Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İsrail ve Yahudiye toprakları dışında kalan Orta Doğu bölgelerinde Yahudiler en azından Babil Sürgünü'nden (MÖ 597) beri 2600 yıldır yaşamaktadır.
Arapların ve diğer Müslümanların Arap Yarımadası'ndan bütün Orta Doğu'ya yayılmasıyla Yahudiler, Hristiyan ve Zerdüştler ile birlikte zimmi statüsüne getirildiler.Sözleşme gereği kendilerine haklar tanındı ve Orta Çağ Avrupası'ndaki gibi dini inançları sebebiyle zulme uğramadılar; fakat yerli Müslümanlara tanınan ayrıcalıklar azınlıklara verilmedi.
Müslüman fethi
Tam olarak hangi dönemlerde olduğu bilinmemesine rağmen, Yahudiler, Arap Yarımadası'nda uzunca bir süre yaşadılar. Tarihçilere göre bölgedeki Yahudi nüfusu bir ara 80,000'e kadar yükseldi. Birinci Tapınağın yıkılmasıyla Yahudiler, halihazırda Yahudi nüfusu bulunan vahasına ve ticari koloniler olan Medine ve Mekke'ye göç ettiler; burada Yahudi mezarlıkları bulunmaktadır. Bazı teorilere göre ise Yahudiler Bizans zulmünden kaçıp bu bölgeye yerleşmiştir. Geliş sebepleri ne olursa olsun, Arap tarihçilere göre 20 Yahudi kabilesi bulunmaktaydı ve bunların ikisi Kohen kabileleriydi.
Hicretten kısa bir süre sonra yazılan Medine Sözleşmesinde İslami bakış açısına göre şehirde yaşayan Yahudi cemaatlerinin sivil ve dini durumlarına değinilmiştir. Örneğin sözleşmede Yahudiler "kendi dinlerini icra edecekler, Müslümanlar kendilerinkini" ve onlar "kendi masraflarından sorumlu, Müslümanlar kendilerinkinden" maddeleri bulunur. Yahudiler bu özgürlüklerden nadiren faydalandılar. Bedir Muharebesinden sonra Yahudi kabilesi olan için Muhammed'in sözleşmesine karşı geldiği iddia edildi. Bunu bir savaş sebebi sayan Muhammed kabileyi kuşattı. Kabile teslim olduktan sonra kovuldu. Ertesi yıl, başka bir Yahudi kabilesi olan , Muhammed'i öldürmekle suçlanıp kovuldu. Banu Nadir'in düşüşünden kısa bir süre sonra 'nin surları Müslümanlar tarafından kuşatılıp kabile yok edildi; bu olay Kur'an'ın 33:25-27 ayetlerinde de aktarılmıştır.
Hicri takvimin 20. yılında (MS 641) Muhammed'in ardılı halife Ömer, Muhammed'in "Arabistan'da iki din olmaması gerektiği" düşüncesini baz alarak Arap Yarımadası'nın güney ve doğusunda yaşayan Hristiyan ve Yahudilerin buralardan çıkarılmasını emreden bir fetva çıkardı. Soru işareti yaratan iki grup ise kuzeydeki Heyber vahasındaki Yahudi nüfusu ve Necren'deki Hristiyanlardı. Başka kaynaklara göre ise Yahudi ve Hristiyanların Arap Yarımadasından kovulmaları 634 yılında başlayıp 650'ye kadar sürmüştür. Bu noktadan itibaren gayrimüslümlerin Hicaz'ın kutsal topraklarına girmeleri yasaklandı. Sadece "dini karantina bölgesi" olan Kızıldeniz'in Jedda limanında bazı Yahudi tüccarlar yaşıyordu.
Ortaçağ
Müslüman hakimiyeti altındaki İber Yarımadasında Yahudiler matematik, astronomi, filozofi, kimya ve filolojide ilerleme kaydettiler. Bu dönem bazen "İspanya'daki Yahudi kültürünün altın çağı" olarak adlandırılır.
'a göre, İslam'ın ilk yıllarında Yahudiler kendilerine sunulan ayrıcalıklardan faydalandı ve cemaatleri zenginleşti. Ticari aktivitelerini engelleyen yasal veya sosyal engeller bulunmuyordu. Birçok Yahudi, Müslümanlar tarafından fethedilen yeni yerlere yerleşip cemaatler kurdular. Bağdat veziri sermayisini Yahudi bankerlere emanet etmişti. Bazı deniz ve köle ticaretinin başına Yahudiler getirilmişti. 10. yüzyıldaki halifeliğin ana liman şehirlerinden biri olan Siraf'ın valisi bir Yahudiydi.
