Romalı tarihçinin yazmış olduğu İmparator Tiberius ve Neron yaşamlarını anlatan parçalar bulunmaktadır.
Bunların Plutarkhos'un ana eseri olan Paralel Yaşamlar'in bir kısmı olmadığı; bu eseri yazmadan önce hazırlanmış olduğu ve İmparator Augustus'tan İmparator Vitellius'a kadar Roma İmparatorları Yaşamları eserinin kaybolmamış olan parçaları olduğu kabul edilmektedir. Buna göre bu kayıp eser ya Nerva'nin imparatorluk yıllarında ya da hanedanının hüküm sürdüğü dönemlerde Plutarkhos'un yazıp yayınladığı ilk tarihsel eserdir.
Paralel Yaşamlar
Plutarkhos'un en ünlü tarih eseri Paralel Yaşamlar adlı ünlü antik Yunan ve Romalı kişilerin yaşam öykülerini çifter çifter birbirlerine paralel olarak incelemektedir. Plutarkhos incelediği her antik Yunan ve Romalı çifti arasında etik ile ilgili olarak erdemsellik ve kötülük ilişkileri bulmakta ve bu şekilde karşılaştırmalı yaşam öyküleri ile okuyucuya bir etik ve ahlak dersi vermeyi hedef almaktadır.
Elimize geçen Paralel Yaşamlar eserinde 23 çiftin yaşamları ve 4 tane de çift olmadan tek kişi olarak incelenen yaşam bulunmaktadır: Bunlar Solon, Themistocles, Aristides, Pericles, Alcibiades, , Demosthenes, Philopoemen, Timoleon, , Büyük İskender, , Romulus, Numa Pompilius, Coriolanus, , Tiberius Gracchus, , Gaius Marius, Sulla, Sertorius, , Pompey, Jül Sezar, Cicero, Mark Antony ve Marcus Junius Brutus.
Bu eserin içerdiği bazı kişilerin yaşam öykülerinin kaybolduğu bilinmektedir. Bunlar arasında Herakles, Makendon II. Filip ve Scipio Africanus. Elimizde bulunan metinlerin çoğunun yazmalardan yazmaya geçirilirken kısaltıldığı bilinmektedir. Diğer taraftan çoğuna da yazmadan yazmaya geçirilirken diğer yazarlar tarafından katkılar ve değişiklikler yapılmıştır.
Plutarkhos eserinden tarihe verdiği önemi sadece incelediği bir kişinin iyi ve kötü karakterinin diğer kişilerin hayatlarına ve kaderlerine olan etkilerine bağlamaya çalışmıştır. Bazı çok önemli yeni devir açan olaylara sadece dokunmakla yetinmiş ama eserinin büyük bir kısmında incelediği kişi hakkında kısa ilgi çekici fıkralara ve hiç önemsiz tesadüfi ıvır zıvır olaylara büyük yer vermiştir. Bu tutumunu açıklaması, bu önemsiz görünen olayların o kişinin çok unlu olan ve iyi bilinen hareketlerinden çok daha açıkça incelediği kişinin karakterini açığa vurduğu önerisidir. Ortaya çıkardığı kişi tasvirlerini bir ressamın hazırladığı portreyi hazırlarken en küçük ayrıntılara verdiği dikkate benzetmiş ve kişinin yaşam öyküsünde onun fiziksel görünüşüyle ahlaki yapısı arasındaki iliksiyi ortaya çıkartmaya büyük gayret göstermiştir. Bu şekilde sonradan ortaya çıkan incelemelerinin öncüsü olmuştur.
| “ | Ben tarih yazmıyorum ama yaşamlar hakkında yazıyorum. Tarihsel en şanlı yapım ve hareketlerde her zaman erdemlik veya kötülük göstergeleri bulunmayabilir. Diğer taraftan, binlerce olu ortaya çıkartan bir savaş çarpışmasına karşılık olarak, bir laf veya bir ufak hareket gibi ufak davranışlar çok kere bir kişinin karakteri hakkında çok daha derin anlayış yaratıp karakterini açığa çıkartır." | „ |
—cquote | ||
Eserlerinin modern çağlarda önemi
Avrupa'da uzun suren karanlık Orta Çağlarda ve özellikle 1054'te Hristiyan Kilisesi'nin Katolik ve Ortodoks olarak tümüyle bölünmesinden sonra Plutarkhos'un eserleri Ortodoks Kilisesinin anadili olan Yunanca olduğu için ancak Bizans'ta hala okunmaya devam etmiş ve Batı Avrupa'da unutulmaya yüz tutmuştur.
