Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Nisan 2020) () |
İslam tıbbı, İslam peygamberi Muhammed dönemindeki geleneksel Arap tıbbından olduğu kadar, Eski Roma tıbbı Unani'den, Eski Hint tıbbı Ayurveda'dan ve Eski İran tıbbından etkilenmiştir.
Orta Çağ'da İslam uygarlığının dili (evrensel dil) Arapça ile ifade edilen tıp teori ve uygulamalarının bütününe verilen ad. Tıp tarihinde Arap tıbbı terimi de kullanılmakla birlikte dönemin önemli bazı figürleri Arap olmadığı gibi Rey, Hemedan gibi Türk şehirlerinde yaşamaktaydılar.
Kaynakları
İslam tıbbı Muhammed'in sünnetiyle başlatılmaktadır. Sahih-i Buhari, Sünen-i Ebu Davud ve Muvatta gibi hadis kaynaklarında Muhammed'in sağlık ile ilgili aşağıdaki ve benzer sözler (hadis) aktarılmıştır:
"Allah devası olmayan hiçbir hastalık yaratmamıştır" (Sahih-i Buhari) "Tıbbi tedavileri kullanın zira Allah yaşlılık haricinde tedavisi olmayan bir rahatsızlık yaratmamıştır" (Sünen-i Ebu Davud) "Rahatsızlığı gönderen onun devasını da göndermiştir." (Muvatta)
İslam Peygamberinin yukarıdaki hadislerinin de yönlendirmesiyle Müslümanlar ölüm dışında her hastalığın bir tedavisi olduğuna inanmışlardır. İslam tıbbının ilk dönem yazarları genellikle doktorlardan çok din adamları olmuştur.
İlk Müslüman hekimin Muhammed'in ashabından ve aynı zamanda teyzesinin kocası olan Hâris b. Kelede (Kaladân) olduğu aktarılmaktadır. Rivayete göre Kelede, Muhammed'in teşvikiyle tıp sanatını öğrenmek ve araştırmak için Cündişapur'a (İran) gitmiştir.
Muhammed'in bu teşvikine karşılık ilk dönemlerde Müslümanlar arasında tıbba ilgi yeterince fazla olmamıştır. Bunun neticesi olsa gerek İslâm coğrafyasındaki ilk hekimlerin çoğunluğu Hristiyan, Yahudi veya İranlı bir kökenli olduğu görülmektedir. Ancak Arapçanın bilim dili oluşu ve özellikle de bir tıp dili haline gelmesiyle, tıbbî irfanın Arap Müslüman kültür havzasında işlerlik kazanması gerçekleşti.
Tarihçe
İslam tıbbının doğuşu ve gelişimi kabaca üç evreden geçmiştir:
1- Yabancı kaynakların Arapçaya tercüme edildiği ilk evre. Bu evre yaklaşık olarak MS 7. ve 8. yüzyıllar arasına tekabül etmektedir.
2- Müslüman tıp adamlarının tıp bilime özgün katkılarının ve başarılarının olduğu ikinci evre. Bu evre MS 9.-13. yüzyıllar arasındadır.
3- MS 13. yüzyıl sonrasındaki üçüncü evre. Bu evrede diğer bilim alanlarında olduğu gibi tıp alanında da bir durgunlaşma ve gerileme söz konusu olmuştur.
İlk evrede Suriyeli ve İranlı bilginler Yunanca ve Süryanice antik literatürden felsefe, astroloji ve tıp gibi alanları da içeren bilim dallarından tercümeler yapmışlardır. Abbasi Halifesi el-Me'mun gibi Müslüman idareciler tercümanları paraca destekleyerek bu faaliyetlerin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Tercümanların büyük çoğunluğu Hristiyan olmakla birlikte Müslüman idareciler tarafından saygı görmüş ve faaliyetleri desteklenmiştir. (2)
MS 9. yüzyılda Hüneyn İbn İshak, Yunan tıbbının babası Galen'in çok sayıda eserlerini Arapçaya çevirmişti. Ayrıca Gundişapur'daki Orta Çağ Pers döneminin eserleri ve Hint dünyasından Suşruta Samhita, Çaraka Samhita gibi eserler de Arap diline aktarılmıştı. Kısa bir zaman sonra Müslüman doktorlar anatomi, bakteriyoloji, mikrobiyoloji, oftalmoloji, patoloji, farmakoloji, fizyoloji, psikoloji, cerrahi ve farmakolojik bilimler gibi tıbbın çeşitli alanlarında katkıda bulunmaya başladılar. İslam doktor ve bilginleri bu medeniyetin önemli bir parçası olan tıp alanında teori ve pratiği bir araya getirdikleri geniş ve kompleks bir tıp literatürü oluşturmuşlardır. Galen ve Hipokrat'ın eserlerini de içeren Helen tıp bilgisi bu literatür vasıtasıyla daha sonra Batı'ya yeniden aktarılmıştır.