11. yüzyıldan başlayarak Yahudiler aleyhine bazı pogromlar gerçekleşti. Bir Endülüs şehri olan Granada'da gerçekleşen 1066 Granada katliamı bu pogromlara bir örnektir.Orta Çağda, Kuzey Afrika'da ve Mısır,Suriye,Yemen gibi Arap ülkelerinde Yahudilere karşı saldırılar düzenlendi. 15. yüzyıldan başlayarak Yahudiler, Fas'ta denen gettolarda yaşamaya zorlandılar. Şehirlerde mellalar duvarlarla çevrelenmişken kırsal bölgelerde sadece Yahudilerin yaşadığı köyleri temsil ediyordu.
Muvahhidler 1172'de İberya'nın kontrolünü ele geçirdiklerinde Murabıtlara kıyasla daha köktendinci olduklarından zimmilere karşı daha sert davrandılar. Yahudiler ve Hristiyanlar Fas ve Müslüman İspanya'dan kovuldular. Zimmilere ölüm veya din değiştirme seçenekleri verilince Rambam'ın da aralarında bulunduğu bazı Yahudiler daha hoşgörülü Müslüman toprakları olan güneye ve doğuya kaçtılar; bir kısmı da kuzeyde yeni gelişmekte olan Hristiyan krallıklara yerleştiler.
1400'de, Halep Yahudileri, Orta Asya İslam fatihi Timur tarafından sinagoglarında toplanıp katledildiler; genç kadınlara tecavüz edildi. 1465'te vezirin bir Yahudi yetkilisinin Müslüman bir kadına "saldırgan bir tavır" sergilediği gerekçesiyle Fes'te Arap güruh tarafında binlerce Yahudi katledildi ve sadece 11 kişi hayatta kalmayı başardı. Cinayetler bir dalga gibi Fas'ın geneline yayıldı.
1492'de Ture Muhammed eskiden hoşgörülü olan Timbuktu bölgesinde başa geçince fetva verip Yahudilerin İslam'a geçmesini ya da terk etmesini emretti; Katolik İspanya ile Mali'de aynı sene içinde Yahudilik yasadışı ilan edildi.
Erken modern dönem
Osmanlı İmparatorluğu, özellikle İslam hakimiyeti sonrasında İspanya ve ona bağlı topraklardan kovulan Yahudiler için bir sığınak oluşturdu. Aynı durum Kuzey Afrika'nın Mağrip bölgesinde de gerçekleşti; büyük Arap şehirlerinde oluşturuldu. Ardından Marrano denen gizli Yahudiler de Katolik Kilisesi'nin engizisyonlarından kaçtı.
1656'da, Yahudilerin genel kanı olarak kirli olduklarına inanıldığından Yahudiler İsfahan'da zorla İslam'a geçirildi, din değiştirmeyenler kovuldu. Din değiştirmiş Yahudilerden bazıları Yahudiliklerini gizlice devam ettirdi. Yahudilerden yoksun İsfahan cizye toplayamayınca hazinesine zarar geldi ve 1661'de din değiştirmiş Yahudilerin kendi öz dinlerine dönmelerine izin verildi fakat yine de onların Yahudi olduğunu belirten özel kıyafetler giyme zorunluluğu bulunuyordu.
Gettolarda tutulan Buhara Yahudilerin temel hakları ellerinden alınıp zorla İslam'a geçirildiler. Müslümanlardan ayırt edilebilmeleri için siyah ve sarı giysi giyme zorunlulukları vardı.
Zeydi hakimiyeti altında Yemen Yahudileri kirli sayılıyordu bu sebeple Müslümanlara veya onların yemeğine dokunmaları yasaktı. Bir Müslümanın önünde boyun eğmek, sol tarafından yürümek ve selam veren ilk kişi olmak gibi zorunlulukları vardı. Müslümanların evinden daha büyük bir ev inşa etmeleri, deveye veya ata binmeleri yasaktı. Katıra veya eşeğe sadece yan oturarak binebilirlerdi. Müslüman mahallesine girdiklerinde ayakkabılarını çıkarmaları gerekmekteydi. Müslüman gençler tarafından yumruklanır veya taş atılırsa karşı koymaya hakları yoktu, seçeneği ya oradan kaçmak ya da insaflı bir Müslümanın araya girip sataşmayı durdurmasıydı.