Plutarkhos 1559'da Fransız yazar Jacques Amyot'un Fransızcaya tercümesi ile tekrar popüler olmaya başladı. Fransız yazarı Montaigne düşüncelerine en önemli tesirin (genç Senecca eserleri yanında) Amyot'un Plutrakhos'un eserinin çevirmiş olduğunu ifade etmiştir. 1579'da bu Fransızca tercümenin İngilizceye tercümesi Thomas Nashe tarafından yayımlanmıştır. Bu eser İngilizce edebiyatına o zamandan beri büyük etkilerde bulunmuştur. Örneğin, 16. yüzyıl büyük İngiliz tiyatro yazarı William Shakespeare yazdığı büyük trajedilerden Julius Caesar, Coriolanus ve Antonius ve Kleopatra adlıların uyarlama kaynağı doğrudan doğruya Plutarkhos'un Paralel Yaşamlar eseridir. Amerikan yazarı Ralph Waldo Emerson Plutrakhos'un gemicisi en büyük yaşam öyküsü yazarı olduğunu ve her çağda yeni okuyucular tarafından tekrar keşfedileceğini bildirmiştir. 17. ve 18. yüzyıllarda Alman edebiyat hayatında çok büyük etkileri olmuştur. Almanya'da 18. yüzyılın sonlarında gelişen Fırtına ve Coşku (Sturm und Drang) akımı, özellikle , Plutarkhos'tan çok etkilenmişlerdir.
Türkçeye MEB Yunan Klasikleri dizisinde Nilüfer (Bayar) Gürsoy ve Ayşe (Önsay) Sarıgöllü tarafından Yaşamlar adı ile çevrilmiş; Georg Rohde girişiyle ve "Dünya Klasikleri Dizisi: 56" olarak yayımlanmıştır. Sonra bu çeviri değiştirilerek tekrar "Aydınlanma Kitaplığı" çerçevesi altında basılmış ve internete bir kısmı konulmuştur.
| Vikisöz'de Plütark ile ilgili sözleri bulabilirsiniz. |
Kaynakça
- ^ Oxford Dictionary of Philosophy, Plutarch
- ^ Ziegler, Konrad (1964), Plutarchos von Chaironeia Stuttgart 1964, say.25.
- ^ Bakiniz [1] 17 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Erişme tarihi:24.06.2009) Türkçe Kitap Sandığı adlı bir Internet Sitesinde XXI. deneme ve Lysandros-Sulla yaşam karşılaştırılması verilmiştir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mestrius Plutarchus veya Plutark Yunanca Ploytarxos Plutarhos MS 46 120 Yunan tarihci biyografi ve deneme yazari Ayrica orta donem Platonculardandir Plutarkhos Delfi nin yaklasik 35 km dogusunda bulunan Chaeronea Boeotia Yunanistan da dunyaya gelmistir Plutarkhos un ciltlerce eser yazmis oldugu belirtilmektedir Lampria Katalogu adli bir antik katalog listesinde 227 eseri oldugu bildirilmistir Paralel Yasamlar ve adli iki toplanmis eseri gunumuze ulasmistir Plutarhos Lucius Mestrius Plutarchus Mestrios PloytarxosParalel Yasamlar ceviri 1565DogumMS 46 Chaeronea BoeotiaOlumMS 120 74 yasinda Delphi PhocisMeslekBiyografi yazari deneme yazari rahip elci hakimVatandaslikRoma ImparatorluguEdebi akimPlatonizmYasamiPlutarkhos MS 46 yilinda Delfi nin yaklasik 35 km dogusundan bulunan Chaeronea sehrinde dogmustur Bu sehir Hesiodos ve Pindaros un da dogum bolgesi olan Yunanistan in Beotia bolgesindedir Sehir Makedonyali II Filip in Yunanlari yenmis oldugu mevkii olarak bilinmektedir Ailesi bu sehrin ileri gelen yerli zenginlerindendi Plutarkhos un yasami hakkindaki bilgiler yazmis oldugu denemelere veya onlari yorumlamayla dayanir Ornegin Plutarkhos un yazmis oldugu otobiyografik