İslam tıp bilginleri
İslam tıp bilginlerinden özellikle İbn-i Sina'nın Batı tıp tarihinde önemli etkisi olmuştur. Onun Kanun fi'tıb adlı eseri Latinceye çevrilmiş, yalnız 15. ve 16. yüzyıllarda otuz beşten fazla baskı yapmıştır.
İslam dünyasında İbn-i Sina kadar ünlü bir diğer isim Horasan'ın Rey kentinde doğan ve Galen üzerine çalışmalarıyla kendisine İslamın "Calinos"u ismi takılan, Zekeriya Razi’dir (854-932). Elliden fazla tıbbi eserin sahibi olan ve Al-Mansuri adlı eseri 15. yüzyılda Latince'ye çevrilen Razi, Hipokrat’ın pratiği ile Galen’in teorilerini birleştirmiştir. Eserlerinden altısı tıbbi deontolojiye aittir. Sülfürik asiti keşfetmiş ve farmakolojiye birçok yeni ilaçlar katmıştır.
İspanya’da, Kordoba’da doğan Ebu'l Kasım El-Zehravi (936-1013) İslam dünyasının en büyük cerrah ve anatomistidir. Dönemi için modern sayılacak cerrahi esasları tıbba kazandırmış, ilk kez cerrahi aletlerin çizimlerini yapmış, dağlama ve amputasyon yöntemlerini uygulamıştır. En ünlü cerrahi eseri “Al-Tasrif fit Tıp” adını taşımaktadır.
Ali bin Abbas ya da Latince "Haly Abbas" olarak bilinir. İranlı Müslüman fizikçi ve tıp alimidir. "Kitab El-Maliki" adlı tıp ve psikoloji üzerine yazdığı eseriyle ve günümüzden yaklaşık 1000 sene önce ilk kanser ameliyatını yapmasıyla biliniyor.
İslam dünyasının önemli hekimlerden biri de 13. yüzyılda Şam'da ve Kahire'de çalışmış olan İbn Nefis’tir. “İbn-i Sina Kanunu’nun Anatomi Kısmına şerh” adlı eserinde Galen’in dolaşım sistemine itiraz etmiştir. Galen’in ileri sürdüğü kalbin sağ ve sol karıncığı arasındaki duvarda deliklerin bulunduğu görüşünü reddetmiştir. Nefis’e göre söz konusu yerde herhangi bir delik bulunmamaktadır. Bu da kalbin sağ tarafına gelen kanın akciğerlere gidip oradan sol karıncığa geçmesi demektir. Yani, günümüzde bildiğimiz küçük kan dolaşımı dediğimiz olaydır. Bu açıklama zamanında İslam ve Osmanlı dünyasında biliniyor olmasına rağmen Avrupa tarafından fark edilmemiştir.
Dört Unsur
Fitagoras'a göre doğaya dört ana yön (kuzey, güney, doğu, batı), dört temel eleman (ateş, hava, su, toprak) ve bunların dört fiziksel özelliği (sıcaklık, soğukluk, kuruluk, yaşlılık) gibi dörtlü ritim hakimdir. MÖ 5. yüzyılda Sicilyalı Empedokles (492-432) bu görüşlerden etkilenerek evrenin esas ve tali derecede birbirine zıt dört temel elemandan meydana geldiğini öne sürmüştü. Bunlar, Ateş (kuru-sıcak), Hava (yaş-sıcak), Su (soğuk-yaş), Toprak (soğuk-kuru) idi.