Ondokuzuncu yüzyıl
Bağdat'ta 1828 yılında Yahudilere karşı bir katliam gerçekleşti. 1839'da doğu Pers şehri olan Meşhed'de bir güruh Yahudi mahallesine dalıp sinagogu yaktılar ve Tevrat tomarlarına zarar verdiler. Zorla din değiştirilerek katliamın eşiğinden dönüldü. Bu olay tarihte Allahdad olayı olarak bilinir. Barfuruş'ta da 1867'de bir katliam gerçekleşti.
Yahudi seyyah 'in kaleminden İran Yahudilerinin hayatı şöyle aktarılmıştır:
"... pis yaratıklar olarak sayıldıkları için şehrin ayrı tarafında yaşamak zorundadırlar... Pis oldukları mazeretiyle şiddet dolu muamelelere maruz kalıyorlar, bir Müslüman sokağına girmeye dursunlar, oğlanlar tarafından taş ve sopa yağmuruna tutuluyorlar... Aynı sebeple yağmurda dışarı çıkmaları yasak; yağmur onların kirlerini silip Müslümanların ayaklarına dolar diye... Eğer bir Yahudi sokakta görülürse en büyük aşağılamalara maruz kalıyor. Yoldan geçen biri yüzüne tükürür, bazen de döver... insafsızca... Eğer bir Yahudi bir dükkana girerse mallara göz atması yasaktır... Yanlışlıkla bir ürüne dokunursa satıcının istediği miktarı ödeyip malı almak zorundadır... Bazen Persler Yahudilerin evlerine girip canının istediklerini alıyorlar. Eğer mal sahibi malını korumaya çalışırsa bu durumu canı pahasıyla ödeme tehlikesiyle karşı karşıyadır... Eğer... bir Yahudi Katel (Muharrem)'in üç günü sokakta görülürse öldürülür."
1840'ta, Şam Yahudilerine iftira atılıp Hristiyan bir rahip ile Müslüman yardımcısını öldürdükleri ve kanlarıyla Pesah ekmeği yaptıkları söylendi. Bir Yahudi berbere olayı "itiraf" edene kadar işkence yapıldı; iki Yahudi işkenceler sebebiyle öldü ve bir Yahudi İslam'a geçerek hayatını kurtardı. 1960'larda, Libya Yahudilerine, Gilbert'in tanımıyla "ceza vergisi" uygulandı. 1864'te Fas'ın Marakeş ve Fes şehirlerinde 500 Yahudi öldürüldü. 1869'da Tunus şehrinde 18 Yahudi öldürüldü, Arap güruh Yahudi ev ve dükkânlarını yağmaladı, Cerbe Adası'ndaki sinagogu yaktı. 1875'te Fas'ın Demnat şehrinde 20 Yahudi öldürüldü ve ülkenin diğer yerlerinde gün ortasında sokakta Yahudiler öldürüldü. 1897'de Trablus'ta sinagoglar yağmalanıp Yahudiler öldürüldü.
Yirminci yüzyıl
1940'larda, Avrupa işgaliyle Arap milliyetçiliğinin artması, Kuzey Afrika'da Nazi kontrolündeki bölgelerde Nazi ideolojisinin etkisi ve Birleşik Krallık Filistin Mandasının bölgede yarattığı sorunlar nedeniyle Müslüman ülkelerdeki Arap Yahudilerinin durumunun kötüye gidişi hızlandı. 1948 Arap-İsrail Savaşıyla huzursuzluk doruğa ulaştı. Çoğu Arap ükesi Yahudilere karşı ayrımcı kanunları yürürlüğe soktu. Birkaç on yıl içinde Yahudiler Müslüman topraklardan başta yeni kurulan İsrail olmak üzere Fransa, ABD, Büyük Britanya'ya ve İMT gibi ülkelere kaçtı. 1945'te Arap dünyasında 758,000 ila 866,000 Yahudi yaşamaktaydı. Bugün ise sayıları 8000'den azdır. Bazı Arap ülkelerinde hiç Yahudi kalmamışken bazılarında nüfusu sadece birkaç yüzdür. Örneğin bir zamanlar toplam nüfusunun %3'ünü Yahudilerin oluşturduğu Libya'da bugün Yahudi bulunmamaktadır. Müslüman ülkelerin içinde en büyük Yahudi cemaati İran ve Türkiye'dedir; ve bu ülkeler Arap değildir. Bu iki ülkede dahi Yahudi nüfusu tarihlerindeki Yahudi nüfusuna oranla çok düşüktür.
İslam ülkelerindeki Yahudilerin etnisiteleri çoğunlukla Sefarad, Mizrahi ve Temani'dir.