bir deneme De sollertia animalium yorumlanarak babasiyla arasinin pek iyi olmadigi ama bu denemede isimleri anilan kardesi Lampria ve buyukbabasiyla Nikardo iyi gecindigi sonucuna varilmistir MS 60 yillarinda Atina ya gidip oradaki Akademia da Ammonio nun derslerine devam ettigi ve onun cok iyi bir talebesi ve muridi oldugu ve retorik matematik ve Platoncu felsefe derslerinde basari kazandigi bildirilir Daha gencken Plutarkhos sehir ile ilgili onemli bir sorunu gorusmek uzere oranin bagli oldugu en yuksek Roma idarecisi olan Akhaia prokonsulune elci olarak gonderilir Bu Roma nin idareci cevreleriyle kurdugu ilk iliski oldu Bundan sonra daha bircok kere Roma ya gitti Oradan da kuzey Italya ya yolculuklar yapti Plutarkhos Roma da akademik konularda konusmalar ve konferanslar vermistir Bu arada zamanin ileri gelen Romali idarecileri dostluk iliskileri kurmustur Ornegin MS 90 ve MS 107de konsul secilen Quintus Sosius Senecio ile yakin dost olmustur Plutarkus yazmis oldugu denemelerin birkacini ozellikle birkac yasam oykusunu ya adamistir MS 83 84 yillarinda Asia eyaletinde prokonsul olan da dostuydu Plutarkhos un Roma yurttasligina alinmasi yardimi ile olmus ve buna gonul borcunu gostermek icin de Plutarkhos adina Mestrius u eklemistir Son yuzyillarda ele gecirilen bir yazitta adi Mestrios Plutarkhos olarak yazildigi gorulmektedir Plutarkhos bilgisiyle kulturuyle oz Yunan varligini temsil ettigi icin Imparatorluk sarayinda bile saygi kazanmisti Imparator Trajan ona konsularis rutbesini vermis ve Akhaia valilerine gonderdigi bir buyrukta eyaletin yonetiminde Plutarkhos un ogutlerini dinlemelerini istemistir Hadrianus ise Plutarkhos u Akhaia eyaleti icin procurator yaparak onu odullendirmistir Plutarkhos yuksek mevkilerdeki Romalilarla yakindan iliski kurmasina ve Roma da onur kazanmasina ragmen kendi sehrine ve bolgesinin basit yasayisina bagliligini kaybetmemistir Roma yla kuzey Italya dan baska ancak Misir ile Anadolu da seyahat yapmistir Sart ve Efes te konferanslar verdigi bilinmektedir Halbuki isteseydi Roma da buyuk bir idareci rolu oynayabilir yahut uzun gezilere cikabilirdi Roma dunyasinda unlu bir yazar oldugu halde sehrini ve bolgesini sevmeyi ahlak borcu saymistir Bu nedenle Khaironeia da yapit denetmeni ve arkhont olmakla yetinip daha yuksek idareci gorevleri almadi MS 7O de Plutarkhos Cheronea li Timossena adinda bir kadinla evlilik yapti Bazi yorumcular bu evliligin Eros a ciftin yaptigi bir kurbandan sonra yapilmasina gelinin ailesini evlilik aleyhinde oldugunu cikartmaktadirlar Bu evlikten dordu erkek 5 cocuklari oldu Bunlardan ikisi erkek biri kiz olmak uzere ucu cocukken oldu Yasayan iki erkek cocugunun adlari Autobulo ve Plutarkhos tur bu ogul babasinin adini tasimaktadir Karisi ile ayni adi tasiyan Timossena isimli kizi oldugu zaman Plutarkhos un olen kizini ovmek ve karisinin yasini paylasmak icin karisina yazdigi mektup denemelerinin arasinda zamanimiza kadar gelmistir Plutarkhos un karisi Timossena nin kocasina cok bagli kulturel bakimdan