Empedokles'in bu kuramı Hipokrat tarafından benimsenip insan bedenine uygulanmıştı. İnsan Sayrılıkbilim Kuramı denilen bu anlayışa göre beden 4 unsurdan müteşekkil bir yapıydı. Bu teori Doğu ve Batı tıbbında yaklaşık 2500 sene yürürlükte kalmıştır. Günümüzde ise bazı yönleriyle halk tıbbında yaşamaya devam etmektedir.
| Wikimedia Commons'ta İslam tıbbı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
| Dört Unsur | Hava | Ateş | Toprak | Su | |
|---|---|---|---|---|---|
| Dört Sıvı) | Kan | Balgam | |||
| Organı | Kalp-Akciğer | Karaciğer-Öd | Dalak-Mide | Beyin | |
| Mevsimi | İlkbahar | Yaz | Güz | Kış | |
| Yaş dönemi | Çocukluk | Gençlik | Yaşlılık | ||
| Fiziksel özelliği | |||||
| Rengi | Kırmızı | Sarı | Kara | Ak | |
| Tadı | Tatlı | Acı | Ekşi | Tuzlu | |
| Zamanı | Sabah | Öğle | Akşam | ||
| Irası/Huyu | Sıcakkanlı | Öfkeli | İçine kapanık | Soğukkanlı | |
| Burcu | İkizler-Boğa-Koç | Başak-Aslan-Yengeç | Terazi-Akrep-Yay | Balık-Kova-Oğlak | |
| Musiki makâmı | -- | Rast- Hicaz - | Irak- Bûselik- | Hüseynî- - | |
| Tedavisi | Kuru, Sıcak İlaçlar | Nemli, Soğuk ilaçlar | Nemli, Sıcak İlaçlar | Kuru, Sıcak İlaçlar |
Eski Yunan tıbbındaki Dört Unsur veya İslam-Arap tıp dünyasında Ahlat-ı Erbaa denilen kuram İbn-i Sina'nın (980-1037) Kanun Fit Tıbb adlı eserinde, duygusal, zihinsel durumlar ve tavır ve rüyalar dahil edilerek genişletilmiştir.
| Olgular | Sıcak | Soğuk | Nemli | Kuru |
| Hastalık halleri | İltahap/Yangı Ateş'e yol açar | Ateş ciddi bir unsur sorunudur. | Yorgunluk | Erke kaybı |
| İşlevsel güç | Erke eksikliği | Sindirim gücü eksikliği | Sindirim zorluğu | |
| Öznel duyumlar | Acı tat, aşırı susuzluk, midede yanma | İştah kaybı | Uykululuk | Uykusuzluk |
| Fiziksel işaretler | Yüksek nabız artışı, Yorgunluk | Zayıf eklemler | İshal, Gözde kızarıklık, şişlik, pürüzlü cilt, bağımlılık | Pürüzlü cilt, bağımlılık |
| Yiyecekler & İlaçlar | zararlı, | faydalı | zararlı, | faydalı |
| Havayla ilişkili durumlar | yazın daha kötü | kışın daha kötü | sonbaharda kötü | |
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- Prof. Dr. Ali Haydar Bayat, Tıp Tarihi, İzmir, 2003
- Lawrence I. Conrad, ‘Arab-Islamic Medicine’, in WF Bynum and Roy Porter (eds), Companion Encyclopedia to the History of Medicine. London: Routledge, 1993.
- Islamic Medicine/Wikipedia29 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Four Humours/Wikipedia10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- The Influence of Islamic Philosophy (pdf)11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dipnot
(1) Lawrence I. Conrad, ‘Arab-Islamic Medicine’, in WF Bynum and Roy Porter (eds), Companion Encyclopedia to the History of Medicine. London: Routledge, 1993, s.676
(2) The Influence of Islamic Philosophy (pdf)11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
(3)Prof. Dr. Ali Haydar Bayat, Tıp Tarihi, İzmir, 2003
Konuyla ilgili yayınlar
Türkçe
- İbn Kayyım El Cevziyye, Tıbbu’n Nebevi, Çev. Yusuf Ertuğrul, Uygun Matbaacılık
- Prof. Dr. Ali Haydar Bayat, Kemaliyye: Erken Anadolu Türkçesi İle Yazılmış Bir Tıp Risalesi, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul, 2007
- ___________________, "Türk Kültüründe Lokman Hekim", Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2001
- Celâlüddin Hızr (Hacı Paşa), Müntehab-ı Şifa, Ank. 1990
- Yadigar: 15. yüzyıl Türkçe tıp kitabı Yadigar-ı İbn-i Şerif,Hazırlayan: M. Yahya Okutan, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul, 2004
- Abdülvehhab Bin Yusuf İnb-i Ahmed el-Mardini, Kitabul'l-Müntehab Fi't-Tıb 823-1420. Haz. Prof. Dr.Ali Haydar Bayat Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği, İstanbul, 2005
- Türk Halk Hekimliği Sempozyumu. 17., 18. ve 19. yüzyıllara Ait Bazı Reçete Örnekleri ve Halk Hekimliğimizdeki Yeri. 23-25 Kasım 1988, Ankara.