Selçuklu (1077-1308) ve Osmanlı Türkiyesi (1299-1922)
Yahudiler Anadolu'da 2400 yıldan daha uzun bir süredir yaşamaktadır. Anadolu'daki ilk Yahudiler Helenistik dönemde buraya yerleşmiştir, 5 ila 11. yüzyıllar arasında Bizanslılar tarafından bu bölgeden de sürülmüştür. Malazgirt Meydan Muharebesiyle Müslüman Selçuk Bey'in Anadoluyu ele geçirmesi Yahudileri beraberinde getirmiştir. Selçuk ve Osmanlı hakimiyetinde Yahudi toplumu büyüyüp gelişti. Selçuk, Osmanlı ve devamı olan Türkiye zulüm gören Yahudiler için bir sığınak oluşturmuştur, bugün dahi bir Yahudi nüfusu bulunan Türkiye 26,000 kişilik Yahudi nüfusuyla İran'dan sonra ikinci en kalabalık Yahudi nüfusu barındıran Müslüman ülkedir.
Pers ve İran (711-1900)
Yahudilik, İran'da halen var olan en eski ikinci dindir (ilki Zerdüştçülüktür). Bugün İran Yahudilerinin çoğu (1993 verilerine göre) 75,000 kişilik nüfusuyla İsrail'de yaşamaktadır (bu sayıya ikinci nesil İsrailliler de dahildir). Bunu, çoğu Los Angeles'ta olan 45,000 kişilik nüfusuyla ABD takip etmektedir. İran'da ise, çeşitli varsayımlara göre, çoğu Tahran ve Hamedan'da olmak üzere 11,000 ila 30,000 Yahudi bulunmaktadır. Ayrıca, Batı Avrupa'da da küçük cemaatler vardır. Antik çağlarda İran Yahudilerinden ayrılıp kendi ayrı cemaatlerini kuran Buhara Yahudileri ve Dağ Yahudileri de mevcuttur.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ Bat Ye'or (1985), p. 45
- ^ Lewis 1984 p. 62
- ^ Bernard Lewis, The Crisis of Islam (London, 2003), p. XXVII
- ^ Ibn Kathir p. 2
- ^ Irvin and Sunquist, History of the World Christian Movement, Vol. 1 (Edinburgh, 2001), p. 268
- ^ Bernard Lewis, The Crisis of Islam (London, 2003) p. XXVII
- ^ Irvin and Sunquist, History of the World Christian Movement, Vol. I (Edinburgh, 2001), p. 270
- ^ Bernard Lewis, The Crisis of Islam (London, 2003), p. XXVIII
- ^ Cowling (2005), p. 265
- ^ Poliakov (1974), pg.91-6
- ^ Poliakov (1974), pg.68-71
- ^ "The Treatment of Jews in Arab/Islamic Countries". 14 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ Granada 24 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . by Richard Gottheil, Meyer Kayserling, Jewish Encyclopedia. 1906 ed.
- ^ "The Jews of Morocco". 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ "The Jews of Egypt". 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ "The Jews of Syria". 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ "The Jews of Yemen". 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ . 6 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ . 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ "Sephardim". 6 Ocak 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ Kraemer, Joel L., Moses Maimonides: An Intellectual Portrait in The Cambridge Companion to Maimonides pp. 16-17 (2005)
- ^ "Battle of Allepo". 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ Gerber (1986), p. 84
- ^ . 11 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ "The Jewish Virtual History Tour - Mali". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ "Bukharan Jews". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ Jewish Communities in Exotic Places," by Ken Blady, Inc., 2000, page 10
- ^ "The Jews of Oman". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ a b Gilbert, Martin. Dearest Auntie Fori. The Story of the Jewish People. HarperCollins, 2002, pp. 179-182.
- ^ "Mashhadi Jews in New-York". 2003. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ Littman (1979), p. 4.
- ^ Lewis (1984), p. 168..
- ^ Lewis (1984), pp. 181–183
- ^ "Americans React to Damascus Blood Libel". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Aralık 2010.
- ^ Eliz Sanasarian (2000). Religious minorities in Iran. Cambridge University Press. s. 48. ISBN .
Kaynakça
- Cowling, Geoffrey (2005). Introduction to World Religions. Singapore: First Fortress Press. ISBN .
- Lewis, Bernard (1984). The Jews of Islam. Princeton: Princeton University Press.
- (1974). The History of Anti-semitism. New York: The Vanguard Press.
- Bat Ye'or (1985). The Dhimmi: Jews and Christians under Islam. Madison/Teaneck, NJ: Fairleigh Dickinson University Press. ISBN .