guclu bir kadin oldugu bilinmekte ve kendinin de Aristilla ya ithaf edilmis luks maddelere karsi sevgi hakkinda bir denemesi bulunmaktadir Kendi sehri Chaeronea ya cekildigi zaman sehir genclerinin egitimi ile yakindan ilgilendigi bilinmektedir Chaeronea sehrinde Atina da Plato nun Akademia sina benzer bir okul kurmustur Bu okulda verdigi dersler ve ogrencileriyle yaptigi konusmalarin bircogunun zamanimiza gelen Plutarkhos denemelerinin koklerinde oldugu kabul edilmektedir Bu okulun Sokrates ve Plato ile bilimsel iliskileri oldugunu gostermek icin onlarin dogum gunleri icin toren yapilirdi Okulun hicbir kamu yardimi saglanmadan ve ozel bir orgut yapisi kurulmadan MS 3 yuzyil sonlarina kadar devam ettigi bilinmektedir Plutarkhos antik Yunan gelenegini ve bu gelenegin biraktigi anitlari sevip saydigi aciktir Denemelerinde Yunanlarin en soylu tanrilarin en cok sevdigi ulus olduguna inandigini bildirmis ve bu inanciyla hem kendi Yunan ulkesinde hem de Romalilar elinde bulunan diger ulkelerde Yunan kulturune sevgi ve sayginin canlanmasina cok yardim ettigi asikardir Plutrakhos pagan tanrilarina bagliligini hayati boyunca korumustur Fakat dinsel bakimdan hicbir zaman tutucu olmamis ve eserlerinde devamli dusunce aydinligi gostermistir Ancak yaslilik caglarinda hazirladigi denemelerinde pagan inanislarinin daha gizemli etkileri altina girmis oldugu gorulmektedir Plutarkhos un Delhi de onemli olarak tapilan tanri Apollon a baglanmis onun Delfi deki rahipleriyle yakin iliski kurmus oldugu bilinmektedir MS 95 yilindan sonra ta olunceye kadar gecerli olarak Delfi Apollon rahipligi gorevi almistir Roma Imparatoru Trajan doneminde Apollon a ve Delfi tapinagina verilen onemin Plutarkhos un etkisinde oldugu iddia edilmistir Plutarkhos un Delfi icin yaptiklarina karsilik tapinakta Plutarkhos adina bir anit dikildigi bu anit yazitinin bulunmasiyla anlasilmistir Bulunan bu yazitta Amphiktyonlarin kararina uygun olarak Delfililer Khaironeialilarla birlikte Plutarkhos adina bu yontuyu yaptilar denilmektedir Tarihci onun MS 119 da oldugunu bildirmekle beraber cagimizdaki tarihciler olumunun 120 125 arasinda olabilecegini kabul etmektedirler Felsefe eseriMoralia 1531 Plutarkhos un felsefe eseri olarak kabul edilen Moralia Yunancasi Ethika 60 a yakin sayida degisik denemeyi icinde toplamaktadir Genel olarak deneme konulari felsefe ile baglantili olmakla beraber icinde sadece felsefe konusunda degil tarih din edebiyat fen retorik konularini da iceren denemeler bulunmaktadir Ornegin Herodot un Kotulugu adli denemesi antik Yunan aleyhtarligi ve icinde bulunan hatalar nedeniyle cok tenkit edilmistir Dinsel tarihle ilgili Yunan ve Roma tarihi sorunlari Quasestiones Graecae Romanae adli denemesi sadece antik Yunan ve Roma dinlerinin tarihin vermekle kalmayip kamu hayatina siyasi katki yapmak kisilere verdigi siyasal nasihatleri da icermektedir Buyuk Iskender in hayati ile ilgili denemesi Felek Fortune tanrisi hakkinda retorik konulari ve sansin antik Yunan ve Roma tarihleri uzerindeki