İngilizce
- Nil Sarı & M. B. Zülfikar “Paracelsusian Influence on Ottoman Medicine in the Seventeenth and Eighteenth Centuries” in Transfer of Modern Science & Technology to the Muslim World. pp. 157–180.
- Edward G. Browne, (2002). Islamic Medicine. Goodword Books. .
- Michael W. Dols, (1984). Medieval Islamic Medicine: Ibn Ridwan's Treatise "On the Prevention of Bodily Ills in Egypt", Comparative Studies of Health Systems and Medical Care. University of California Press. .
- Peter E. Pormann,; Emilie Savage-Smith (2007). Medieval Islamic Medicine. Edinburgh University Press. .
- Roy Porter, (2001). The Cambridge Illustrated History of Medicine. Cambridge University Press. .
- Manfred Ullmann, (1978). Islamic Medicine, Islamic Surveys. .
- Max Meyerhof, Studies in Medieval Arabic Medicine, London, 1984
- Sami Khalaf Hamarneh, Background of Yunani (Unani), Arabic and Islamic Medicine and Pharmacy, ed. Hakim Mohammad Said, Karachi: MAS Printers, 1997
- M.I. H. Farooqi, Medicinal plants in the traditions of Prophet Muhammad, Lucknow: Sidrah Publishers, 1998
- Ibn Qayyim al-Jawziyya, Medicine of the Prophet, trans. by Penelope Johnstone, Cambridge: The Islamic Texts Society, 1998
Dış bağlantılar
- Journal of the International Society for The History of Islamic Medicine (JISHIM)6 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ortaçağda İslam tıbbı29 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Islam and Medicine18 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Arabic (or Islamic) Influence On the Historical Development of Medicine22 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Development of Galenico-Islamic Medicine (pdf)4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Greco-Islamic Pulse (pdf)
- The Influence of Islamic Philosophy (pdf)11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Tıp ve Nübüvvet4 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- List of Inventions and Discoveries in Medicine During the Islamic Golden Age23 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Nisan 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Islam tibbi Islam peygamberi Muhammed donemindeki geleneksel Arap tibbindan oldugu kadar Eski Roma tibbi Unani den Eski Hint tibbi Ayurveda dan ve Eski Iran tibbindan etkilenmistir Orta Cag da Islam uygarliginin dili evrensel dil Arapca ile ifade edilen tip teori ve uygulamalarinin butunune verilen ad Tip tarihinde Arap tibbi terimi de kullanilmakla birlikte donemin onemli bazi figurleri Arap olmadigi gibi Rey Hemedan gibi Turk sehirlerinde yasamaktaydilar KaynaklariIslam tibbi Muhammed in sunnetiyle baslatilmaktadir Sahih i Buhari Sunen i Ebu Davud ve Muvatta gibi hadis kaynaklarinda Muhammed in saglik ile ilgili asagidaki ve benzer sozler hadis aktarilmistir Allah devasi olmayan hicbir hastalik yaratmamistir Sahih i Buhari Tibbi tedavileri kullanin zira Allah yaslilik haricinde tedavisi olmayan bir rahatsizlik yaratmamistir Sunen i Ebu Davud Rahatsizligi gonderen onun devasini da gondermistir Muvatta Islam Peygamberinin yukaridaki hadislerinin de yonlendirmesiyle Muslumanlar olum disinda her hastaligin bir tedavisi olduguna inanmislardir Islam tibbinin ilk donem yazarlari genellikle doktorlardan cok din adamlari olmustur Huneyn Ibn Ishak a gore goz anatomisi Misir 13 yuzyil Ilk Musluman hekimin Muhammed in ashabindan ve ayni zamanda