- A Golden Age23 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (1979). "Jews Under Muslim Rule: The Case Of Persia". The Wiener Library Bulletin. XXXII (New series 49/50).
- Lewis, Bernard (1984). The Jews of Islam. Princeton: Princeton University Press. ISBN .
- Mordechai Zaken, Jewish Subjects and Their Tribal Chieftains in Kurdistan: A Study in Survival, Brill: Boston and Leiden, 2007.
Dış bağlantılar
- http://www.thestate.com/world/story/686482.html Jews in Muslim lands anxious over Gaza war[] Associated Press
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Israil ve Yahudiye topraklari disinda kalan Orta Dogu bolgelerinde Yahudiler en azindan Babil Surgunu nden MO 597 beri 2600 yildir yasamaktadir Araplarin ve diger Muslumanlarin Arap Yarimadasi ndan butun Orta Dogu ya yayilmasiyla Yahudiler Hristiyan ve Zerdustler ile birlikte zimmi statusune getirildiler Sozlesme geregi kendilerine haklar tanindi ve Orta Cag Avrupasi ndaki gibi dini inanclari sebebiyle zulme ugramadilar fakat yerli Muslumanlara taninan ayricaliklar azinliklara verilmedi Musluman fethiTam olarak hangi donemlerde oldugu bilinmemesine ragmen Yahudiler Arap Yarimadasi nda uzunca bir sure yasadilar Tarihcilere gore bolgedeki Yahudi nufusu bir ara 80 000 e kadar yukseldi Birinci Tapinagin yikilmasiyla Yahudiler halihazirda Yahudi nufusu bulunan vahasina ve ticari koloniler olan Medine ve Mekke ye goc ettiler burada Yahudi mezarliklari bulunmaktadir Bazi teorilere gore ise Yahudiler Bizans zulmunden kacip bu bolgeye yerlesmistir Gelis sebepleri ne olursa olsun Arap tarihcilere gore 20 Yahudi kabilesi bulunmaktaydi ve bunlarin ikisi Kohen kabileleriydi Hicretten kisa bir sure sonra yazilan Medine Sozlesmesinde Islami bakis acisina gore sehirde yasayan Yahudi cemaatlerinin sivil ve dini durumlarina deginilmistir Ornegin sozlesmede Yahudiler kendi dinlerini icra edecekler Muslumanlar kendilerinkini ve onlar kendi masraflarindan sorumlu Muslumanlar kendilerinkinden maddeleri bulunur Yahudiler bu ozgurluklerden nadiren faydalandilar Bedir Muharebesinden sonra Yahudi kabilesi olan icin Muhammed in sozlesmesine karsi geldigi iddia edildi Bunu bir savas sebebi sayan Muhammed kabileyi kusatti Kabile teslim olduktan sonra kovuldu Ertesi yil baska bir Yahudi kabilesi olan Muhammed i oldurmekle suclanip kovuldu Banu Nadir in dususunden kisa bir sure sonra nin surlari Muslumanlar tarafindan kusatilip kabile yok edildi bu olay Kur an in 33 25 27 ayetlerinde de aktarilmistir Hicri takvimin 20 yilinda MS 641 Muhammed in ardili halife Omer Muhammed in Arabistan da iki din olmamasi gerektigi dusuncesini baz alarak Arap Yarimadasi nin guney ve dogusunda yasayan Hristiyan ve Yahudilerin buralardan cikarilmasini emreden bir fetva cikardi Soru isareti yaratan iki grup ise kuzeydeki Heyber vahasindaki Yahudi nufusu ve Necren deki Hristiyanlardi Baska kaynaklara gore ise Yahudi ve Hristiyanlarin Arap Yarimadasindan kovulmalari 634 yilinda baslayip 650 ye kadar surmustur Bu noktadan itibaren gayrimuslumlerin Hicaz in kutsal topraklarina girmeleri yasaklandi Sadece dini karantina bolgesi olan Kizildeniz in Jedda limaninda bazi Yahudi tuccarlar yasiyordu OrtacagMusluman hakimiyeti altindaki Iber Yarimadasinda Yahudiler matematik astronomi filozofi kimya ve filolojide ilerleme kaydettiler Bu donem bazen Ispanya daki Yahudi kulturunun altin cagi olarak adlandirilir a gore Islam in ilk yillarinda Yahudiler kendilerine sunulan ayricaliklardan faydalandi ve cemaatleri zenginlesti Ticari aktivitelerini engelleyen yasal veya sosyal engeller bulunmuyordu Bircok Yahudi Muslumanlar tarafindan fethedilen yeni yerlere yerlesip cemaatler kurdular Bagdat veziri sermayisini Yahudi