etkilerini de incelemektedir Felsefe bakimindan Orta Platonculugun onemli dusunuru ahlakci ve tarihcisi kabul edilir Tarihle ilgili calismalari yaninda Platon un eserleri uzerine serh ya da yorumlar yazmis olan filozofun dusuncesi ozu itibariyla eklektik bir nitelik tasir Buna gore yalnizca Platon dan degil fakat Peripatetiklerden Stoalilardan ve ozellikle de Yeni Pitagorascilardan etkilenmis olan Plutarhos Orta ve Yeni Akademilerin kuskuculugunun bir sonucu olarak kuramsal spekulasyonun imkani ya da yarari soz konusu oldugunda kuskucu bir tavir almis ve Askin olanla sezgiye dayanan bir dogrudan temas uzerinde israrli olarak Yeni Platoncu felsefeye cikan yolda onemli bir adim olusturmustur Tarihsel eserleriRoma imparatorlari yasamlari Plutarkhos un zamanimizda elimizde bulunan yazmalarinin bazilarinda Paralel Yasamlar yazmasina ek olarak bazen Moralia adli eserine ek olarak Roma Imparatorlarindan Galba ve Otho nun yasam hikayeleri bulunmakta ve bazi yazmalarda ise bunlarla beraber Damascasius adli Romali tarihcinin yazmis oldugu Imparator Tiberius ve Neron yasamlarini anlatan parcalar bulunmaktadir Bunlarin Plutarkhos un ana eseri olan Paralel Yasamlar in bir kismi olmadigi bu eseri yazmadan once hazirlanmis oldugu ve Imparator Augustus tan Imparator Vitellius a kadar Roma Imparatorlari Yasamlari eserinin kaybolmamis olan parcalari oldugu kabul edilmektedir Buna gore bu kayip eser ya Nerva nin imparatorluk yillarinda ya da hanedaninin hukum surdugu donemlerde Plutarkhos un yazip yayinladigi ilk tarihsel eserdir Paralel Yasamlar Plutarkhos un en unlu tarih eseri Paralel Yasamlar adli unlu antik Yunan ve Romali kisilerin yasam oykulerini cifter cifter birbirlerine paralel olarak incelemektedir Plutarkhos inceledigi her antik Yunan ve Romali cifti arasinda etik ile ilgili olarak erdemsellik ve kotuluk iliskileri bulmakta ve bu sekilde karsilastirmali yasam oykuleri ile okuyucuya bir etik ve ahlak dersi vermeyi hedef almaktadir Elimize gecen Paralel Yasamlar eserinde 23 ciftin yasamlari ve 4 tane de cift olmadan tek kisi olarak incelenen yasam bulunmaktadir Bunlar Solon Themistocles Aristides Pericles Alcibiades Demosthenes Philopoemen Timoleon Buyuk Iskender Romulus Numa Pompilius Coriolanus Tiberius Gracchus Gaius Marius Sulla Sertorius Pompey Jul Sezar Cicero Mark Antony ve Marcus Junius Brutus Bu eserin icerdigi bazi kisilerin yasam oykulerinin kayboldugu bilinmektedir Bunlar arasinda Herakles Makendon II Filip ve Scipio Africanus Elimizde bulunan metinlerin cogunun yazmalardan yazmaya gecirilirken kisaltildigi bilinmektedir Diger taraftan coguna da yazmadan yazmaya gecirilirken diger yazarlar tarafindan katkilar ve degisiklikler yapilmistir Plutarkhos eserinden tarihe verdigi onemi sadece inceledigi bir kisinin iyi ve kotu karakterinin diger kisilerin hayatlarina ve kaderlerine olan etkilerine baglamaya calismistir Bazi cok onemli yeni devir acan olaylara sadece dokunmakla yetinmis ama eserinin buyuk bir kisminda inceledigi kisi hakkinda kisa ilgi cekici fikralara