teyzesinin kocasi olan Haris b Kelede Kaladan oldugu aktarilmaktadir Rivayete gore Kelede Muhammed in tesvikiyle tip sanatini ogrenmek ve arastirmak icin Cundisapur a Iran gitmistir Muhammed in bu tesvikine karsilik ilk donemlerde Muslumanlar arasinda tibba ilgi yeterince fazla olmamistir Bunun neticesi olsa gerek Islam cografyasindaki ilk hekimlerin cogunlugu Hristiyan Yahudi veya Iranli bir kokenli oldugu gorulmektedir Ancak Arapcanin bilim dili olusu ve ozellikle de bir tip dili haline gelmesiyle tibbi irfanin Arap Musluman kultur havzasinda islerlik kazanmasi gerceklesti TarihceIslam tibbinin dogusu ve gelisimi kabaca uc evreden gecmistir 1 Yabanci kaynaklarin Arapcaya tercume edildigi ilk evre Bu evre yaklasik olarak MS 7 ve 8 yuzyillar arasina tekabul etmektedir 2 Musluman tip adamlarinin tip bilime ozgun katkilarinin ve basarilarinin oldugu ikinci evre Bu evre MS 9 13 yuzyillar arasindadir 3 MS 13 yuzyil sonrasindaki ucuncu evre Bu evrede diger bilim alanlarinda oldugu gibi tip alaninda da bir durgunlasma ve gerileme soz konusu olmustur Ilk evrede Suriyeli ve Iranli bilginler Yunanca ve Suryanice antik literaturden felsefe astroloji ve tip gibi alanlari da iceren bilim dallarindan tercumeler yapmislardir Abbasi Halifesi el Me mun gibi Musluman idareciler tercumanlari paraca destekleyerek bu faaliyetlerin gelismesine katkida bulunmuslardir Tercumanlarin buyuk cogunlugu Hristiyan olmakla birlikte Musluman idareciler tarafindan saygi gormus ve faaliyetleri desteklenmistir 2 MS 9 yuzyilda Huneyn Ibn Ishak Yunan tibbinin babasi Galen in cok sayida eserlerini Arapcaya cevirmisti Ayrica Gundisapur daki Orta Cag Pers doneminin eserleri ve Hint dunyasindan Susruta Samhita Caraka Samhita gibi eserler de Arap diline aktarilmisti Kisa bir zaman sonra Musluman doktorlar anatomi bakteriyoloji mikrobiyoloji oftalmoloji patoloji farmakoloji fizyoloji psikoloji cerrahi ve farmakolojik bilimler gibi tibbin cesitli alanlarinda katkida bulunmaya basladilar Islam doktor ve bilginleri bu medeniyetin onemli bir parcasi olan tip alaninda teori ve pratigi bir araya getirdikleri genis ve kompleks bir tip literaturu olusturmuslardir Galen ve Hipokrat in eserlerini de iceren Helen tip bilgisi bu literatur vasitasiyla daha sonra Bati ya yeniden aktarilmistir Islam tip bilginleriIslam tip bilginlerinden ozellikle Ibn i Sina nin Bati tip tarihinde onemli etkisi olmustur Onun Kanun fi tib adli eseri Latinceye cevrilmis yalniz 15 ve 16 yuzyillarda otuz besten fazla baski yapmistir Islam dunyasinda Ibn i Sina kadar unlu bir diger isim Horasan in Rey kentinde dogan ve Galen uzerine calismalariyla kendisine Islamin Calinos u ismi takilan Zekeriya Razi dir 854 932 Elliden fazla tibbi eserin sahibi olan ve Al Mansuri adli eseri 15 yuzyilda Latince ye cevrilen Razi Hipokrat in pratigi ile Galen in teorilerini birlestirmistir Eserlerinden altisi tibbi deontolojiye aittir Sulfurik asiti kesfetmis ve farmakolojiye bircok yeni ilaclar katmistir Ispanya da Kordoba da dogan Ebu l Kasim El Zehravi 936 1013 Islam dunyasinin en buyuk cerrah ve anatomistidir Donemi icin modern sayilacak cerrahi esaslari tibba kazandirmis ilk kez cerrahi aletlerin cizimlerini yapmis daglama ve amputasyon yontemlerini uygulamistir En unlu cerrahi eseri Al Tasrif fit Tip adini tasimaktadir Ali bin Abbas ya da Latince Haly Abbas olarak bilinir Iranli Musluman fizikci ve