bankerlere emanet etmisti Bazi deniz ve kole ticaretinin basina Yahudiler getirilmisti 10 yuzyildaki halifeligin ana liman sehirlerinden biri olan Siraf in valisi bir Yahudiydi 11 yuzyildan baslayarak Yahudiler aleyhine bazi pogromlar gerceklesti Bir Endulus sehri olan Granada da gerceklesen 1066 Granada katliami bu pogromlara bir ornektir Orta Cagda Kuzey Afrika da ve Misir Suriye Yemen gibi Arap ulkelerinde Yahudilere karsi saldirilar duzenlendi 15 yuzyildan baslayarak Yahudiler Fas ta denen gettolarda yasamaya zorlandilar Sehirlerde mellalar duvarlarla cevrelenmisken kirsal bolgelerde sadece Yahudilerin yasadigi koyleri temsil ediyordu Muvahhidler 1172 de Iberya nin kontrolunu ele gecirdiklerinde Murabitlara kiyasla daha koktendinci olduklarindan zimmilere karsi daha sert davrandilar Yahudiler ve Hristiyanlar Fas ve Musluman Ispanya dan kovuldular Zimmilere olum veya din degistirme secenekleri verilince Rambam in da aralarinda bulundugu bazi Yahudiler daha hosgorulu Musluman topraklari olan guneye ve doguya kactilar bir kismi da kuzeyde yeni gelismekte olan Hristiyan kralliklara yerlestiler 1400 de Halep Yahudileri Orta Asya Islam fatihi Timur tarafindan sinagoglarinda toplanip katledildiler genc kadinlara tecavuz edildi 1465 te vezirin bir Yahudi yetkilisinin Musluman bir kadina saldirgan bir tavir sergiledigi gerekcesiyle Fes te Arap guruh tarafinda binlerce Yahudi katledildi ve sadece 11 kisi hayatta kalmayi basardi Cinayetler bir dalga gibi Fas in geneline yayildi 1492 de Ture Muhammed eskiden hosgorulu olan Timbuktu bolgesinde basa gecince fetva verip Yahudilerin Islam a gecmesini ya da terk etmesini emretti Katolik Ispanya ile Mali de ayni sene icinde Yahudilik yasadisi ilan edildi Erken modern donemOsmanli Imparatorlugu ozellikle Islam hakimiyeti sonrasinda Ispanya ve ona bagli topraklardan kovulan Yahudiler icin bir siginak olusturdu Ayni durum Kuzey Afrika nin Magrip bolgesinde de gerceklesti buyuk Arap sehirlerinde olusturuldu Ardindan Marrano denen gizli Yahudiler de Katolik Kilisesi nin engizisyonlarindan kacti 1656 da Yahudilerin genel kani olarak kirli olduklarina inanildigindan Yahudiler Isfahan da zorla Islam a gecirildi din degistirmeyenler kovuldu Din degistirmis Yahudilerden bazilari Yahudiliklerini gizlice devam ettirdi Yahudilerden yoksun Isfahan cizye toplayamayinca hazinesine zarar geldi ve 1661 de din degistirmis Yahudilerin kendi oz dinlerine donmelerine izin verildi fakat yine de onlarin Yahudi oldugunu belirten ozel kiyafetler giyme zorunlulugu bulunuyordu Gettolarda tutulan Buhara Yahudilerin temel haklari ellerinden alinip zorla Islam a gecirildiler Muslumanlardan ayirt edilebilmeleri icin siyah ve sari giysi giyme zorunluluklari vardi Zeydi hakimiyeti altinda Yemen Yahudileri kirli sayiliyordu bu sebeple Muslumanlara veya onlarin yemegine dokunmalari yasakti Bir Muslumanin onunde boyun egmek sol tarafindan yurumek ve selam veren ilk kisi olmak gibi zorunluluklari vardi Muslumanlarin evinden daha buyuk bir ev insa etmeleri deveye veya ata binmeleri yasakti Katira veya esege sadece yan oturarak binebilirlerdi Musluman mahallesine girdiklerinde ayakkabilarini cikarmalari gerekmekteydi Musluman gencler tarafindan yumruklanir veya tas atilirsa karsi koymaya haklari yoktu secenegi ya oradan kacmak ya da insafli bir Muslumanin araya girip satasmayi durdurmasiydi Ondokuzuncu yuzyil1890 larda Kudus te Yahudiler Bagdat ta 1828 yilinda Yahudilere karsi bir katliam gerceklesti 1839 da dogu Pers sehri olan Meshed de bir guruh Yahudi mahallesine dalip sinagogu yaktilar ve Tevrat tomarlarina zarar verdiler Zorla din degistirilerek katliamin esiginden donuldu Bu olay tarihte Allahdad olayi olarak