ve hic onemsiz tesadufi ivir zivir olaylara buyuk yer vermistir Bu tutumunu aciklamasi bu onemsiz gorunen olaylarin o kisinin cok unlu olan ve iyi bilinen hareketlerinden cok daha acikca inceledigi kisinin karakterini aciga vurdugu onerisidir Ortaya cikardigi kisi tasvirlerini bir ressamin hazirladigi portreyi hazirlarken en kucuk ayrintilara verdigi dikkate benzetmis ve kisinin yasam oykusunde onun fiziksel gorunusuyle ahlaki yapisi arasindaki iliksiyi ortaya cikartmaya buyuk gayret gostermistir Bu sekilde sonradan ortaya cikan incelemelerinin oncusu olmustur Ben tarih yazmiyorum ama yasamlar hakkinda yaziyorum Tarihsel en sanli yapim ve hareketlerde her zaman erdemlik veya kotuluk gostergeleri bulunmayabilir Diger taraftan binlerce olu ortaya cikartan bir savas carpismasina karsilik olarak bir laf veya bir ufak hareket gibi ufak davranislar cok kere bir kisinin karakteri hakkinda cok daha derin anlayis yaratip karakterini aciga cikartir cquoteEserlerinin modern caglarda onemiAvrupa da uzun suren karanlik Orta Caglarda ve ozellikle 1054 te Hristiyan Kilisesi nin Katolik ve Ortodoks olarak tumuyle bolunmesinden sonra Plutarkhos un eserleri Ortodoks Kilisesinin anadili olan Yunanca oldugu icin ancak Bizans ta hala okunmaya devam etmis ve Bati Avrupa da unutulmaya yuz tutmustur Plutarkhos 1559 da Fransiz yazar Jacques Amyot un Fransizcaya tercumesi ile tekrar populer olmaya basladi Fransiz yazari Montaigne dusuncelerine en onemli tesirin genc Senecca eserleri yaninda Amyot un Plutrakhos un eserinin cevirmis oldugunu ifade etmistir 1579 da bu Fransizca tercumenin Ingilizceye tercumesi Thomas Nashe tarafindan yayimlanmistir Bu eser Ingilizce edebiyatina o zamandan beri buyuk etkilerde bulunmustur Ornegin 16 yuzyil buyuk Ingiliz tiyatro yazari William Shakespeare yazdigi buyuk trajedilerden Julius Caesar Coriolanus ve Antonius ve Kleopatra adlilarin uyarlama kaynagi dogrudan dogruya Plutarkhos un Paralel Yasamlar eseridir Amerikan yazari Ralph Waldo Emerson Plutrakhos un gemicisi en buyuk yasam oykusu yazari oldugunu ve her cagda yeni okuyucular tarafindan tekrar kesfedilecegini bildirmistir 17 ve 18 yuzyillarda Alman edebiyat hayatinda cok buyuk etkileri olmustur Almanya da 18 yuzyilin sonlarinda gelisen Firtina ve Cosku Sturm und Drang akimi ozellikle Plutarkhos tan cok etkilenmislerdir Turkceye MEB Yunan Klasikleri dizisinde Nilufer Bayar Gursoy ve Ayse Onsay Sarigollu tarafindan Yasamlar adi ile cevrilmis Georg Rohde girisiyle ve Dunya Klasikleri Dizisi 56 olarak yayimlanmistir Sonra bu ceviri degistirilerek tekrar Aydinlanma Kitapligi cercevesi altinda basilmis ve internete bir kismi konulmustur Vikisoz de Plutark ile ilgili sozleri bulabilirsiniz Kaynakca Oxford Dictionary of Philosophy Plutarch Ziegler Konrad 1964 Plutarchos von Chaironeia Stuttgart 1964 say 25 Bakiniz 1 17 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisme tarihi 24 06 2009 Turkce Kitap Sandigi adli bir Internet Sitesinde XXI deneme ve Lysandros Sulla yasam karsilastirilmasi verilmistir