tip alimidir Kitab El Maliki adli tip ve psikoloji uzerine yazdigi eseriyle ve gunumuzden yaklasik 1000 sene once ilk kanser ameliyatini yapmasiyla biliniyor Islam dunyasinin onemli hekimlerden biri de 13 yuzyilda Sam da ve Kahire de calismis olan Ibn Nefis tir Ibn i Sina Kanunu nun Anatomi Kismina serh adli eserinde Galen in dolasim sistemine itiraz etmistir Galen in ileri surdugu kalbin sag ve sol karincigi arasindaki duvarda deliklerin bulundugu gorusunu reddetmistir Nefis e gore soz konusu yerde herhangi bir delik bulunmamaktadir Bu da kalbin sag tarafina gelen kanin akcigerlere gidip oradan sol karinciga gecmesi demektir Yani gunumuzde bildigimiz kucuk kan dolasimi dedigimiz olaydir Bu aciklama zamaninda Islam ve Osmanli dunyasinda biliniyor olmasina ragmen Avrupa tarafindan fark edilmemistir Dort UnsurFitagoras a gore dogaya dort ana yon kuzey guney dogu bati dort temel eleman ates hava su toprak ve bunlarin dort fiziksel ozelligi sicaklik sogukluk kuruluk yaslilik gibi dortlu ritim hakimdir MO 5 yuzyilda Sicilyali Empedokles 492 432 bu goruslerden etkilenerek evrenin esas ve tali derecede birbirine zit dort temel elemandan meydana geldigini one surmustu Bunlar Ates kuru sicak Hava yas sicak Su soguk yas Toprak soguk kuru idi Empedokles in bu kurami Hipokrat tarafindan benimsenip insan bedenine uygulanmisti Insan Sayrilikbilim Kurami denilen bu anlayisa gore beden 4 unsurdan mutesekkil bir yapiydi Bu teori Dogu ve Bati tibbinda yaklasik 2500 sene yururlukte kalmistir Gunumuzde ise bazi yonleriyle halk tibbinda yasamaya devam etmektedir Wikimedia Commons ta Islam tibbi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Dort Unsur Hava Ates Toprak SuDort Sivi Kan BalgamOrgani Kalp Akciger Karaciger Od Dalak Mide BeyinMevsimi Ilkbahar Yaz Guz KisYas donemi Cocukluk Genclik YaslilikFiziksel ozelligiRengi Kirmizi Sari Kara AkTadi Tatli Aci Eksi TuzluZamani Sabah Ogle AksamIrasi Huyu Sicakkanli Ofkeli Icine kapanik SogukkanliBurcu Ikizler Boga Koc Basak Aslan Yengec Terazi Akrep Yay Balik Kova OglakMusiki makami Rast Hicaz Irak Buselik Huseyni Tedavisi Kuru Sicak Ilaclar Nemli Soguk ilaclar Nemli Sicak Ilaclar Kuru Sicak Ilaclar Eski Yunan tibbindaki Dort Unsur veya Islam Arap tip dunyasinda Ahlat i Erbaa denilen kuram Ibn i Sina nin 980 1037 Kanun Fit Tibb adli eserinde duygusal zihinsel durumlar ve tavir ve ruyalar dahil edilerek genisletilmistir Ibn i Sina nin dort unsur ve ira kuramiOlgular Sicak Soguk Nemli KuruHastalik halleri Iltahap Yangi Ates e yol acar Ates ciddi bir unsur sorunudur Yorgunluk Erke kaybiIslevsel guc Erke eksikligi Sindirim gucu eksikligi Sindirim zorluguOznel duyumlar Aci tat asiri susuzluk midede yanma Istah kaybi Uykululuk UykusuzlukFiziksel isaretler Yuksek nabiz artisi Yorgunluk Zayif eklemler Ishal Gozde kizariklik sislik puruzlu cilt bagimlilik Puruzlu cilt bagimlilikYiyecekler amp Ilaclar zararli faydali zararli faydaliHavayla iliskili durumlar yazin daha kotu kisin daha kotu sonbaharda kotuAyrica bakinizHumoral Patoloji Teorisi Geleneksel Anadolu Halk Hekimligi Tibb i nebeviKaynakcaBu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Prof Dr Ali Haydar Bayat Tip Tarihi Izmir 2003 Lawrence I Conrad Arab Islamic Medicine in WF Bynum and Roy Porter eds Companion Encyclopedia to the History of Medicine London Routledge 1993 Islamic Medicine Wikipedia29 