bilinir Barfurus ta da 1867 de bir katliam gerceklesti Yahudi seyyah in kaleminden Iran Yahudilerinin hayati soyle aktarilmistir pis yaratiklar olarak sayildiklari icin sehrin ayri tarafinda yasamak zorundadirlar Pis olduklari mazeretiyle siddet dolu muamelelere maruz kaliyorlar bir Musluman sokagina girmeye dursunlar oglanlar tarafindan tas ve sopa yagmuruna tutuluyorlar Ayni sebeple yagmurda disari cikmalari yasak yagmur onlarin kirlerini silip Muslumanlarin ayaklarina dolar diye Eger bir Yahudi sokakta gorulurse en buyuk asagilamalara maruz kaliyor Yoldan gecen biri yuzune tukurur bazen de dover insafsizca Eger bir Yahudi bir dukkana girerse mallara goz atmasi yasaktir Yanlislikla bir urune dokunursa saticinin istedigi miktari odeyip mali almak zorundadir Bazen Persler Yahudilerin evlerine girip caninin istediklerini aliyorlar Eger mal sahibi malini korumaya calisirsa bu durumu cani pahasiyla odeme tehlikesiyle karsi karsiyadir Eger bir Yahudi Katel Muharrem in uc gunu sokakta gorulurse oldurulur 1840 ta Sam Yahudilerine iftira atilip Hristiyan bir rahip ile Musluman yardimcisini oldurdukleri ve kanlariyla Pesah ekmegi yaptiklari soylendi Bir Yahudi berbere olayi itiraf edene kadar iskence yapildi iki Yahudi iskenceler sebebiyle oldu ve bir Yahudi Islam a gecerek hayatini kurtardi 1960 larda Libya Yahudilerine Gilbert in tanimiyla ceza vergisi uygulandi 1864 te Fas in Marakes ve Fes sehirlerinde 500 Yahudi olduruldu 1869 da Tunus sehrinde 18 Yahudi olduruldu Arap guruh Yahudi ev ve dukkanlarini yagmaladi Cerbe Adasi ndaki sinagogu yakti 1875 te Fas in Demnat sehrinde 20 Yahudi olduruldu ve ulkenin diger yerlerinde gun ortasinda sokakta Yahudiler olduruldu 1897 de Trablus ta sinagoglar yagmalanip Yahudiler olduruldu Yirminci yuzyil1940 larda Avrupa isgaliyle Arap milliyetciliginin artmasi Kuzey Afrika da Nazi kontrolundeki bolgelerde Nazi ideolojisinin etkisi ve Birlesik Krallik Filistin Mandasinin bolgede yarattigi sorunlar nedeniyle Musluman ulkelerdeki Arap Yahudilerinin durumunun kotuye gidisi hizlandi 1948 Arap Israil Savasiyla huzursuzluk doruga ulasti Cogu Arap ukesi Yahudilere karsi ayrimci kanunlari yururluge soktu Birkac on yil icinde Yahudiler Musluman topraklardan basta yeni kurulan Israil olmak uzere Fransa ABD Buyuk Britanya ya ve IMT gibi ulkelere kacti 1945 te Arap dunyasinda 758 000 ila 866 000 Yahudi yasamaktaydi Bugun ise sayilari 8000 den azdir Bazi Arap ulkelerinde hic Yahudi kalmamisken bazilarinda nufusu sadece birkac yuzdur Ornegin bir zamanlar toplam nufusunun 3 unu Yahudilerin olusturdugu Libya da bugun Yahudi bulunmamaktadir Musluman ulkelerin icinde en buyuk Yahudi cemaati Iran ve Turkiye dedir ve bu ulkeler Arap degildir Bu iki ulkede dahi Yahudi nufusu tarihlerindeki Yahudi nufusuna oranla cok dusuktur Islam ulkelerindeki Yahudilerin etnisiteleri cogunlukla Sefarad Mizrahi ve Temani dir Selcuklu 1077 1308 ve Osmanli Turkiyesi 1299 1922 Yahudiler Anadolu da 2400 yildan daha uzun bir suredir yasamaktadir Anadolu daki ilk Yahudiler Helenistik donemde buraya yerlesmistir 5 ila 11 yuzyillar arasinda Bizanslilar tarafindan bu bolgeden de surulmustur Malazgirt Meydan Muharebesiyle Musluman Selcuk Bey in Anadoluyu ele gecirmesi Yahudileri beraberinde getirmistir Selcuk ve Osmanli hakimiyetinde Yahudi toplumu buyuyup gelisti Selcuk Osmanli ve devami olan Turkiye zulum goren Yahudiler icin bir siginak olusturmustur bugun dahi bir Yahudi nufusu bulunan Turkiye 26 000 kisilik Yahudi nufusuyla Iran dan sonra ikinci en kalabalik Yahudi nufusu barindiran Musluman ulkedir Pers ve Iran 711 1900 Yahudilik Iran da halen var olan en eski ikinci dindir ilki Zerdustculuktur Bugun Iran Yahudilerinin cogu 1993 verilerine gore 75 000 kisilik nufusuyla Israil de yasamaktadir bu sayiya ikinci nesil Israilliler de dahildir Bunu cogu Los Angeles ta olan 45 000 kisilik nufusuyla ABD takip etmektedir Iran da ise cesitli varsayimlara gore cogu Tahran ve Hamedan da olmak uzere 11 000 ila 30 000 Yahudi bulunmaktadir Ayrica Bati Avrupa da da kucuk cemaatler vardir Antik caglarda Iran Yahudilerinden ayrilip kendi ayri cemaatlerini kuran Buhara Yahudileri ve Dag Yahudileri de mevcuttur Ayrica bakinizArap Yahudileri Buhara Yahudileri Mizrahiler Sefaradlar Islam ve YahudilikNotlar Bat Ye or 1985 p 45 Lewis 1984 p 62 Bernard Lewis The Crisis of Islam London 2003 p XXVII Ibn Kathir p 2 Irvin and Sunquist History of the World Christian Movement Vol 1 Edinburgh 2001 p 268 Bernard Lewis The Crisis of Islam London 2003 p XXVII Irvin and Sunquist History of the World Christian Movement Vol I Edinburgh 2001 p 270 Bernard Lewis The Crisis of Islam London 2003 p XXVIII Cowling 2005 p 265 Poliakov 1974 pg 91 6 Poliakov 1974 pg 68 71 The Treatment of Jews in Arab Islamic Countries 14 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Granada 24 Aralik 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Richard Gottheil Meyer Kayserling Jewish Encyclopedia 1906 ed The Jews of Morocco 21 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan The Jews of Egypt 6 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan The Jews of Syria 23 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan The Jews of Yemen 1 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan 6 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2010 28 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Sephardim 6 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Kraemer Joel L Moses Maimonides An Intellectual Portrait in The Cambridge Companion to Maimonides pp 16 17 2005 Battle of Allepo 17 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Gerber 1986 p 84 11 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Aralik 2010 The Jewish Virtual History Tour Mali 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Bukharan Jews 22 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Jewish Communities in Exotic Places by Ken Blady Inc 2000 page 10 The Jews of Oman 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 a b Gilbert Martin Dearest Auntie Fori The Story of the Jewish People HarperCollins 2002 pp 179 182 Mashhadi Jews in New York 2003 3 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Littman 1979 p 4 Lewis 1984 p 168 Lewis 1984 pp 181 183 Americans React to Damascus Blood Libel 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Aralik 2010 Eliz Sanasarian 2000 Religious minorities in Iran Cambridge University Press s 48 ISBN 9780521770736 KaynakcaCowling Geoffrey 2005 Introduction to World Religions Singapore First Fortress Press ISBN 0 8006 3714 3 Lewis Bernard 1984 The Jews of Islam Princeton Princeton University Press ISBN 0 691 00807 8 1974 The History of Anti semitism New York The Vanguard Press Bat Ye or 1985 The Dhimmi Jews and Christians under Islam Madison Teaneck NJ Fairleigh Dickinson University Press ISBN 0 8386 3262 9 A Golden Age23 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1979 Jews Under Muslim Rule The Case Of Persia The Wiener Library Bulletin XXXII New series 49 50 Lewis Bernard 1984 The Jews of Islam Princeton Princeton University Press ISBN 0 691 00807 8 Mordechai Zaken Jewish Subjects and Their Tribal Chieftains in Kurdistan A Study in Survival Brill Boston and Leiden 2007 Dis baglantilarhttp www thestate com world story 686482 html Jews in Muslim lands anxious over Gaza war olu kirik baglanti Associated Press