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Four Humours Wikipedia10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi The Influence of Islamic Philosophy pdf 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dipnot 1 Lawrence I Conrad Arab Islamic Medicine in WF Bynum and Roy Porter eds Companion Encyclopedia to the History of Medicine London Routledge 1993 s 676 2 The Influence of Islamic Philosophy pdf 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde 3 Prof Dr Ali Haydar Bayat Tip Tarihi Izmir 2003Konuyla ilgili yayinlarTurkce Ibn Kayyim El Cevziyye Tibbu n Nebevi Cev Yusuf Ertugrul Uygun Matbaacilik Prof Dr Ali Haydar Bayat Kemaliyye Erken Anadolu Turkcesi Ile Yazilmis Bir Tip Risalesi Merkezefendi Geleneksel Tip Dernegi Istanbul 2007 Turk Kulturunde Lokman Hekim Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi Istanbul 2001 Celaluddin Hizr Haci Pasa Muntehab i Sifa Ank 1990 Yadigar 15 yuzyil Turkce tip kitabi Yadigar i Ibn i Serif Hazirlayan M Yahya Okutan Merkezefendi Geleneksel Tip Dernegi Istanbul 2004 Abdulvehhab Bin Yusuf Inb i Ahmed el Mardini Kitabul l Muntehab Fi t Tib 823 1420 Haz Prof Dr Ali Haydar Bayat Merkezefendi Geleneksel Tip Dernegi Istanbul 2005 Turk Halk Hekimligi Sempozyumu 17 18 ve 19 yuzyillara Ait Bazi Recete Ornekleri ve Halk Hekimligimizdeki Yeri 23 25 Kasim 1988 Ankara Ingilizce Nil Sari amp M B Zulfikar Paracelsusian Influence on Ottoman Medicine in the Seventeenth and Eighteenth Centuries in Transfer of Modern Science amp Technology to the Muslim World pp 157 180 Edward G Browne 2002 Islamic Medicine Goodword Books ISBN 81 87570 19 9 Michael W Dols 1984 Medieval Islamic Medicine Ibn Ridwan s Treatise On the Prevention of Bodily Ills in Egypt Comparative Studies of Health Systems and Medical Care University of California Press ISBN 0 520 04836 9 Peter E Pormann Emilie Savage Smith 2007 Medieval Islamic Medicine Edinburgh University Press ISBN 0 7486 2066 4 Roy Porter 2001 The Cambridge Illustrated History of Medicine Cambridge University Press ISBN 0 521 00252 4 Manfred Ullmann 1978 Islamic Medicine Islamic Surveys ISBN 0 85224 325 1 Max Meyerhof Studies in Medieval Arabic Medicine London 1984 Sami Khalaf Hamarneh Background of Yunani Unani Arabic and Islamic Medicine and Pharmacy ed Hakim Mohammad Said Karachi MAS Printers 1997 M I H Farooqi Medicinal plants in the traditions of Prophet Muhammad Lucknow Sidrah Publishers 1998 Ibn Qayyim al Jawziyya Medicine of the Prophet trans by Penelope Johnstone Cambridge The Islamic Texts Society 1998Dis baglantilarJournal of the International Society for The History of Islamic Medicine JISHIM 6 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ortacagda Islam tibbi29 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Islam and Medicine18 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arabic or Islamic Influence On the Historical Development of Medicine22 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Development of Galenico Islamic Medicine pdf 4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Greco Islamic Pulse pdf The Influence of Islamic Philosophy pdf 11 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tip ve Nubuvvet4 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde List of Inventions and Discoveries in Medicine During the Islamic Golden Age23 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde